• No results found

Η ζωντανή εκκλησία μέσα στο χρόνο και τον χώρο

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Η ζωντανή εκκλησία μέσα στο χρόνο και τον χώρο"

Copied!
344
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)
(2)
(3)

Edmund H. Broadbent

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

μέσα στους αιώνες

(The Pilgrim Church)

_____________________________________________________

Μια αφήγηση της συνέχειας των εκκλησιών,

διαμέσου των αιώνων που επακολούθησαν,

οι οποίες εφάρμοσαν τις αρχές που διδάσκονται

και παρουσιάζονται με παραδείγματα

μέσα στην Καινή Διαθήκη.

_____________________________________________________

(4)

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στο μεταφραστικό έργο συνεργάστηκαν οι Μ. Κατρίτσης, Μ. Βαρδάκη, Μ. Προκόπη, Α. Ηλιόπουλος, Σπύρος Καραλής και μερικοί άλλοι τους οποίους ευχαριστούμε. Συνεργάστηκε στην επιμέλεια του κειμένου ο Σπύρος Πορτινός, τον ο-ποίο ευχαριστούμε για τον κόπο του και για το χρόνο που αφιέρωσε παρόλες τις άφθονες και πιεστικές υπόλοιπες α-σχολίες του. Ευχαριστούμε θερμά το Μάκη Μυκονιάτη για την τεχνική επιμέλεια του βιβλίου και για τη συνεργασία του στην ολοκλήρωση του αλφαβητικού ευρετηρίου. Τη γενική επιστασία, την επιμέλεια του κειμένου, τη διόρθωση όλου του κειμένου, συγκρίνοντας τη μετάφραση με το αγγλικό πρωτότυπο, μαζί με τη μετάφραση των τμημάτων του βιβλίου που είχαν παραλειφτεί κατά την προέκδοση, τη διόρθωση της γλώσσας, ώστε να είναι στην επίσημη δημοτική, και τη μετάφραση του αλφαβητικού ευρετηρίου έκανε ο Σπύρος Καραλής. Οι αναφορές από την Καινή Διαθήκη προέρχονται από τη Μεταγλώττιση των εκδόσεων “ΒΙΒΛΟΣ”. Οι αναφορές από την Παλαιά Διαθήκη προέρχονται από τις εκδόσεις “ΠΕΡΓΑΜΟΣ”.

Οι χαλκογραφίες προέρχονται οι περισσότερες από το βιβλίο “Storia dell’ Anabattismo” (Ιστορία των Αναβαπτιστών) του Ugo Gastaldi. Εκδόσεις Claudiana (1972).

Χαλκογραφία εξωφύλλου: Ο μάρτυρας Ντιρκ Βίλεμς σώζει τον διώκτη του, χωρίς να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία του. (Βλέπε την ιστορία του κάτω από την ίδια εικόνα στο εσωτερικό του βιβλίου).

Αγγλικός τίτλος: “The Pilgrim Church” by E. H. Broadbent Προέκδοση 1995. 30 αντίτυπα (εξαντλήθηκαν) Τίτλος: Η Εκκλησιαστική ιστορία του “Μικρού Ποιμνίου”. 1η Έκδοση, ολοκληρωμένη 1996. Τίτλος: Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες. Κεντρική διάθεση: 1) Βιβλιοπωλείο “Ανώγειο”, Πολυτεχνείου 1, Αθήνα 104-33. Τηλ. 5228468. 2) Εμπορία βιβλίων “Η Αλήθεια”, Κατακουζηνού 10, Αθήνα 106-77. Τηλ. 3801718.

Harper Collins Publishers Ltd. 77-85, Fulham Palace Road Hammersmith

London W6 8JB Great Britain

(5)

Αναγνώστη, αφαίρεσε με δέος και συγκίνηση τα υποδήματά σου. Ο τόπος όπου στέκεσαι είναι άγια γη, ποτισμένη με το αίμα των μαρτύρων. Αφιερώνεται σε όσους πιστεύουν ότι έρχεται πάντοτε η ώρα που η Αλήθεια δικαιώνει τους μάρτυρές της, ακόμη κι αν η ιστορία τους έδωσε το άδικο. «Γι’ αυτό αγόρι μου, μην προσέξεις στο πλήθος των ανθρώπων και μην περπατήσεις στο δρόμο τους... Αλλά όπου ακούσεις ότι υπάρχει μια μικρή ομάδα, φτωχή, απλή, περιφρονημένη, που την υποτιμά και την απορρίπτει ο κόσμος, ενώσου μαζί της! Και όπου ακούς ότι υπάρχει σταυρός, εκεί είναι ο Χριστός».1 1Από τη διαθήκη που άφησε στο 15 μηνών βρέφος της η χήρα Ολλανδή μάρτυρας Άνεκεν Γιανς, η οποία ανήκε σ’ εκείνους που αποκαλούσαν “Αναβαπτιστές”, και θανατώθηκε με πνιγμό για την αγάπη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού στο Ρότερνταμ, 24 Ιανου-αρίου 1539.

(6)

Πίνακας Περιεχομένων

Πρόλογος της Ελληνικής Έκδοσης ... 7 Εισαγωγή ... 9 Πρόλογος ... 10 Περιεχόμενα Αναλυτικά ... 15 1. H Aρχή ... 20 2. Οι Χριστιανοί στο Χριστιανικό Κράτος ... 32 3. Παυλικιανοί και Βογόμιλοι ... 46 4. Η Ανατολή ... 63 5. Βαλδέζοι και Αλβιγέζοι ... 74 6. Οι Εκκλησίες προς το τέλος του Μεσαίωνα ... 85 7. Λολαρδοί, Χουσίτες και Ενωμένοι Αδελφοί ... 100 8. Μεταρρύθμιση ... 119 9. Οι Αναβαπτιστές ... 122 10. Γαλλία και Ελβετία ... 155 11. Άγγλοι Αντιφρονούντες ... 172 12. Λαμπαντί, Eυσεβιστές, Tσίντσεντορφ, Φιλαδέλφεια ... 185 13. Μεθοδιστικά και Ιεραποστολικά Κινήματα ... 205 14. Αμερική 19ος αιώνας ... 218 15. Ρωσία ... 227 16. Αγγλία 19ος αιώνας ... 245 17. Ζητήματα Κοινωνίας και Θεοπνευστίας ... 261 18. Ορισμένα συμπεράσματα ... 275 Βιβλιογραφία ... 280 Α΄ Παράρτημα - Συμπληρωματικά στοιχεία για το 19ο και 20ο αιώνα ... 282 Β΄ Παράρτημα - Σύνοψη της Ιστορίας των Εβραίων Χριστιανών ... 292 Αλφαβητικό Ευρετήριο ... 314

(7)

Πρόλογος της 2ης Ελληνικής Έκδοσης

Ύστερα από τη γενική αποδοχή του βιβλίου, αποφασίστηκε να βγει μια δεύτερη έκδοση, εφόσον η πρώτη εξαντλήθηκε. Δεν έχουν γίνει ουσιαστικές αλλαγές εκτός από την πρόσθεση ορισμένων τμημάτων στο Β΄ Παράρτημα του βιβλίου και των ορθογραφικών διορθώσεων. Επίσης άλλαξε το σχήμα του βιβλίου, και προσέχτηκε ιδιαιτέρως το αλφαβητικό ευρετήριο στο τέλος, γιατί στην πρώτη έκδοση είχε λάθη στην αναφορά των σελίδων. Ευχόμαστε κάθε ευλογία στους αναγνώστες που θα επιχειρήσουν τη μελέτη του βιβλίου. Σπύρος Καραλής 8 Νοεμβρίου 2000

Πρόλογος της 1ης Ελληνικής Έκδοσης

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι μετάφραση του εξαίρετου βιβλίου “The Pilgrim Church” (Μετάφραση κατά λέξη: Η Εκκλησία των Οδοιπόρων Προσκυνητών) του E. H. Broadbent. Ο υπότιτλος του βιβλίου από τα αγγλικά, σε πιο ελεύθερη απόδοση, έχει ως εξής: «Εί-ναι μια αφήγηση της συνέχειας των εκκλησιών, διαμέσου των αιώνων που επακολούθησαν, οι οποίες εφάρμοσαν τις αρχές που διδάσκονται και παρουσιάζονται με παραδείγματα μέσα στην Καινή Διαθή-κη». Η ιστορία της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου είναι ενδιαφέρουσα. Η μετάφραση ξεκίνησε πριν από δέκα περίπου χρόνια. Διάφοροι πιστοί χριστιανοί διάβασαν το βιβλίο στα αγγλικά και η καρδιά τους αιχμαλωτίστηκε. Άρχισαν να μεταφράζουν διάφορα τμήματα. Πράγμα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα – κάτι που θεωρούμε σημαδιακό – ιδιαίτερα για τους κύκλους των πιστών, συ-νεργάστηκαν στη μετάφραση πολλά άτομα που μάλιστα ανήκουν σε διαφορετικές εκκλησιαστικές αποχρώσεις. Κυρίως ανήκουν στο χώρο των Ευαγγελικών και των Πεντηκοστιανών Εκκλησιών, αλλά ακόμη και Ορθόδοξος θεολόγος αγγίχτηκε από το περιεχόμενο του βιβλίου και συνεργάστηκε στη μετάφραση. Αρχικά υπήρχε η σκέψη να μεταφραστεί μόνο ένα μέρος του βιβλίου, γιατί θεωρή-θηκε πως ήταν μεγάλο, τελικά όμως οι υπεύθυνοι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στο κάλεσμα που πιστεύουν πως ήταν από τον Κύριο, και το βιβλίο μεταφράστηκε ολόκληρο. Αφιερώθηκαν πάρα πολλές ώρες για τη μετάφραση και την τελειοποίηση του βιβλίου. Ο Κύριος ας ανταποδώσει σε καθέναν που εργάστηκε ανάλογα με τον κόπο και τις θυσίες του. Σε σχέση με την προέκδοση έγινε μια προσεκτικότατη αντιπαράθεση με το αγγλικό πρωτότυπο κείμενο, και προστέθηκαν όλα εκείνα τα τμήματα που είχαν παραλειφτεί. Έγινε προσπάθεια η με-τάφραση να είναι όσο το δυνατόν πιστότερη κυρίως στο πνεύμα, αλλά και κατά το δυνατόν στο γράμμα, του αγγλικού κειμένου. Γι’ αυτό σε όσους έχουν αγοράσει την προέκδοση του βιβλίου μπορεί να φανεί σε αρκετά σημεία σαν μια νέα μετάφραση. Επίσης παρέμειναν τα δύο παραρτήμα-τα στο τέλος του βιβλίου, και προστέθηκε μία παράγραφος για τον Ιερώνυμο Σαβοναρόλα στο έκτο κεφάλαιο, που δεν ανήκουν στο πρωτότυπο. Θεωρήσαμε όμως πως είναι καλύτερα να συμπεριληφ-θούν, ώστε η Ιστορία της Εκκλησίας που περιέχει αυτό το πόνημα να είναι πιο ολοκληρωμένη. Πιστεύουμε ότι αυτό το βιβλίο είναι διαφορετικό από πολλά άλλα όμοια που πραγματεύονται την Ιστορία της Εκκλησίας. Δεν είναι ένα βιβλίο που καταγράφει στεγνά ιστορικές πληροφορίες. Όποιος το διαβάζει αισθάνεται ότι παρασύρεται από το θείο πάθος που ενέπλεξε τους χριστιανούς που εκεί αναφέρονται. Οι μεταφραστές εξομολογούνται στους αναγνώστες τη βαθιά τους συγκίνη-ση. Συχνά, κυλούσαν δάκρυα και αναδύονταν λυγμοί καθώς προχωρούσαν στην ανάγνωση του βι-βλίου. Και αισθάνονται την πλήρη αναξιότητά τους, συγκρίνοντας τις ζωές τους με τις ζωές αυτών

(8)

των άγιων μαρτύρων του Θεού. Διάβαζαν για ανθρώπους που είχαν απαρνηθεί τη ζωή τους, για να γίνουν πιστοί μαθητές του Λυτρωτή τους και να τον ακολουθήσουν στην “τεθλιμμένη οδό” του Σταυρού. Πολλοί από αυτούς θυσίασαν τη ζωή τους προκειμένου να ζήσουν τη χριστιανική πίστη και για να μην προδώσουν την πίστη και τις αρχές τους, τις οποίες βάσιζαν στη διδασκαλία του Θεού όπως αναφέρεται στις Γραφές και όπως την καταλάβαιναν. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι στη θυσία και στους διωγμούς αυτών των αφανών και άσημων χριστιανών, που συνεχίστηκαν συστηματικά για πολλούς αιώνες, βασίζεται σήμερα η κοινωνική και θρησκευτική ελευθερία που απολαμβάνουν οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Αυτό το βιβλίο είναι δια-φορετικό, γιατί αναφέρεται σε κινήματα που η Εκκλησιαστική Ιστορία των κρατικών (ή επίσημων ή κατεστημένων ή εθνικών) Εκκλησιών τα έθεσε στο περιθώριο από την αρχή, οι κρατούσες Εκ-κλησίες τα καταδίκασαν και συχνά προκάλεσαν αμείλικτο διωγμό εναντίον τους με άσβεστο μίσος. Και όμως στα περισσότερα από αυτά τα κινήματα έδρασαν αληθινοί πιστοί του Ιησού Χριστού και όχι απλώς παράξενοι, ανισόρροποι, ακραίοι, υποκριτές, πλανεμένοι και φανατικοί αιρετικοί, όπως ήθελαν να τους περιγράψουν οι εχθροί τους. Ήταν άγιοι μάρτυρες του Θεού που βάδισαν με ματω-μένα βήματα πάνω στ’ αχνάρια Αυτού που χάραξε το δρόμο της Ζωής, ακολουθώντας Τον καθώς βάσταζε το σταυρό του μαρτυρίου Του, βαστάζοντας και αυτοί το δικό τους. Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος της Εκκλησιαστικής Ιστορίας έχει γραφτεί, λαβαίνοντας υπόψη μό-νο τις ιστορικές αναφορές που έγραψαν οι εχθροί τους. Τη δική τους γραμματεία οι εχθροί τους προσπάθησαν να την καταστρέψουν συστηματικά και ολοκληρωτικά. Τόσο πολύ φοβούνταν τις ιδέες, την πίστη και τη διδασκαλία τους. Είναι σαν να είχαν κάψει εντελώς τα Ευαγγέλια και όσα γνωρίζουμε για τον Κύριό μας Ιησού Χριστό να τα γνωρίζαμε όχι από εκείνους που τον αγάπησαν και τον ακολούθησαν, αλλά μόνο από τους εχθρούς του, τους Γραμματείς και Φαρισαίους της επο-χής του, ή από κάποια τμήματα του Ταλμούδ. Ή σαν να γνωρίζαμε την ιστορία των διάφορων “ετε-ρόδοξων” κινημάτων μόνο από συγγράμματα πολεμίων τους, Ρωμαιοκαθολικών ή Ορθόδοξων. Γι’ αυτό και οι περισσότερες ιστορικές αναφορές που προέρχονται από τους ιστορικούς των κρατικών Εκκλησιών είναι γενικά αρνητικές για τη διδασκαλία και τη ζωή τους. Συχνά τα γραπτά των εχθρών τους μοιάζουν με παραλήρημα μίσους εναντίον τους παρά με αντικειμενικό έργο ιστορικών, γιατί η διδασκαλία και τα έργα αυτών των πιστών έλεγχαν τη θρησκευτική τους υποκρισία και τη δια-στροφή στην παράδοση της αποστολικής διδασκαλίας, που οι αντίπαλοί τους είχαν καθιερώσει ως δόγματα πίστης. Μπορεί να υπήρχαν λάθη ή υπερβολές σε μερικές γνώμες τους, αλλά δε νομίζουμε ότι ήταν χειρότεροι από πολλά κινήματα της εποχής μας, στα οποία παρόλα τα λάθη τους υπάρχουν γνήσιοι χριστιανοί ανάμεσά τους. Παρόλ’ αυτά, μερικά συγγράμματα δικά τους ξέφυγαν από την καταστροφή, ώστε μπορούμε να ξέρουμε τι υποστήριζαν οι ίδιοι, τι πίστευαν και πώς ζούσαν. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μια επανεξέταση του ρόλου αυτών των χριστιανών και κινημάτων, και δημιουργείται μια επανεκτίμηση της προσφοράς τους στην παγκόσμια Εκκλησία του Χριστού από ιστορικούς της Εκκλησίας διάφορων εκκλησιαστικών δογματικών αποχρώσεων, Διαμαρτυρό-μενους και Ρωμαιοκαθολικούς. Το βιβλίο έχει γραφτεί με πολλή αγάπη από το συγγραφέα και ανα-φέρει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα συγγράμματα αυτών των “περιθωριακών” χριστιανών. Είναι συγκινητικό να διαβάζει κανείς τα λόγια ανθρώπων που υπέστησαν τα πάνδεινα τους προη-γούμενους αιώνες για την πίστη του Κυρίου μας και την καθαρότητα της διδασκαλίας Του. Θεωρούμε απόλυτη αναγκαιότητα για κάθε Χριστιανό να μελετά την Εκκλησιαστική Ιστορία, ύστε-ρα από τη μελέτη των Γύστε-ραφών. Μόνο αν προσέχουμε το παρελθόν, θα προχωρούμε ορθά στο μέλ-λον. Η μελέτη της ζωής των διάφορων πιστών και κινημάτων των προηγούμενων αιώνων, ή και του αιώνα μας, διευρύνει τον πνευματικό μας ορίζοντα, μας βοηθά να καταλάβουμε ότι ο Θεός έχει α-νοικτό πνεύμα – αντίθετα από ό,τι συχνά συμβαίνει στην Εκκλησία Του – και συνεργάζεται με ό-λους τους δικούς του, που ανήκουν σε διαφορετικά πνευματικά Κινήματα, Εκκλησίες και Δόγματα, με τα οποία μπορεί να μη συμφωνούμε σε όλες τις γνώμες τους. Μπορούμε επίσης να μιμηθούμε το σωστό και να αποφύγουμε τα λάθη που έκαναν αυτοί οι πιστοί ή τα κινήματα του παρελθόντος. Ο Θεός μάς διδάσκει μέσα από την ιστορία της Εκκλησίας Του. Για να μιλήσουμε με τα λόγια του απο-στόλου Παύλου: «Γιατί όσα γράφτηκαν στο παρελθόν, γράφτηκαν για τη δική μας διδασκαλία, για να έχουμε την ελπίδα με την υπομονή και με την παρηγοριά των Γραφών» (Ρωμαίους 15:4). Εδώ δε διαβάζουμε απλά για θεολογικές θεωρίες και δόγματα, αλλά βλέπουμε στην πράξη τα αποτελέσμα-τα αυτών που εφάρμοσαν στη ζωή τους εκείνα που πίστευαν. Σε τελευαποτελέσμα-ταία ανάλυση, η ίδια η Αγία

(9)

Γραφή δεν είναι ένα βιβλίο συστηματικής θεολογίας, αλλά ένα σύγγραμμα όπου εξιστορείται η πο-ρεία του λαού του Θεού μέσα στο χρόνο και η σχέση του με το Θεό του. Μπορούμε να πούμε, υ-περβάλλοντας ίσως, ότι η Αγία Γραφή είναι ένα είδος βιβλίου “εκκλησιαστικής ιστορίας”. Πιστεύουμε ότι η μελέτη της ιστορίας αυτών των Χριστιανών και των επί μέρους Εκκλησιών που αντιπροσώπευαν θα σπρώξει και τον Έλληνα αναγνώστη να αναρωτηθεί για την αφοσίωσή του στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού, για την καθαρότητα της πίστης του και για το αν είναι πρόθυμος να θυσιάσει και αυτός τα πάντα, όπως οι Χριστιανοί τους οποίους θα διαβάσει στο βιβλίο, προκει-μένου να κερδίσει “τον καλό μαργαρίτη” μέσα στην υλιστική και ατομιστική κοινωνία της κατανα-λωτικής καλοπέρασης στην οποία πολλοί πιστοί ζούνε. Χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ τέτοιους “κατά Χριστόν σαλούς”, οι οποίοι θα έχουν πάρει στα σοβαρά τη διδασκαλία του Κυρίου Ιησού Χριστού και θα είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το τίμημα στη ζωή τους, αποφεύγο-ντας φυσικά τα όποια λάθη τών ως άνω πιστών. Αν η ανάγνωση του βιβλίου βοηθήσει έστω και ελάχιστους συνειδητούς Χριστιανούς να αφιε-ρωθούν χωρίς συμβιβασμούς με την αμαρτία στον Κύριο και Βασιλιά τους τον οποίο ομολογούν, τότε όσοι κοπίασαν με αυτό το βιβλίο θα έχουν πετύχει στο σκοπό τους. Ο καιρός θα το δείξει. Τώ-ρα, με βαθιά ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη στον Κύριό μας Ιησού Χριστό, παραδίνουμε αυτό το βιβλίο στα χέρια του Έλληνα αναγνώστη. Σπύρος Καραλής 29 Φεβρουαρίου 1996

(10)

Εισαγωγή

Όταν πρωτοεμφανίστηκε το βιβλίο αυτό το 1931, επιδοκιμάστηκε από πολλούς και δίκαια, θεω-ρώντας το πρωτοπόρα μελέτη μιας φάσεως της χριστιανικής ιστορίας, η οποία πολύ συχνά είχε α-γνοηθεί ή παρουσιαστεί με παραμορφωμένο πρίσμα. Ένα ή δύο μήνες μετά την έκδοσή του ο κα-θηγητής Α. Rendle Short μου είπε πως κατά την κρίση του ήταν η καλύτερη εργασία που είχε δη-μοσιευτεί από τον εκδοτικό οίκο Pickering & Inglis.

Ο συγγραφέας Edmund Hamer Broadbent (1861-1945) αφιέρωσε πολύ χρόνο, μια περίοδο σχε-δόν πενήντα ετών, ταξιδεύοντας στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη όπου έκανε γνωριμίες με αρκετές χριστιανικές ομάδες που ήταν χωρισμένες από τις παραδοσιακές Εκκλησίες, και μερικές φορές υπέφεραν διωγμό γι’ αυτόν το λόγο. Καθώς απολάμβανε την κοινωνία τους, αισθάνθηκε την ανάγκη να γνωρίσει περισσότερα για την καταγωγή τους και την ιστορία τους, και αυτό τον οδήγη-σε οδήγη-σε μια πορεία έντονης έρευνας, η οποία είχε τελικά καρπό το βιβλίο The Pilgrim Church (=Η Εκκλησία των Οδοιπόρων Προσκυνητών). Οι εργασίες, άλλες από τις οποίες είχαν εκδοθεί σε βι-βλία και άλλες όχι, οι οποίες ήταν οι κυριότερες πηγές των πληροφοριών του, αναφέρονται στον πρόλογό του και στη βιβλιογραφία, όπως και στις υποσημειώσεις του. Ο βιβλιοκριτικός στο περιο-δικό Evangelical Quarterly (Ευαγγελικό Τριμηνιαίο) σημείωσε: «Θα ήταν δύσκολο να συστήσουμε μια πιο υποβοηθητική σειρά μαθημάτων από αυτήν που διατυπώνεται σ’ αυτές τις σελίδες της εισα-γωγής». Στα επόμενα χρόνια άλλοι ερεύνησαν περαιτέρω το χώρο αυτό, όπως π.χ. ο Leonard Ver-duin στη μελέτη του για τους Αναβαπτιστές, The Reformers and their Stepchildren (Οι Μεταρρυθ-μιστές και τα θετά παιδιά τους) (1964) – αλλά η πρωτοπόρα ποιότητα του The Pilgrim Church πα-ραμένει.

Μερικοί διατύπωσαν την αντίθετη άποψη ότι περιλαμβάνει στο πλαίσιο των ενδιαφερόντων του μερικές ομάδες των οποίων “η ορθοδοξία” ήταν κάτι περισσότερο από ύποπτη – εκείνες π.χ. τις οποίες ο Sir Steven Runciman αναφέρει στο βιβλίο του The Medieval Manichee (Οι μεσαιωνικοί Μανιχαίοι) (1947). Αυτήν την κριτική, όμως, είχε από ενωρίς ανασκευάσει πειστικά ο συγγραφέας, όταν υπέδειξε ότι οι πληροφορίες γι’ αυτές τις ομάδες προέρχονταν από τους εχθρούς τους, οι οποί-οι είχαν συμφέρον να μιλήσουν για την πίστη και τις πράξεις τους με τα μελανότερα χρώματα. Πρέπει επίσης πάντα να θυμόμαστε ότι οι πιστοί οι οποίοι, είτε από δική τους επιλογή είτε από α-νάγκη, είχαν αποκοπεί από το κύριο ρεύμα του σύγχρονού τους χριστιανισμού, αναπόφευκτα ανέ-πτυσσαν εκκεντρικότητες στη συμπεριφορά και τη διαγωγή τους. Αλλά τα περισσότερα χριστιανικά κινήματα που περιγράφονται σ’ αυτό το βιβλίο δικαιωματικά κατέχουν μια θέση όχι μόνο στη διαδοχή τους ως οδοιπόροι προσκυνητές, αλλά και στην αποστολι-κή διαδοχή, γιατί σε αυτά μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα αλάθητα τεκμήρια αυτής της διαδοχής: τη διατήρηση του Ευαγγελίου των Αποστόλων και τη θέρμη της Αποστολικής Κοινωνίας. Μέσα στο οικουμενικότερο σημερινό κλίμα η συμβολή αυτών των Εκκλησιών, που έδωσαν και συνεχί-ζουν να δίνουν την προσφορά τους στη μαρτυρία της Εκκλησίας του Χριστού μέσα στον κόσμο, σήμερα εκτιμάται και αναγνωρίζεται πολύ περισσότερο απ’ όσο στο παρελθόν. Εάν το κύριο ρεύμα του Χριστιανισμού έχει πραγματοποιήσει ό,τι αυτοί οι “χωρισμένοι αδελφοί” δεν πέτυχαν, πρέπει όμως να πούμε ότι “οι χωρισμένοι αδελφοί” κατά καιρούς έδωσαν ένα χαρακτηριστικό και μιαν απαραίτητη μαρτυρία σε ουσιαστικές πλευρές της χριστιανικής αλήθειας, οι οποίες, αν δεν υπήρχε η μαρτυρία τους, θα είχαν χαθεί. Αυτό το βιβλίο μάς εξασφαλίζει ότι η υπηρεσία τους δε θα ξεχα-στεί και ότι σε μια καινούργια γενιά αναγνωστών θα γίνει υπενθύμιση του χρέους που τους οφεί-λουμε. Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ F. F. Bruce

(11)

Πρόλογος

Υπάρχει μια ιστορία, η οποία αν και περιέχει τη θλιβερότερη τραγωδία, παρόλ’ αυτά με κοινή συμφωνία καλείται “τα Καλά Νέα”, “το Χαρμόσυνο Άγγελμα”. Έχει ένα όνομα που δικαιωματικά της ανήκει και έχει γίνει αποκλειστικά δικό της: “Το Ευαγγέλιο”. Οι τέσσερις ιστορικοί της είναι μοναδικά γνωστοί ως “Οι Τέσσερις Ευαγγελιστές”, ή οι αφηγη-τές των Καλών Νέων. Αυτή η ιστορία μάς λέει πως μέσω μιας θαυματουργικής γέννησης ο Θεός ήρθε σε τέτοια σχέση με τον άνθρωπο, που ακόμη και κατά τη δημιουργία δεν υπήρχε, και με τη θυσία του θανάτου Του και της ισχυρής ανάστασής Του κατανίκησε το θάνατο και κατάργησε την αμαρτία που ήταν η αιτία του. Έτσι, στη δόξα που είχε ως Δημιουργός πρόσθεσε και τη δόξα Του ως Λυτρωτής. Τα θεμέλια αυτής της ιστορίας, η προετοιμασία γι’ αυτήν, η ακριβής πρόρρησή της και οι απο-δείξεις της αλήθειας της, προηγούνται μέσα στις Γραφές της Παλαιάς Διαθήκης. Συνυφασμένη με αυτά, αχώριστη από αυτά, είναι η Ιστορία του Ισραήλ, η οποία γι’ αυτόν το λόγο έχει παγκόσμια α-ξία. Η Ιστορία της Εκκλησίας, ή της ομάδας εκείνων που μέσω της πίστης δέχτηκαν το Χριστό και έ-γιναν ακόλουθοί Του είναι ακόμη σε εξέλιξη, δεν έχει αυτήν τη στιγμή ολοκληρωθεί. Γι’ αυτόν το λόγο και εξαιτίας του τεράστιου όγκου της, παρόλον ότι έχει μέγιστη σημασία, μόνο τμήματά της μπορούν να καταγραφούν και αυτά από καιρό σε καιρό. Πρώτα το ένα, μετά το άλλο, πρέπει να αναφέρονται αυτά που κάποιος έχει δει ή έχει μάθει από αξιόπιστες πηγές. Και αυτά πρέπει να εξε-τάζονται και να προστίθενται καθώς βήμα-βήμα βαδίζει ο χριστιανός προσκυνητής στο μακρύ τα-ξίδι του. Οι ακόλουθες σελίδες είναι μια συνεισφορά στην ιστορία που ξετυλίγεται. Πολλά που άλλοι έ-χουν διερευνήσει και αφηγηθεί έέ-χουν χρησιμοποιηθεί, επαναληφτεί, συνυφανθεί, έτσι ώστε αυτό το βιβλίο να είναι συλλεκτικό, στο οποίο έχει προστεθεί η προσωπική συμβολή του συγγραφέα. Ελπί-ζω και περιμένω οι συνεχείς περικοπές και οι αναφορές στα έργα διαφόρων συγγραφέων να οδηγή-σουν τους αναγνώστες αυτού του τόμου να στραφούν στα βιβλία από τα οποία τόσα έχω παραλά-βει, και έτσι να συμμετάσχουν πληρέστερα στους καρπούς των υπομονετικών μόχθων και των ω-ραίων αφηγήσεων των συγγραφέων τους. Προσπαθήσαμε σ’ αυτό το βιβλίο να παρουσιάσουμε σ’ εκείνους που δεν έχουν πολύ καιρό για διάβασμα ή για έρευνα κάποιες εμπειρίες μερικών εκκλησιών του Θεού, οι οποίες σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους προσπάθησαν στις συναθροίσεις, την εκκλησιαστική τάξη και τη μαρτυρία τους να κάνουν τις Γραφές οδηγό τους και να ενεργούν σύμφωνα με αυτές, θεωρώντας τες Λόγο του Θεού και επαρκείς σε όλες τις ανάγκες τους και σε όλες τις περιστάσεις. Πάντοτε υπήρχαν τέτοιες εκκλησίες. Τα αρχεία των περισσότερων έχουν εξαφανιστεί, αλλά αυτά που απομένουν είναι τέτοιας έκτασης, ώστε μόνο μια επιλογή μπορεί εδώ να δοθεί. Η γενική ιστορία δεν αναφέρεται εδώ, εκτός κι αν η ιστορία μερικών εκκλησιών από αυτές α-παιτεί αναφορά σε επίκαιρα για την εποχή τους γεγονότα. Ούτε αναφέρονται όσα συνήθως εννοού-νται ως “Εκκλησιαστική” Ιστορία, εκτός από τα σημεία που σχετίζοεννοού-νται με εκκλησίες ή συναθροί-σεις πιστών που εφάρμοζαν τις διδασκαλίες της Γραφής, πράγμα που είναι το θέμα αυτής της αφή-γησης. Μερικά πνευματικά κινήματα λαβαίνονται υπόψη, τα οποία δέχονταν μόνο μερικώς την αρχή ότι οι Γραφές είναι επαρκής οδηγός, γιατί κατά το μέτρο τους κι αυτά επίσης ρίχνουν πολύτιμο φως στη δυνατότητα μιας τέτοιας πορείας. Εκτός από τις εργασίες που αναφέρονται παρακάτω και από άλλες επίσης, επωφεληθήκαμε από τη βοήθεια που τόσο πλούσια παρέχεται και γίνεται προσιτή στους περισσότερους ανθρώπους από τέτοια έργα όπως η “Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια” και η “Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια” του Χάστινγκ. Ένας αρχάριος μπορεί να συμβουλευτεί κάποιο θέμα σε ένα από τα παραπάνω υποδειγματικά έργα αναφοράς, τα οποία θα τον κατευθύνουν σε μερικά φιλολογικά έργα που θεωρούνται έγκυρα.

(12)

Διαβάζοντας μια επιλογή αυτών έργων θα παραπεμφθεί στις πρωτότυπες πηγές και επίσης (επειδή αυτές δεν είναι πάντα διαθέσιμες) στους πιο αξιόπιστους ερμηνευτές τους. Στον παρόντα τόμο τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν και από τα οποία έγιναν αναφορές είναι πολύ καλά γνωστά και προ-σιτά. Μερικές φορές διαλέξαμε ένα εκλαϊκευμένο έργο, επειδή το προτιμήσαμε περισσότερο από ένα πιο λόγιο, έτσι ώστε καθένας που ενδιαφέρεται να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ευκολότε-ρα περισσότερες πληροφορίες. Όπου χρησιμοποιούνται βιβλία σε γλώσσες διαφορετικές από τα αγγλικά, αναφέρονται οι μεταφράσεις, αν έχουν γίνει, αλλά μερικές φορές δεν υπάρχει καμιά, οπό-τε δίνουμε τα πρωτότυπα έργα, για να ωφεληθούν εκείνοι που μπορούν να τα διαβάσουν.

Στην αρχή της Ιστορίας, “The Ante-Nicene Christian Library” (η Χριστιανική Βιβλιοθήκη των Πατέρων πριν από τη Σύνοδο της Νίκαιας) παρέχει μια παρακαταθήκη πληροφοριών, από την ο-ποία παραλάβαμε πολλά. Όταν φτάσαμε στην εποχή του Μαρκίωνα, χρησιμοποιήσαμε το βιβλίο “Marcion Das Evangelium vom Fremden Gott” (Μαρκίων, Το Ευαγγέλιο του Άγνωστου Θεού) του Ad. v. Harnack. Για ζητήματα που έχουν σχέση με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το βιβλίο “East and West Through Fifteen Centuries” (Ανατολή και Δύση διαμέσου 15 αιώνων) του Br.- Genl. G. F. Young C.B. Για τον Αυγουστίνο είναι οδηγός το “A Selected Library of the Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church” (Μια επιλεκτική σειρά βιβλίων των Πατέρων της Εκκλησίας κατά και μετά τη Σύνοδο της Νίκαιας) σε μετάφραση και σχόλια του J. C. Pilkington M.A., που εκδόθη-κε από τον Philip Schaff. To “Latin Christianity” (Λατινικός Χριστιανισμός) του Dean Milman βο-ηθάει σε μερικές περιόδους. Είμαστε χρεώστες στον Georg Schepss για την αληθινή ιστορία του Πρισκιλλιανού και τη διδασκαλία του. Το βιβλίο του, “Priscillian ein Neuaufgefundener Lat. Schriftsteller des 4. Jahrhunderts” (Πρισκιλλιανός, ένας νεοανακαλυφθείς λατίνος συγγραφέας του 4ου αιώνα) περιγράφει την ανακάλυψή του στο Πανεπιστήμιο του Βύρτσμπουρκ το 1886 για το σημαντικό χειρόγραφο του Ισπανού Μεταρρυθμιστή. Αυτό το χειρόγραφο εξετάστηκε και σχολιά-στηκε από τον Friedrich Paret στο βιβλίο του “Priscillianus Ein Reformator des Vierten Jahrhun-derts Eine Kirchengeschichtliche Studie zugleich ein Kommentar zu den Erhaltenen Schriften Pris-cillians” (Πρισκιλλιανός, ένας μεταρρυθμιστής του 4ου αιώνα, μια μελέτη της ιστορίας της εκκλη-σίας, και ταυτόχρονα ένα σχόλιο πάνω στα γραπτά που έχουμε λάβει από τον Πρισκιλλιανό). Έ-χουμε πάρει πολλά από αυτό το πολύτιμο βιβλίο σχολίων. Σημαντικές πληροφορίες για εκείνους που ονομάζονταν Παυλικιανοί δίνονται στο βιβλίο “Die Paulikianer im Byzantischen Kaiserreiche etc.” (Οι Παυλικιανοί στην Βυζαντινή αυτοκρατορία κλπ) από τον Karapet Ter-Μkrttschian, Aρχιδιάκονο του Εντσμιατζίν (Edschmiatzin), του κέντρου της Αρμενικής Εκκλησίας. Ένα ανεκτί-μητο βιβλίο γι’ αυτήν την περίοδο είναι το “The Key of Truth: A Manual of the Paulician Church of Armenia” (Το Κλειδί της Αλήθειας: Εγχειρίδιο της Παυλικιανής Εκκλησίας της Αρμενίας) που με-τάφρασε και εξέδωσε ο F. C. Conybeare. Το έγγραφο ανακαλύφτηκε από τον εκδότη το 1891 στη βιβλιοθήκη της Αγίας Συνόδου στο Εντγιμιατζίν (Edjmiatzin). Οι σημειώσεις και τα σχόλιά του έ-χουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αξία. Η ανακάλυψη του “Κλειδιού της Αλήθειας” μάς δίνει ελπί-δες ότι και άλλα έγγραφα που διαφωτίζουν την πίστη και τη διδασκαλία των Αδελφών μπορεί να βρεθούν ακόμη. Η ιστορία των Βογομίλων στη Βαλκανική Χερσόνησο προέρχεται κατά πολύ από το βιβλίο “An Official Tour Through Bosnia and Herzegovina” (Μια επίσημη περιήγηση διαμέσου της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης) από τον J. de Asboth, μέλος του Ουγγρικού Κοινοβουλίου και από το βιβλίο “Through Bosnia and the Herzegovina on Foot etc” του A. J. Evans (Ταξιδεύοντας πεζή διαμέσου της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης κλπ) από το διακεκριμένο ταξιδιώτη και αρχαιοδίφη, που ονομάστηκε αργότερα με τον τίτλο Sir Arthur Evans. Επίσης χρησιμοποιήθηκε και το “Essays on the Latin Orient” (Δοκίμια πάνω στη Λατινική Ανατολή) από τον William Miller. Tο κεφάλαιο για τις Ανατολικές Εκκλησίες, ιδιαίτερα τις Νεστοριανές, οφείλει πάρα πολλά στο “Le Christia-nisme dans l’ Empire Perse sous la Dynastie Sassanide” (Ο Χριστιανισμός στην Περσική αυτοκρα-τορία κάτω από τη Δυναστεία των Σασανιδών) από τον J. Labourt, στο “The Syrian Churches” (Οι Συριακές Εκκλησίες) από τον J. W. Etheridge και στο “Early Christianity Outside the Roman Em-pire” (Αρχέγονος Χριστιανισμός έξω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) από τον F. C. Burkitt M. A. Η αφήγηση της Συνόδου της Σελεύκειας πάρθηκε κυρίως από το “Das Buch des Synhados” (Το βι-βλίο των Συνόδων) από τον Oscar Brown. Για το Νεστόριο χρησιμοποιήθηκε ως επί το πλείστον το “Nestorius and His Teachings” (Ο Νεστόριος και η διδασκαλία του) από τον J. Bethune-Baker. Του ίδιου συγγραφέα το “The Bazaar of Heraklides of Damascus” (Πραγματεία Ηρακλείδη

(13)

Δαμασκη-νού) έχει ιδιαίτερα αναφερθεί. Αυτά τα βιβλία δίνουν μια ζωντανή εικόνα του Νεστόριου και θα έπρεπε να διαβαστούν ολόκληρα αν είναι δυνατό. Για την περιγραφή της εξάπλωσης των Νεστορι-ανών στην Κίνα, “Cathay and the Way Thither” (το Καθάι και ο δρόμος προς τα εκεί) από τον Sir Henry Yule, που εκδόθηκε από την Hakluyt Society, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και το έχουμε αφειδώς χρησιμοποιήσει.

Όταν έρθουμε στην εποχή των Βαλδέζων και των Αλβιγέζων χρησιμοποιήθηκαν πολύ το “The Ancient Vallenses and Albigenses” (Οι αρχαίοι Βαλδέζοι και Αλβιγέζοι) από τον G. S. Faber, και το “Facts and Documents illustrative of the History, Doctrine and Rites of the Ancient Albigenses and Wallenses” (Γεγονότα και Κείμενα που διευκρινίζουν την Ιστορία, τη Διδασκαλία και τις Τελετές των αρχαίων Αλβιγέζων και Βαλδέζων) από τον S. R. Maitland. Ίσως περισσότερο χρησιμοποιήθη-καν τα έργα του Dr. Ludwig Keller, ιδιαίτερα για την ιστορία και τις διδασκαλίες των Βαλδέζων. Η θέση που είχε – ήταν Φύλακας των Αρχείων του Κράτους – του επέτρεψε την πρόσβαση σε πολύ σημαντικά έγγραφα, που τα χρησιμοποίησε, για να διεξαγάγει έρευνες στις ιστορίες εκείνων που ήταν γνωστοί ως “αιρετικοί”. Οι δημοσιεύσεις του προσφέρουν μιαν ανεκτίμητη συμβολή στην κα-τανόηση αυτών των τόσο παρεξηγημένων χριστιανών. Το βιβλίο του Dr. Keller, “Die Reformation und die aelteren Reformparteien” (Η Μεταρρύθμιση και οι παλαιότερες μεταρρυθμιστικές ομάδες) είναι ορυχείο πληροφοριών και όλοι όσοι μπορούν θα έπρεπε να το διαβάσουν. Θα έπρεπε επίσης να χρησιμοποιηθεί και το βιβλίο του “Ein Apostel der Wiedertaufer” (Ένας απόστολος των Αναβα-πτιστών) και πολλά άλλα βιβλία που γράφτηκαν ή δημοσιεύτηκαν από αυτόν. Για την εποχή της Μεταρρύθμισης μας δίνει μια ζωντανή εικόνα το βιβλίο “Life and Letters of Erasmus” (Ζωή και επιστολές του Εράσμου) από τον J. A. Froude. Το “A Short History of the English People” (Επιτομή ιστορίας του αγγλικού λαού) του John Richard Green, είναι μια συνεχής βοήθεια, περιγράφοντας με ενδιαφέροντα και αξιόπιστο τρόπο το ιστορικό σκηνικό των ιδιαίτερων γεγονότων που αναφέρο-νται. Το “England in the Age of Wycliffe” (Η Αγγλία την εποχή του Γουίκλιφ) του George Macau-lay Trevelyan έχει χρησιμοποιηθεί. Πολλά έχουμε πάρει από το “John Wycliffe and his English Precursors” (Ο Ιωάννης Γουίκλιφ και οι Άγγλοι πρόδρομοί του) του Lechler (μεταφρασμένο στα αγγλικά). Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί το “The Dawn of the Reformation, the Age of Hus” (Η αυγή της Μεταρρύθμισης, η εποχή του Χους) του H. B. Workman, όπου οι αναφορές του σε πηγές είναι πολύτιμη. Σημαντικά αποσπάσματα έχουν αναφερθεί από το “Das Netz des Glaubens” (Το δίχτυ της πίστης) του Cheltschizki, που μετάφρασε από τα παλιά τσεχικά στα γερμανικά ο Karl Vogel. Η περιγραφή της Μοραβιανής Εκκλησίας βασίζεται σε μεγάλη έκταση στο “History of the Moravian Church” (Ιστορία της Μοραβιανής Εκκλησίας) του J. E. Hutton, που εκδόθηκε από το Moravian Publication Office, ενώ για τον Κομένιο μνημονεύονται το “Das Testament der Sterbenden Mutter” (Η διαθήκη της ετοιμοθάνατης μητέρας) και το “Stimme der Trauer” (Η φωνή του πένθους). Και τα δύο είναι μεταφράσεις από τα βοημικά στα γερμανικά, το πρώτο από την Dora Perina, το δεύτερο από τον Franz Slamenik. Ένα από τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο είναι το πολύτιμο “A History of the Reformation” (Ιστορία της Μεταρρύθμισης) του Τhos. Μ. Lindsay. Μεγάλης αξί-ας είναι το “Die Taufe. Gedanken ueber die urchristliche Taufe, ihre Geschichte und ihre Bedeutung fuer die Gegenwart” (Η βάπτιση. Σκέψεις σχετικά με την αρχέγονη χριστιανική βάπτιση και τη ση-μασία της για το παρόν) του J. Warns, το οποίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την ιστορία των Αναβα-πτιστών και για τις πολλές αναφορές του σε ιστορικές πηγές. Τα σημαντικά και πολύ ενδιαφέροντα αρχεία των Αναβαπτιστών στην Αυστρία έχουν παρθεί από το “Fontes Rerum Austriacarum” (Ιστο-ρικές πηγές για τους Αυστριακούς Βασιλείς) και άλλες δημοσιεύσεις από τον Dr. J. Beck και τον Joh. Loserth, οι οποίοι κάνουν αναφορές με μεγαλύτερες λεπτομέρειες στις υποσημειώσεις τους στις σελίδες όπου αναφέρεται αυτό το μέρος της ιστορίας. Η ιστορία των Μεννονιτών στη Ρωσία βρίσκεται κυρίως στο “Geschichte der Alt-Evangelischen Mennoniten Bruderschaft in Russland” (Ιστορία της παλαιάς Ευαγγελικής Αδελφότητας των Μεννονιτών στη Ρωσία) του P. M. Friesen, που είχε διοριστεί από την “Mennoniten-Brudergemeinde” (Κοινωνία των Μεννονιτών Αδελφών) ως ιστορικός τους, και τον εφοδίασαν με τις μαρτυρίες των εγγράφων που είχαν στην κατοχή τους. Χρησιμοποιήθηκε επίσης το “Fundamente der Christlichen Lehre u.s.w.” (Βάσεις της χριστιανικής διδασκαλίας κλπ) του J. Deknatel. Από το βιβλίο του Pilgram Marbeck “Vermahnung etc.” (Προ-τροπή κλπ) σε περίληψη, μόνο δύο αντίτυπα είναι σήμερα γνωστό ότι υπάρχουν. ένα από αυτά βρί-σκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Χρησιμοποιήθηκε σημαντικά το πολύτιμο βιβλίο “Schwenckfeld,

(14)

Luther und der Gedanke einer Apostolischen Reformation” (Ο Σβένκφελτ, ο Λούθηρος και η σκέψη μιας αποστολικής Μεταρρύθμισης) του Karl Ecke. Το κεφάλαιο για τα γεγονότα στη Γαλλία οφεί-λει πολλά στο “History of the Reformation of the Sixteenth Century” (Ιστορία της Μεταρρύθμισης κατά το 16ο αιώνα) του J. H. Merle d’ Aubigne΄, που μεταφράστηκε από τον H. White. Για τον Φα-ρέλ χρωστούμε πολλά στο “The Life of William Farel” (Η ζωή του Γουλιέλμου ΦαΦα-ρέλ) της Frances Bevan, ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα βιβλία της ίδιας συγγραφέα, που έχει όμοιο χαρακτήρα. Άλλο έργο του Merle d’ Aubigne΄, που εδώ χρησιμοποιήθηκε πολύ, είναι το “The Reformation in Europe in the Times of Calvin” (Η Μεταρρύθμιση στην Ευρώπη κατά την εποχή του Καλβίνου). Το “Huguenots, their Settlements Churches and Industries in England and Ireland” (Οι Ουγενότοι, οι εκκλησίες των οικισμών τους και η εργατικότητά τους στην Αγγλία και την Ιρλανδία) του Samuel Smiles μας δίνει πολλές αξιόλογες πληροφορίες για τους Ουγενότους. Το “Un Martyr du Desert, Jackes Roger” (Ένας μάρτυρας της ερήμου, ο Ζακ Ροζέ) του Daniel Benoit, μας διηγείται για τις “Εκκλησίες της Ερήμου” ύστερα από την ανάκληση του διατάγματος της Νάντης.

Επιστρέφοντας στην Αγγλία, αναφέραμε και χρησιμοποιήσαμε με διάφορους τρόπους το “Me-moir of William Tyndale” (Βιογραφία του Γουλιέλμου Τυντέιλ) του George Offor. Το βιβλίο που χρησιμοποιήσαμε περισσότερο για τους Διισταμένους (Διαφωνούντες ή Ενιστάμενους) στην Αγ-γλία είναι το “A History of the Free Churches of England” (Ιστορία των Ελευθέρων Εκκλησιών της Αγγλίας) του Herbert S. Skeats, που θα ανταμείψει πολύ όσους το διαβάσουν. Και το “A Popular History of the Free Churches” (Εκλαϊκευμένη ιστορία των Ελεύθερων Εκκλησιών) του C. Silvester Horne, δίνει μια ενδιαφέρουσα αφήγηση γι’ αυτές τις εκκλησίες. Επίσης γίνεται αναφορά στο βι-βλίο “Laws of Ecclesiastical Polity” (Νόμοι εκκλησιαστικού πολιτεύματος) του Richard Hooker. To “The Journal of George Fox” (Το ημερολόγιο του Γεωργίου Φοξ) μας παρέχει τις καλύτερες πλη-ροφορίες για τη ζωή του. Τρία βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν και δίνουν εξαιρετικές διηγήσεις για τα χριστιανικά κινήματα στη Γερμανία και τις γύρω χώρες ύστερα από τη Μεταρρύθμιση είναι το “Geschichte des Christlichen Lebens in der rheinisch-westphalischen Kirche” (Ιστορία της χριστια-νικής ζωής στην εκκλησία της Ρηνανίας-Βεστφαλίας) του Max Goebel, το “Geschichte des Pietis-mus und der Mystik in der Reformierten Kirche u.s.w.” (Ιστορία του Ευσεβισμού – ή Πιετισμού – και του Μυστικισμού στη Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία κλπ.) του Heinr. Heppe και το “Geschichte des Pietismus in der Reformierten Kirche” (Ιστορία του Ευσεβισμού – ή Πιετισμού – στη Μεταρ-ρυθμισμένη Εκκλησία) του Albrecht Ritschl. Το “John Wesley’ s Journal” (Το Ημερολόγιο του Ι-ωάννη Γουέσλεϋ) είναι η καλύτερη πηγή για την αφήγηση της ζωής του. Το “The Life of William Carey shoemaker and missionary” (Η ζωή του Γουλιέλμου Κάρεϋ, υποδηματοποιού και ιεραπόστο-λου) του George Smith παρέχει τα περισσότερα από όσα ειπώθηκαν εδώ γι’ αυτόν. Η αφήγηση για τους αδελφούς Χάλνταν πάρθηκε κυρίως από το “Lives of Robert and James Haldane” (Οι ζωές του Ροβέρτου και του Ιακώβου Χάλνταν) του Αlexander Haldane. Για τη Ρωσία και τους Στουντιστές, εκτός από το “Geschichte etc” (Ιστορία κλπ) του P. M. Friesen, ένα χρήσιμο βιβλίο είναι το “Russ-land und das Evangelium” (Η Ρωσία και το Ευαγγέλιο) του J. Warns. Για την ιστορία της εμφάνι-σης των Γερμανών Βαπτιστών χρησιμοποιήθηκε το “Johann Gerhard Oncken, His Life and Work” (Ο Ιωάννης Γκέρχαρτ Όνκεν, η ζωή του και το έργο του) του John Hunt Cook. Για πιο πρόσφατα κινήματα στην Αγγλία κλπ (του 19ου αιώνα) είχαμε διαθέσιμα μερικά χειρόγραφα, και συμβουλευ-τήκαμε το “Α History of the Plymouth Brethren” (Ιστορία των Πλυμουθιανών Αδελφών) του W. Blair Neatby. Το “Memoir of the late Anthony Norris Groves, containing Extracts from his Letters and Journals” (Βιογραφία του αείμνηστου Αντώνιου Νόρις Γκρόουβς, που περιέχει αποσπάσματα από τις επιστολές και τα ημερολόγιά του). Συντάχτηκε από τη χήρα του και διευκρινίζει το σημα-ντικό μέρος που έπαιξε στην ιστορία των εκκλησιών του καινοδιαθηκικού τύπου η διδασκαλία και το παράδειγμα του Γκρόουβς. Το “A Narrative of some of the Lord’s Dealings with George Muller” (Διήγηση για μερικές από τις συναλλαγές του Κυρίου με το Γεώργιο Μύλερ) χρησιμοποιήθηκε ως η καλύτερη αφήγηση για τη δυνατή μαρτυρία του Μύλερ. Λεπτομέρειες για τη ζωή του R. C. Chapman λάβαμε από το “Robert Cleaver Chapman of Barnstaple” (Ο Ροβέρτος Κλήβερ Τσάπμαν του Μπάρνσταπλ) του W. H. Bennet, που ήταν προσωπικός φίλος του. Χρησιμοποιήσαμε το “Col-lected Writings of J. N. Darby” (Άπαντα του Τζ. Ν. Ντάρμπυ), για να παρουσιάσουμε τη διδασκα-λία του Ντάρμπυ. Το “The Nazarenes in Jugoslavia” (Οι Ναζαρηνοί στη Γιουγκοσλαβία) που

(15)

εκδό-θηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από τους “Ναζαρηνούς”, όπως και διάφορα τεύχη, μάς δίνουν πλη-ροφορίες ως προς αυτό το κίνημα που σχετίζεται με τους ανθρώπους που φέρουν αυτό το όνομα.

H δόξα και η τραγωδία της “Εκκλησίας των Οδοιπόρων Προσκυνητών” (The Pilgrim Church) μόνο αμυδρά μπορεί να αποκαλυφτεί μέχρι τώρα, ούτε μπορεί να γίνει τελείως γνωστή μέχρις ότου έρθει ο καιρός που θα εκπληρωθεί ο Λόγος του Κυρίου: «Δεν υπάρχει τίποτα καλυμμένο που δε θα αποκαλυφτεί, και κρυφό που δε θα γνωριστεί» (Ματθ. 10:26). Προς το παρόν, μολονότι προσπα-θούμε να διακρίνουμε κάτι μέσα από την ομίχλη της άγνοιάς μας και της παρανόησης, βλέπουμε τον πόλεμο αυτής της Εκκλησίας ενάντια στις δυνάμεις του σκότους, ενώ δίνει τη μαρτυρία της μέ-σα στον κόσμο για τον Κύριό της, υποφέροντας καθώς ακολουθεί τα ίχνη Του. Ο λαός της είναι πά-ντοτε “οδοιπόροι προσκυνητές”, που δεν εγκαθιδρύουν γήινους θεσμούς, γιατί αποβλέπουν στην ουράνια πόλη. Όμοια με τον Κύριό τους μπορεί να καλούνται λίθοι τους οποίους απέρριψαν οι οι-κοδόμοι (Λουκ. 20:17), και στηρίζονται στη βέβαιη ελπίδα ότι, όταν αποκαλυφτεί η Βασιλεία Του, θα τη μοιραστούν μαζί Του. Ε. Η. Βroadbent

(16)
(17)

Περιεχόμενα Αναλυτικά

1. Η ΑΡΧΗ (29-313 μ.Χ.) Η προσαρμογή της Καινής Διαθήκης στις σύγχρονες καταστάσεις – Η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη – Η Εκκλησία του Χριστού και οι εκκλησίες του Θεού – Το Βιβλίο των Πράξεων είναι υπόδειγμα για τις σημερινές συνθήκες – Σχεδιά-γραμμα της περιγραφής των κατοπινών γεγονότων – Η Πεντηκοστή και ο σχηματισμός εκκλησιών – Οι συναγωγές – Συναγωγές και Εκκλησίες – Η Εβραϊκή Διασπορά εξαπλώνει τη γνώση του Θεού – Οι πρώτες εκκλησίες σχηματισμέ-νες από Ιουδαίους – Οι Ιουδαίοι απορρίπτουν το Χριστό – Η ιουδαϊκή θρησκεία, η ελληνική φιλοσοφία και η ρωμαϊκή εξουσία αντίθετες με τις εκκλησίες – Ολοκλήρωση του κανόνα των Αγίων Γραφών – Κατοπινά συγγράμματα – Ο Κλήμης προς τους Κορίνθιους – Ο Ιγνάτιος – Τελευταίοι σύνδεσμοι με τους χρόνους της Καινής Διαθήκης – Το Βάπτι-σμα και το Δείπνο του Κυρίου – Ανάπτυξη κάστας κληρικών (Ιερατισμός, ειδικοί ιερείς) – Ωριγένης – Κυπριανός – Νοβατιανός – Διάφορες μορφές εκκλησιών – Μοντανιστές – Μαρκιωνίτες – Διατήρηση αρχέγονων εκκλησιών – Κα-θαροί – Νοβατιανοί – Δονατιστές – Μανιχαίοι – Επιστολή προς Διόγνητον – Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διώκει την Εκκλησία – Ο Κωνσταντίνος παρέχει θρησκευτική ελευθερία – Η Εκκλησία νικά τον κόσμο. 2. ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ (313-476, 300-850, 350-385) Σύνδεσμος Εκκλησίας και Κράτους – Εκκλησίες που αρνήθηκαν την ένωση με το Κράτος – Καταδίκη των Δονατι-στών – Σύνοδος Νίκαιας – Αποκατάσταση του Αριανισμού – Αθανάσιος – Σύμβολα Πίστης – Κανόνας των Γραφών – Ο ρωμαϊκός κόσμος και η Εκκλησία – Διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας – Αυγουστίνος – Πελάγιος – Αλλαγή στη θέση της Εκκλησίας – Ψευδοδιδασκαλίες: Μανιχαϊσμός, Αριανισμός, Πελαγιανισμός, Ειδικό Χριστιανικό Ιερατείο (Ιερατισμός ή Σακερδοταλισμός) – Μοναχισμός – Οι Γραφές παραμένουν για καθοδήγηση – Ιεραποστολές – Απομάκρυνση από τις αρχές της Καινής Διαθήκης για την Ιεραποστολή – Ιρλανδικές και Σκοτικές Ιεραποστολές στην Ευρώπη – Ανταγωνισμός μεταξύ βρετανικών και ρωμαϊκών ιεραποστολών – Πρισκιλλιανός. 3. ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ (50-1473) Αύξηση της κυριαρχίας του κλήρου – Η διατήρηση της συνέχειας των αρχέγονων εκκλησιών – Οι ιστορίες τους δια-στρέφονται από τους εχθρούς τους – Αρχέγονες εκκλησίες στη Μ. Ασία από τους αποστολικούς χρόνους – Αρμενία – Άδικος ο χαρακτηρισμός τους ότι ήταν Μανιχαίοι – Τα ονόματα “Παυλικιανός” και “Θόνρακ” – Η συνέχεια των εκ-κλησιών της Καινής Διαθήκης – Κωνσταντίνος Σιλουανός – Συμεών Τίτος – Τιμή στα λείψανα και λατρεία των εικό-νων – Εικονομάχοι αυτοκράτορες – Ιωάννης Δαμασκηνός – Αναστήλωση των εικόεικό-νων στην ελληνική Ορθόδοξη Εκ-κλησία – Η Σύνοδος της Φρανκφούρτης – Ο Κλαύδιος επίσκοπος του Τορίνου – Μωαμεθανισμός – Σεμπάτ – Σέργιος – Ηγέτες των εκκλησιών στη Μ. Ασία – Διωγμός επί αυτοκράτειρας Θεοδώρας – Το “Κλειδί της Αλήθειας” – Καρβέας και Χρυσόχειρας – Βίβλος και Κοράνιο – Χαρακτήρας των εκκλησιών στη Μικρά Ασία – Μεταφορά των πιστών από την Ασία στην Ευρώπη – Κατοπινή ιστορία στη Βουλγαρία – Βογόμιλοι – Βασίλειος – Γνώμες για τους Παυλικιανούς και τους Βογόμιλους – Εξάπλωση των Βογομίλων στη Βοσνία – Ο Κούλιν Βαν και η Ρώμη – Επαφές των Βογομίλων με χριστιανούς στο εξωτερικό – Εισβολή στη Βοσνία – Προέλαση των Μωαμεθανών – Διωγμός των Βογομίλων – Κα-τάληψη της Βοσνίας από τους Τούρκους – Οι “Φίλοι του Θεού” στη Βοσνία και σύνδεσμος μεταξύ Ταύρου και Άλπε-ων – Βογομιλικοί τάφοι. 4. Η ΑΝΑΤΟΛH (4 π.Χ.-1400 μ.Χ. ) Το Ευαγγέλιο στην Ανατολή – Συρία και Περσία – Οι Εκκλησίες της Περσικής αυτοκρατορίας απομονώνονται από εκείνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας – Οι Ανατολικές Εκκλησίες διατήρησαν τη βιβλική μορφή για περισσότερο διά-στημα από τις Δυτικές – Ο Πάπας Μπεν Αγγάι σχηματίζει ομοσπονδία εκκλησιών – Ζωροάστρης – Διωγμός από τον Σαπόρ το 2ο – Ομιλίες του Αφραχάτ – Σύνοδος Σελεύκειας – Επανάληψη του διωγμού – Νεστόριος – Πραγματεία Η-ρακλείδη Δαμασκηνού– Ανοχή – Εισροή Δυτικών Επισκόπων – Ενίσχυση της κεντρικής διοίκησης – Ευρεία εξάπλωση των Συριακών εκκλησιών στην Ασία – Εισβολή των Μωαμεθανών – Ο Καθολικός μετακινείται από τη Σελεύκεια στη Βαγδάτη – Τζεκίνς Χαν – Σύγκρουση Νεστοριανισμού και Μωαμεθανισμού στην Κεντρική Ασία – Ο Ταμερλάνος – Φραγκισκανοί και Ιησουίτες βρίσκουν Νεστοριανούς στο Καθάι – Μετάφραση το 16ο αιώνα τμήματος της Γραφής στα κινέζικα – Εξαφάνιση των Νεστοριανών από το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας – Αίτια της αποτυχίας. 5. ΒΑΛΔΕΖΟΙ ΚΑΙ ΑΛΒΙΓΕΖΟΙ (1100-1230, 70-1700, 1160-1318, 1100-1500) Αδελφοί στην Ιταλία και τη νότια Γαλλία – Πιερ ντε Μπρουί – Ερρίκος ο διάκονος – Απάρνηση των αιρετικών τίτλων – Το όνομα Αλβιγέζοι – Επισκέψεις Αδελφών από τα Βαλκάνια – Οι Τέλειοι – Εισβολή στην Προβηγκία – Εδραίωση της Ιεράς Εξέτασης – Βαλδέζοι – Λεονιστές – Τίτλοι – Παράδοση στις κοιλάδες – Πέτρος Βάλδος – Οι Φτωχοί της Λυόν – Αύξηση ιεραποστολικής δραστηριότητας – Φραγκίσκος της Ασίζης – Μοναχικά τάγματα – Εξάπλωση των εκκλησιών – Διδασκαλία και πράξη των Αδελφών – Επίθεση στις κοιλάδες των Βαλδέζων – Μπέγκαρντς και Μπε-γκίνς. 6. ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ (1300-1500) Η επιρροή των Αδελφών σε άλλους κύκλους – Ο Μαρσίλιο της Πάντοβας – Οι συντεχνίες – Οικοδόμοι Καθεδρικών Ναών – Διαμαρτυρία των πόλεων και των συντεχνιών – Ο Βάλτερ στην Κολονία – Ο Θωμάς Ακινάτης και ο Αλβάρος

References

Related documents

more saleable and sustainable (and potentially even profitable) social investment products to offer. This will be in terms of a) size – once there are possibilities of bigger

In applying the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights, 1995), General Comment 6 (GC6)

The District, as part of the contract for providing sewer service to the customers of the District, and in consideration of the payment of sewer bills, agrees to reimburse sanitary

Send completed Significant Tree Grants Program Application Form to: Environment and Natural Areas Advisory Committee. c/o the Legislative Division 770 Vernon Avenue Victoria BC

Consequently, IT professionals and business users involved in defining an ERP strategy need to identify how this can be explicitly linked to, and enable in measurable ways,

The activities that are being organized for World Young Doctors’ Day will not only highlight the positive aspects of the internet and social media for medicine, but will

Disciplinary Committee and Appeal Board (GIKI-SC-260). i) The instructor in the academic integrity process is the person who assigns the grades, supervises students’ work, or

Keywords Slope · Metric regularity · H¨older metric regularity · Generalized equation · Fr´echet subdifferential · Asplund spaces · Ekeland variational principle, Hadamard