• No results found

teme diplome evazioni fiskal

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "teme diplome evazioni fiskal"

Copied!
40
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Hyrje

Procesi i tranzicionit që po kalon Shqipëria, ka nxjerrë në pah shumë probleme që shtrihen në mënyrë të njëtrajtshme dhe me ndikim të shumë anshëm. Një pikë e tillë referimi është cilësia dhe efektiviteti I politikës fiskale, me synimin e krijimit të një lidhje të qëndrueshme midis objektivave të saj dhe instrumentave të përdorur.

Shqipëria si një vend që ka hyrë në ekonominë e tregut, e ndjen të nevojshme të rrisë nivelin e të ardhurave, për të stabilizuar problemet e ekuilibrit ekonomik dhe të bilancit të pagesave duke çuar së fundi në rritjen e zhvillimit ekonomik të vendit. Analizat konkrete kanë treguar se në ecurinë ekonomike të vendit, autoriteti i politikës fiskale ka luajtur një rol kryesor. Për këtë në hartimin e politikave fiskale, gjithmonë merret në konsideratë si një faktor i rëndësishëm sjellja e kontribuesve dhe mundesia e tyre për evazion.

Politika e një vendi në fushën fiskale duhet të vlerësohet nga aftësia që ka ajo për të bërë shpërndarjen optimale të faktoreve të prodhimit dhe për të mbrojtur ose drejtuar me sukses të ardhurat e veta bazë, përkundrejt vendeve të tjera. Por nuk mund të bëhet fjalë për mbyllje në vetvehte, pa parë se si veprohet përtej kufijve. Faktorët ndërkombetarë luajnë një rol të rëndësishëm në reformën fiskale të disa vendeve, sidomos të atyre në tranzicion siç është edhe Shqipëria. Ndërkombëtarizimi i ekonomisë botërore krijon një trysni konkurruese për t’iu përgjigjur kudo reformave në fushën fiskale.

Për këtë arsye ndër të tjera në këtë punim do të gjeni të trajtuar shmangien e tatimeve dhe ekonomine ilegale në këndveshtrimin e Komunitetit Europian. Gjithashtu cështje të tjera të rëndësishme si : kuptimi dhe karakteristikat e sistemit tatimor, efektet e tatimeve, reformat dhe administrimi i tyre në vendin tonë, si dhe trajtimi teorik i fenomenit të evazionit fiskal do te gjenden të trajtuara këtu.Një rëndësi e vecantë i është kushtuar ekonomise informale e pare kjo ne kendveshtrimin e evazionit fiskal.

Jane trajtuar gjithashtu reformat fiskale qe jane ndermarre jo vetem ne Shqiperi por edhe ne vendet fqinje si Kosova dhe Italia ne luften kunder Evazionit Fiskal si dhe kushtet ne te cilat ndodhet secili vend kundrejt ketij fenomeni .

Në pjesen e fundit është trajtuar kontrolli tatimor si nje nga mjetet e frenimit te evazionit tatimor dhe politikat e ndermarra per te minimizuar Evazionin Fiskal.

Eshtë e qartë se s’mund të flasësh për ekonomi ilegale pa folur për evazion fiskal, ashtu sikurse dhe s’mund të pretendosh ezaurimin e studimit të fenomenit të evazionit fiskal pa permendur ekonominë ilegale, sepse ndërmjet tyre nuk ekzistojnë kufij të prerë. Kjo për faktin se një pjesë e kapitalit që qarkullon në ekonominë ilegale, i përket parave që i janë fshehur tatimeve.

(2)

KREU I

Sistemi Tatimor

Në Ekonominë e Tregut Të Lirë

1.1 – Kuptimi i sistemit tatimor dhe karakteristikat e një sistemi tatimor modern

1.1.1 Kuptimi i Sistemit Tatimor

1.1.2 Karakteristikat e një Sistemi Tatimor Modern

1.2 – Administrimi i tatimeve dhe taksave në vendin tone 1.2.1 Administrimi i tatimeve dhe taksave në Shqipëri.

1.2.2 Reforma në fushën e administrimit të tatimeve dhe taksave.

1.3 – Evazioni Tatimor si një nga efektet me problematike të aplikimit të tatimeve

1.3.1 Evazioni tatimor si një nga efektet kryesore të aplikimit të tatimeve.

(3)

1.1 – KUPTIMI I SISTEMIT TATIMOR

DHE KARAKTERISTIKAT E NJE SISTEMI TATIMOR MODERN 1.1.1 Kuptimi i Sistemit Tatimor Modern

Të gjitha llojet e tatimeve ( format ) që aplikohen në një vend dhe që janë të lidhura me njera tjetren me ndihmen e të cilave realizohen qëllimet e politikes ekonomike dhe financiare përbëjnë sistemin tatimor të atij vendi. Sistemi tatimor është pjesë përbërësve e sistemit financiar dhe e sistemit ekonomik në tërësi.

Pra sistemi tatimor përfshin të gjitha llojet e tatimeve dhe të taksave që zbatohen në një shoqëri të dhënë, gjithe legjislacionin juridik e administrativ që mundeson përcaktimin, llogaritjen dhe vjeljen në afat dhe në shumat e duhura të tatimeve e të taksave si dhe organizmat juridike dhe ekonomike që merren me zbatimin e sistemit tatimor. Për rrjedhojë sistemi tatimor përfshin : - Ligjet tatimore.

- Rregullat dhe udhëzimet për vjeljen e tyre. - Llojet e tatimeve dhe elementet e tyre.

- Mënyrën e llogaritjes dhe të derdhjes së tatimeve. - Përgjegjësitë e organeve që kanë të drejtë tatimore.

Sistemet tatimore ne vende të ndryshme janë te ndryshme. Kjo për arsye se sistemi tatimor është në varësi të faktorëve të ndryshëm, sic janë kushtet historike, struktura e ekonomisë, numri i banorëve, madhësia e territorit të shtetit, marëdhëniet shoqerore, ekonomike etj.Shtetet bashkëkohore aplikojnë sistemin tatimor të pluralizuar që bazohet në aplikimin e shumë lloj tatimesh me ndihmën e të cilave realizohet politika ekonomike dhe financiare. Në disa vende përdoren më teper tatimet direkte, në varësi me efektet dhe qëllimet e tatimit.

Sistemi tatimor bashkëkohor mbeshtetet në të gjitha burimet tatimore, por nder më të rëndësishmet permendim :

a)Tatimi mbi shoqerite ku si bazë tatimore mund të shërbejnë ose faktorët e prodhimit ose të

tatuarit e rezultateve të punës. Të parin shoqëria duhet ta paguaj pa marrë parasysh rezultatet e arritura në punë. Në rastin e dytë, tatohen rezultatet e punes, kështu mund të synohet shpërndarja mbi qarkullimin e barabartë e ngarkesës tatimore :

 Tatimi mbi qarkullimin  Tatimi mbi fitimin - Tatim një fazësh

- Tatim shumë fazësh - Tatim i vlerës së shtuar

b) Tatimi mbi te ardhurat personale përbën elementin më të rëndësishëm të sistemeve

financiare moderne. Progresiviteti i tarifave dhe numri i madh i kontribuesve tek ky lloj tatimi i sigurojnë shtetit të ardhura të konsiderueshme. Tatimi personal mbi të ardhurat luan një rol të rëndësishëm në ndarjen e ngarkesës tatimore sipas nivelit të të ardhurave duke realizuar në këtë mënyrë një shpërndarje të të ardhurave kombëtare.

(4)

Sipas parimit te pergjithshem tatohen te gjitha llojet te ardhurave personale qe fiton individi dhe qe nuk perbejne cenim te mbijeteses.

Disa nga llojet e tatimit personal mbi të ardhurat janë:

Nuk tatohen te ardhurat qe individi siguron nga :

- Tatimi mbi të ardhurat nga puna. - Demshperblimet - Tatimi mbi të ardhurat nga kryerja në mënyrë

të pavarur të veprimtarisë bujqësore.

- Bursat,ndihmat nga asistenca, - Tatimi mbi të ardhurat nga kryerja e veprimtarisë

jo ekonomike dhe ekonomike

- Raportet mjeksore,qendrimi ne spital - Tatimi mbi të hyrat nga pasuria - Te ardhurat nga pensionet apo shtesat - Tatimi mbi interesat. - Te ardhurat nga shpronesimet

- Tatimi mbi trashëgiminë dhe dhuratat - Te ardhurat nga papunesia - Tatimi mbi ndërtesat

c) Tatimi mbi biznesin e vogel

Krahas aplikimit të një pluraliteti tatimesh, faktorë të tjerë të rëndësishëm që përbëjnë tërësinë e hyrjeve publike janë:

1.1.2 Karakteristikat e Sistemit Tatimor modern

1) Tatimet janë të hyra derivative sepse janë të hyra të shtetit që vijnë si rezultat i ndërrimit të pronarit të tyre.

2) Tatimet janë te hyra të detyrueshme të shtetit sepse te paguarit e tatimit është detyrim i përgjithshëm, i cili nuk varet prej dëshirës së personave fizik apo juridik.

3) Tatimet mblidhen për interesa publike kjo do te thotë se te hyrat publike të realizuara fal mbledhjes së tatimeve financojne të dalat publike në interes të shoqërisë.

4) Tatimet paraqesin dhënien pa kundërshërbim të dretjtëpërdrejtë.Pagimi i tatimit nuk i jep të drejtë tatimpaguesit të kërkojë kundërshërbim të drejtëpërdrejtë.

5) Tatimet mblidhen në para. Pagimi tatimor paguhet në mjete monetare dhe rrallë herë mund të paguhet dhe në natyrë.

6) Tatimet nuk kanë lidhje me shtetësinë.Detyrimin tatimor e kanë të gjithë personat rezident në territorin e shtetit pa marrë parasysh nëse janë apo jo shtetas të atij shteti.

An accent, click to edit the text inside. Taksat Dogan at Kontribut et Akciz at

(5)

Disa karakteristika të tjera të rëndësishme të sistemit tatimor janë:

Efektiviteti ekonomik Sistemi tatimor nuk duhet të pengojë efektivitetin e burimeve

monetare. Sistemi tatimor duhet të hartohet në atë mënyrë që të nxisë kursimet dhe oferten e punes pa shtrembëruar efektivitetin ekonomik.Ky parim përpiqet që të zbatohet me saktësi,në mënyrë që sistemi i taksave të ndikojë sa më pak të jetë e mundur në sistemin e çmimeve dhe te konkurrencës.Sistemi tatimor shqiptar përpiqet për të tatuar ne menyre të barabartë sektore te ndryshem dhe te jete i paanshem në lidhje me vendimet e biznesit.

Thjeshtesia administrative Sistemi tatimor duhet të jetë i thjeshtë, d.m.th të mbeshtetet në

pak tatime dhe relativisht pak i kushtueshëm nga pikëpamja administrative.Parimi i thjeshtësisë, sidomos në lidhje me vendet që kalojne nga një sistem i centralizuar ekonomik ne ate te tregut të lirë është vështirësi e madhe në të kuptuarit e tatimpaguesit dhe gjithashtu vështirësi akoma me të mëdha në menaxhimin e autoriteteve tatimore.Mjedisi në të cilin operon administrata tatimore shqiptare ka ndryshuar rrënjësisht në 2 dekadat e fundit.

Elasticiteti ndryshe fleksibiliteti. Sistemi duhet të reagojë me lehtësi (ndonjë herë

automatikisht ) ndryshimit të kushteve ekonomike. Në mënyrë që të nxisë kursimet dhe ofertën e punës pa shtrembëruar efektivitetin ekonomik.

Transparenca politike: Sistemi tatimor duhet të jetë formuluar në atë mënyrë që

tatimpaguesit të jenë të vetëdijshëm për tatimet që paguajnë, kështu që proçesi politik të mund të reflektoje me kujdesshëm preferencat e qytetareve.

Drejtësia Sistemi tatimor duhet të sigurojë që trajtimi i qytetarëve të ndryshëm të jetë i drejtë.

Drejtësia horizontale :Persona të njëjtë në të gjitha aspektet ( relevante ) trajtohen ne

mënyrë të njëjtë, pa dallim race, feje, krahine apo ideje.

Drejtësia vertikale :Sipas drejtësisë vertikale duhet mbajtur parasysh se disa janë në

kushte të paguajnë tatime më të larta se të tjerët dhe duhet ta bejnë atë.

1.2 - ADMINISTRIMI I TATIMEVE DHE TAKSAVE NE VENDIN TONE DHE REFORMA NE KETE FUSHE

1.2.1 Administrimi i tatimeve dhe taksave në Shqipëri.

Ne Shqiperi administrimi i tatimeve dhe taksave behet nga organet tatimore. Organet tatimore jane Drejtoria e Pergjithshme e Tatimeve ( DPT ) ne Ministrine e Financave dhe organet e saj ne komuna dhe bashki si edhe rrethe qe varen nga kjo drejtori, shpenzimet per mbajtjen e te cilave financohen nga buxheti i shtetit.

(6)

Mendoj se lufta ndaj evazionit fiskal si nje nga detyrat paresore te punes se administrates tatimore duhet pare e nderlidhur me korrupsionin e mundshem ne radhet e administrates, si nje oferte qe behet nga tatimpaguesit e pandershem, te cilet perpiqen te krijojne idene e shtremberuar te figures se tatimorit dhe administrates qe ai perfaqeson. Pikerisht, prezenca e ketij fenomeni dhe masa e perhapjes se tij, natyrisht cojne ne reduktimin e te ardhurave tatimore.

Organet tatimore kane per detyre qe te kryejne te gjitha veprimet qe lidhen me regjistrimin e subjekteve, mbajne dokumentacionin sipas dispozitave perkatese dhe nxjerrin aktet tatimore qe paraqesin detyrimin e subjektit ndaj buxhetit.Eshte e drejte e organeve tatimore te kontrollojne saktesine e veprimeve ekonomike te dokumentave e subjekteve tatimore, saktesine e deklaratave dhe te dhenave te tjera qe lidhen me tatimet dhe krahas kontrollit dokumentar kane te drejta te bejne kontroll fizik mbi gjendjen e vlerave materiale qe lidhen me ushtrimin e veprimtarise ekonomike per realizime te tjera.

Organet tatimore per te ushtruar kontroll duhet te pajisen me dokument identifikimi, gjithashtu ato jane te detyruara te ruajne fshehtesine e te dhenave dhe dokumenteve tatimore te tyre si edhe te subjekteve ekonomike.Agjentet e tatimeve dhe taksave jane te detyruar te kryejne te gjitha veprimet qe lidhen me mbledhjen, mbajtjen dhe evidentimin e tatimeve dhe taksave ne perputhje me legjislacionin ne fuqi.

Qe personat fizike dhe juridike te pajisen me çertifikaten perkatese tatimore nga organet tatimore pasi kane fituar me pare zotesine juridike per te vepruar duhet te paraqesin keto dokumenta :

Persona fizik vendas dhe te huaj

kerkesen me shkrim ku te perfshihen Emri, Mbiemri i plote i tij, adresa e plote e banimit, lloji i veprimtarise qe do te ushtroje si dhe vendimin e gjykates qe i jep zotesine per te vepruar.

Persona juridik vendas dhe te huaj

kerkesen me shkrim ku perfshihen Emri i plote dhe i shkurtuar i tij, vendimi i gjykates qe i jep zotesi juridike per te vepruar, aktin e krijimit dhe kontraten e punesimit te punonjesve si dhe autorizimin perkates sipas ligjit “Per investimet e huaja : kur personat jane te huaj ose kane krijuar shoqeri me pjesmarrjen e kapitalit privat ose shteteror vendas”. Per karakterin juridik te tyre ne rast te mos derdhjes ne masen e plote dhe ne afat te detyrimit tatimor nga subjekti tatimpagues, atehere ne perputhje te plote me legjislacionin fiskal behet mbledhja me force e detyrimit tatimor.

 Mbledhja me force e detyrimit tatimor

Proçedurat e zakonshme te mbledhjes me force te detyrimeve tatimore, fillojne vetem pasi ndaj tatimpaguesit qe ka detyrime te prapambetura te papaguara jane ndermarre te gjitha masat paraprake duke proçeduar ne kete menyre organet tatimore :

Se pari : urdherohet cdo banke qe mban llogarite e tatimpaguesit, te paguaj nga gjendja e

llogarise bankare te tij detyrimet e pa paguara tatimore. Per kete kryetari i deges tatimore te rrethit perkates nxjerr nje vendim ekzekutiv i cili eshte i detyrueshem per tu zbatuar menjehere nga bankat qe kane llogari te tatimit te tatimpaguesit, duke kaluar nga llogarite e tatimpaguesit ne llogarine e organit tatimor perkates, nje shume sa detyrimi tatimor i tatimpaguesit ose te gjithe gjendjen e llogarise bankare, kur ajo eshte me e vogel se detyrimi tatimor. Vendimi ekzekutiv eshte i pari ne rradhen e pagesave.

(7)

Se dyti : organet tatimore urdherojne nepermjet nje vendimi ekzekutiv te nxjerre nga kryetari i deges se tatimeve te rrethit perkates, cdo person tjeter te trete qe i ka borxh tatimpaguesit me detyrime tatimore te papaguara te paguaj nepermjet gjendjes ne llogarine e tij detyrimi tatimor, ndaj organeve tatimore.

Dënimet administrative

Per shkeljen e dispozitave te legjislacionit tatimor jepen denime administrative ( gjoba ). Denimet ne fjale jepen ne perputhje me percaktimet e bera ne ligjet e vecanta tatimore. Ne cdo rast denimet administrative konsiderohen pjese e pandare e detyrimit tatimor te tatimpaguesit. Ato mblidhen duke respektuar te gjitha proçedurat sipas te cilave mblidhen tatimet e papaguara dhe derdhen ne llogarine perkatese te te ardhurave tatimore. Mos lejimi nga tatimpaguesi per ushtrim kontrolli te organeve tatimore direkt apo indirekt, vet apo nepermjet nje personi tjeter, konsiderohen shkelje te ligjit dhe denohen:tatimpaguesit te rregjistruar per TVSH denohen me gjobe per 1 milion leke dhe tatimpaguesit e rregjistruar per tatim mbi biznesin e vogel qe ushtrojne veprimtari ne qytete denohen me gjobe 20 mije leke, kurse tatimpaguesit te biznesit te vogel qe kryejne veprimtari ne fshat me 10 mije leke.

Shkeljet dhe dënimet penale

Fshehja e qellimshme e te dhenave per tu shmangur nga pagimi i detyrimeve tatimore perben shkelje penale. Ne kete rast organet tatimore jane te detyruara te zbatojne fillimisht te gjitha proçedurat e nxjerrjes se detyrimeve dhe te marrin te gjitha masat administrative. Pasi ka ndodhur kjo per tatimpaguesin ne fjale, kryetari i deges se tatimeve te rrethit ne zbatim te nenit 180 te Kodit Penal i propozon Drejtorit te Pergjithshem te Tatimeve te autorizoje denoncimin e tatimpaguesit ne organin e prokurorise te rrethit perkates.Por pervec zbatimeve korrekte te ligjeve administrative nuk mund te mohojme se ne vendin tone nuk ekziston korrupsioni.

Pse ekziston korrupsioni ? Nga një anketim i bërë në Shqipëri

kohët e fundit, 25% e kompanive të pyetura pranojnë se paguajnë rryshfete. Nga studimet e shumta në lidhje me korrupsionin në radhet e administrates fiskale arsyeja më e madhe mbetet të jetë paga e inspektoreve tatimorë. Po të shikojme pagen mesatare në administraten tatimore shqiptare, ajo është midis €220 - €250. Krahasuar me pagen mesatare të nje punonjesi tatimor në vendet me sistem të zhvilluar tatimor ajo eshte 4 here me larte.

Nje arsye tjeter e shfaqies se korruptimit eshte rekrutimi ne pune i individeve, qe kane mangesi edhe ne njohurite baze per taksat dhe kontabilitetin. Kjo kategori qe marrin emrin kontrollore e perqendron inspektimin qe kryen ne debate joprofesionale per lapsuse te shifrave etj. se sa ne shqyrtimin dhe zberthimin e gjithe fenomeneve qe ndodhin ne aktivitetet ekonomike ne kompanite shqiptare shumekombeshe.Strategjia e kontrollit ka nevoje te beje dhe llogaritjen e mundshme te korruptimit te inspektoreve, ne menyre qe te shmanget sa te mundet si fenomen. Njera do te ishte qe te shikoheshin rezultatet e kontrollit me nje fare shkallezimi te mundshem per penalizimin e inspektoreve nese pas rishikimit te aktit te inspektimit gjykohet se inspektori e ka fshehur evazionin fiskal.

(8)

Ndersa tjetra do te ishte shtrirja e standatreve te kontrollit deri ne ate mase sa evazioni nuk do te sillte perfitime dhe do te korruptohej inspektori.

Varet nga kushtet ne praktiken tatimore gjykimi, se cilen te zgjedhim. P.sh nese gjoba per evazion eshte mjaft e larte apo rryshfeti eshte prane kufirit qe pranohet nga evazioni fiskal, atehere forma e dyte duket si me e preferueshme. Por nese gjobat jane te vogla dhe rryshfeti eshte me prane minimumit te pranueshem nga nje inspektor atehere forma e pare behet prioritare.

Problemi i administrates tatimore eshte ai i hartimit te nje mekanizmi optimal, ku cdo pjese e tij te jete nje skeme. Cdo pjese e tij duhet t’i korespondoje nje mesazh i pritshem per t’u raportuar vullnetarisht nga tatimpaguesit. Ideja qendrore eshte se si t’i jepet nxitje inspektoreve dhe te kontrollohet puna qe ata bejne, ne menyre qe te realizohet objektivi qendror, ai i maksimizimit te te ardhurave tatimore.

Ne kuadrin e nderthurjes se ligjit me praktiken tatimore eshte e nevojshme rregullimi i strategjise se kontrollit per cdo ndryshim te ligjeve tatimore dhe tarifave fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin qe duhet te marre ne cdo kohe evazionisti fiskal, qe eshte me i interesuari qe mundohet te perfitoje nga ndryshimi i ligjeve.

Autoritetet tatimore duhet ta bejne inspektorin t’i ktheje syte nga shperblimi tatimor, si një “ryshfet” që vjen jo nga falja e gjobave, por si një çmim me i larte për punën e tij rezultative, për taksat që ai mbledh. Nëse një forme e tillë perhapet, ajo jo vetem do t’i nxite inspektoret drejt të punuarit ndershmerisht, por ndikon dhe tek tatimpaguesit e pandershem për të ulur evazionin që bejne. Arsyeja është se ata do të ndergjegjesohen nga sjelljet e kontrolloreve, që të shperblyer nga autoriteti i tyre tatimor do të zgjedhin versionin e vjeljes se penaliteteve në vend të një ryshfeti të vogel të dhene në kembim nga tatimpaguesi. Dhe ndoshta madje, dhe sikur inspektorit të arrihej t’i jepej një perqindje e larte e gjobes që ai vendos dhe mbledh do të ishte optimale për maksimizimin e të ardhurave tatimore. Kjo do të ndihmonte për të kufizuar korrupsionin dhe te synohej mundesia e arritjes së po atij niveli të ardhurash maksimale, por nderkohe me inspektore që do të karakterizohen nga ndershmeria në punën e tyre.

1.2.2 Reforma në fushën e administrimit të tatimeve dhe taksave

Procesi i tranzicionit qe po kalon Shqiperia, ka nxjerre ne pah mjaft probleme, nje nga te cilat eshte cilesia dhe efektiviteti i politikes fiskale, me synimin e krijimit te nje lidhjeje te qendrueshme midis objektivave te saj dhe instrumenteve te perdorura. Ne hartimin e politikes jane marre parasysh sisteme tatimore te vendeve te zhvilluara, por duke marre ne konsiderate edhe vecorite e proceseve te zhvillimit te vendeve pak te zhvilluar ( si vendet e bllokut lindor ish komuniste ) ne te cilat aftesite administrative jane te kufizuara, kushtet ekonomike jane krejt te ndryshme si dhe u mungon eksperienca e ekonomise se tregut, per te zbatuar nje politike tatimore efiçente si ne perendim. Gjate gjithe periudhes se tranzicionit, vemendje eshte perqendruar ne shtrirjen sa me te madhe te sistemit tatimor dhe efektivitetin e tij.

(9)

Pervoja e vendeve ne zhvillim dhe atyre te Evropes Lindore, rekomandon perdorimin e stimujve tatimor, per te inkurajuar kursimet dhe investimet. Stimulimi perdoret per nxitjen e investimeve te huaja ose te brendshme, per te menjanuar rrezikshmerine e investimit, si dhe per te rritur vellimin e shpejtuar ne realizimin e tyre.

Ne vendin tone, perjashtimi ose lehtesimi nga tatimet eshte perdorur ne vitet e para te projekteve dhe programeve te zhvillimit industrial dhe bujqesor. Ky stimulim nuk duhet zgjatur pertej kufijve sepse ne te kundert nuk do te ishte efektiv ne praktike. Ndikimi i nje politike te tille duhet konsideruar si subvencion shteteror, qe ka ndikuar ne te ardhurat dhe ne nivelin e jeteses. Kjo kerkon qe qeveria te rishikoje rregjimin fiskal, per t’iu pershtatur etapave te realizimit te investimeve. Analiza e stimujve tatimore, menjanon abuzimet qe mund te cenojne parimin dhe objektivat e sistemit fiskal. Keshtu ka raste kur perdoren transferime artificiale, per te zhvendosur te gjitha fitimet nga sektori i tatueshem, p.sh ne bujqesi, ne ate sektor qe eshte perjashtuar nga tatimi.

Administrimi tatimor ne vendin tone rregullohet nepermjet nje legjislacioni qe eshte relativisht i ri dhe gradualisht po vjen duke u permiresuar. Tatimet kryesore qe rregullohen me kete legjislacion jane : Tatimi mbi Vleren e Shtuar( TVSH ), Tatimi mbi Biznesin e Vogel, Tatim mbi Fitimin, Tatimi mbi te Ardhurat Personale, Tatimi mbi Pasurine, Taksa e Sheshte (miratuar nga qeveria ne 2007).

a)Tatimi mbi vlerën e shtuar TVSH-ja është lloj i veçantë i tatimit mbi qarkullimin, i vendosur në çdo fazë të procesit të prodhimit dhe shpërndarjes. Në formën më të pastër TVSH-ja është, në fund të fundit, një tatim mbi të gjitha shpenzimet përfundimtare, të kryera për mallrat dhe shërbimet.TVSH-ja është një tatim në përqindje vendosur mbi çmimin që çdo furnizues kërkon të paguhet nga klientët e tij.Sipas sistemit të zbritjeve tatimore, TVSH-ja llogaritet duke zbatuar shkallën e zbatueshme mbi bazën e duhur të tatueshme të mallrave ose shërbimeve; e më pas pakësohet nga TVSH-ja (si tregohet në faturat e lëshuara blerësve) që ka ndikuar drejtpërsëdrejti koston e elementëve të ndryshëm që përbëjnë çmimin e mallrave ose shërbimeve. Ne legjislacionin e TVSH, per nje shkelje nga personat e tatueshem, jane vendosur denime te ndryshme qe perfshijne gjoba qe varjojne nga 10.000 leke deri ne 1.000.000 leke, mbylljen e biznesit, sekuestrimin e pjesshem a te plote te pasurise dhe reklamimi ne gazete te emrit te tatimpaguesit qe nuk nenshtrohet.Rastet me kryesore te shkeljeve jane :

 Mos rregjistrimi.

 Rregjistrimi jo ne formen e duhur.

 Mos leshimi i fatures ose leshimi i saj me informecion te gabuar.  Mos berja e deklarates brenda dates se caktuar.

 Mos shenimi i çmimit perkates te shitjes.

 Kerkesa per kreditim tatimor per te cilin personi nuk ka te drejte.  Leshimi i fatures me tatim nga persona te pa rregjistruar.

 Berja e nje deklarate false ose te gabuar.  Mos pagimi i tatimit brenda dates se caktuar.  Mos mbajtja e rregjistrimeve perkatese.

 Mos paraqitja e rregjistrimeve dhe dokumentave sipas kerkeses.  Pengimi dhe mos lejimi i inspektimit.

(10)

b)Tatimi mbi Biznesin e Vogël dhe nevoja për thjeshtezimin e tij Legjislacioni aktual per Tatimin e Bizneseve te Vogla eshte nje karakteristike pozitive e sistemit tatimor shqiptar. Tatimi mbi Biznesin e Vogel eshte nje tatim qe aplikohet mbi te ardhurat qe relaksojne personat fizike qe ushtrojne veprimtari private te pavarura me qellim fitimprures ne tregeti, ne artizanat, ne sherbime te ndryshme si transport, shendetesi, avokature.

Ky tatim llogaritet me tarifa proporcionale mbi te ardhurat qe realizohen nga shitja ose nga kryerja e sherbimeve si dhe me kuota fikse per disa sherbime te tjera dhe derdhet ne buxhetin e shtetit. Ne te gjithe vendin ka me teper se 28.000 tatimpagues te paregjistruar per tatimin mbi biznesin e vogel dhe per te pasur nje sistem tatimor efektiv, eshte i nevojshem detyrimi per regjistrimin ne tatimin mbi kete biznes

Ne Shqiperi, si ne te gjithe vendet e tjera, bizneset e vogla ngrejne probleme te veçanta ne drejtim te mbledhjes se tatimeve. Numri i madh i bizneseve te vogla te krijuara cdo vit, kerkon zbatimin e programeve speciale te sherbimit tatimpagues. Per me teper kostot e mbledhjes se tatimeve, jane te larta per bizneset e vogla dhe per te permiresuar kete kosto, duhen marre masa speciale administrative.

Mosregjistrimi eshte problemi me serioz ne mbledhjen e tatimeve.Prezantimi i proçedures se regjistrimit, vleresimi i kontributit te te gjithe tatimeve paguar agjensive shteterore dhe pergjegjesia per mbledhjen e te ardhurave, jane hapat e para per thjeshtezimin e detyrimeve te tatimpaguesit.

Administrata tatimore shqiptare po perballon ne ditet tona sfidat me te medha. Numri i tatimpaguesve sa vjen dhe rritet. Me gjithe rritjen e ngarkeses se punes ka ende energji ne burimet njerezore dhe materiale si edhe te meta ne legjislacionin tatimor. Si rezultat eshte i nevojshem jo vetem permiresimi i stafit ne kuptimin cilesor, por edhe eficenca e punes se administrates tatimore per te mbledhur tatimet, ne kushtet kur dobesia e sistemit bankar dhe perdorimi shume i madh i pagesave me para ne dore ndihmon evazionin dhe shmangien tatimore dhe pengon kontrollin tatimor. Te perballosh sfida si ato te larte permendura do te thote te kuptosh dhe te zbatosh ne praktike nje sistem modern tatimor, sepse bizneset gjithnje e me shume po punesojne juriste eksperte te kualifikuar, nderkohe qe ekonomia shqiptare po liberalizohet me shume dhe shkembimi i mallrave dhe sherbimeve me boten po rritet perdite e me shume, duke shkaktuar probleme komplekse per zbatimin e legjislacionit tatimor.

Shmangia nga rregullat e ekonomise se organizuar dhe operimi sipas rregullave te pa disiplinuara, larg prej legjislaciont tatimor, shkakton probleme politike, ekonomike dhe sociale. Faktoret e evazionit tatimor dhe shmangies tatimore perbehen nga tre grupet e meposhtme :

-Te periudhes se tranzicionit nga ekonomia e centralizuar ne ekonomine e tregut. -Te shkalles se pa zbuluar te tregut te zi.

-Te instrumenteve te pamjaftueshme ekonomike dhe ligjore.

Evazioni tatimor dhe shmangia tatimore shihen jo vetem si qellime ne vetvehte por me shume kuptime, ne lidhje me ate boshllek qe ekziston nepermjet detyrimeve tatimore te tatimpaguesve dhe pageses ne fakt qe ai ben, ose nepermjet politikes tatimore dhe nivelit te realizimit te saj praktik nga administrata tatimore.Ne kushtet kur xhiro tatimore nga tatimpaguesit deklarohet mesatarisht 33.5% te xhiros reale, na rezulton qe perqindja e fitimit ne bilancet vjetore te jete mesatarisht 5.3% dhe me opinionin“e ulet”.

Rezulton se ne shkalle vendi bizneset kryesore jane :

(11)

- ndertimi 22.2%.

Jane pikerisht keto biznese ku evazioni dhe shmangia tatimore eshte rreth 66.5%. Evazioni me i larte eshte ne ndertim.Si shkak kryesor per nje evazion dhe shmangie tatimore eshte mos perdorimi i dokumentacionit ne shitje dhe blerje (dokumenti justifikues) qe zhduk gjurmet per nje kontroll efektiv nga ana e organeve tatimore.

Ne kete kendveshtrim ky fenomen, nepermjet analizes se tij na rezulton ne disa drejtime si : a. Mos perdorimi i dokumentit justifikues nga tatimpaguesit.

b. Mungesa e organizimit te percaktimit te llojeve te prodhimit, te sigurise dhe shperndarjes se dokumentacionit justifikues.

c. Mangesite ligjore ne percaktimin e sakte per masat administrative ne rastet e mosperdorimit te dokumentit justifikues, gje qe ka sjelle qe administrata tatimore te mos jete e mbrojtur me ligj per perdorimin e masave administrative ne rastet e mos perdorimit te dokumentacionit justifikues nga tatimpaguesit dhe kur mosmarreveshjet i kalojne per zgjidhje organeve gjyqesore.

d. Adresim i gabuar ne dhenien e kopetencave, organeve tatimore.

e. Hapesire e gjere ligjore per interpretimin e masave administrative e duke krijuar nje mjedis te pershtatshem biznesi ku vihet ne dyshim realisht morali i administrates tatimore.

f. Masat administrative te vogla ose te parealizueshme per rastet kur tatimpaguesit nuk perdorin dokumentin justifikues, siç rezulton nga praktika e deri me sot, si edhe kur çeshtjet i kalojne per ndjekje organeve te prokurorise dhe atyre gjyqesore.

g. Pamundesia e perdorimit te metodave indirekte te kontrollit nga organet tatimore per mungese te dokumentacionit justifikues (provave dhe deshmive qe vertetojne evazionin dhe shmangien tatimore)dhe nivelin ende te pamjaftueshem profesional per te perdorur keto metoda indirekte.

h. Mungesa e nje strategjie te qarte kontrolli me shtrirje selektive te pershtatshme.

Pra evazioni fiskal eshte rezultati i bizneseve qe ushtrojne aktivitete pa u regjistruar, perdorimit te faturave fiktive, shkeljes se parimeve te pergjithshme te dokumentit sepse shitjet nuk behen me fatura por me ane te transaksioneve nga xhepi ne xhep, fushe ku organet tatimore nuk mund te influencojne duke ju shmangur keshtu detyrimeve per TVSH, akcize, tatim fitimi, tatim mbi te ardhurat personale, tatim mbi biznesin e vogel dhe se fundi ve ne dyshim rimbursimin e TVSH.

Legjislacioni ne fuqi nuk jep mundesi per te administruar faktet dhe provat per evazionin per mungese te dokumentave baze si fatura, saktesise se kopetencave per mosperdorimin e faturave ose perdorimin e faturave fiktive, organizimi i prodhimit, shperndarjes dhe perdorimit te fatures tatimore.

Per te kontrolluar dhe administruar tatimet dhe taksat kerkohet maturi, pergatitje per te mos abuzuar dhe korruptuar. Rrugezgjidhja per te shmangur evazionin fiskal eshte :

- Sistemi i thjeshte tatimor.

- Sistemi i permiresuar i regjistrimit, sistem me i mire i mbledhjes se tatimeve dhe taksave. - Kontrolli efektiv i tatimeve dhe taksave.

- Cilesi me e mire e stafit te administrates tatimore.

- Perdorim efektiv i stafit te adm.tatimore ne raport me burimet e te ardhurave tatimore. c)Taksat mbi pasuritë Takses mbi pasurine e paluajtshme i nenshtrohen te gjithe personat fizike ose juridike, vendas ose te huaj, qe jane pronare te pasurive te paluajtshme ne

(12)

territorin e RSh, pavaresisht nga niveli i shfrytezimit te tyre.Bejne perjashtim rastet kur ne ligj parashikohet ndryshe. Ne taksat mbi pasurite e paluajtshme perfshihen :

- Taksa mbi ndertesat. - Taksa mbi token bujqesore.

Tatimi mbi pasurinë zakonisht vendoset në formën e një tatimi mbi vlerën neto ose një tatimi mbi pasurinë e paluajtshme.Zakonisht vendoset mbi pasuri të trupëzuara të luajtshme ose të paluajtshme, ose mbi të dyja.Për individët, pasuria e luajtshme që është subjekt i tatimit mbi pasurinë zakonisht përfshin automjetet dhe lloje të ndryshme të letrave me vlerë. Për bizneset, pasuria e luajtshme e tatueshme normalisht përfshin lëndët e para, pajisjet, makineritë, etj. Pasuria e paluajtshme e tatueshme mund të përfshijë tokë me ndërtime ose pa ndërtime, ose të dyja bashkë.

d) Tatimi mbi fitimin i nenshtrohen te gjithe tatimpaguesit e regjistruar ne organin tatimor, qarkullimi vjetor i te cileve e kalon kufirin e regjistrimit ne TVSH.

Ne kete kategori tatimpaguesish bejne pjese :

 personat juridik te krijuar sipas ligjit “per shoqerite tregetare”

 persona juridik te themeluar sipas KC qe ushtrojne vep.fitimprurese ne territorin e RSh  personat e tjere juridik te themeluar ose te njohur si te tille me ligje te veçanta

 ortakerite sipas percaktimit ne ligj

 personat juridik, ortakerite apo bashkimet e tjera te personeve te themeluara ose te organizuara ne baze te nje ligji te huaj dhe qe ushtrojne veprimtari ne territorin e Republikes se Shqiperise nepermjet nje selie te perhershme

 çdo person tjeter panvaresisht nga forma juridike e regjistrimit te tij, perfshire personat fizike tregetare, qe nuk jane subjekte te tatimit te thjeshtuar mbi fitimin, por jane te regjistruar si subjekte te Tatimit mbi Vleren e Shtuar.

e) Taksa e sheshtë do te thote qe cdo individ te paguaj nje norme te barabarte takse mbi te ardhurat personale dhe cdo biznes te paguaje te njejten norme mbi tatim-fitimin. Pra per Shqiperine taksa e sheshte, do te thote qe niveli i tatimit mbi te ardhurat personale, sigurimet shoqerore dhe tatimin mbi fitimin te jene ne nje nivel te perbashket 10%.

Shume vende e kane cilesuar ate dhe si Taksa qe varferon, ndaj shume prej tyre nuk e kane aplikuar kete takse per shkak se ajo ndikon ndjeshem ne te ardhurat e punonjesve me paga te uleta. Perfitimi i qeverise per taksen e sheshte eshte se ajo nga pikepamja e administrimit fiskale, ul koston e administrimit te taksave dhe eshte e thjeshte. Por kjo arsye nuk e justifikon sheshimin e taksave pasi godet masen me te madhe te punonjesve te cilet kane paga te uleta.

Leverdia e takses se sheshte vjen per ata punonjes qe kane paga mjaft te larta, te cilet sipas shifrave te qeverise jane rreth 600 ne administraten publike. Keshtu ata aktualisht me sistemin progresiv ( tatimi mbi te ardhurat personale ), paguajne nje norme takse me te larte se 10%. Por pjesa me e madhe e punonjesve te administrates kane page mesatare rreth 300-400 mije leke, e kjo do te ndikoje negativisht ne te ardhurat e tyre.

Ne vendet qe kane zbatuar nje takse te sheshte, rezultatet tregojne te ardhura te qendrueshme apo nje rritje te taksave brenda vitit te pare, sipas presidentes se Institutit Adriatik per Politiken: Natasha Srdoc-Samy.

(13)

1.3.1 Evazioni fiskal si një nga efektet kryesore të aplikimit të tatimeve

Nje nga problemet me te rendesishme, qe perballon cdo administrate,eshte mashtrimi. Mashtrimi tatimor mund të konsiderohet si një formë e evazionit tatimor me dashje që përgjithësisht është i dënueshëm me ligj.Ky term përfshin situata kur dorëzohen deklarata të falsifikuara me dashje, krijohen dokumente të falsifikuara, etj. Sanksionet mund të përfshijnë dënime civile ose penale.Per te filluar duhet te behet dallimi midis shmangies se tatimit dhe evazionit tatimor.

Shmangia tatimore, te cilen John Maynard Keynes e ka quajtur dikur “I vetmi profesion intelektual qe sjell ndonje shperblim”, eshte ndryshimi nga ju i sjelljes ne menyre qe te ulni detyrimin tatimor. Nuk ka asgje te paligjshme rreth shmangies tatimore. Perhere gjykatat kane thene se : “nuk ka asgje te keqe qe dikush ta rregulloje biznesin ne menyre qe tatimet te jene sa me te ulta qe te jete e mundur. Kushdo vepron keshtu, te pasurit, te varferit dhe te gjithe veprojne drejte, askush nuk e ka detyrimin qe te paguaj me teper nga sa kerkon ligji.Te kerkosh me shume ne emer te moralit eshte hipokrizi”.

Perkundrazi, evazioni tatimor eshte mos pagim i detyrimeve tatimore qe rrjedhin nga ligji. Nese mblidhet nje tatim mbi cigaret dhe ju shisni me pak cigare, kjo perben shmangie tatimore. Nese ju nuk i raportoni drejt qeverise shitjet e cigareve, atehere ky eshte evazion tatimor. Mashtrimi tatimor eshte jashtemase i veshtire per tu matur. Sherbimi i te hyrave te brendshme ka llogaritur se tatimpaguesit paguajne ne menyre vullnetare vetem 80% te detyrimeve tatimore mbi te ardhurat e tyre aktuale. Nese ky vleresim do te behej edhe me i sakte, ai sugjeron se evazioni eshte shume i rendesishem. Njerezit bejne mashtrime tatimore ne lloj-lloj menyrash:

1- mbajne dy libra te rregjistrimit te transaksioneve te biznesit. Njeri rregjistron biznesin e vertete dhe tjetri i paraqitet organeve Tatimore. Disa evazues perdorin dy rregjistra arke.

2- bejne nje pune te dyte kundrejt te ardhurave me para ne dore. Sigurisht te besh nje pune shtese eshte plotesisht e ligjshme. Megjithate, e ardhura e marre nga nje pune e tille shpesh paguhet me para ne dore dhe jo me çek. Keshtu qe nuk ekziston asnje rregjistrim ligjor dhe te ardhurat nuk u raportohen organeve tatimore.

3-kembimi mall me mall: “une do ta rregulloj televizorin nese ju me rregulloni kompjuterin”. Kur e merrni pagesen ne natyre ne vend te parave ky eshte nje transaksion i tatueshem. Por, keto te ardhura rralle raportohen.

4-veprimet me para ne dore. Duke paguar per te mirat dhe sherbimet me para ne dore eshte e pa raportuar, per kete qellim eshte shume e veshtire per Sherbimin e te Hyrave te Brendshme per te rene ne gjurme te transaksioneve.

Imazhi korrent i nje evazioni mund te jete shume i mire, si ai i nje riparuesi, te ardhurat e te cilit vijne nga nje pune “jo zyrtare” e paraportuar per qellime tatimore, ose te nje prindi, i cili evazon tatimet mbi pagesen qe i paguan nje baby-siteri. Mendimi se kushdo mund ta bej kete eshte shume i perhapur.

Si fillim do te diskutojme teorine pozitive te evazionit tatimor dhe me pas kthehemi tek pyetja normative se si duhet te veproje me te politika publike.

(14)

Analiza pozitive e evazionit tatimor

Supozojme se personi A kujdeset vetem per te maksimizuar te ardhurat e pritura te tij. Ai ka nje shume te caktuar fitimesh dhe po perpiqet per te zgjedhur shumen R, qe kerkon tu fshehe organeve tatimore.Supozojme se tarifa marzhinale e tatimit mbi te ardhurat e A eshte 0.3 per çdo dollare te fshehur nga te ardhurat e tatueshme, detyrimi i tij tatimor ulet ne 30 cent. Ky eshte fitimi marzhinal i tij i fshehjes se nje dollari nga organet tatimore. Ne pergjithesi, kur A perballon nje tarife marzhinale t te tatimit mbi te ardhurat, fitimi marzhinal i cdo dollari eshte t.

Organet tatimore nuk i dine te ardhurat e verteta te A, por ata i kontrollojne ne menyre rastesore te ardhurat e tatimpaguesve. Si rezultat ekziston nje propabilitet, p qe A do te kontrollohet. Nese A kapet duke mashtruar, ai do te paguaj nje penalitet qe do te rritet me nje norme R.

Vini re : nese nuk do te kushtonte monitirimi i A çdo sekonde te çdo dite, do te ekzistonin mundesi evazioni. Fakti qe nje monitorim do te ishte i pa zbatueshem eshte burimi themelor i problemit.

Duke supozuar se A e di vleren e p dhe penalitetit, ai e merre vendimin e tij duke krahasuar perfitimet dhe kostot marzhinale te mashtrimit.

Ne fig.1.1 shuma e te ardhurave matet me boshtin horizontal dhe dollaret ne ate vertikal. Perfitimi marzhinal MB per cdo dollar te pa raportuar eshte t,shuma e kursyer nga tatimi.

Kosto marzhinale e pritur MC eshte shume me te cilen rritet penaliteti per çdo dollar te fshehur ( penaliteti marzhinal shumezuar me propabilitetin e zbulimit ).

P.sh nese penaliteti shtese per fshehjen e dollarit te njemijte eshte 1.5 $ dhe propabiliteti i

zbulimit eshte 1 ne 3, atehere penaliteti marzhinal i pritur eshte 50 cent: shuma “optimale” e mashtrimit eshte aty ku kryqezohen dy grafiket, ne piken R’. R’ eshte optimale ne kuptimin se mesatarisht politika qe maksimizon te ardhurat e A. Ne nje bote pa siguri, gjetja e politikes me te mire mbi bazat e “vleres se pritur” eshte nje menyre e arsyeshme per te proçeduar.

Per individin ne fig.1.2, kosto marzhinale e mashtrimit tejkalon perfitimin marzhinal te te gjitha vlerave pozitive te R, keshtu qe shuma optimale eshte e barabarte me zero.

Fig. 1.1 Evazioni Tatimor eshte pozitiv Fig. 1.2 Evazioni tatimor eshte zero

0 50 100 10 30 50 70 MB=t MC=p*penalite ti marzhinal 0 50 100 150 10 30 50 70 MB=t MC=p*penaliteti marzhinzl

Modeli parashikon se mashtrimi rritet, kur rritet tarifa e tatimit marzhinal nga evazioni, duke zhvendosur lart grafikun e perfitimt marzhinal, keshtu qe nderprerja me koston marzhinale ndodh ne nje vlere me te larte se R.Megjithese ky model sjell njohuri te dobishme, ai injoron disa konsiderata potenciale te rendesishme.

1- kosto psiqike e mashtrimit. E thene thjeshte, evazioni tatimor mund t’i beje njerezit qe te

(15)

shtohen kostot psiqike. Per çdo njeri te ndershem, kostot psiqike jane kaq te larta, sa ata nuk do te mashtronin edhe nese penaliteti marzhinal do te ishte zero.

2- antipatia ndaj riskut. Fig 1.1 dhe 1.2 supozojne se njerezit kujdesen vetem per te ardhurat e

pritura dhe se risku nuk i shqeteson ata. Duke ditur se ata nuk e pelqejne riskun, vendimet e tyre per t’u perfshire ne ate qe ne thelb eshte nje loje fati, mund te modifikohen.

3- zgjedhjet per pune. Modeli supozon se vendimi i vetem per t’u marre eshte se sa te ardhura

duhen raportuar. Tipi i punes dhe shuma e te ardhurave merren siç jane dhene. Ne realitet, sistemi tatimor mund te ndikoje ne oret e punes dhe ne zgjedhjet e punes. P.sh tarifa te larta marzhinale tatimi mund te shtyjne njerezit te zgjedhin pune, qe siguron mundesi te medha per tatimin evazues, e quajtura ekonomi e fshehur. Kjo perfshin aktivitete ekonomike, qe jane te lehte per t’u fshehur nga organet tatimore ( riparuesit e shtepive ) si edhe puna kriminale ( prostitucioni, shitja e droges etj ).

4- ndryshimi i propabiliteteve te kontrollit. Ne analizen tone te thjeshte, propabiliteti i nje

kontrolli eshte i pavarur, si nga shuma e evazuar edhe ndaj madhesise se te ardhurave te raportuara. Megjithate, ne SHBA, propabilitetet e kontrollit varen nga puna dhe madhesia e te ardhurave te raportuara. Nje gje e tille e nderlikon modelin, por nuk i ndryshon aspektet thelbesore te tij.

Eshte e qarte se mashtrimi eshte nje fenomen shume me i nderlikuar nga ajo qe sugjerojne fig.1.1 dhe 1.2. Pavaresisht nga kjo, modeli siguron nje strukture te dobishme per te menduar rreth faktoreve, qe ndikojne mbi vendimet lidhur me evezionin. Siç eshte sugjeruar, tashme eshte e veshtire qe te behet pune empirike mbi evazionin tatimor. Rrjedhimisht, nuk dihet se cilat jane menyrat me efiçente per te penguar mashtrimin, gjobat e larta apo kontrollet e shpeshta. Nje rezultat qe rrjedh nga studime te ndryshme ekonometrike eshte se: per shume grupe nje kercenim i ashper kontrolli rrit te ardhurat e raportuara, por madhesia e ndikimit eshte e vogel.

Analiza normative e Evazionit Tatimor

Shume diskutime publike te ekonomise se fshehte supozojne se ajo eshte nje gje e keqe por politika tatimore duhet te hartohet ne menyre te tille qe te reduktoje madhesine e saj. Megjithese ka mundesi te jene te sakte, nje ceshtje e tille ja vlen te diskutohet. Brenda ketij kuadri nje pyetje e rendesishme eshte nese kujdesemi apo jo per mireqenien evazive te tatimit. Ne zhargonin e ekonomiksit te mireqenies, dobite e pjesmarresve ne ekonomine e fshehte, a i perkasin funksionit te mireqenies sociale? Supozojme per nje moment se i perkasin. Atehere ne kushte te caktuara, ekzistenca e nje ekonomie te fshehte rrit mireqenien sociale. Per shembull, nese oferta per pune eshte me elastike ne ekonomine e fshehte se sa ne ekonomine e rregullt, teoria e tatimit optimal sugjeron se perpara tatohet me nje tarife relativisht me te ulet. Ky eshte thjesht nje zbatim i elasticitetit invers. Ne menyre alternative, supozojme se pjesmarresit ne ekonomine e fshehte kane tendence te jene me te varfer se ata ne ekonomine e rregullt. Ne fakt shume studiues besojne se ekonomia e fshehte eshte nje pjese e rendesishme e jetes se qytetareve. Me supozimin se shoqeria ka objektiva per rishperndarjen barazuese te te ardhurave, mund te jete e deshirueshme lenia e pa prekur e ekonomise se fshehte.

Shqyrtojme tani rrjedhojat politike, kur evazuesit nuk i japin asnje peshe funksionit social te mireqenies dhe, objektivi eshte thjesht qe te eleminohet mashtrimi me kosto administrative sa me te ulet qe te jete e mundur. Fig. 1.1 sugjeron nje menyre te thjeshte per te arritur kete objektiv. Kosto marzhinale e pritur e mashtrimit eshte prodhimi i tarifes se penalitetit me propabilitetin e zbulimit. Propabiliteti i zbulimit varet nga shuma e burimeve, qe i jepen administrates tatimore. Nese sherbimi i te Hyrave te Brendshme ka nje buxhet te madh, mund te

(16)

kap shume mashtrues. Megjithate, edhe nese organet tatimore kane nje buxhet te vogel, rrjedhimisht propabiliteti i zbulimit eshte i vogel, kosto marzhinale e mashtrimit mund te behet akoma me e lart nese penaliteti eshte mjaft i madh. Nese çdo vit kapet vetem nje evazues tatimor, por ai varet publikisht per krim, kosto e pritur e evazionit tatimor do te ndaloje shume njerez qe te evazojne. Nje politike e tille nuk eshte propozuar kurre seriozisht ne SHBA, kjo tregon se sistemet ekzistuese te penalitetit perpiqen te inkorporojne ndeshkimin e drejte. Ne kundershtim me supozimet e struktures se dobise, shoqeria kujdeset jo vetem per rezultatet perfundimtare ( per te shpetuar nga hileqaret ), por edhe per menyrat me te cilat arrihet ky rezultat.

1.3.2 Efekte të tjera të aplikimit të tatimeve.

Detyrimi per pagimin e tatimeve shkakton reagime nga ana e tatimpaguesve per arsye se vjelja e tatimit nga ana e strukturave perkatese do te thote, marrja e nje pjese te te ardhurave te tatimpaguesve ne dobi te shtetit. Pra tatimi zvogelon fuqine blerese te tatimpaguesit, prandaj proçesi i te tatuarit eshte shume i nderlikuar dhe shkakton efekte te natyres ekonomike, financiare, sociale, morale etj.

Perveç evazionit tatimor qe mbetet nje nga efektet me problematike te aplikimit te tatimeve, efekte te tjera jane :

Bartja e tatimit : Bartja e tatimit paraqet dukurine kur tatimpaguesi me qellim qe t’i shmanget ngarkeses tatimore, ate e bart ne teresi apo pjeserisht ne personin tjeter. Bartja e tatimit ndodh edhe per shkak se ligji e ka pare me pare mundesine bartjes se tatimit. Tatimpaguesi e ben bartjen e tatimit per te mbrojtur te ardhurat e veta.Bartja e tatimit varet drejteperdrejte prej elasticitetit te kerkeses dhe ofertes, nese kerkesa eshte me e madhe se oferta shume me lehte mund te bartet tatimi tek personat e tjere,dhe anasjelltas.Tatimet qe barten me lehte jane tatimet indirekte si tatimi ne qarkullim,doganat, Tvsh,etj.

Transformimi ne pagimin e tatimit : Kjo bazohet ne aftesine e obliguesit tatimor qe me

racionalizimin e proçesit te prodhimit te arrihen efekte ekonomike me te medha. Kjo ndodh kur obliguesi gjen mundesine e zvogelimit te tatimeve.

Rezistenca ne pagimin e tatimit : meqe tatimi zvogelon fuqine ekonomike te tatimpaguesit,ky

efekt negativ sjell rezistence nga ana e tatimpaguesit gjate plotesimit te detyrimit tatimor. Intensiteti i rezistences se pagimit te tatimit eshte i ndryshem te lloje te ndryshme te tatimit. P.sh te tatimet e drejteperdrejta (tatimi ne fitim, ne te ardhura, etj) rezistenca per pagimin e tatimit eshte me e madhe sesa te tatimet indirekte (tatimi ne qarkullim,Tvsh,doganat,).Rezistenca ndeshet ne te gjitha sistemet tatimore, te gjitha llojet e tatimeve si dhe nga te gjithe detyruesit tatimor.

(17)

KREU II

Evazioni Fiskal

Si Një Fenomen Financiar i Përgjithshëm

Për Të Gjitha Vendet

2.1 Evazioni Fiskal dhe Ekonomia Informale në kendveshtrimin e Komunitetit Evropian (KE)

2.2 Evazioni fiskal ne Kosove , mekanizëm ndëshkimor i sistemit te të hyrave publike

2.3 Pervojë Italiane

2.3.1 Paraqitja e përgjithshme e gjendjes së evazionit fiskal në Itali 2.3.2 Lufta ndaj evazionit fiskal në Itali

2.1–EVAZIONI FISKAL

DHE EKONOMIA INFORMALE NE KENDVESHTRIMIN E KE

Thyerja e rregullave te vendosura perben nje rrezik per interesat financiare te vendit dhe nga pikepamja e Komunitetit Evropian. Trafiku ilegal nxitet dhe zhvillohet nga Organizata Internacionale qe kane aftesi ekonomike te gjera dhe dege ne hapesira te ndryshme gjeografike.

(18)

Keto organizata perdorin ne vecanti Instrumente te Lira Tregetare te adoptuara, per te favorizuar shkembimet tregetare brenda komunitetit dhe me vendet e treta ( si p.sh rregullimet ne tranzitin e komunitetit dhe format e transportit TIR, TIF ).

Fenomeni lidhet ne pergjithesi me produktet te cilet, per organizatat ilegale eshte e vlefshme te futen ne menyre ilegale, nepermjet strategjive te shumta.

Ne baze te eksperiences dhe informacioneve te marra nepermjet deges ekonomike investigative, eshte treguar se tregetimi ne kundershtim me rregullat e Komunitetit Evropian(KE), i nje sere produktesh si : prodhime optike video foto HI-FI, prodhime alkoolike dhe spirituale, prodhime ushqimore bujqesore, prodhime gezofi dhe lekure, veshje tekstile, mallra te çmueshme, duhan… shkakton deme serioze ne interesat e kombeve dhe, KE pengon mbledhjen rregullisht te tatimeve, komprementon ne nivel kombetar mundesine e mbledhjes direkte te tatimeve. Gjithashtu shtohet konkurrenca jo e drejte nga tregetaret e favorizuar nga produkti kontrabande duke paraqitur nje burim potencial financiar per organizimin e krimit.

Persa i perket llojeve te mashtrimit, ato mund te ndahen ne dy tipe:

Tipi i pare lidhet me rastet qe kryhen nen forma “ kontrolli ” dhe perfshin strategji dhe skema

te organizuara me qellim qe te lejojne mallrat te kapercejne kontrollet ne pamje te pare ne rruge legale.

Tipi i dyte lidhet me rastet qe nuk kurohen nen forma kontrolli. Ne kete rast mallrat qe

evitojne te qenurit objekt i kontrollit jane vendosur direkt ne tregun e zi.

Ne rastet e para, nenshkrimi i mallrave te kontrollit te vetem duket i rregullt. Ne fakt,

nepermjet veprimeve te ndryshme, kontrollet shmangen ose falsifikohen. Kjo nuk mundeson percaktimin e sasive aktuale dhe vleres se tyre, si edhe klasifikimin e sakte te mallrave. Menyrat, nepermjet te cilave kryhen keto mashtrime, jane te pafundshme. Kjo shkakton veshtiresi ne vendosjen e modeleve, megjthate analiza e mashtrimeve te zbuluara, teknika dhe proçedura praktike e perdorur, mund te japin te dhena te doboshme.

Ne rastet e dyta, mallrat importohen ne territorin kombetar, duke i’u shmangur kontrolleve,

prandaj importi zhvillohet ilegalisht duke perfituar nga rastet e kalimit te vijes se kufirit, qe nuk jane vazhdimisht te mbikqyrura ose nga portet, n.q.s mallrat vijne nga deti. Pas hyrjes ne fuqi te ligjit per Tregun e Perbashket, qe prej 1 Janarit 1993, me heqjen e kontrolleve te kufijve ndermjet shteteve te Komunitetit Evropian, eshte siguruar qarkullimi i lire i personave dhe mallrave.

Prandaj mallrat qe jane objekt shkembimi ndermjet Komunitetit, te cilat me pare jane kontrolluar kur jane futur rregullisht ne nje nga shtetet e Komunitetit, udhetojne pa iu nenshtruar me kontrolleve te tjera.Ky informacion nuk mund te perdoret si fakt administrativ apo gjyqesor, por ne saj te natyres penguese te tij, perdoret si pike referimi per hetimet qe kryhen me cdo vend ne pershtatje me legjislaturat perkatese.

2.2 Evazioni fiskal ne Kosove, si mekanizëm ndëshkimor i sistemit te të hyrave

publike

Dimensioni i paraqitjes së evazionit fiskal në Kosove mund te jetë i përmasave të mëdha, përderisa situata nuk ndryshon në favor të ekonomisë formale dhe funksionimit të plote te të gjithë mekanizmave të shtetit ligjore.Evazionin fiskal para se gjithash në kuptimin me afirmative

(19)

duhet kuptuar si shmangie e qëllimshme e obligimit tatimore që dalin nga kryerja e ndonjë aktiviteti ekonomik.

Si do që të jetë në kontekstin Kosovar deri me tani sistemi i të hyrave ka qenë i afektuar nga evazioni fiskal, të cilat kanë shkaktuar humbje të parasë publike, pasi që pamundësia e parandalimit ka qenë prezent gjatë gjithë kohës së kësaj dekade për shkak të shumë faktorëve relevant. Aktualisht për shkallen e evazionit fiskal, askush nuk mund të tërheqë një paralele të saktë, përpos vlerësime të supozuara përderisa nuk ka mundësi të verifikohet. Për evazionin fiskal mund te flitet vetëm atëherë kur subjekti që ju ka shmanget obligimeve të tij, në mënyre të qëllimshme është identifikuar dhe ju ka nënshtruar procedurave të caktuara më ligj.

Ne keto kohe në Kosovë nuk është bërë mjaft rreth krijimit të politikave të mirëfillta të cilat do të pamundësonin rritjen e evazionit fiskal në shkallen në të cilën mendohet se është. E tëra kjo nënkupton procesin që nga politikat mbi regjistrimin e bizneseve e deri të mbikëqyrja e tyre dhe administrimi i tatimeve nga organet kompetente. Sipas Kodit të Përkohshëm Penal të Kosovës, kapitulli i XXII, në bazë të nenit 249, shmangia nga pagesa e obligimeve tatimore, konsiderohet si vepër penale.

Duhet kuptuar se sa me efikas qe të jemi në parandalimin e ekonomisë jo formale, ulja normave tatimore ka efektin e vet në kategoritë makroekonomike.Republika e Kosovës ka resurse të bollshme te cilat janë të gatshëm që te ndikojnë në përmirësimin e imazhit në mënyre qe edhe para investitorëve dhe palëve tjera të interesit të reflektojmë gadishmërin për të parandaluar deri në maksimum dukurit devijante, përfshi edhe evazionin fiskal.

Qeveria e Kosovës ka marr hapa të guximshëm në uljen e shkallëve tatimore,që bizneset të kenë mundësi me të madhe në akumulim të fitimit të tyre, gjë qe konsiderohet si një hapë preventive për të parandaluar evazionin, gjatë zbatimit të politikave fiskale. Është karakteristike fakti, se tatimet indirekte shfaqin shkallë me të lartë të jo transparencës se sa ato direkte, përkatësisht shprehin shkallë me të lartë të evazionit fiskal, por esenca e tërë kësaj qëndron të mënyra e menaxhimit të këtyre dy kategorive. Rritja e normës se TVSH-së në 16%, nuk e ngarkon fitimin e kompanisë, pasi ai është tatim indirekt qe i godet drejtpërdrejt shtresat shoqërore (konsumatorin), prapë se prapë ato janë të prira që të fshihen me tepër se sa llojet tjera të tatimeve.Fenomeni i evazionit fiskal mund te rritet atëherë kur konsumi shkon në rënie, për çka ulet fuqia blerëse, ndërsa kërkohet që bizneset të kenë likuiditet të mjaftueshëm. Në një gjendje të tillë bizneset nuk mund të jenë të përmbajtura për shkak të panikut që mund ti zere, dhe gjëja e parë qe bëjnë është fshehja e tatimeve apo mos pagesa e obligimeve shtetërore.

Të gjithë qarkullimin/pjesën e të hyrave që e realizon subjekti biznesorë, është i shtyre që tu përgjigjet kërkesave të furnitorëve, duke devijuar nga pagesa e obligimit të tatimit.Është shume e logjikshme që firmat me tepër janë të prira për të bërë evazion fiskal kur rriten normat tatimore, përderisa evazioni është më i vogël kur normat tatimore ulen.Biznesi i cili është objekt tatimi, duhet të bindet që pagesa e tatimeve është në të mirën e Tij dhe të shoqërisë kosovare. Përmes tyre mbulohen pjesa e të dalave publike, sigurohet rendi e qetësia, ngrihet infrastruktura, ofrohen shërbime më të mira administrative dhe shëndetësore për qytetarin. Për të funksionuar sistemi, shkalla e korrupsionit duhet të minimizohet.

(20)

Korrupsioni është kategori e dëmshme për zhvillim ekonomik, dhe shkon krahas evazionin fiskal, i cili ka qenë dhe mendohet se është prezent. Korrupsioni në mënyre indirekte mund të ndikojnë në psikiken e çdo njeriut që tu shmanget qëllimisht pagesave të tatimeve, prandaj kurdo here kësaj kategorie duhet kushtuar rendësi të madhe që mos të reflektoj në komunitetin e biznesit ose thjesht në imazhin e institucioneve të përbashkëta.

Kultura fiskale ka rendësi shumë të madhe në mbushjen e arkës shtetërore. Kjo kulturë është pak a shume e trashëguar nga një sistem i mëparshëm, dhe derisa të mos ngrihet vetëdija qytetare, evazioni fiskal do të jetë prezent në shkallë të lartë.Sistemi tatimor i Kosovës është mirë i dizenjuar dhe kryesisht përkon më sistemet tatimore më të avancuara, mirëpo që akoma mbetet të punohet në ketë drejtim.

Të marrim si shembull norma e TVSH-së sipas Direktivës së BE-së 2006/112/EC (COUNCIL DIRECTIVE 2006/112/EC of 28 November 2006), sillet në minimum tri shkallë dhe atë në normën standarde të fiksuar në ≤15% (mesatarja në EU 27 ≈ 20%, ndërsa në vendet e rajonit mesatarja është 17.6%), ndërsa norma e reduktuar deri në 8%, dhe ajo me normën 0%. Në Kosovë aktualisht ka vetëm dy norma të TVSH edhe ajo 16% dhe 0%. Norma standarde prej 16% nuk mund të aplikohet e njëjtë për të gjitha mallrat e shërbimet, thënë me ndryshe si për gjërat e luksit ashtu edhe për ato bazike (qumështin, vajin, miellin etj), apo për librin e gazetat e të ngjashme. Prandaj nëse mendohet edhe për konsumatorin, duhet të kemi diferencime në norma ashtu siç veprohet në shumicën e vendeve të botës përparimtare.Të gjitha subjektet fizike-juridike, kanë te drejtën e tyre qe të din se nga po shpenzohen parat e tyre, te inkasuar ne formën e tatimeve. Slogani amerikan “s’ka tatime pa pasqyrim të drejt” duhet të vlej në Kosove dhe ne shume vende.Evazioni fiskal është “kancer” i ekonomisë dhe pa dyshim se është mekanizëm

ndëshkimor i sistemit tatimor, i cili vë ne pikëpyetje funksionimin e ekonomisësëtregut.

2.3 – PERVOJE ITALIANE

2.3.1 Paraqitja e përgjithshme e gjendjes së evazionit fiskal në Itali

Sistemi tatimor Italian nuk jep nje perkufizim te sakte te evazionit fiskal. Sidoqofte si koncept, evazioni mund te percaktohet si mos pagim i tatimeve te paracaktuara, kurse evazuesi, si tatimpaguesi qe nuk permbush detyrimet e tij.Evazioni eshte nje sjellje, e cila eshte ne kontrast me rregullat e vendosura me pare nga klauzolat specifike fiskale, ku parashikohen edhe denimet administrative dhe penale. Si koncept evazioni duhet te dallohet nga shmangia tatimore qe ne njefare menyre eshte e njejte por thellesisht i ndryshem nga pikepamja penale.

Ne fakt, ndersa evazioni shkel nje ligj dhe per kete arsye ai eshte nje veprim i paligjshem, ai pritet te ndryshoje rastet e tatueshme, d.m.th ndalon ose pengon njohjen ose vleresimin e tatimeve. Shmangia nuk eshte kundra ligjeve. Ajo konsiston ne aktivitetin e nje personi qe eshte realizuar ne rruge legale, pra brenda kufijve te ligjshem, me synim shmangien qe me pare te krijimit te bazes se tatueshme, pra uljen e detyrimit tatimor.

Gjendja e evazionit fiskal ne Itali

Ne te kaluaren jane bere vleresime te ndryshme, qofte edhe nepermjet perafrimeve, per permasat e evazionit. Sipas te ashtuquajturit “liber i verdhe”, botuar ne vitin 1994 nga Ministria e Financave, ekonomia e fshehur eshte vleresuar me 200 mije billion dollare.

(21)

Sipas nje studimi te Universitetit te Macerates, evazioni i tatimeve dhe detyrimeve mendohet te rritet ne çdo vit me 170 mije billion lireta, qe do te thote pak me e ulet se ½ e te ardhurave aktuale.

2.3.2 Lufta ndaj evazionit tatimor në Itali

Metodologji dhe perspektiva

Komosioni i drejtuar nga Prof. Franco Gallo, i ngritur per te propozuar nje projekt federalizmi fiskal, ka si objektiv primar zbatimin e nje reforme fiskale bazuar ne thjeshtezimin, ne barazine e rishperndarjes dhe efiçencen e administrates fiskale.

Megjithe kete, asnje reforme fiskale nuk mund te kryhet ne kete sistem, pa nje lufte serioze ndaj evazionit fiskal. Persa i perket kesaj lufte, Prof. Marongi, ne kursin e Convegno-s “Pamja e evazionit dhe presioni fiskal”, preçizonte se evazioni varet nga dy faktore:

1) Fitimi qe realizohet duke i’u shmangur tatimit 2) Efiçenca e administrimit publik

Ministria e Financave ka padyshim nje detyre jo te lehte per zbatimin e kufijve te prere te thjeshtezimit te sistemit tatimor. Nderkaq, kushdo qe pretendon te punoje per shtetin, del detyra qe te tentoje te percaktoje strategjite, rrugedaljet e mundshme dhe kufijte e dallimeve, deri ku mund te operoje me dobi qeveria, se ciles parlamenti i ka vene pergjegjesine primare te luftes ndaj evazionit fiskal.

Studimet e fundit te bera ne rang Europian, kane vertetuar se Italia, duke mbajtur rekordin e evazionit fiskal do te kishte kaluar me 10% ate te vendeve te OSBE. Se bashku me kompleksitetin e sistemit fiskal ne fuqi “ vihet nen akuze ” edhe mungesa e aktivitetit te kontrollit qe nuk do te lejonte nje perhapje te evazionit.Kohet e fundit Secil ka filluar nje aksion ndaj evazionit duke zhvilluar hetime per konsumet e larta, duke kryqezuar te dhenat e zyres se Gjendjes Civile me ate te tatimeve dhe te te dhenave te tjera bankare.Ky veprim i Seci-t tenton para se gjithash te godase ushtrimin abuziv te aktiviteteve personale, te cilat sipas vleresimeve prodhojne çdo vit nje evazion te pergjithshem me te larte se 3.500 miliard lireta.

Policia Financiare po zhvillon hetime duke u kushtuar vemendje te veçante kategorive plotesisht te njohura Fisko, te ashtuquajtura evazione totale. Metoda e hetimeve e permendur me larte, mund te ishte me dobi ne sektorin e pasurise se paluajtshme, me efekte pozitive sidomos per luften ndaj fenomenit te abuzimit. Do te ishte e mjaftueshme qe te merren prane zyrave teknike te komunave, kerkesat per autorizim per aktivitete ndertimore te zakonshme dhe jo te zakonshme, mirembajtje, duke u derguar mbajtesve te liçensave te ndertimit, pyetesor te suksesshem, per te siguruar rregullaritet nga pikepamja fiskale e pagesave qe u jane bere ofruesve dhe huadhenesve te sherbimeve.

Ligji mbi Kontrollet Fiskale i ketij shteti parashikon qe, per te marre autorizimet komunale te punes private ne ndertim, qytetaret duhet patjeter te paraqesin nje dokument qe ka lidhje me:

- Emertimet e sipermarrjeve ato te artizaneve, qe kane kryer punime sebashku me pershkrimin e kodit te tyre fiskal dhe te llogarise se TVSH.

- Vleren e pergjithshme te punimeve ndertuese.

- Rindarjen e kostove ndermjet sipermarrjeve qe kane ndjekur punimet.

Leja e ushtrimit nuk jepet deri sa te dhenat e treguara me larte, nuk i jane komunikuar Keshillit te Komunes.Duke mbetur ne sektorin e pasurive te paluajteshme, duhet te vrojtohet evazioni i krijuar ne shitjet e pasurive te paluajtshme, ne qendrat e degjuara turistike.Ne nje

(22)

sektor te tille, per çdo kendveshtrim mund te aplikohet normative aktuale ne fuqi e Ministrise per Vlerat Kulturore, per eksportimin e vlerave te artit, te deklaruara. Ne veçanti do te behej fjale per te lejuar nje ent shteteror ose me mire entet lokale qe te ushtroje te drejten e parablerjes se pasurive te patundshme, me vleren e deklaruar ne kadaster.

Nje sektor tjeter i konsideruar me risk nga pikepamja tatimore, eshte sektori i TVSH komunitare. Kalimi i mallrave nepermjet kufijve komunitare, duke mos pasur akoma detyrimin per t’iu nenshtruar formaliteteve, paraqet elemente shqetesuese per mundesine e fillimit te veprimeve mashtruese tregetare, te cilat vihen ne veprim me teper qellime te evazionit fiskal. Prandaj krijohen rrethana e formimit te shoqerise ne nje vend komunitar te ndryshem nga ai i shitesit, te cilit do ti leshohen faturat per kalimet e parashikuara. Mallrat do te kapercenin normalisht vetem kufijte.

Normative aktuale qe zbatohet mbi kembimet nderkomunitare, qe parashikojne prezantimin e listave permbledhese, ne te cilat duhet te tregohen te ndara fitimet dhe kalimet nderkomunitare, nuk do te perbente nje frikesues per mashtruesit, duke marre parasysh harkun kohor ndermjet kryerjes se tyre, nisjes se listave dhe perdorimit te suksesshem te te dhenave per shkembimin e informacioneve ndermjet shteteve anetare.

Mundet qe si pasoje te jene leshuar fatura per kalimin nderkomunitar pa veshtiresi, per shoqerite ndermjetese, te krijuara me qellim specifik, maskimin e evazionit.

Nderkaq behet i nevojshem ekzaminimi i problematikave emergjente ne nje sektor te rendesishem siç eshte trashegimia artistike e vendit.Ligji per futjen e nje disipline penale te pavarur, per format e fallsifikimit te artit,nuk ka sjelle nje ndalim te fenomenit kriminal, qofte persa i perket nderhyrjeve te fuqizuara te autoriteteve, qofte persa i perket rendesise me te madhe nga ana e doktrines penale.Ekzistojne leshime te ndryshme ne tregetine e veprave dhe objekteve te artit te fallsifikuara dhe per vjedhje te gjetjeve arkeologjike.

Nje pengese per format e siperpermendura nga mashtrimet, do te ishte proçedimi nepermjet dhenies se nje vertetimi nga nje komision i emeruar nga ministri per vleresimin e objekteve dhe veprave te artit te vena ne shitje nga antikuaret e shkruar ne regjister, parashikuar nga neni 1 i ligjit nr.426, dt.11.06.1971.Vertetimi gjithashtu do te kufizonte nje riqarkullim te mundshem te parave te pista, te verifikuar kohet e fundit ne tregun e Artit Londinez, venien e kapitaleve te konsiderueshme per blerjen e veprave te artit nga tregetare te paskrupullt, qe per arsye fiskale do te fshinin çmimin efektiv te paguar nga bleresit, duke marre ne kesh diferencen.

Ne mbyllje te ketyre refleksioneve te shkurtra dhe sigurisht jo ezauruese, shfaqet i detyrueshem ravijezimi i problematikave te permbajtjes se legjislacionit tatimor. Ky legjislacion, deri tani nuk ka pasur jete te lehte, duke pasur parasysh edhe daten e hyrjes ne fuqi, ne fillim te programuar per 01.04.1993 eshte shtyre per 01.04.1994.

(23)

Ekonomia Informale në Shqipëri

Një analizë e situatës së sektorit informal në Shqipëri dhe të rekomandimeve të mundshme. 3.1 – Gjendja e sektorit Informal në Shqipëri

3.2 – Kurthet e informalitetit

Parathënie :

Situata e tranzicionit drejt demokracise qe po kalon Shqiperia sot, pare ne driten e analizes se faktoreve sociale dhe ekonomike ka krijuar shperpjestime te ndjeshme shoqerore, ekonomike por edhe kulturore, duke krijuar nje terren pjellor, per ekonomine informale. Mekanizmat rregullatore shpesh edhe aty ku ekzistojne shperfillen lehtesisht, duke mos luajtur rolin e tyre, p.sh te manaxhimit te drejte te sektorit te punesimit formal. Kjo lehtesohet edhe si rezultat i mungeses se nje korelacioni dhe bashkeveprimi, midis sipermarresve, midis tyre dhe shtetit.

Gjendja e veshtire e ekonomise sone, pa nje dimension te qarte te zhvillimit te saj shpesh ne nje ekuiliber te veshtire, duket qe eshte rezultat i nje krize strukturale dhe nje krize idesh, qe sjell si rezultat jo rritjen e atyre qe punesohen, duke filluar nga sektori privat tek ai publik, por perkundrazi, akoma po vazhdon te sjelli mbylljen e vendeve te punes, sidomos nga sektori publik, duke vazhduar te rrise numrin e te papuneve ne tregun e punes.

Duke u nisur nga kjo situate, duhet te kemi mire parasysh, se sektori informal jo rralle kerkon te zevendesoje, e te luaj pjeserisht funksionin e shtetit social, i cili ne fakt shpesh rezulton i paafte. Puna e padukshme ( e zeze ), shpesh duket, apo kerkon te krijoje pershtypjen, sikur ajo eshte nje menyre per te siguruar fleksibilitete ne perdorim te krahut te punes, per te ndihmuar ate, por ne fakt ajo eshte ne sherbim te nje ekonomie informale, me pasoja per ekonomine dhe te gjithe komunitetin.

3.1 – GJENDJA E SEKTORIT INFORMAL NE SHQIPERI

Me termat: pune e zeze, pune e dyte, e padukshme, e fshehur, klandestine, ilegale do te kuptojme pergjithesisht punen ne para, te parregjistruar. Krahas ketij kompleksi punesimesh te fshehta eshte edhe puna qe kryhet ne menyre te padukshme, e cila zhvillohet ne ambjent familjar ( qe eshte akoma edhe me e veshtire per t’u analizuar ). Te gjitha keto aktivitete pune te pavezhguar nuk ka mundesi te kontabilizohen, mbasi ato ne cdo rast jane te bazuara mbi marrdhenie “miqesore” dhe te reciprocitetit.

Puna e zeze ben pjese bashke me ate informale ne pergjithesi ne te ashtuquajturen “ekonomi e pakontrolluar”. Vendimi per te fshehur nje aktivitet mund te vije nga shume faktore :

References

Related documents

Until now, there has been a symbiotic relationship between politi- cians (royal family members, aristocrats, bureaucrats (civil and military) and members of parliament) and

Improving the livelihood security and wellbeing of the estimated 250 million poor people dependent on AAS in Bangladesh, Cambodia, the Philippines, the Solomon Islands and Zambia 1

Before trypsin digestion, a mixture of SIS peptides of the signature peptides of IRF3, IkBa, IKKr, RelA, MAVS, IKKa, TBK1, RIG-I, and p100/p52 was added in the mixture.. The

The work covered by this section shall consist of the production, delivery, and placement of asphalt plant mix base, intermediate, and surface courses properly laid on a prepared

Goal is of their christmas present newly married couple holidays gifts for couples to make your memory live together might appreciate that you better night at the time.. Corkscrew

Benitez# &resident and C'( of Bo)s Coffee# dreamt of sharing his coffee e*perience in the United States and 'urope to dreamt of sharing his coffee e*perience in the

The Policy has the full support of the Council Members and Chief Executive, who are committed to embedding a culture of risk management awareness throughout the County Council...

Na cruz do Calvário, Cristo aboliu na própria carne toda forma de legitimação da justiça humana para salvação (a Lei carne toda forma de legitimação da