THE STUDY OF “SURAH AHZAB” IN THE LIGHT OF “BIYANUL QURAN” AND “TABIYANUL QURAN”
AND SOLUTION OF THE PRESENT SOCIAL ISSUES لئاسم یرصع و یترشاعم
اک لح
ایب) ن یصوصخ اک بازحلاا ۃروس ںیم ینشور یک ناقرفلا نایبت روا نآرقلا ہعلاطم
(
یصقا نیرہم
، 1
نیسح ادف ظفاح رٹکاڈ
2
ABSTRACT: Before the dawn of Islam, there was a custom to opt a child. The child was bought up by the person having no male issue. But Islam has prohibited that practice. The objective of this research problem to study multi dimensional problems produced as a result of declaring an opted son to a real son. The rationale of prohibited this practice is that the opted child deprives the real son of his legal rights. The opted child usurped legal rights in property and other assets. The issue of veil is explained in “Surrah Noor” and “Surrah Ahzab.” In this research paper it is explained that in the light of Moulana Abdul Majeed Ludhyanivi and Dr.Israr Ahmad, along with it the Number of Marriages of men and women is also determined. In the end, the solution of these problems is presented in the light of the opinion of the above mentioned scholars. The importance and necessity of the Aswa-e-Husna (precedents) of The Holy Prophet (PBUH) is presented to solve the present day problems.
Key words: Social norms, legal rights, real son, Opted son, veil.
Type of study: Original Research Paper Paper received: 07.09.2017
Paper accepted: 25.11.2017 Online published: 01.01.208
___________________________________________________________________
1.M.Phil Scholar, Department of Islamic Studies, Institute of Southern Punjab, Multan.mehreenaqsa31@gmail.com
2. Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Institute of Southern Punjab, Multan.Doctorfidahussain@gmail.com. 0321-7321173
تیبنت
لکش یسک ہن یسک یھب جآ رادقاو تاموسر ہنلاہاج یک میدقرود ردنا ےک ناسنا ےک رضاح رصعںیم ےک یگدنز یناسنا ہک ہی ضرغروا ترشاعمروا تشیعم ،قلاخا قلعت اک رادقاو تاموسر نا ۔ںیہدوجوم
نامز یہنا۔ےہ ےس ہبعش رہ کیا ےس ںیم تاموسر یک تیلہاج ہ
‘‘
تیبنت
’’
ےہ
‘‘
تیبنت ’’
ےہ ہی موہفم اک
دلاوا یک ےرسود یسک ناسنا کیا ہک یک
ےسیج دلاوا یقیقح ےسا رک ےد مانانپا ےسا رھپروا ےرک شرورپ
یتوہ ہن ہنیرن دلاوا ںاہ ےک صخش سج یھت رپ جورع ےنپا مسر ہی ملاسا زا لبق ۔ےئارہھٹ ردقح اک قوقح ،اترک نلاعا اک ےنوہ دلاوا ینپا وک دلاوا یکروا یسک ہو وت یتوہ ہن دلاوا یہ لکلاب ای اترک شرورپ یک سا
ےساروا و انپا را حرط یئک ےس سا ہکنویک۔یدرک تعنامم یعطق یک زیچ سا ےن ملاسا نکیل ۔اتید رارق ث
۔ںیھت یتوہ ادیپ ںایراومہانروا لئاسم یترشاعم ےک ناسنا یئوک رگا ہک ےہاتاج ایاپ رچلک ہی ںاہ ےرامہ دوجواب ےک تامیلعت حضاو یک ملاسا لک جآ
وا ںاہ ےک سا اتکسرک ںیہن یداش ےس ہجو یسک یسک ےئلیک ےراہس ےک ےپاھڑب ےنپا ہو یتوہ ںیہن دلا
اک شیوشت ہدایز تقو سا ہلئسم ہیروا ےہاتید ےد قوقح یواسم ےک دلاوا ےسا رکانب اٹیب کلاپ ےلانپا وک ےنپا ےئاجب یک پاب ےسا لااو ےنلاپ وک ےچب سا بج ےہاتنب ثعاب بس اک لئاسم ےس تہب تیبنت وت ےسیو ۔ےہاتیلرک بوسنم ےس مان ہکبج ےہ یتنب ب
یداینبود ےس سا
ںیہ ےتیل منج لئاسم
۔ےہ ہریبک ہانگ انرک لیدبت بسناک یسک ہکبج ےہاتاجوہ لیدبت بسن اک ٰینبتم ای کلاپ ےل 1 ۔
۔
۔ےہاتوہ لاصحتسا اک ءاثرو یعرش وت ےلاپ ہصح ےس تثارو رگا کلاپ ےل 2 عم ہکوج ںیہ یتیل منج ںایئارب یترشاعم دیزم ےس لئاسم نا رھپ یتنب ثعاب اک قارتفاو راشتنا ںیم ےرشا
۔ںیہ ب وک تگناگیروا نوکسو نما اک ےرشاعم ہچنانچ ہک ےہ یرورض ےئلیک ےنھکر رارقر
‘‘
تیبنت ’’
یک
یفلت قح یک یسک ہکات ےئاج یک ینکش ہلصوح رپ حطس ینوناقروا یترشاعم ،یقلاخا یک ںوتروص مامت
۔وہ ہن
ا
ہدرپ ماکح
یرک ہعلاطم اک دیجم نآرق رکذ اک ںودرم ےلہپ ےئوہ ےترک رکذ اک باجح ہک یگوہ رہاظ تقیقح ہی وت ںںیہ یناب داشرا ہکاسیج ۔ےہایگایک
مھجورف اوظفحیو مھراصبا نم اوضغی نینموملل لق )ا( ۔
‘‘
یرک تظافح یک ںوہاگ مرش ینپاروا ںیھکررک اچب ںیرظن ینپا ہک وہک ےس ںودرم نموم یبن ےا
’’
ںتیآ یلگا یک ۃروس یسا ےہایگایک بطاخم وک ںوتروع ںیم
:
نھجرف نظفحیو نھراصبا نم نضغی تنموملل لقو (
۲ )
‘‘
تظافح یک ںوہاگمرش ینپاروا ،ںیھکررک اچب ںیرظن ینپا ہک ںید ہہک ےس ںوتروع نموم یبن ےاروا
۔ںیرک
’’
درمروا۔ےہاتاج اھجمس یرورض ںویک ہدرپ ںیم ملاسا ہک ںیہ ےتآ رپ ہلسلس ےک لاوس مہ با
تروعو راد ہدرپ ںیم نج ںیرک ہیزجت اک ںورشاعم ںونود رگا مہ؟ےہاتکور ںویک وک طلاتخا ہنادازآ ےک ےک سا ےئل سا ۔ےہاترک یگدنئامن یک ےرشاعم ہدرپ ےب تقو سا ہکیرما۔ےہ ہرشاعم ہدرپ ےبارسودروا
۔ںیہ ےتوہ ںیم ہکیرما مئارج ہدایز ےس بس ںیم ایند ۔ںیہ ےتیل ہزئاج اک تلااح 1990
یک ء کیا یک FBI
قباطم ےک ٹروپر 102555
سیلوپ وج ےہ دادعت ہو فرص ہیروا ںیئوہ راکشاک یئوربآ ےب یربج ںیتروع
فرص قباطم ےک رامشو دادعاروا ےچنہپ کت 16
ےہ ہی بلطم اک سا۔ںیہ ےتاپ چنہپ کت سیلوپ سیک%
دادعت لصا یک ںوتروع یلاو ےننب ہناشن اک ملظ ہک 640000
ےس ےلاوح سا۔ےہ ہدایز ےس 1993
یک ء
رہ قباطم ےک ٹروپر 3
ء 1 مرجم مک تہب سیلوپ۔ےہ یتنب ہناشن اک یزیروربآ یربج تروع کیا ںیم ٹنم
ےنوہ ہن یھب تاناکما ےک ےنلم ازس وت ےئاج اڑکپ یئ وک رگاروا ےہ یتوہ بایماک ںیم ےنرک راتفرگ وک
۔ںیہ ےتوہ ربارب ےک ںیم تراھب
1992 ٹروپر کیا یکورویب مئارک لنشین یک ء رہ قباطم ےک
54 کیا ںیم ٹنم
وت ںینہپ باجح ںیتروع ںیم ایڈناروا ہکیرما رگا ہک ےہ ہی لاوس اریم ۔ےہ یتنب ہناشن اک یئوربآ ےب تروع ششوک یک ےنھجمس وک ملاسا پآ ۔یگ ےئاجوہ مک ای یگ ےہر یہی حرش یک ںولمح ہنامرجم رپ ںوتروع ایک لبق ےس ےنپناھڈ وک پآ ےنپا ےک تروع وج ںی رک رظن وک ںودرم
ےہ اتید مکح اک ےنلچ رک اکھج ںی
۔ رگا
لچ رک اکھج ںیرظن درم بس اھڈ وک پآ ےنپا ںیتروعروا ںی
ےپن ےک یئوربآ ےب یربج یھب یھبک وت ںیھکر
ںیم سابل ہتسئاش ریغ ہکنویک ںوہ ہن تاعقاو ھتہ اک ناطیش لصارد تروع سوبلم
رای درم ےس سج ےہ
وع لصارد باجح ۔ںیہ ےتاجوہ لئاھگ مکح اک سا ےن ملاسا ےئل سا۔ےہ ظفاحم اک ناجروا سدقت ےک تر
ےک ںوتروع ےہ جئار ہدرپ یوزج ںاہج کلامم ناملسم ےرسودروا برع یدوعس ںیم ےلباقم ےک سا ۔اید
۔ںیہ مک ًاتبسن مئارج فلاخ
ادیپ یناسآروا نوکس ،راھکن ،نسح ںیم یگدنز یناسنا ماکحا ےک ساروا ےہ ترطف نید ملاسا
ک ےنرک یئارب ضحم وک یئارب فرص ہک ےہ یہر تمکح ہی یک یہاونورما یملاسا۔ںیہ ےئوہ دراو ےئلی یسک ہکلب ےتہر ںیہن دودحم یہ کت ےنانس ازس رپ سا ہک ہی فرص رھپ ای ےتاجوہ ںیہن شوماخ رک ہہک
نیعت اک ازس یک سا ھتاس ھتاس ےک ےنرک ہرکذت اک یئارب یقلاخا ای یشاعم ،یسایس ،یترشاعم یھب یھب
کیا یک ےلسلس یسا۔ںیہ ےترک یھب تامادقا یعافد ےئلیک ےنیدڑاھکا ےس ڑج وک یئارب سا زین ۔ںیہ ےترک تباث نواعمودمم ںیم یلاحب یک راقو ےک تروعروا یراکدبو یشاحف دادسنا ہک وج ںیہ ہدرپ ماکحا یڑک یقرشتسمروا ںیہ ےتاتب لایخ نشور وک دوخ وج زرلاکس داہن مان نکیل ںیہ ےتوہ رپ ہدرپ ہو ںیہ رثاتم ےس ن
ہک ًلاثم ںیہ ےتاگل تاضارتعا داینب ےب ےک حرط حرط ۱
۔
۔ےہ لاصحتسا اک ںوتروع ہی ۲
۔
۔ےہ ٹواکر ںیم ہار یک یقرت یک تروع ہی ۳
۔
۔ہریغو ہریغو ےہ یفانم ےک راقو ےک تروع ہی دلبان یہ ےس ںوتمکح یک ساروا تیثیح یعرش یقیقح یک ہدرپ گول ہی تقیقحرد
۔ںیہ
ملسم مکح ہی ےن تعیرش ہک اگ ےئاجوہ مولعم ہی وت ںیرک ہعلاطم اک ہیملاسا تعیرش مہ رگا
یئوک وک ںوتروع ملسم ہک اھت اید ےئلیک ےنچنیھک زایتما طخ نایمرد ےک ںوتروع ملسم ریغروا ںوتروع یم تنطلس یملاسا ہک ےہ ہاوگ خیراتروا ےکسرک ہن لاتبم ںیم تیذا ینامسج ای ینہذ صخش یک ںوتروع ں
میرک یبن ںیتروع ۔یئگ یئاگل ںیہن نغدق یئوک یھبک رپ یقرت ﷺ
یرکسع ،یتراجت یہ ےس سدقارود ےک
ےہ ترورض یھب ںیم رضاح رصع مہات۔ںیہ کت باروا ںیہ یہر لمع فورصم ںیم ںویمرگرس یہافر روا ک یھب سانشور وک ایند ےس ںوتمکح یک ساروا ےئاج ایک نیعت اک دودح یک ہدرپ ہک
۔ےئاج ایار
جاوزا ددعت
ہک یھت ںیہن صوصخم دادعت یئوکروا اھت جاور اک ےنرک ںایداش دئاز ےس راچ لبق ےس ملاسافرص ہیروا اھت جاور ماع اک ےنھکر ںایویب یئک یئک ںیم تیلہاج ء ہنامز۔ےہاتکسرک ںایداش ینتا درم کیا تکسرک ںایداش دئاز ےس کیا ںیم تقو یہ کیا یھب ںیتروع ہکلب اھت ںیہن یہ ےئل ےک ںودرم ینعی ،ںیھت ی
یتکس ھکر درم ےہاچ ےنتج یھب تروع یہ ےسیو یھت تزاجا یک ےنرک ںایداش یئکوک درم ےسیج ےنرک کت ںایداش راچ وک درم ہتبلا ایگ ایک ہداما رپ یداش یہ کیا وت وک تروع دعب ےک ےنآ ےک ملاسا۔یھت چ درم کیا ہک ےہاتلم مکح یلیصفت اک سا ںیم میرک نآرق ۔یئگ ید تزاجا یک اسیاروا ےہاتکسرک ںایداشرا
فاصنا ںاہی ۔اگ ےرک فاصنا نایمرد ےک ںویویب مامت نا ہو ہک یئگ یک دئاع طرش ہی رپ سا ےئل ےک ےنرک
رگیدروا یترشاعم ،یسنج یک ںویویب مامت نا رپ روط ںاسکیروا انرکاروپ ہقفنو نان اک بس نا دارم ےس ش سا درم یئوک رگا۔ےہ لماش انرکاروپ وک تایرورض نآرق وک سا وت ےہ زجاع ےس ےنرکاروپ وک طر
ملاسا ۔ےرکاروپ وک ضئارف ےک یویب کیا یساروا ےرک یداش کیا فرص ہو ہک ےہایگ اید مکح ںیم میرک وج ںیہ ےئک نایب نیناوق ہدعاقاب ےئل ےک لح ےک ہلئسم سا ےن ملاسا روا ےہ ترطف نید ںاہی ہدیچ ہدیچ
ےئک نایب ںیہ ےئگ
۔
ا اک ہیلہاج موسر لاطب
ہرشاعم،اھت ںاور ہکساک تواغبو یشکرس،یھت ینارمکح یک تلاہج فرطرہ لبق ےس ملاسا روہظ
یک کرش ،اھتاکچوہ خسم ہرہچاک یمیہاربا نید۔اھتدابآ ےس ںوتب ہبعک ہناخ،اھت اڑھک رپ ےناہد ےک یہابت
، لجد،یھت ںانک صقر تیناطیش،اھت اھکر ےل ںیم ٹیپل ینپاوک یناسنا نہذ ےنرداچ ہایس ٹوھج ، بیرف
ےنیسوک شہاوخرہ یک یلاحب یک یناسنا فرش ےن ںویور یعامتجاروا لمعزرط یدارفنا ینبمرپ تقفانمروا نفد ںیم وید یکانارپ مدق مدق،اھت اھکررک را
رورغ،ںیھت یہراج یئاھٹا ںی و
یجامس ےسرخافت یلسنروا ربکت
و ےنھکر تقفش تسدرپرس ہنہرب ےک ءاوح رتخد۔اھتاتوہ نیعتاک تیثیح ،یھت یہر کسس ہو۔اھت ہن یئوکلاا
یٹوھج ہکات اتاجاید رکروگرد ہدنز یہ ےتوہادیپوک ںویکڑل،اھت ہن لاح ناسرپاک سا یئوک نکیل یھت یہر کلب موہفمانپا ظافلا ےک تاواسمروا فاصنا، لدع،ےئاجوہ ہن حورجم راقواک ںولاو ےنلج ںیم گآ یک ناش ےھت ےتلج غارچرپ لدو ہدید لیصف،ےھت ےکچوھک ںیہن یہ برع امن ہریزج،یھت ہن ینشور ںیم نارگم،
وپ ق ےک کرشورفکروا یہارمگایند یر رع
یکربج ںیتموکح یک یرسک ورصیق،یھت یئوہ یرگ ںیم تلذم
یناسنا،روعش یروہمج ںیم ےرشاعم مگنہ ےبروا ہتخاب ساوح سا،ںیھت طلسمرپ مدآ لسنرک نب تملاع ک ںیہن یھبروصتاک قلاخا ہطباض یسکروا قوقح ںوریجنز یک جاورو مسر یلئابقروا یلہاج اھت اتکساجای
،اھتاہراجاترک گنت ےس گنتوکراصح ےک یہارمگروا تلاہجدرگ ےکدارفا ےنپا ہ رشاعم اوہاڑکج ںیم ےک ےنرک ہتوھجمس ےس تلااح نکیل،اھتاکچوہ ہزیر ہزیر ےسردنا ںوھتاہ ےکربج یترشاعم سا ناسنا ھت یہر ھجوس ںیہن ریبدت یئوک ےسااوس
۔ی
ےئوہ ےئاگل ےس ےنیسوک موسرورادقا ہتخاسدوخروا بہاذم فلتخم برع لبق ےس ملاسا عولط
۔ےھت روا یھت یہروہ یتسرپ تب ںیہک ںیہک
جروس ںیہک۔اھتاہراجایکایہم ناماساک بلق نوکس ےس یتسرپ شتآ
ےگآ ےک ںوراتساھت ایگایانب تاقولخملا ف رشا ےسج ناسنا ںیہکروا یھت یہروہ شتسرپ یک سبرس تب گلااک ےلیبقرہ ےھت ےئگ ےھکر تب ھٹاسوس نیت ںاہج،اھتزکرماک یتسرپ مانصا ہبعک ہناخ،اھتدوج ںیئاعدروا اتاجایک ہدجس ےگآ ےک نج ےھت تبروہشم ہدایز رسنروا قوعی ،ہلئان،یزع،تانم،تلا ،لبہ،اھت
اوک ںوڑکٹ ناج ےب نا ےکرھتپ،اھتاتاجاھجمس یوامو اجلمانپا ںیہنا ںیھت یتاج یگنام ایارہھٹاور تجاح انپ
ہریغوایرد،ڑاہپ،جروس،دناچ،تخرد،رھتپ،زیچ کیارہ یک ترطفاید منجوک یتسرپ مہوت ےن یتسرپ تب اتاج ھتاس ےک ےنیدرک شومارفوک تللاجو تمظع یک یقیقح ےئادخ حرط سا ےھت ےتیلانب دوبعمانپاًاروفوک ن ناسنادوخراقو یناسنا۔ےھت ےکچ لوھب یھبوک تمیقوردق ینپا ھتاس
۔اھتایددنور ےلت ںؤاپ ےنپا ے
نامز کیدزن ےک نا ےھت یراکنا یہ ےک تاذ یکادخوت ضعب ےس ںیم نا ںیمزیچرہ یہ ترطفروا ہ
امرفراک ےہایک نایب ںوی قلعتم ےک نا ےن نآرق یھت :
رھدلالاا انکلھیامو ایحنو تومن ایندلاانتایحلاا ٰیھن اماولاقو (
۳ )
‘‘
ہی روا یہی ےہ ھچکوج ہک ںیہ ےتہک گول ا ںیہ ےتیج روا ےترم مہ ےس یگدنز یکایند یرامہ
مہرو
ےہاترام ہنامزوت ےہاتراموک
۔
’’
ایامرف داشرارپ ماقم ےرسود :
بسانمریغ ےئل ےک تیادہ یک ناسنا وک ناسنا ہک ےھتراکشاک تامھوتردق سا وج ےھت ےسیا گول ضعب تشرف یئوک تیادہ با فرط یکادخ ہک اھت نامگاک نا ہکلب ےھت ےترک روصت ہکاسیج اگ ےئآ رک ےل یہ ہ
لاوسر ارشب اللہ ثعبااولاق (
۴ )
‘‘
ےن اللہ ایکاہک ےن ںوہنا ےہ اجیھبرکانب لوسروک یمدآ کیا
؟
’’
وج ےہ یرورضانوہ ہتشرف ےئل ےک لماح ےک تلاسرو توبن بصنم ہک ےھت ےترک نامگ ہو
یھت یدرک جئار یتسرپ تب ںیم نا ےن تلاہج۔وہاربمو ہزنم ےس تایرورض و تاجاح یناسنا یک مسقرہ زیچرہ یک ترطف۔اھتایدانب تسرپ مہوتوک نارکوہ ضباقرپ غامدو لد یناسنا ےن یتسرپ تبروا جروس،تخرد،رھتپ تمظع یکادخ ہو حرط ساروا ےھت ےئگ گل ےنھجمسدوبعمانپاوک ہریغوایرد، ڑاہپ،
قوقح یناسنا ےیل سا۔ےھت ےکچ لوھب یھبوک تمیقوردق ینپادوخ ھتاس ھتاس ےک ےنیدرک شومارفوک للاجو لتق۔اھت نوناق یئوک ےئل ےک ےنلارپزکرم حیحصوک قوقح ےسیا ہنروا اھت ہطباض یئوک ہن ےئل ےک ینزہر،ناسنا ہدنزوک ںویٹیب،اناج ےلاگھب ےس ٹولاسھپ ہی ربجوک ںوتروع،اجیب تلخادم،زئاجان فرصت،
یتسہ ریقح ہدایز ےس بس ںیم ہاگن یک نا ےن یتسرپ تب ہک ےھترمث ےک رجش یسا انیدرک کاخ دنویپ تاداع یعامتجاروا یسایس،یقلاخا حرط سج ےلاو ےنہر ےک کلم عیسو سا۔اھتایدانبوک یہ ناسنا یمراوطاو ےس ےرسود کیا ہدیقعروا لمعاک نا یھب ںیم بہذم حرط یسا ےھت نزماگرپ جہن یہ کیا ں
۔اھت ہباشم
لئاسم و ماکحا ےک ٰینبتم
اتاجاھجمس بویعمانرک یداش ےس ہویبای ہقلطم یک ےٹیب کلاپ ےل ےنپا ںیم تیلہاج ہنامز
نبدیز اندیس ترضح۔اھتاتاجایک روصت ارب ہدایز تہب وک ماک سا ہکلباھت ہقلطم یک ہنع اللہ یضر ثراح
اللہ لوسردعب ےک ےنوہ قلاط ےس ناروا ۔ںیھت اھنع اللہ یضر شجح تنب بنیزاندیس ترضح ﷺ
ےن
نآرق ےس ےلاوح ساروااوہریذپ عوقو ہو اھترڈاک ےننب ںیتابروا ںویشارت مازلا نجوت ایامرف )حاکن(دقع اوہ داشرا ںیم بازحلاا ۂروس یک میرک :
دحا ابادمحم ناکام مکلاجر نم
۔۔۔۔۔
( ۵ )
دمحمروا ﷺ ںیہن پاب ےک یسک ےس ںیم ںودرم مت
’’ ’’
اللہ لوسر ﷺ
حاکناکاھنع اللہ یضر بنیز ترضح ےس
میحر فؤر میرک یبن اگ ےد قلاطدیز ہک اھتایدامرف علطمرپ تاب سا یہ ےلہپ ےن ٰیلاعت اللہوکﷺپآوک سا اللہروا ﷺ
لوسر نکیل۔اگ ےئلا ںیم حاکن ےک ﷺ
ےک نیقفانمورافکوک ےئل یس ا اھت ہشدخاک ںونعط
ایامرف نایب ںوی ھچک ےن نآرقوک تاب ساروا۔ےھت ےتامرف عنم ےس ےنید قلاطوک ہنع اللہ یضردیز ہو :
‘‘
پآ روا ( )ﷺ ےک ںوگولوک پآروا اھت اتہاچانرک رہاظ اللہوک سج ےھت ےہراپھچوک تاب سا ںیم لد ےنپا
ھت ہشدخاک ںونعط
۔ےہ قحتسم ہدایزاک فوخ اللہرواا
’’
( ۶ )
اللہ لوسر ہک ںیہ ےتامرف ہنع اللہ یضر کلام نب سنا اندیس ترضح ﷺ
یضر بنیز ترضح ےن
یز ترضحدعب ےک ےنوہ یروپ ت دّع یک اھنع اللہ ترضح تقو ساوت۔اجیھبرک ےد ماغیپاک حاکن ےنپا وکد
ا بعراک نارپوا ےریم ںیہ ےتامرف دیز ترضح ںیھت ںیہر ھدنوگاٹآ اھنع اللہ یضر بنیز اندیس تبیہرو
ےکریھپ ھٹیپ ےس نا لب ےک ںویڑیا ینپا ںیم اھتاتکس ھکید ںیہن رکاھٹارظن ںیمروا یئگوہ یراط لوسر ےئل ےراہمت ںیم ہکوہ کرابم ںیہمت ہکاہک ںیہناروااوہاڑھک اللہ
ﷺ ترضح دعب ےک سا ۔ںوہایلا ماغیپاک
اگوہ مکحاک اللہوج ہکاہک ےن اھنع اللہ یضر بنیز اندیس یگ ںورک یہو ںیم
ہی یک میرک نآرق دعب ےک سا
مرکم لوسرروا یئوہ لزان تیآ ﷺ
۔یئلاھک یٹورروا تشوگ ںیم ہمیلو ےن
تاضارتعا ےک نیقفانمورافک
مرکم لوسر ےس بنیز ترضحدعب ےک ےنوہ یروپ تدّع بجﷺ نیقفانمو رافکوت ایلرک حاکن ےن
میرک یبن ہکایداگلرابنااک ںونعطروا تاضارتعا ےن ﷺ
ویب یک ےٹیب ےنپا ےن ےس ی
عقوم سا یلرک یداش
ںیم نآرقرپ یویب یک نا ہک ںیہ ںیہن ےٹیب یقیقح ےک نا ثراح نبدیز ترضح ہک یئوہ لزان ہمیرک تیآ ہی
پآ نکیل ےئاجوہ مارح رپ ن ا جاوزا یک پآروا ںیہ پاب ےک تمُا مامت ےسرابتعا ےک میظعتو تزعﷺ
انمو رافک حرط سا۔ںیہ ںیئام یک ںوناملسم مامت تارہطم
۔ایگایدامرف ّدروک تاضارتعا ےک نیقف
مرکم لوسر ہک ےہاتاجایک یھب ہی ضارتعا کیا ےس ےلاوح سا ﷺ
یھب ےلہپ ںیم حاکن ےک
جواب ےک سا ںیھت تارہطم جاوزا ددعتم تنب بنیز ترضح ےن ںوہنا دو
شجح تقیقحرد۔ایک ںویک حاکن ےس
بنیز ترضح اللہروا اھت یدنوادخ مکح ںیم سا وسر دقعاک
ل ﷺ لاثم یڑب یک ساروا۔اھتاکچ امرف ےس
نامیلس ترضحروا ںیھت ںایویبوس یک ملاسلا ہیلعدؤاد ترضح ہک ںیہ یتلم ےس ےلاوح ےک مارک ءایبنا تقیقحرد۔یئامرف ںیہن یگنت یئوکرپ ءایبنا ےن اللہروا۔ںیھت ںایڈنول وس تاسروا ںایویبوس نیت یک ملاسلا ہیلع ہو ےئوہ نایب تاماکحاوج ںیم سا کلاپ ےل ےن یسکرگا ہک اھت یرورض انلوھک ےنماس ےک ںوگول
کلاپ ےل تاماکحا ےک ےٹیب یبسنروا ےگ ںوہ ںیہنوگلارپ سا تاماکحا ےک ےٹیب یبسنوتایانباٹیب
۔ےہزئاج ںیم ملاسا حاکن ےس ہقلطمای یویب یک ٰینبتم ںویروا ۔ےگ ںوہ ںیہنوگلارپ
مسر یک ٰینبتم روا رضاح رصع
م ےک لوصا ےک ہقف مرکا یبن ماک یئوک رگا قباط
ﷺ روا ےئاج ایامرف وک نا ںیم نآرقای ںیل رک
مرکا یبن ینعی(وہ ہن بوسنم ےس یہنا فرص ماک ہو ﷺ
ےئل ےک مومع ےسا وت )وہ ہن صوصخم ےئل ےک
یبن وت باطخ ںیم تیآ یلاو قلاط ًلاثم ںیہ ںیلاثم ددعتم یک سا ںیم تعیرش ۔ےہ اتاج اید رارق لمع لباق مرکم ﷺ تروص یک ےننب ہن یھب حرط یسک نایمرد ےک یویب ںایم روا ےنوہ للاح ےک سا رگم ےہ وک ےنپا یئوک ںیم دیدج رود رگا حرط یسا۔ےہ اتاج ایاپ ںیم مومع زاوج اک ےنوہ قلاط ینعی ےنوہ ادج ںیم
عت یملاسا روا زئاج ہی وت ےہ اتیل رک حاکن ےس ہویب ای ہقلطم یک) ےٹیب ےلوب ہنم( کلاپ ےل نیع ےک تامیل
مرکم لوسر وت ایک ماک ہی ہکنویک۔ اگوہ قباطم ﷺ
۔اگوہ یھب رپ مومع قلاطا اک سا رگم ےہ ےن
اھکل ںوی ھچک دیزم ںیم ناقرفلا نایبت ریسفت ینپا ےن ؒ یونایھدل دیجملا دبع انلاوم تحت ےک تیآ یک ٰینبتم :
ثراح نبادیز قلعتاک تایآ نا،ںیہ یئگ ںیھڑپ ےنماسوج تایآ ہی بنیز ترضح ےک
ھتاس ےک
روضحرھپروا ےنید قلاطرپ ےنرک حاکن ﷺ
ںیم تروس عورش،ےہ ےس تاعقاو ےک ےنرک حاکن ےس
ںیہ ےس ںیم بلکونب ہی،ںیہ ےتھکر قلعت ےس نادناخززعم ہیوت ںیم لصا ہثراح نبادیز ہک،اھتایگایکرکذ ےڑکپ یھب ہیردنا ےکرام ٹول ساوت،اھتایک ہلمح ےن نمشد یسکروا ترضحرھپ،ےئگ ےئلانب ملاغروا،ےئگ
ہجیدخ ترضح ہیروا،ےھت ےئلادیرخ ںیہنا یئاھب ےک ہجیدخ ہجیدخ ترضح بج،ےئگآ ساپ ےک
حاکناک
روضح ہجیدخ ترضحوت،اوہ ےسﷺ
روضح دیز ترضح ےن ﷺ
تہب،ےھت یھب تروصبوخ ےید ےدوک
تانئاک رورس،ےھت یھب ےلاو ںوتیحلاص ﷺ
روا،یھت تبحم تہب ھتاس ےک ناوک ھتاس ےک تقفش تہبوک نا
ہی ہک یئامرف تقفش ینتاروا،اھکر روضح ہدایز یھب ےس پاب ںام ےنپا ﷺ
(۔ںیمرود ےک یملاغ،ےھت ےئگوہ سونام ےس ۷
)
توبن متخ
اللہ لوسر توبن ہلسلساک ءایبناﷺ یک تحاضو ںوی ھچک ےن نآرق یک سجاوہ متخرپ
ہک ےہ ینابداشرا۔ےہ سر نکلو مکلاجر نمدحابادمحم ناکام
امیلع ییش لکب اللہ ناکو نییبنلا متاخو اللہ لو (
۸ )
دمحم اللہروا ںیہ نییبنلا متاخروا لوسر ےک ٰیلاعت اللہ ہکلب ںیہن پاب ےک یسک ےس ںیم ںودرم ےراھمت ﷺ
ےہ لااو ےنناجوک ںوزیچ بس لجوزع
’’ ’’
ینعماک نییبنلا متاخ
بنلا متاخ تحت ےک تیآ س ای اللہ لوسر نی ﷺ
بنلا متاخ۔ںیہ ی
نی ےنرک متخوک توبن ہلسلس ینعم ےک
رع۔ںیہ ےک ےلاو ےسور یک ےرواحمروا تغل یب
‘‘
متخ ’’
ینعم ےک
‘‘
کترخآ،ےنرک ءادتبا، ےناگلرہم
۔ںیہ ےک ےناجوہ غراف ےکرکاروپوک ماک یسکروا ےناج چنہپ
’’
پآ ہچنانچ ﷺ
ھتاس ےک یروآ فیرشت یک
یھبوک یسک کت تمایق با۔ایگ ایدرک متخوک تلاسرو توبن ہلسلس ےئاجایکزارفرسرپ توبن بصنموت ہن
اللہ لوسر تاب یہیروارپ تلاسر بصنم یہ ہنروااگ ﷺ
۔ےہ یئوہ نایب ںیم ثیداحا ریثک یک
ںیمایندرابوداک ؑ ٰیسیع ترضح ےہ لماش ںیم نید ِترورضانآ
ےک توبن متخ یک پآ ہیوت ںوہ دوجومروا ںوہ ہدنز یئوکرگا ںیم ملاسلا مہیلع ءایبنا ےلہپ یقاب
یفانم تفص یک توبن یک نا یھب تقو ساروا ےگ ںیئلا فیرشت ملاسلا ہیلع ٰیسیع ترضح ےئل سا،ںیہن ہیلع عمجم ہکوجانآاک ملاسلا ہیلع ٰیسیع ترضح نکیل،ےگ ںوہ یہ یبن ہو،یگوہ ںیہن بلس ںیم تقو کیاروا،ےئگ ےئاھٹارپ نامسآ ہدنز ملاسلا ہیلع ٰیسیع ہک،ےہ لماش ںیم نید تایرورضروا،ےہ لزان روضحروا،ےگ ںوہ لماش ںیم نید تایرورض ہدیقع ہی،ےگ ںیرک ہلصیف قباطم ےک تعیرش یکﷺ
تارتاوتمانآاک ملاسلا ہیلع ٰیسیع ترضح،ےہ رفاک یمدآلااو ےنرک کشروا ہبش یھبردنا ےک ےدیقع سا،ےہ روضح ہکنوچ ہووت،ےہاتاجایکرامش ںیم نید تایرورضوک سا،ےہ تباث ےس ﷺ
ہدشادیپ ےلہپ ےس توبن یک
انآاک نا ےئل سا،ںیہ ےکچوہ فصتم ھتاس ےک تفص یک توبنروا،ںیہ ںیہن یفانم ےک توبن متخ سا ہی
ہ ے (۔
۹ )
دمحم ترضح ﷺ
ےہ توبن متخ لیلدانوہ ظوفحماک نید لمکم ےک
تانئاک رورس ہک ،ےہ حضاو یھب ہیزیچ کیا ےئلیک توبن متخ ساروا ﷺحرط یروپ نیداوہایلااک
باتک یئوہ یئلا یک اللہ،ظوفحم ںیہن قرفاک ےشوش یئوک،ایگایک ںیہن فلاتخااک مسق یسک یئوک ںیم
نکیل،ںیھت یترتا یھب ںیباتک ہپ نا ےس فرط یک اللہروا ،ےھت ےتآ ملاسلا مہیلع ءایبنا ےلہپ،اکساجلااڈ
سج،یئگ یک ںیہن ےس حرط سا تظافح یک ںوباتک نا ےئل سا،اھتاتوہانآ یھب ےن ںویبنروا ہکنوچ ںیمدعب آرق ہک حرط پآ با۔ےہ یئگ یک یک ن
ﷺ ںیہن ےن یبن یسکدعب ےک فاص نیداوہایلااک پآ ےئل سا،اھتانآ
ترورض یک ےنآ ےکروا یسکرپ ءانب یک سج،ےہ ظوفحم یھب باتک،ےہدوجوم لمکمو لماکارھتس روضح،یئگ یک ںیہن سوسحم ﷺ
ںیم ھتاہ ےک ملاسلا مہیلع ءایبنا تسایس یک لیئارسا ینب ہک ںیہ ےتامرف
ا یھت یتوہ ںیرک ماکاک حلاصا یک نید یہو روا ،ےگ ںوہ ءافلخ ہکلباگ ےئآ ںیہن یبن یئوک دعب ےریم ب
(۔ےگ ۱۰ ) (ںیہ ءایبنلاا ۃثرو ءاملع ہچنانچ ۱۱
تانئاک رورس ۔یئگ ید لاڈرپوُا ےک تمُا یراد ہمذ ہی) ﷺ
ےک
مسق یسک یئوک ںیم نید ےئل سا،یہر ہن یقاب یہ ترورض یک ےنآ ےک یبنروا یسک دعب ےک ےنآ ہابتشااک
نتاوت،ںیہن شئاجنگ یک کش یئوکردنا ےک سا،ےہ یعطق ہدیقع ہی لاحرہب،ںیہن ےک پآ تحاضو یس ی
ےنماس تہب،ںیئگ یھکل ںیباتک تہبرپوُا ےک ساوتایاھٹُا ہنتف ںیم ہلئسم سا ےن ںوینایداق ہکنوچ،یئگ یدرک
ب ںیم ےلسلس سا یھب ںیباتکروا،ںیہ ےتہر ےتوہ ےثحابمو ثحب تہب ےرظانم
،ںیہرامش ے لکب اللہ ناکو
ء
یش امیلع ( ۱۲ )‘‘
ےہلااو ےنناجوکزیچرہ ٰیلاعت اللہروا
’’
ماناک سا ملع،ںیہن یفخم ےس سازیچ یئوک
ےتناج یھبوک تیثیح یک ںوٹیب ےلوب ہنم،ںیہ ےتناج یھبوک دیز ںیہ ےتناج یھبوک بنیز ہو،ےہ تانئاک رورسروا۔ںیہ ﷺ
نایبوج ےئل سا۔ںیہ ےتناج یھبوک ماقم ےک لباقروا حیحص یہی،ایگایدید
۔ےہ ںیہن شئاجنگ یک ےننس ےنہک یھب یسک فلاخ ےک سا،ےہدامتعا ںیم ےڈنگیپورپ ہنافلاخم ہکنویک،یک تدابع،یکرکذ ےک اللہ ےہ یہراج یکدیکاتوک نینموم ےگآ
!۔۔۔۔۔ونموم ےا،ےہ یہ دای یک اللہ،رکذاک اللہ زیچ یلاو ےنلاد نیکستروا نانیمطاوک لد ےک ناسنا اللہ
تولات،ےہرکذاک اللہ یھب ہی زامن!۔۔۔۔ورکایک نایب حیبست یک سا ماشو حبصروا!۔۔ ۔۔۔ورکایک ےس ترثکرکذاک یھب ہو،ےئوہ ےترک ہجوت فرط یک سا،ےئوہ ےترکدایوک اللہ،ےئاجایک ماکوجاک یکین،ےہرکذاک اللہ یھب ہی روا،ےہ لماش ںیمرکذ ےک اللہ اللہلاا ہلالا، اللہدمحلا،اللہ ناحبس
ربکا اللہ،
(۔ںیہ لماش ںیمرکذ یھب ہی،
۱۳ )
ہدرپ ماکحا
ںوضاقت ےک تیرشب ناسنا ہعیرذ ےک سج، ےہ تایح ہطباض لمکمروا ےہ بہذمدنسپ نما ملاسافاصو کاپ کیا،تایح ماظن یملاساروا ملاسا۔ےہاتکس لدب ںیم ںولاجاوک ںویکیرات ،ےہ اتکس رکاروپوک اروا جاورو موسر ےک تلاہج ےن ملاسا۔ےہاترکریبدت یک تاداعو قلاخا یناسناروا ریمعت یک ےرشاعم قلاخ
لیب غاد یک بیذہتروا ےرشاعم بذہم کیارک لدبرسکی ےہزیربل ےس داسفو ہنتف ےک مسقرہوج وک تاداعو یک ںولاو ےننام ےنپا ملاسا۔ایآرد نوکس یہ نوکسروا نیچ،نما ںیم یگدنز یک ناسنا ماع ےس سج،یلاڈ ناسنا ہو ےہ اترک رایتخاریبدت یلہپوج ےئل ےک مایق ےک ےرشاعم نمارپروا بیذہت ےک مسقرہوک تابذج ی
ےتھکر یقاب ہگج ینپاوک تانلایم یرطف ےلاو ےناج ےئاپردنا ےک تروعروادرم ہو ےہ اناچب ےس ناجیہ مامتاک تروع ہک ےہاتہاچ ہی ملاسا۔ ےہاتیدزادنا یریمعتروا ظوفحم قباطم ےکزادنا یرطف ںیہنا ےئوہ ک سا ںیمراھگنسو شئارآروا تنیزو بیز مامت یک سا لامجو نسحرت کیرش رہوشاک سا فرص ھتاس ے
ےئاجاھکیدرگا۔ےرک ےئل ےکدرم ےنپا فرص لامجروا شئارآ ینپا تروع،وہ ہن کیرشارسود یئوک،وہ ےک ہجوت یصوصخ یک ساروا ےنرک ہجوتم فرط ینپاوکدرم شئارآوراھگنسرت مامت تقیقحرد تروعوت ک ہکات۔ےہاترک عضو ہقیرط ہزیکاپ ےئل ےک نا۔ےہ یترک یہ ےئل ےک لوصح یسک نامیا لہاروا ناملسم یئو
مامتوج ےہ یہ اللہ ںیہردودحم کت ںوقیرطزئاج تانلایم ےک نارواوہ ہن لاتبم ںیم یئارب یسک ےس ےقیرط یتوہ تیبرتو میلعت یتایسفن یک ترطف یناسنا ےس سج ےہاتید مکحاک ےنرکرایتخا ریبادت یطایتحا عت اللہوک تنیزو بیز یک ساروا لامجو نسح ےک تروع۔ےہ ہجوتروا یگتسب لد یک رہوش ےک سا ےن ٰیلا
تروع یک ساروا ےھکرزوکرم فرط یک یویب ینپا ہجوت یراس ینپا ہو ہکات ےہایدرکدودحم ےئل ےک
۔ےہر نومامو ظوفحم ےس ںورظن کان سوہ یک ںوریغ یک یسفن مہروا تبرق یک نا ہی۔ےہایدرارق سابلاک ےرسود کیاوک یویبروارہوش ےن ٰیلاعت اللہ
تملاع مایقاک یٹئاسوس فاصو کاپ تیاہن کیادارم ےس ساوت ےہاترکدیکات یک ےدرپ بج ملاسا ےہ ےک ینادرگورروا ضارعا ےس یہ ٰلا ماکحا ہک ںیہ ےتکسرک ہزادنا یبوخبوت ںیلاڈرظن درگدرا مہرگا۔ےہ
۔ںیہ ےہرآ ےنماسرظانم کان تربعروا کنایھب ےسیک ےسیک رشاعم یکیرماروا پرویًاصوصخایند یبرغم
باجحروا ےدرپ ےک مسق یسک ںاہج ںیم ے
یزودنا تذل یک تسوپ تشوگروا یتسرپ توہش،یزیخ ناجیہ،یزودنا فطل فرطرہ ںاہج ںیہنروصتاک ےئاجایکادیپ ناجیہ یسنج تقورہ ےس نج ںیہ ےہراج ےئاھٹا تامادقا ےسیا ےسیا، ےہاہر اجایکایہم ناماساک ج یتھڑب سایپ یک نلایم یسنج ںیم ےجیتن ےک سج ۔ یک ناسنا ںیہن یہ یتھجب حرط یسکوج ےہ یہرا
تایسفنروا باصعا ےک سا ےہایگوہراکشاک ینار توہشدیق ےب ناسناروا ےہایگایداگجوک تیناویح ہدیباوخ
۔ںیہ ےہروہادیپ ضارمازیخ ناجیہردنا ےک
قرف ںیم باجحورتس
یرش ہکنلااح ےترک ںیہن قرف یئوک ںیم باجحروارتس گولرثکا ےس ےلاوح ےک ےدرپتع
ےس ںورسود ںیم لاحرہاک سج ےہ ہصح ہواک مسجرتس۔ںیہ گلا گلا تاماکحا ےک ںونود نا ںیم ہیملاسا ےس فانرتساکدرم۔ںیہ ٰینثتسم ےس مکح سا یویبروا دنواخ ینعی ےک نیجوز ےئاوسام ےہ ضرف اناپھچ ہ مسجاروپ ہولاع ےک ہیکٹ یک ےرہچروا ںؤاپ ھتاہ رتساک تروعروا ےہ کت ںونٹھگ رک ےل یرسود کیا۔ے
کیا ںیم تلااح ےک لومعم۔ےک ھتاہروا ےرہچ ےئاوس ےہرتس مسجاراساک تروع قباطم ےک تیاور درپ ہیاکرتس۔یتکس لوھک ںیہن ےنماس ےکروا یسکاوس ےکرہوش ےنپا ہصح یھب یئوکاکرتس تروع نا ہ
ےن تعیرشوک نج ےہ ےس دارفا
‘‘
مرحم
’’
یآرونلا ۃروس تسرہف یکدارفا مرحم نا۔ےہایدرارق ت
۳۱ ںیم
لم ںیم یوبن ثیداحا تلایصفت یک نج ںیہ ےئوہ نایب ںیمرونلا ۃروس تاماکحا مامت ےکرتس۔ےہدوجوم
۔ےہ تروص یہی یک ےدرپ ےئل ےک تروعردنا ےکرھگ۔ںیہ یتاج تقو ےتلکن ےئل ےک ترورض یسکرہاب ےسرھگ بج ےہ ہدرپ ہواک تروع باجح
ماکحا ہو ےک تعیرش ںیم تروص سا۔ےہاتاجایکرایتخا ےدرپ ےک تروع ےس ںودرم یبنجاوج ںیہ تا
ےس رھگ ہک ےہ ہی موہفماک نا۔ںیہ ےئوہ نایب ںیم بازحلاا ۃروس تاماکحا ہی ےک باجح۔ںیہ قلعتم ےس ےئاج کھڈ مسجاروپاک سا ہکات یگ ےھڑوا )عقربای(رداچ یڑب ینعی بابلج تروع تقو ےتلکنرہاب ےک ھکنآ ےئاوس ہکات یگ ےلاڈ باقن یھبرپ ےرہچروا تروع ہک ےہ ہی باجح ایوگ۔ےئاج پھچ یھب ہرہچ
مکح اک ےنرک ہدرپ وک ںوتروع ےن ٰیلاعت اللہ ںیم میرک نآرق ۔یگ ےئاپھچ مسجاروپ یقاب ےک ھکنآ ےئاوس قیقحت ریز تایآ ھچک ےس ںیم تایآ یہنا ںیہ یئوہ دراو تایآ ددعتم ںیم نمض سا روا ۔اید وس
ںیم بازحلااۂ
ضوت یک نج ںیہ ںیئوہ نایب ںیم ریسافت ینپا ینپا یونایھدل دیجملا دبع انلاوم روا دمحا رارسا رٹکاڈ ںیم حی
ۂروس حرط یک رون ۂروس۔ںیہ ےترک نایب ںیم زادنا ےنپا ےنپا تاماکحا ےک ےدرپ روا ےتلاڈ ینشور ںیم میرک نآرق ًلاثم۔ںیہ ےئامرف نایب ًلایصفت ہدرپ ماکحا ےن ٰیلاعت و کرابت اللہ یھب ںیم بازحلاا اوہ داشرا
:
نورکذت مکلعل مکلریخ مکلذاھلھا یلعاوملستو اوسناتست یتح مکتویبریغ تویباولخدتلااونما نیذلااھیاای (
۱۴ )
چ لوب(ولوہ سونام ہک ٰیتح ،ورک اوہ ہن لخاد ںیم ںورھگ ےرسود ہولاع ےک ںورھگ ےنپا!ولاو نامیا‘‘
لا
ولرک ملاسوک ںولاورھگروا)ولرک
، ت ےہ رتہب ےیل ےراہمت ہی رک لصاح تحیصن مت ہکا
و کت تقو سا ینعی
۔ولارک ہن ناچہپ ینپا ںیہنا ےکرک تیچ تاب ےس ںولاورھگ کت بجورکاوہ تم لخاد ںیمرھگ ےک یسک
’’
ہدرپ ںیم رضاح رصع
ںیم تاہید ےرامہ یھب جآ ہکاسیج۔ےہاوہادیپروصتاک ےنرک باقن ےک نیتاوخرپانب یک مکح یساباینیہ یترک مامتہااک باقن نیتاوخ ہی اک ےدرپ۔ یتہر یلھک ھکنآ سب ہک ںیہ یتیل ٹیپل حرط سارداچ یس یڑ
ےک نیتاوخ یک تاہید فرص ہو ےہ ایامرف رداص مکح اک ےنرک ہدرپ وج وک ںوتروع ےن ملاسا ای جاور ےیل
یھب ںیم رضاح رصع۔ںیہ وگ ہملک روا ناملسم وج ےہ اتوہ رپ ںوتروع مامت نا قلاطا اک سا ہکلب ےہ ںیہن ںوتروع ےہ مکح اک ےنرک ہدرپ حرط یسا وک یئوک ںیم سا اھت وک ںوتروع ںیم ملاسا لئاوا ےسیج
۔ےہ ںیہن صیصخت
ےہایگاھکید جاوراک سا یھب ںیم لوحام یتاہید ےک ناریا
‘ لاح تروص ںیم ںورہش یناریا ہتبلا
ںیہن لماش ہرہچ ںیم مکح ےک ےدرپ ہک ےہایگایلرک ےطایوگرپروط یلوصا ںاہو ہکلب۔ےہ فلتخم لکلاب ےہ
‘ تیآ یک رون ۃروس ےس ےلاوح ےک ےدرپ ےک ےرہچ۔ےہ طلغ ےسور یک نآرق تاب ہی ہکنلااح ۵۳
ںیم
باجح ءارو نم نھولئسف
تاب ےس ےھچیپ ےک ےدرپ ہک ںیہ بلط ہجوترپروط یصوصخ ظافلا ےک
یترکاوہریغب ےک ینھڑواردنا ےک رھگ تارہطم جاوزا ہتساوخنادخایک۔ےہایکدصقمرخآاک یدنباپ یک ےنرک تاب ےس ےھچیپ ےک ےدرپ ھتاس ےک مامتہاردق ساوک ںودرم مرحمریغ وت اھت ںیہن اسیا رگاروا؟ںیھت ےنرک
ےک مکح سا ہک ےہ یتاجوہ حضاو تقیقح ہی ےس ےنرکروغ بصعتلاب لاحرہب؟ےہایگاید ںویکرخآ مکحاک ہنرپ ےرہچ ےک نارظن یکدرم مرحم ریغ یسک ہکات ےہایگایک مامتہااک ےدرپ ےک ےرہچ لصارد ےعیرذ ےس ںورھگ نیتاوخ ناملسم ہکایگایامرف ںیم ہعلاطمریز تیآ تحت ےک لوصا یسا ہچنانچ۔ےڑپ ںیلکنرہاب
رہچ ےنپاولپاک ناای ہصح کیااک نُارک ٹیپل ھڑوا حرط یھچارداچ ینپاوت ںیرکایل لاڈرپ ںو
فرع ےسج’
ل ٹھگنوھگ ںیم ماع ںاہی ہک ےہر حضاو۔ںیہ ےتہکاناکٹ
‘‘
بابلج
’’
وج ےہایآ ظفل اک
‘‘
بیبلاج
’’
ےہ عمج یک
تیآ یکرونلا ۃروس لباقم ےک سا۔ںیہ ےکرداچ یڑب ینعم ےک بابلجروا ۳۱
ےہاوہ لامعتسارمخ ظفل ںیم
رامخدحاواک سج ےہدارم ینھڑوا یٹوھچ ےس ساروا ےہ
’ گ ےسج ۔ےہاتاج اھڑوا تقورہردنا ےکرھ
‘‘
بابلج :ےہ یک ںوی ےن تغل لہا حیرشت یک’’
رامخلا قوف ءادرلاوھ ںیہ ےتہکوکرداچ یڑب سا بابلج ینعی
(۔ےہ یتاج یلرپوا ےک ینھڑواوج ۱۵
)
جاوزا ددعت
جاوزا ددعتاک ملاسا ےہاتکسرک حاکن ےس ںویویب دئاز ےس کیا تقو کیبدرم ہک ےہ ہی بلطم
ںایویب ںیمدادعتدودحموکدرم کیاروا ےہاتاچب ےس ےنوہراکشاک طیرفتروا طارفاوج ےہ بہذم اسیا کیا ہواھتاتہاچردق سجدرم یئوک ہک یھت ہن یدنباپ یئوک ںیم جاوزاددعت ملاسا زا لبق۔ےہاتید تزاجا یک ےنھکر یویب بہذم اسیا کیا ملاسا رگم۔یھت یتکس ھکررہوش یئک یھب تروع سکعرب ےک ساروا۔اھتاتکس ھکر ںا ہعلاطم ےک ملاع خیرات ہک ےسیجایدرکررقموکدادعت یک ںویویبروا یک تعنامم یک سا رکآ ےن سج ےہ یھت ہنررقمدح یئوک یک جاوزاددعت لبق ےس ےنوہ لزان ماکحا ےکدیجم نآرق ہک ےہ حضاو ہی ےس وا ڑکنیسدادعت یک ںویویب یک ںوگول نا ہک یتح۔اھتاتکسرک حاکن تقو کیب ےس ںویویب دادعتلار کت ںو
چنہپاج یت
۔یھت
تزاجا یک ںویداشراچ
تقو کیب ہک ےہ یدرک دئاع یھب یدنباپروا ےہایدروزرپ تاب سا ںیم تیآ سا ےن ٰیلاعت اللہنجدعب ےک لوزن ےک تیآ سا۔ےھکر ہن دئاز ےس ںویویب راچدرم لوسر ںیھت ںایویبدئاز ےسراچ ساپ ےک
اللہ ﷺ ںایویبون یک سجاھت یمان نلایغرادرساک فئاط ںیم سج۔ایامرف مکحاک ےنڑوھچ ںایویب دئازوک نا ےن
پآوت ںیھت ںایویب چناپ یک ہیواعم نب لفون حرط یسا۔ںیھت ﷺ
ےنڑوھچوک ںویویبدئاز ےسراچ ےس ںیم نا ےن
راصم ےکرک ںایداش یس تہبرگا۔اید مکحاک تسدرپ قوقح ےک ںوروزمکروا ںومیتیوہ ہشیدنااک ےناج ھڑب ف
فلتخمرپروط یشاعمروا یترشاعم،ینہذ،ینامسج وج ورک حاکن ےس ںوتروع یہناوتوہ فوخاک یزارد
۔وکس چب ےس یفلت قح مت ہکات ںوہ لوبق لباق ےراھمت ےسولہپ کیا یسک مکزا مکای ںؤولہپ
تحلصم ںیم تزاجا یک جاوزاددعت
عت ںیم لیذ ےہاتاجایک رکذاک حلاصم دنچ ںیم ےراب ےک جاوزا دد
:
۔ا بوتوہ تزاجا یک حاکن ےس تروع کیا فرصوکدرم حاکن لباقرگا ںیتروع تیجوز لباقروا ناوج یقا
حاکنریغب
۔یگ ںیرازگ ےسیک یگدنز ہو وت یگ ںیئاج ہر ےک
۲ ۔ ترک یراکدب ہینلاعاای ہیفخ ہو رگم ےرک ےس تروع کیا فرصوت حاکندرمرہ پا
ہرشاعم ںوی وت ےرھ
بساک ڑاگب ںیم ب
۔اگ ےنب
۳
۔ حرط ساوت ںیرک یداش ہطباضاب ےس ںوتروع ناوج دئاز ےس تروع کیادرم ضعبای بسرگا
جاوزادادعت
۔اگ ےئاجوہ باب دساک یشاحفروا یراکدبرگم اگوہ عقاوًامزلاوت
۴ ۔ ج یرطف یکدرم ںیم سا ےہ قباطم ےک فرشو ترطف یناسنا لامتحا ارسیت فرص تجاحو تلب
یرسودروا ظفحتاک ئاج ےک یویب یلہپ فرط
ےہدوجوم ظفحتاک قوقحز
۔
۵ ۔ ےک شہاوخ یرطف یکدلاواروا لسن ےئاقبدرم نکیل ےہ یتوہ ھجناب تروع ہعفد ضعب ہک ہیرصتخم قباس بسح یھب قوقح ےک یویب یلہپوت ےرک یداش یرسود ہو ںیم تروص ساوت۔ےہاتوہروبجمرظن شیپ
۔ےہاترکاروپ ی ہصلاخ
ہکلب ےہ ید تزاجا یک جاوزاددعت تحت ےک تلاامتحالااب ہجردنم ےن ملاسا ہک ےہ ہ
ہی یک سا۔ےہ ید تزاجا یک سارکاگل طئارش ضعب ہکلب اید ںیہن مکحاک سا ےہ ایدرک دودحموک سا ضعب یک ساروا۔ےہ قباطم نیع ےک تایرورضروا تاعقاوو تلااح یترشاعم،ترشاعم یناسنا تصخر یبرپواوج ںیتحلصم ںیتحلصم یئک ھتاس ھتاس ےک ےنرزگ ےک تقو ہک ےہ نکمم نیع ںیہ یئگ یک نا
نکمم جلاعاک نا ںیہ ےترک ملسم ریغ تاضارتعا وجرپ ںویویب دئاز ےس کیا حرط ساروا ںیئاجوہادیپروا
۔وہ
ےہزئاج حاکن ےس ںوتروع ینتک تقو کیب
تاب ہی ےنماس ےک پآ ےس ےمجرت ںیئگ یھڑپ ےنماس ےک پآوج تایآ ہیںیم سا ہک یئگآ
عقوماک ےنرکرکذ ںاہی ےک ناروا،ںیہ ےئگ ےیدرکرکذ ماکحا ےک قلاطروا، ےک حاکن ھچک ےک ںوتروع تانئاک رورس ہک ےہ ہی ہیروا ہملس ما ترضحروا ہصفح ترضحروا ہدوس ترضحروا بنیز ترضح ےنﷺ
پآروا،ںیہ یشیرق یہ ںایویب ںوراچ ﷺ
ابتعا ےک ےنوہ یشیرق ںیہ یک نادناخ ےک پآ ےسر
ﷺ ھتاس ےک
ےنماس ےک پآ لیصفت یک نج شحج تنب بنیز ترضح یئآ تروع ںیوچناپ ہیروا،ںیھت کیرشو بسن ںیم تایآ یلھچپ ہدایز ےسراچ ہک،یھت یکچ گل یدنباپرپروط ماعرپوُا ےک ںوناملسم لبق ےس ساروا،یئآ
لزان مکح ہی تقو سج،یرزگ لیصفتردنا ےک ءاسن ۃروس ےسیج،ےتکس ںیہنرک حاکن ےسراچ ہک،اوہ
ےسراچ ںیم حاکن ےک نجوت،وہ ےتکسرک حاکنراچ ہدایز ےس ہدایز،ںیہنزئاج حاکندئاز تانئاک رورس،ںیھتدئاز ﷺ
ےس ںیم نا ںیہ ںایویب ینتج!۔۔۔۔۔ودڑوھچدئاز ےسراچ ہکایامرف ےن
ولخدعب ےک حاکن ھتاس ےک نا ںیھتدئازوج ہووت!۔۔۔۔۔ودڑوھچ ہولاع ےک ناروا ںیہدنسپوجولوھکرراچ ت
(۔یھت یکچوہ یھب ہحیحص ۱۶
)
ماکحا ےک یداش یرسود ںیم رضاح رصع
ورک ےس ںوتروع نمومورک حاکن مت بجولاو نامیا ےا ہک ےہ مکح ےئلیک نینموم ماعوت ےلہپںیہ ےتہکوک ےنوھچ سم۔ورک سم ںیہنا ہک ےک سا لبقودید قلاط ںیہنا مترھپ ہیروا،ےس یطو ےہ ہیانک ہی
ًاتقیقح سم ےک نموم یسکرگا ہنرو ، ےسرابتعا ےک ہعقاو،ےہ یقافتا یھب ہورکذاک تانمومروا،وہًامکحایوہ
یطورگا ےہاتڑپانیدوک سارہم،ےہ یہی یھب مکحاک ساوتوہدوجوم تروع یئوک ےس ںیم باتک لہا ںیمرھگ رہمروا،ےئاج یدید قلاطوک سا تولخزا لبقوت،وہ یئگآ تبون یک ہحیحص تولخای،وہ یئگآ تبون یک نیعتم
یرورضانیداڑوجاک ےڑپک ہک،ےہاتاجایاچنہپ ہدئاف یہی وتوہ نیعتم ہنرگا،ےہاتڑپانیدرہم اھدآوتوہ اتقیقحای،وہ ًامکح ےہ ماع سمروا،ےہ یقافتارکذاک تانموموت،ےہ َ
ےمذ ےک ںوتروع نا ےئل ےراہمت،وہ
۔ںیہن تدع یئوک یک یویب یلہپ ینپا درم رگا ہک ےہ اتوہ ادیپ ہی لاوس ںاہی با
انرک حاکن ارسود ںیم یگدوجوم
اتکس رک حاکن ارسود دوجواب ےک یویب کیا ینپا ہو ہک ےہ یتید تزاجا یک تاب سا ےسا تعیرش وت ےہاچ قح روا انرک اروپ ہقفنو نان اک ںونود طرش ےئل سا رگم۔ےہ م ای مدقم وک یسک ںیم ضئارف و قو
وئ ہن رخ
ب یلہپ ےسا ےئل ےک حاکن ےرسود سا روا۔ےہ انھکر ںیہن یھب ترورض یک ےنرک بلط تزاجا ےس یوی
وک دوجو ےک تروع یرسود یھب یسک ںیتروع ہک ےہ ایگ اھکید مک تہب ہک ےہ ےئل سا اسیا روا ےہ ماع کیا ہی یگ ںید ںیہن تزاجا یک یداش یرسود وک رہوش ےنپا یھب یھبک ہو روا یترک ںیہن تشادرب ہاچ انرک یداش یرسود رگا درم لاحرہب ےہ ےئار
۔ےہ یتید تزاجا ےسا تعیرش وت ے
ا
ہنسح ۂوس
مارک ءایبنارازہ سیبوچ ھکلا کیا ًابیرقت ےئلیک یئامنہارروا ےئلیک تیادہ یک تیناسنا ےن ٰیلاعت اللہہکات۔ ےئامرفاطع ےفیحصروا بتکوک ضعب ےس ںیم ناروا۔ےئامرف ثوعبم ملاسلا مھیلع ماظع لسرروا یگدنزرپ فاصناو لدعروا تیادہ تیناسنا مرکم لوسر۔ےکسرازگ
ﷺ تامیلعت یک سااتآ یبنوج ےلہپ ےس
اھتاتاجایک ثوبعم یبن ہو ںاہج ںیھت ںیتوہ ےئلیک س ا فرص
۔ تصارفو مہفرواروعشو لقع ناسنا بج ہچنانچ
یفطصم ےرایپ ےن ٰیلاعت اللہوتاگل ےنوھچوک یدنلب یک ساوتاترک ےط لزانم یک ﷺ
تیادہو ماغیپ یرخآوک
اطخاک تیناسناربہررک ےد
۔اجیھبرکانب ملاع یداہوک یمارگ تاذ یک ناروا ایامرفاطع ب
ایامرف داشرا ںیم میرک نآرق :
ہنسح ۃوسا اللہ لوسر یف مکل ناکدقل (
۱۷ )
لوسر ےئیل ےراھمت قیقحت ﷺ
ےہ ہنومن نیرتہب ںیم یگدنز یک
۔
’’ ’’
لوسر عابتا ﷺ
لوسر ںیم میرک نآرق ﷺ
ےس ںیم نج داشرااجباجاک یرادربن امرفو تعاطا یک ینآرق تایآدنچ
ںیہ تمدخ شیپ لوسرلاوعیطاو اللہ وعیطا
( ۱۸ )
تعاطا یک اللہ ورک تعاطا یک لوسر ےک سارواورک
۔
’’ ’’
۔ےہ یدنوادخ داشرارپ ماقم ےرسود اللہ عاطادقف لوسرلا عطی نمو
( ۱۹ )
۔یک تعاطا یک اللہ ےن سُا قیقحت یک تعاطا یک لوسر ےن سجروا
’’ ’’
اوہ داشرارپ ماقم ےرسیت نمو
امیظعازوفزافدقف ہلوسرو اللہ عطی (
۲۰ )
ب یک تعاطا یک لوسر ےک سُاروا اللہ ےن سجروا یک لصاح یبایماک یڑب ےن سا کش ے
۔
’’ ’’
ایامرف داشرارپ ماقم ےھتوچ اوھتناف ہنع مکھنامو ۃودخف لوسرلا مکتاامو
( ۱ ۲ )
اول ےل ہو ںید لوسر ںیہمت ھچکوج ؤاج کر ےس سُا ںیرک عنم ےس سجرو
۔
’’ ’’
نا اللہ لوسر ےس تایآ مامت ﷺ
۔ےہ ایگایدرارق یھب بجاوروا ایگایدرارق مزلاوک تعاطا یک
ثحب ہصلاخ
م یملاساوک ےرشاعم طولخم کیاےلسلس ےک ےنلدب ںیم ےرشاع ںیم
تروع اک لقتسمروا لصا
اک یویبروا ،یٹیب،نہب،ںام رک ہر ردنا ےک رھگ ہو ہک ےئیہاچ ےسا ہچنانچ ےہ رھگاک سا ماقم شوخرادرک
ےصغ صخش یئوکرگا ہک یھت یھب ہی مسر کیا ہولاع ےک سا۔ےرک ششوک یک ےنرکادا ےس یبولسا جورم ںاہ ےک ناوج۔اتید ےدرارق حرط یک ںام ینپاوک یویب ینپا ہووت اتہاچانرک یقلعت عطق ےس یویب ںیم یئوکوک یویب ینپاای۔ےھت ےترک لامعتسارپروط ےک قلاطوک ظافلا نا گول ہوروا اھت ےسیجرک ےد باطخ
یمارھظک یلع تنا مارح تشپ یک ںامروا تشپ یک ںام یریم ےئیل ےریم ےسیج ےہ یسیا ےیل ےریموت
تعیرش، ںیہ ےتہک راہظوک ےلئسم سا۔ےھت ےتیلارہھٹ مارح رپوا ےنپا یھب وک یویب ےس حرط یساوت ےہ ب ےس ےنہک ںاموک یویب ہکوہ ےتھجمس ہیوج مت یک حلاصا یھب یک مسر سا ےن یئگوہ حرط یک ںام یوی
ےئاج اید ہہک ںامای ےئاجاید لوب ںام ےس ہنموک یسکروا۔ےہ انجوک سا ےن سج ےہ یہو یک ناسنا ںام وت یھب ںیم بازحلاا ۃروس رکذاک سا ےئیہاچانہک ںیہن حرط سا وک یویب ہتبلا ںاہ یترکایاج نب ںیہن ںام ہووت رگا۔ ےہ رکذ ےس لیصفت یھب ںیم ہلداجم ۃروسروا ےہ ہرافکاک ساوت ےرکراہظ ےس یویب صخش یئوک
ایکادا ہرافک ہی یہ ےسیج انلاھکاناھکوک ںونیکسم ھٹاسایانھکر ےزور اتاگل ےک ںونیہمودایانرک دازآ ملاغ ےہ یہیبنت ہی،ےئاج ٹوٹ حاکن ےس سا ہک ےہ ںیہن قلاط ہی یگ ےئاجوہ للاح حرط یک ےلہپ یویبوتاگ ےئاج مارحوک سا رپروط یضراع رپروط ےک ےنرکادا ہرافکوت ےدرکادا ہرافک ناسنا تقو سج ،ےہ اتاجایدرک
یمہاب نایمرد ےک ںوگول ہکات ےہایک متخ یھبوک مسر یک تیلہاج سا ےن ملاسا۔ ےہ یتاجوہ متخ تمرحدعب یسا ےہ یہراج یک تاب یک ٰینبتم ںیم رظانت ےک تیآ سج یک بازحلاا ۂروس ۔ےکسوہ مئاق اضف یک تبحم ّصح ےلگا ےک تیآ میرک یبن ںیم ے
ﷺ ا فرط یک ےنوہ نییبنلا متاخ ےک ایامرف ںیم نآرقروا ےہ ہراش
ایگ
‘‘
ینبلا متاخروا لوسر ےک اللہ ہو نکیل ی
۔ںیہ ن
’’
ۂلسلسروا اگ ےئآ ںیہن یبنای لوسر یئوک دعب ےک نا ینعی
مغیپ گلا گلا ںیم موقرہ وت ےئاجایک ہعلاطماک ءایبنا خیراترگا ۔ ےہ اکچ اجایک متخ توبن ناروا ےھت ےتآ رب
نا ںیھت گلا ےس ےرسود کیا ماوقا ےس ہجو ساروا یھت یتہردودحم کت موق یہ ینپا یک نا میلعت یک لکلاباک تلاہج ماوقا ضعب ےھت فدارتم جاورو مسر ےک نا یہ ہن روا اھت ہن لوج لیم ہدایز نایمرد ےک
ہی ںیم ءانثا یسا۔اھتاتہررادیب روعشاک نید ںیم ضعبوت ںیھتراکش یبن یرخآروااہر یراج توبن ہلسلس
دمحم ترضح ﷺ
پآ۔ےنب یڑک یرخآ یک توبن ہلسلس ﷺ
ٹھچ لداب ےک تملظورفک یہ ےتوہ یرگ ہولج یک
اللہ لوسر توبن ہلسلساک ءایبنا۔ےئگ ﷺ
یماہلا یرخآ دیجم نآرق۔ایدرک لمکم وک نید یہ ھتاسروا۔اوہ متخرپ
مذ ےنپا ےن اللہ دوخ ہمذاک تظافح یک سج ےہ باتک یہ ہنروا اگ ےئآ لوسراین یئوکوت ہن باروا۔ ےہایل ہ
روضح ےن اللہ ہکنویک یبن یئوک ﷺ
۔ےہاجیھبرکانب یبن یرخآوک
تیاہن انرک ہدافتسا ےس تنسو نآرق ےئلیک لح ےکناروا لئاسم یترشاعم ںیم رضاحرصع
عئارذ ےک ےنرک لصاح یئامنہارو تیادہ تنسروا نآرق ہک ےہ ہی ہجو یک ساروا ےہ یرورض ۂروس ںیہ
تلودب یک سج :ایامرف داشرا ےن ٰیلاعتو کرابت اللہ لح نیرتہباک لئاسم یرصع ںیم ینشور یک بازحلاا ےتکسرازگ یگدنز رک ہر ںیم ےرئاد ےک تعیرش نیعروا ےتکسرک لحوک لئاسم شیپرد ےنپا ےس یناسآ مہ ہلئسم مہا کیااکدیدج رود۔ںیہ
‘‘
ہدرپ
’’
ایاپ فلاتخا تیاہن ںیم سا ۔ےہ ۔ےیہاچانوہ انتکرخآ ہدرپ ہک ےہاتاج
یک ہظحلام ریسافت یک تایآ فلتخم یک بازحلاا ۂروس ےس ےلاوح سااک زیچ سک ےہ لصارد ہدرپروا لاحرہب فلاتخا ںیم ےناپھچ ہنروا ےناپھچ ہرہچرگم۔ےہ یتاجآ ےنماس رک لھک تاب ہی وت ںیئاج یسفت یک تایآ ناونعریز یک میرک نآرق ًلاثم ۔ےہاتہردوجوم ےئاجایل ہزئاجاک ءارآ یک نیرسفم ںونود ںیم ر
مامت ےک مسج ےک سا ہک ےسزادنا سا یھب ہوروا ےئاپھچوک مسج ےراس ےنپا تروعرگا ہک ےہاتلچاتپ وت ےئرھبا رگید ظافلاب۔اگوہ قباطم نیع ےک تعیرش روا اھچا تیاہن ہیوت ےئاج پھچ ءاضعا ےئوہ ےرھبا ہرہچاہر با ےہ مکحاک ےناپھچوک ءاضعا فلاتخا تخس نایمرد ےک نیرسفمروا ءاہقف ےس ےلاوح ساوت
زئاجانوک سا ہورگ ارسود ہکبج ںیہن جرح یئوکوت ےئاجآ رظن یکٹ یک ہرہچ ہک ںیہ ےتہک ضعب ًلاثم۔ےہ لح ےک لئاسم نا ۔ےہانرک ہدرپ لصا اناپھچوک زیچ کیارہ ہولاع ےک ںوھکنآ ےہ اتہکروا ےہاتیدرارق یک ریسافت ںونود نا ےئلیک ینعی ےہایگ ایک نایبوک حجار لوق ےکرک رکذاک لاوقا ںونود ںیم ینشور
یئوک زاوآ یک سا ہنروا ےئآ ہنرظن ہرہچ ےہ ہی یوقتروا ںیہن ہانگ یئوکوت ےئاجآ رظن ہرہچاک تروعرگا
۔ےنس مرحمریغ سم یترشاعم یرصع
زا ددعت ہلئسم مہا ارسود ںیم لئا کت ےنرک ںایداشراچ ےن ملاسا ۔ےہاک جاو
یک ساروا۔ےہ ید تزاجا اوہ داشرا ںیم ءاسن ۂروس ںیم نمض
:
‘‘
حاکن ےس نا ںیئآدنسپ ںیتروعوج ںیہمت
ن فاصنا ںیم نایمرد ےک نا مت ہک وہ فوخ ںیہمت رگاروا ےس راچ ےس نیت، ےسودورک ےگوکسرک ںیہ
۔ورک حاکن ےس کیاوت
’’
کیا ںیم تیآ ینآرق سا ئگ ید تزاجا یک ےنرک ںایداشراچوک ناملسم ماع
ےہ ی
مرکم لوسر ہکلب ںیہنرکذاک جاودزا دادعت یک ناروا حاکن ےک ںوناملسم ماع ںیم بازحلاا ۂروسرگم۔
ﷺ ےک
ےئاجب یک ےنرک ںایداشراچ یئوک ںیمرود ہدوجومرگا ےس ےلاوح سا۔ ےہ نایباک جاوزا ددعت ےس ےلاوح میرک یبن لیلد روطبروا رارصا رپ ںویداش ہدایز ےس سا ﷺ
یپوک ہماک ۂوسا ےک ۔اگوہ طلغ ہو وت ےرک ش
مرکا یبن ہکنویک ماعوج یھت تزاجا یک ےنرک ںایداش دئاز ےسراچ ےس فرط یک ٰیلاعتو کرابت اللہوک ﷺ
ےس میرک نآرق یھب ےئلیک لح ےک ہلئسم سا ںیم رضاحرصع ۔وک صاخ ہنروا یئگ ید ںیہنوک ںوناملسم اسر ےس یناسآ کت تقیقح لصا ہکات ےہ یرورض تیاہنانرک ہدافتسا میرک یبن ۔ےکسوہ یئ
ﷺ ےلاوح ےک
:ےہ داشرا ےس
‘‘
میرک یبنوک پآ ےنپا تروعوج ﷺ
مرکا یبنوت ےدرک ہبہھ ےئلیک ﷺ
حاکن ےس سا
۔ںیہ ےتکسرک
’’
مرکم لوسر ےس ہجو یسا ﷺ
یلیصفت یک ںوتاب یہنا۔ےہ ہریتای ہرایگ دادعت یک ںویداش یک
یریسفت ےک یونایھدل دیجملادبعروا دمحارارسا رٹکاڈ تحاضو یترشاعم ہی ہکات۔ےہ یئگ یک نایب ںیم راکفا
۔ےکسوہ لح ںیم ینشور یک نآرق یھب ہلئسم مرکم یبندعب ےک سا
ﷺ لاا ۂروس یسا یک میرک نآرق۔ےہ رکذ اک ہنسح ۂوسا ےک داشرا ںیم بازح
ےہ ٰیلاعت یراب
‘‘
ۃنسح ۃوسا اللہ لوسر یف مکل ناک دقل
’’
‘‘
اللہ لوسر ےئل ےراہمت قیقحت ﷺ
یگدنز یک
۔ےہ ہنومن نیرتہب ںیم
’’
ہنسح ۂوسا ںیم لئاسم یرصع با۔ےہ ایگایانب عوضوم ںیم نمض ےک تیآ یسا
تنسو نآرق بج ںیہ ےتوہ تقو سا یہادیپ لئاسم یترشاعم ہک ےہ یرورض یھب ےئل سا یئامنہار ےس مرکم یبن ںیم رضاحرصع بج ۔ےئاج یترب یرود ےس ﷺ
ےک ساای اگ ےئاجایک زادنا رظنوک ہلماک ۂوسا
ںیہن ںیم رطاخوک لوسر تّنس یھب ںیم رود سجروا ےگ ںیل منج لئاسم ہلاحملاوت اگ ےئاجایک ںیہن لمع رپ نآرق لحاک ہلئسمرہ ےکرود رہوت ےئاج اھکیدرگا۔ےئوہ شیپرد لئاسم ےس تبسانم یک رود یسا ایگایلا ہدوجوم ںیم ہنسح ۂوسا ینعی ثیدحروا لئاسم نا ےکرک لمعرپ سا ہک ےہ یک تاب سا ترورض سب ے
تاحفص ہقباس ۔اگ ےکساجایک لح ےس ےقیرط نسحا وک لئاسم یترشاعم یرصع یھبج ےئاجلااکن لحاک ںیم ینشور یک ناقرفلا نایبتروا نآرقلا نایب ریسافت یک یونایھدل دیجملادبع انلاومروا دمحارارسا رٹکاڈ ںیم اللہ لوسر یف مکل ناکدقل ریسفت ےک ناروا یئگ یک نایب ریسفت یک تیآ یلاو ہنسح ۃوسا
ی ایک شیپوک راکفا
۔ےکساج ایک لح ںیم ینشور یک ہنسح ۂوساوک لئاسم یترشاعم ہکاتایگ
تاج ہلاوح
رونلا :
۳۰ .۱
رونلا :
۳۱ . ۲ ہیثاج :
۲۴ .۳
لیئارسا ینب :
۹۴ .۴
بازحلاا :
۴۰ .۵
بازحلاا :
۳۷ .۶
نایبت نآرقلا ج،
۸ ص،
۱۳۱ .۷
بازحلاا :
۴۰ .۸
ناقرفلا نایبت ج،
۸ ص،
۱۵۴ .۹
یراخب حیحص ج،
۱ ص،
۹۱ .۱۰
،ۃوکشم،ماما، نیدلا یلو،یزیربت عباطملا حصا
ج،)ن۔س(یلہد،
۱ ص،
۳۴ .۱۱
بازحلاا :
۴۰ .۱۲
ناقرفلا نایبت ج،
۸ ص،
۱۵۶ .۱۳
ونلا ر :
۲۷ .۱۴
نایب نآرقلا ج،
۶ ص،
۵۴ .۱۵
نایبت ناقرفلا ج،
۸ ص،
۱۶۲ .۱۶
بازحلاا :
۲۱ .۱۷
۔ نموم :
۵۹ .۱۸
۔ ۸۰:ءاسنلا.۱۹ بازحلاا :
۷۱ .۲۰
رشحلا :
۷ .۲۱
