• No results found

e Drejta Civile Pjesa Pergjithshme

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "e Drejta Civile Pjesa Pergjithshme"

Copied!
187
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)   . 34'3.&75/$/,3

(2) " #+-. +(?+?ô.%%!ñô%"..

(3) a. n'nrrrecrYllE I -PmsA E W. 16 o //lc. TTNTVERSITETTI PRTSHTINES. FAKULTETI JURIDIK. PROF.DR. ABDULLA. ALIU. I (PJESA E PERGJITIISIIME). PrisbtinE,2008 t-. www.e-Libraria.com.

(4) .\ .\ E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PTRGJITHSHME. pEnit,Gerr.ra ?-,. I. Hyrje. nE t€ drejt6n. Zhvillimi historik i. civile. s€ drejt€s. REnd€sia e s€ drejt€s. civile. civile. II. Kuptimi i sE drejt6s civile E drejta civile n€ kuptimin objektiv. E drcjtacivilene kuptimin subjiktiv tr.1.. Mcioni. dhe em€dimi i se drejtEs civile. 1I.2. Emertimi i s€ drejt€s civile. trI. OBJEKTII SE DREJfES CTVILE fV. Parimet e sE drejtEs civile IV.l.Parimi i barabar€sis€ s€ pa!€ve. dhe barabar€sis€ s€ vullneteve te. tyre. IV.2.Pariini i iniciativ€s s€ lirE tE palEve. fv3.Parimi i sgnksionit pazuror IV.4.Parimi qarkullueshm€ris€ (bartjes se tc drejtave zubjektive civile). fV. MarrEilhE4iet-e ry.I.E drejta civile. sE. drejtEs civile me degEt tjera tE. sE. drejtEs. dhe e drejta familjare. IV.2.E drejta civile dhe e drejta administrative IV.3.E drejta civile edhe e drejta tregtare. www.e-Libraria.com. 2.

(5) E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGTTHSHME lvlarddh€nia juridiko - civile. V. Subjektet. e sE. drejt€s civile. Nocioni i subjektit juridik Zotesiajuridike Zotesia per te vepruar ZotEsia e delil:teve (deliktore). l:i 1. Personi. fizik. Nocioni i personave fizik Lindja. e personave. fizik. gfuuarja e personave. fizik. Shpallja e penonit per te vdekur Zotesia per te vepruar dhe llojet Zotdsia e plote - e tErEsishme pCr tg vepruar Zotdsia e pjesshme - e kufizuar p€r tE vepruar Pa aftesia e plote per te vepruar. Zot0sia deliktore e personit fizik. 2. Personi. juridik. 2.1 Nocioni i personave. juridik. 2.2. Lindja e personavejuridik. juridik ^ _ juridik 2.4. ZotErsia p€r te veprur e Personit. 2.3.Zotesia juridike e personit. -. 2.5. Zotdsia deliktore e personitjuridik. -. Llojet e personave juridik Personat. juridik publik€. Per€sonat. juridik privat. Mbarimi i person-ave juridik Statusi. juridik i personave jr:ridik. www.e-Libraria.com.

(6) \. E DREJTA CIVILE I. IV.4.E drjeta civile edhe. V. Sistemi i. sE. -. PIESA E PERGJITHSHME. e drejta nderkombtare. private. drejt€s civile. V.I.. Institucionet themelore tE sE drejt€s civile. YII.. E drejta dhe Ekonomia. VIIL E ilrejta publike. dhe e drejta private. III. Koditikimi i sE drejtils civile Kodifikimi nc td drejtEn civile Kodifikimi ne te drejten civile shqiptare E drejta civile n€ sistemin Common Law.. I. Ndarja. e normave. juridike. civile. -. 2. Zbatimi dhe int6rpretimi i normave juridike. 3.Analogiia. .. .D(.. Burimet. e sE. drejtds civile. Historiku i burimeve t€ s€-drejtes civile. Llojet e burimeve te se drejtes ciYile X.Nocioni dhe natyra juridike. e. bdrimeve te sc &ejtcs. Ligii si burim i t€ drejt€s civile E drejta. zakono.i si i*in i te drejtes civile. Praktika giyqcsore si burimi i te drejtes civile. www.e-Libraria.com.

(7) E DREJTA CIVILE I -PJESA E PT,RGJITHSHME. VI. Marridhdniet juridiko - civile Nocioni i marrddh€nieve juridiko - civile Lindja. a.. e marr€dh€nieve. Ti drejtat. jwidiko - civile. subjektive dhe objektive. l. Nocioni i-t€ drejtave subjektive dhe objektive civile. Dalimi midis. te drejtave subjektive dhe objektive. 'i:. civile. :. Natyra e t€ drejtave subjektive civile Pdrmbajtja e tii drejtave subjektive civile 2. Fakti 3.. juridik si baz€ e lindjes s€ marrddh€nieve juridiko - civile. Klasifikimi i. td drejtave civile. Ndarja ne absolute dhe relative 4. T€ drejtat sendore 5. TE drejtat personale 6. T€ drejtat e personalitetit 7. T€ drejtat e autorit dhe te zbulinit(gPikjes) 8. Objekti i narredh€nies. juridike - civile. Pehgiithesisht mbi objektef Sendet. Veprimet. e. njeriut. T€ mirat personale. Produktet intelektuale 9..Sendet. Nocioni i sendit Ndarja e sendeve. -. 10. Paswia. Nocioni i pasuris€ Masa pasurore--. :. Vegorite e pasuris€. Aktiva dhe pasiva. 5. www.e-Libraria.com.

(8) E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PTRGJITHSHME. b.Krijimi, ndryshimi dhe pushimi i marrEdhEnieve juridiko-civile Faktet. juridike dhe klasifikimi i tyre. Fitimi i te drejtiis civile Fitimi burimor(origiiner) dhe njedhimodderivativ) Qarkullimi juridik dhe llojet Baza dhe m€nyra e. e. qarkullimit. juridik. fitimit. Pushimidhe ndryshimi i te.drejtes. Parashikirni shues. VII. Veprimet juridike l. Nocioni i punEve juridike Permbajtja e pun€ve juridike I,lojet. e punEve. juridike. Vullneti - shprehja. e. vullnetit. Format e puneve juridike Nddqprerja e detyrimeve Pdrfaq€simi. Modifikimi i. puu€ve. jr:ridike. Kontrata si burim vullnetar i detyrimeve 2. Pavlefshm€ria e pun€ve juridike Pavlefshm€ria absolute e pundve juridike Pavlefsbm€ria relative e p'un€ve juridike. Mohimi i puneve juridike (Actio Pauliam) Pasojat e pavlefshm€rise s€ pun€ve juridike 3. Burimet tjera te detyrimeve. Deliktet (veprimet Pasurimi pabaze. e. palejuara. juridik. 4. Ushtrimi dhe mbrojtja e t€ drejtave. civile. Ushtrimi i t€ drejtave. Kufijt. e. ushtriririt fteqpcrdorimi i te &ejtcs). Parashkrimi. Mbrojtja. e tC. &ejtcs. www.e-Libraria.com. -.

(9) E DREJTA CIVILE I. ,. - PJESA E PTRGJITHSIIME. Ilyrje E drejta civile si degd e vecant e sE drejt€s nd sistemin juridik Kosovds, me normat e saja paraqet nj€ rregullator juridik. ., i. ' -. te t€. manEdhdnieve shoqerore mE karakter pasuror.. Normat e s€ drejGs,civle ndikojnE drejteperdrejt nii jet€n juridike. te-". personit fizik dhe t€ personit juridik. Nuk 6shtd e lehtd tii pergjigiemi n€ pyetjen: Qka €sht€ e drejta nE p€rgjith€si dhe e drejta civile nd veganti?. Qd nga Platoni, Aristoteli e deri te Hegeli jane bbr€ pdrkufizime t€ sii drejt€s, qti dallojn€ ndermjet veti. Mund td thuhet se e drejta tishtd njii tersi normash q€ negullojnE man€dh€niet shoqerore, zbatimi i te cilave garantohet nga shteti, ndersa e drejta civile €shtti tersi e nonnave qd rregullojn marrEdh€niet shoqerore me karakter pasuror duke u mbdshtetur n€ dispozitivitetin e subjekldve t€ marrEdh€nies juridiko-civile. Paldt jan€ t€ barabarta nE marr6dhEnien juridiko-civile, duke p€rfshirE kdtu edhe vetd shtetin kur ai €sht€ pal€ kontraktuese.. 7. www.e-Libraria.com.

(10) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PERGJITIISHME. NOCIONI DIIE EMTRTIMI I Sf D. j- .). E drejta civile €sht€ degd e vegant6 e se drejtes n€ sistemin tone juridik. E drejta. ' civile, jo vetem qe esht€ nder deg€t me t€ vjetra te drejtdsis€, por ajo konsiderohet edhe nd€r deg€t m€ t€ dvilluara te drejtesisc. E drejta civile, edhe pse b€n pjes€ n€ mesin e deg€ve md td vjetra te drejtesise, kul b€het fiale p€r p€rkufizimin e saj, eshte nje g€shtje e v€shtir€, p€r shkak se €3hte v€shtire t€ jepet nj€ definicion qe perfshinc tac ate qe eshte lende e negullimit t€ kEsaj dege. E drcjta civile zakonisht definohet si degd pozitive e sE drejtes q€ pcrfshine terdsind e dispozitave (negullave) juridike q€ negullojne marrEdh€niet shoqdrore me karakter pasuror ose marr€dhdniet shoq€rore q€ n€ instanc€ te fundit marrin karakter pasuror. Lidhur me ldnddn e se drejtr€s civile, profesor Finztrgar shkruan se, "l€nd€ e s€ drejtes civile jan€ marnddh€niet pasurorc qe lindin n€ l€min e qarkullimit t6 mallrave dhe ndn ndikimin e ligiit te vlerEs, pastaj disa veti juridike personale t€ subjekteve juridike qe marrin pjesii n€ manddh€niet pasuore t€ caktuara, si dhe te drejtat e personalitetit (te drejtat personale jo.pasurore) q€ mbrohen me metodcn dhe mjetet e sc drejtes civile"'. N€ te drejten civile vjen md s6 shumti nc shprehje vullneti i lirc i paleve, andaj edhe thuhet ..8 drejta private b€n hap€sir€n m€ t€ gier€ t€ autonomis€ s€ vullnetit p€r kontratat e se, lidhura iirisht'z. Definimi i tC drejtes civile te ne mC s€ shumti lehet duke u mb€shtetur nd sistemin kontinbntal evropian" do t€ thot€, tre te drejten e shkruar. NE koh€n m€ t€ re jepet nj€ formulim, ku thuhet: "Te tc giithe popujt e kulturuar me tc drejte civile nenkupiohet ai negullim real i pergiithshcm juridik ekzistues i nje shteti qd ka t€ b€j€ me te cil€ve u-adresohet norma juridike"'. -jetcn private e a."itu civile fillimisht eshte definuar me fial€t: "E drejta- grivate Esht€ t€r€si e marrtldhiiniet ne mes te individeve"l-Ky neguffi. @kishte. drejt€s nga e cila lind€n edhe shumE deg€ tjera t€ kuptimin -&ejtcs,e tti &ejtEs privite, dege e s€ se si9 janc: i d."3tu tegtare, e drejta e punes, e drejta ekonomike, e drejta e autorii ed. E drejta civili sot Eshtd nj6 deg€ e s€ drejt€s, qe €sht€ e kuptimit me td j1eJlqt ngushte nE krahasim me ate qe ne tE kaluar€n ujihej si e drejta private' l{: T-"-t!. tFi-g*. Alojz Gradjansko-prayo u nasen pravnem sistemu, Arhiv za pravne i druswene nauke, nr. l?1986, Beogra4 fq. I 13. 2leripianakis, Co*t. Les sourees du droit en'teience comParatrve, Athenes, 1964, fq' l4' 3 Bo;bme\ Gtandlangen der burgerlichen Rechtsordung,lg50, Bd, I, fq- 9' Cituar sipas Madin ve&i! dhe Pelar Klade, nE Grailansko Pravo,Narodne Novhe, Zagreb' 1998' fq. 3' a Lemunier, Principes et practiques du Droit civil, Paris,l963, fq. 5.. www.e-Libraria.com.

(11) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PERGJITHSHME. Me k€td rast, e paraqesim edhe nj€ definicion tE sd drejtes civile, qE dallon nga definicionet e cituara. m€ lart€:" "E drejta civile n€ kuptimin objektiv eshte dege e se drejtds private e cila si t€r€si e negullave juridike i rregullon ato marr6dh€nie pgsurorc ne t€ cilat njer6zit p6r objekt t€ manEdh€nies civile-juridike kanE sendet, prestimet ose pasurinE 'r.. Man€dhEniet juridiko-civile nE gdo faz€ t€ zhvillimit historik i n€nshtrohen negullimit me dispozit4 respektivisht me te drejten q€ e imponojn€ kushtet shoqErore tE kohds perkat6se.. Maredh€niet juridiko-civile i hasim nE praktikE. Njerezit ne mEnyre te pavet€dijshme 9do dite hyjne np marrddh€nie juridiko-civile, p€r shembull, blejn€ gazetcn qe pcr te ftejten civile €shte nje kontrate e shit-blerjes. Kjo marrddh€nie e thj eshte juridike i nenshtrohet normave juridiko-civile. E drejta civile rregullon marrEdh€niet shoqerore me karakler pasuror. Ky rregullim b€het me noma te caktuar4 tE cilat ne i quajm€ norma juridiko-civile. PEr te &ejten civile, karakteristik€ jane normat dispozitive qE do t€ thot€ se, pal€t p€r shum€ g€shtje vet vendosin se n0 gfard mEnyre do t€ negullojne maredheniet e tyre juridike - civile.. r.2. EMiiRTrMr r Sii DRE4ES_CIYrLE-,. _--'---. -. Lidhur me emcrtimin e tc drejtes civile, nE literaturen juridike ka dallime. K€to daliime mb€shteten n€ vetc permbajtjen e materies qe tajtohet ne k€te disiplinc shkencore dhe juridike. Q€ n€ fllim mund t€ themi se, pitr ketc dege te sc drejtes, pgryeg em€rtimit e drejta civile, p€rdoren edhe ern€rtimet: e_gqj!e_p1ivg!9, si-dhe em€rtimi: e dreita pasurorcEmdrtimi e drejte civile, t€ cilin ne e p€rdorim ne k€te rast, Esht€ emdrtim m€ i. vjeter, eshte em€rtim tradicional dhe €sht€ i njohur q€ ne te drcjten romake, kur nocionet juridiko+eknike ariter shkallen me te larte te persosmfise. Emertimi e drcjttt civile, ne njd m€nyr6, .rjedh prej fales latine iw civiles q€ rregullonte marrddh6niet midis q).tetneve romak€. Shikuar historikisht, edhe pse p€r nga em€rtimi eshte me fiale te nj6jta e drejta civile, nuk do te thote se, kuptimi i te drejtes civile apo p€rmbajtja e te drejt€s civile histodkisht eshte e njejte qe nga e drejta romake. PEr sbkak se vete shkalla e zhvllimit td marrddh€nieve ekonomike, respektivisht dinamika e ztrvillimit ekonomik tE nj€ shoqerie i ka dh€n€ p€rmbajtje te re te drejt6s civile, andaj e drejta civile n€ rastin tone, e ruan kontinuitetin e em€rtimi! por sigurisht me nj€ pdrmbajtje t€ re. Em€rtimi e drcjte civile eshte shum€i p€rhapur dhe si i tille eshtc b€rE tradicional dhe kjo €shtd nj€ra nd€r arsyet qe ruhet apoi-qe p&doret te ne em€rtimi e drcjte civile. Lirisht mund tE thuhet. t Vedris, M. dhe Klarid, P, GradanskoPravo, Narodne Novine, Zageb, 2003, fq. 5.. www.e-Libraria.com.

(12) E DREJTA CIVILE I _PJESA E PTRGJITHSHME se, pa marr€ parasysh se. cili emertim perdoret. ne literature, asnjeri prej tyre nuk mund ta. pasqyroje permbajtjen e plot t€ s€ drejtes civile. Ne shtetet e Ewopes te sistemit kontinental, p€r shembull, nd Franc€, Gjermani, Itali, Zvicfu$lloveni, Kroaci, kjo fushc em€rtohet me emrin: E drejta civile. Ne n€ Kosov€ krijojme legjislacion i cili do tc jete kompatibil me te drejten evropiane, andaj eshte mirit qe tC ruhen emertimet edhe n€ nivel t€ degeve te s€ drejtes. Em€rtimi e drejta pasurore e ka burimin nga definicioni i vete tC drejtEs civile, ku thuhet se, e drejta civile rregullon man€dh€niet shoq€rore me karakter pasuror. Andaj, p€rkrah€sit e k€tij em€rtimi theksojne se, kjo deg€ e se &ejtcs duhet t€ quhet e drejt€ pasuore, si em6rtim mE i drejt€ me subjektin e manEdh€nies juridiko-civile. Em€rtimi e drejt€ pasurore mund te konsiderohet me p€rmbajtje shumd td gier€, nd qoftO se nocionin e pasuris€ e kuptojm€ gier€sisht ku pcrfshihet edhe e drejta civile, edhe e drejta tregtare, dhe disa te drejta tjera. N€ an€n tjetdr, nocioni i pasuris€ mund t€ jet€ edhe mE ngusht€ se sa qE esht€ objekti tC drejtes civile,. q€ do td thot€, mos t€ p€rfshihen tC drejtat jopalurore, tE cilat sipas t€ drejtes pozitive g€zojnd mbrojtje nga dispozitat e tE drejtes fivile. N€ disa vende, civilist€t kete lende e em€dojn€ e drejte pasurore, por duke perCaktuar apo p€rkufizuar p€rmbajtjen e l€nd€s, ose duke i vene te dy 'emrat e drejte civlle (e drejt€ pasurore). dhe eshte i fidhur Emeftimi _q: ishte Iae, ne ne rgqekg. Nc giuhe tE ndryshme njihet giuhdn italiane: diritto giuhen frenge: droit priv6, nd giuh€o giermane: privatrecht, nd private. Ndse pranohet ky mendim lidhur me te drejtdn private del se kuptimi i sei eshte tep€r i gier€, aq me teper kur ekziston edhe definicioni se, e drejta civile €shte degE e t€ drejt€s private. Pra e drejta private €shte ndar€ nd m€ shum€ dege tc sC drejtes dhe si e till€ ajo duhet t€ p€rdoret vetdm si sinonim p6r td drejtdn civile. E dreita civile €sht€ pjesd e te dreit€s Drivate. Ne te. i. i. -. cifrl-konsiderojme se, ato kane qeilimin. e. p€rbasbkii! por €sht€ vEshtir€ t€ jen€ precize n€ nivelin e k€rkuar. Lexuesi nuk duhet t€ shqet€sohet kur kete l€mi n€ literaturcn juridike do ta hasd me em€rtime tE n&yshme' Em€rtimin e drejta civile, n€ rend tE par€, e kemi pranuar ketu p€r sbkak te objektit te,saj, por edhe p€r shkak te tradicionalizmit. Me tE drejte thuhet se, jurist€t q€ menen me k€G hone te sE a..itx, quhen civiliste6. Andaj, emdrtimi i k€saj liimie 6shte me drejte td quhet e drejta civile.. 5. Martin Vedris dhe Petar Klarid, vepra e cituar, fq. 5.. l0. www.e-Libraria.com. !.

(13) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PERGJITHSHME. rI. oBJEKTT, pARIMET DHE srsrEMI r sii DREJTtS cryl_,n II.r. oBJEKTT r st nnrrrEs crvILE Oujekti i te &ejtes civile paraqet nje gcshtje t€ kontestueshme. Kur b€het {ale per objektin e te drcjtes civile nuk ndihmon edhe vet€ fakti se, e drejta civile eshte njem nddr degQt m€ t€ vjetra dhe m€ t€ persosura tC drejtesise. E giulssltion-masaeneniet uricliko-civile. me karakter Nje veshtkdsi e posagme eshte te p€rcaktohet sE juridiko-civile. i normave Cili rreth i man€dhEnieve shoq€rgre €sht€ objekt i te drejtes civile. Ne [terature thuhet se e drejta civile €s]rtii.Grttsi e rregrtrlave juridike me te cilat Eegullohen ato marr€dh€nie shoq€rore n€ t€ cilat njbr€zit hyjne fidhur me sendet, b€rjet, ose pasuriteT. Ne pyetjen g'€shte objekti i se drejt€s civile, jepet p€rgiigiia: "objekt i man€dh€nieve juridike-civile jan€ sende! b€rjet dhe pasuria Iidhur me tE cilat subjektet hyjnC ne ato marr€dh€nie"r. E drejta civile p€rfshine t€r€sinE e normave juridiko-civile. Mir€po, iishtE tep€r vcshd€ te percaltohet salGsisht se, cili €shtit objekt i kEtyre normave juridiko-civile. N6 teori thuhet se, objekti i te drejt€s civile jan€ marr€dh€niet shoq€rore me karakter pasuror, si dhe marrddh6niet tjera shoq€rore qC fillimisht nuk kand karakter pasuror, por ne instancii t€ firndit edhe ato mund td shprehen n€ vler€ pasurore. P€r t€ drejt€n civile nuk €shtE aspak kontestuese se, sbk€mbimi i vlerave ekonomike dhe tE drejtave jand objekt i tC drejtais civile. Por, nje veshtirEsi p€r objektin e te &ejtes civile paraqet tajtimi i t€ drejtave personale si objekt i te drcjtes civile. Qka do t€ thot€ se, kdrkohet te behet nje dalim se deri ku shtihen normat e iit drejtes civile nE negullimin e geshtjeve te karakterit personal, sepse nE kuad€r t€ t€ drejt€s personale b€n pjesE: e drejta familjare, e drejta statusore, dhe ketu ben pjesE e drejta e nderit, e drejta e integritetir fizik, e drejta e autodt, q€ ndryshe quhen t€ drejtat e p€rsonalitetit. NC kete drejtim;'giithmon€ ekziston mund€sia q€ t€ paraqiten norma'qe rregullojnd g€shtjet e !€rmendura r€ m€ shum€ dege t€ se drejtes. E drejta civile ttsht6 deg6 e s€ drejtes dhe si e till€ ajo rregullon marrddh€niet shoq€rore me karakter pasuror,.si dhe disa manEdh€nie shoq€rore qe fillimisht jane jo pasurore, por ne inslance tii fimdit shpreben si pasruore. .E dreita civ.le edhe fse shpeshhere identifikohet me t€ &ejt€n private, ajo nuk Esht€ 9_nlgl E civile t€ ne lidhmeri te drcjte me ndarjen e pcrgiithsbme te se &ejtes tre private dhe publike, pta ius publicum &e iw privatum. Kjo ndarje dallon nga e drejta romake, tC b€r€ prej juristir Ulpian @.1.1.1.2): "publicum ius est quod ad statum rei publicae spectat, privatum Qoud ad singularum utilitatem: sunt enim quadem publicae 7. '. Po ary, fq. 70. Po aty, fq. 70.. 11. www.e-Libraria.com.

(14) E DREJTA. u[ilia,. qudeam. privatum". CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME ka t€ b€jd me. do td thot€ se e. II.2, PARIMET E SE DRXJTES CTYILE. 7'. civile. Parimet e te. t-. ftll.t;;e. dtJ;tes, anet se f ala metod€ do te thote, rruga me e shkurt€ pdr Nea anitjen e nje qellimi t€ caktuar. Ne drinE juddike, si metoda (parime) te sd drejt€s civile zakonisht num€rohen kater metoda (parimi), t€ cilat jan€ t€ p€rbashketa per tere objektin e te drejtes civile. fra' raportet ihoqerore me karakter pasuor qe rregullohen me norma ti! t€ drejtes civile te se mb€shteten n€ k€to parime te se drejtes civile. K€to. --f;fieratwd J*iaite. disa autor€ flasin pdr metoddn e tB drejt€s civile me katdr karakteristikat e perrnendura dhe t€ bashkuara kumulativisht, quhen karakteristikat e 10. Ndetru" grupi tjetCr i, autorEve karakteristikat e metod€s metodds juridiko-civile juridike i- nurnron si parime te sc drejtes civile rl, dhe k€to parime konsiderohen tE pandryshueshme 6ate ztvittimit t€ giertanish€mr2. PCr studentet me e qarte Cshte qe keto ie trajiohen si parime te s€ drejt€s cMle, sepse termin parimet e hasin, si ne deget tjera te se drejtes, ashtu edhe nE institucionet tjera t€ sE drejtiis civile, per shembull, parimet e servituteve.. II2.1. Parimi i barabarEsisE. sE. s€ vullneteve te. FEfiltt. b*abarte.-Kyparim niinkupton. se, n€ t€ drcjt€n. ryre eshte parimi. i. civile midis pal€ve giithmone. Cituar sipas VedriS, M. dhe Klarid, P., vep. e cil, fq. 6. Gans, L H)E ne E &eian civile, Prishdne, 1972, fq. 46. tl v.a.is, vr al. n"rie, P., vcp. c cir., fq. 7. -t1"re,. e. to. " c"r"iii N.. art" ie. rioigtt". osnove gradjarckog prava, Ptavni Fakultet sveuciliste. t. Zagrebu,. Zagreb,2005, fq. 6.. 12. www.e-Libraria.com.

(15) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PE,RGJITHSHME. i. ekziston koordinimi vullneteve tE tyre, gka nuk eshte karakteristike pdr te &ejten adrninistrative, ku kemi subordinimin e vullneteve td paleve. Pal€t jane tit barabarta ng konkete. Sa p€r marre Darasysh stafuset e edhe pse statuset e njd shembull ku shihet barabar€sia e jan€ ggig$atSli.cili paldve t€ ndryshme. Nje duhet t€ lidh kontrat€ p€r v€nien e ngrohjes qendrore nd nj€ departament te qeverise €shl€ i barabartE me pal€n tjet€r, i cili mund tC jetii nj€ qeveritar dhe ne kCte rast ai nuk mund t€ thirret n€ pozit€n publike. Pr4 me rastin a lidhjes se kontrates palet jane te birabarta dhe vullneti i agiustatorit nuk i n€nshbohet vullnetit tc qeveritarit, por pErkundrazi vie deri te harmonizimi i vullneteve te tyre, qe shpie deri te lidhja e kontrat€s p€r kryerjen e pun€ve n€ at€ departament. Barabar€sind e paldve e parashohin edhe legiislacionet pozitive. Te ne ketC e rregullon Ligii mbi Man€dh€niet e Detyrimeve i vitit 1978, n€ nenin l l, nd6rsa n0 RM "Ligii per Detyrimet" i vitit 2001, neni 4. :. Barabardsia e'pal€ve k€rkon kushte te bambarta ekonomiko-shoq6rore, sepse n€ fakt .mund te ndodh qE dikush te pranoje lidhjen e punes jwidike, si doinosdoshmtri gjendjes s€ tij. .e. ekonomike.. II.2.2, Iniciativa. e. :.:;... lirE e nal€ve. lniciativa e lir€ e. edhe. lind nE baz€ tii iniciativ€s sc lhc. lael. @*,. te. €ve,. e vullnetit qe. ttcnkupton s", palet me vullnetin e vet€ ndryshojn€ dhe i shuajnd tE drejtat e veta subjektive. e lir6 e €sht€ e mrmdur tE kontaktuese -marredh€niet jwidiko-civile. Kjo ka r€nd€si t€ vegant€ p€r sbkak se nc te drejtEn civile ouk ekziston p€rgiegjesia penale, andaj paldt duFet t€ jene shum€ tti kujdessbme kur vendosin t€ krijojn€ raportet juridiko-civile. Nga \io shihet se, pala kontaktuese e zgiedh blerdsin p€r tE bler€ nj€ send edhe pse sendin e ngiashixn me kualitete te njejta e shesin md shum€ shit€s te ndryshem. Pala kontraktueselE_rv_e-9-q€- e zgiedh subcjklb t4e te cilin hyn nd edhe obiektin e marr€dh€ni es ai Eshte lile te gka vendos se do t€ blej6 sot, nj€ do t€. i. e. vullnetit t€ tij.. tr.2.1_llltryioii. -. KY Parim. eg+rq!ne rastet kur nuk marrddhdnia at6her€ si mas€. t6. Ne te drejten penale, si ilenim ishte privimi nga liria, n€ te &ejtcn familjare do t€ ishte shkurordzimi, nd€rsa n€ te drejtEn civile do tE ishte p€rmbushja e obligimit te marre trga masa pasurore e debitorit permes rruges giyqdsore. Kjo e drejte eshte e garantuar edhe me Konventa nd€rkomb€tare, k€t€ shprehimisht e gjejme nE Konventdn Ewopiane pdr. l3. www.e-Libraria.com. "i.

(16) E DREJTA CIVILE I -PTESA E PERGJITHSHME. mbrojtjen e td drejtave td njeriut dhe td lirive themelore, Protokolli nr: 4, ku nE nenin I td protokollit parashihet se: 'Askush nuk munrd t€ privohet nga liria per te veftnen arsye se nuk 6sht€ ne giendje te plotcsoj nj€ detyrim kontraktual". Shembull mund t€ merret rasti kur dikush e humb t€ drejtcn e punds p€r sbkak tc voneses sg avio-transportuesit. Ne ketg rast, personi perylegjes nuk do t€ burgoset, por do te detyrohet t€ kompenzojd dEmin e shkaktuar p6r shkak td mosp€rmbushjes s€ obligimit t€ kijuar n€ mes tit udhdtarit i cili ka !€suar dEm dhe kompanisE avio-transportuese. $4nksio4i pasur-or e man-€hiydqncen kompenzon d€min e shkaktuar ose tE kerkoj kthimin e giendjes fillestare.. Il.2.4.lQarkullueshmEria Oartja). e tE. t.i. dreitave subjektive civile. Qarkullueshm€ria (bartja) e te drejtave zubjellive civile paraqet parimin e katdrt t€ s€ drejtds civile. Me qarkullimin ektin itat civile. ll vet6. Kjo eshte e njohrn q€ nga e cilat i ka edhe eivile t€ vet€m ato te iuris transferre potest quam ipse possidaf', qE do tii thote sq "askush n€ tjetin nuk mund t€ barte me shum€ t€ drejta nga ato tc drcjta tc cilat vetE i disponon", n€ qarkullimin ekonomik dhe juridik nga nj€ titullar n€ nj€ $et€r. Keto te drejta qarkullojne nga nj€ subjekt n€ tjetrin n€ baze te lieiit, marrdveshjeve apo ndonjd titulli tj eter juridik. Kjo te. civile nuk. e bade te giitha tc drejtat ciyllq. . Pr4 te bartshme, nC rend tC pare,. te. t€ drejtat sendore, si te drejta. Kat€r parimet e te drejtes civile, n€ raportin jwidiko-civil duhet t€ shprehen n€ m€nyre kumulative, qe do te thote se k€to parime nuk mund td ndahen ne menyrd te . pavarur. Disa parime t€ te drejtds civile, si p€r shembull, barabar€sia e pal€ve dhe deklarimi i lire i vullnetit dhe iniciativa e lire, ekzistojn€ edhe n€ te drejten farniljare (bashkEshortore). Sanlaioni pasuror (pronEsor) edhe ps€ cshte karakteristike p€r tE drejt€n civile, shpesbher€ vie n€ shprehje edhe n€ degd tjera t€ sE drejt€s kur kiirkohet kompenzimi i d€mit, si rezultat ndonj€ vepre penale apo sbkelje $etEr administrative. Nd€rsa, qarkullimi i te drejtave Esht6 parim i vegant€, Sepse kete parim nuk e giejme n€ deg€t tjera t€ sE drejt€s, pra e hasim vetEm nc te drejtEo civile. Barabr€iia e paleve eshtc rrjedhojc e shkembimit td vlerave ekuivalente t€ mallrave, td cilat vihen nd qarkullimin e lire. Palet duhet te jene tc barabarta dhe t€ ken€ iniciativ€ te lile kur bejne konraktimin e qarkullimit te vlerave me karakter pasuor.. i. t4. www.e-Libraria.com.

(17) E DREJTA CIVILE. I-PJESA E PERGJITHSHME. II.3. SISTEMI I SE DREJTES CIVILE me sistemin e te. civile. i cili prejardhjen. e ka. Persona (n€rsonae):. -Sende (res)dhe. _..-.-. @ Padi (actiones). KEiffiiffit€soi. edhe Kodi Civil Francez. Ky kod nd pjesen e Pare trajton. personat, d.m.th., subjektet e drejtilsis€, statusin juridik te tge, pastaj jet€n bashk€shortore dhe familjea nddrsa n€ pjesdn e dyte per objekt ka trajtimin e sendeve, respektivisht t€ drejt€n sendore (pronesinRi). =P€r dallim nga sistemi pdrvetesuar glerm:rne,. .:. i cili €sht€ edhe. sistem. nenkupton t€rEsin€ e. dhe. civile.. e qujm€ pjesa e. kete. eka. Nd k:uadEr t€ secil€s pjes€ te sit drejtes civile ekziston t€r€sia e dispozitave dhe rregullave juridike qc negullojne objektin e asaj dege te se drejtes civile. nga kat€r tone e civile. -N€. @. a. @ Ne te. e drejta familjare, e. cila paraqitet si degE e pavarur e. sistemit toa€ juridik.. Pi:rmbajtjen e pjeseve te se drejtes civile mE se mfui e prezantojod profesbrdt VedriS dhe Klari6, te cil€t shlsuajnc^ se, pjesa e pergiithsbme e te drejt€s civile p€rmban t6r€sin€ r e rregullave dhe parimeve.... ll. vedria, M. dhc Klarii, P., vep. c cit-, fq.. 12.. 15. www.e-Libraria.com.

(18) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PTRGJITHSHME. In.INSTITUCIONET THEMELORE TT ST DREJTiIS CIVILE Ne te drejten civile ekzistojnE shum€ institute juridike.. im€ t€r€sin€ e normave iuridike qe negullojn€ ese e instituteve e juridik te trje shteti. civile konsiderohen: themelore n€ tE esnte. iuridik Dihet se sistemin qc te. e. cjvile ekzistojnE edhe. shum€ teksti do t€ trdjtohen veg e veg.. TV. E. n€ kuad€r te td &ejt€s cilat ne kuad€r te ketij dhe n€n-institute, t€. DREJTA DHE EKONOMIA. E drejta dhe ekonomia kan€ ndikime reciproke. Me te drejte thuhet se: "E drejta ne epokdn ton€ krejtcsisht _€sht€ frut i nj€ pun€ td vazhdueshme ndcrmjet€sim dhe koordinimi midis interesave te kunderta sociale, gie e dila zhvillohet nga asamblet€ pnlamestare, ajo gjithashtu €sht€ drut .i debatit dhe i liris€ s€ qarkullimit t€ ideve qd zhvillohen brenda itroqerisc". Qdo marreahenie shoqerore b€het raport juridik kur ajo marr€dh€nie rregullohei n€ m€nyrE juridike dhe sanksionohet juridikisht. Pron€sia si institut juridik jo vet€m q€ perfshinc teresin€ e normave me t€ cilkat p€rcaktohet p€rkat€sia r"odit dh" autoriiimet qe dalin nga kjo e drejt€ sendore, por titullarit sendi,qe " i proniisis€ i ofron edhe vlera ekonomike. Prondsia si e drejte absolute dhe Eshte objekt nocion juridiko-abstarkt paraqitet p€r qdllime ekonomike. Kur kdto qellime ekonomike normohen me noEna F iaktuara ateheqp pron€sia Csht€ Pushtet faktik dhe juridik mbi sendin e caktuar, e ky pushiet titirllarit i sjeli vlera pasurore n€ rn€nyrc tc drejtferdrejt apo t€rthorazi. E drejta civile dihet se cshte deg€ e pavarur e s€ drejtes, mirepo zhvillimi i saj €sht€ i kushtezuar nga niveli ekonomik i shtetit. Nje e drejtc civile e rregulluar &ejtpcNe-drejti -menyr€ ne iC p€..or* ka rdikim te drejtperdrejt- edhe nE ekonomin€ e tregut dhe zhvillimin e saj-. Lirisht mund tc konkludohet se e drejta dhe ekonomia kane ndikim t€ ndersjelltii.. t6. www.e-Libraria.com.

(19) E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME. E drejta ne perdithesi ndahet ne te_rLqilin publikeGus prrblikum) sistem i normave pm te. marr0dh€nie n€. dh.€;$igg. juridik. si. apo mos tE p€rmbush sepse me to mbrohen interesat e shtetit....",.-'. E-r individiive.. eshte sistem. i mund t€. publike dhe tii drejtdn private €sht€ shum€ e hershme dhe ir€r.;': Ndarja n€ tE kete juristi i njohur romak Ulipiani shkruan se: 'E drejta publike Esh€ ajo q€ ka te beje me shtetin romak, nd€rsa 6GelT-private eshte ajo qE pErcakton interesat e perconave te caktuar." te kemi n6nshtrimin e jane te barabarta. juridike, ndersa ne te qE me tersin€ e nonnave e juridike civile rregullon man€dh6niet midis personave tE caktuar n€ bazd t€ karakteristik€s s€ plot€ dhe autonomise s€ vullnetit t€ tyre: E drejta civile eshte barazi e sU drejtds private. Nie.sa drejta publike, poashtu eshte pjese te dt ltet nE pi:rgiith€si qd me tersind e " " normave juridiko publike rregullon manddh€niet e shtetit dhe te tjerEve tC nvarua nga . $erarkia e strukturave te pushtetit, q€ karakterizohet me subordimin e vullnetit. Pal€t e marr€dhEnieve juridkie nuk jan€ tE barabarta nE kdtil rast. E drejta publike negullon org:nizon dhe firnksionimin e pushtetit shteteror N€ koh€n mE td re, me mbrojtjen dhe kcrkimin e respektimit t€ t€ drejtave te njeriut, edhe nd sfer€n e t€ drejtave civile, duke perfshire edhe tC drejtCn e pron€sis€ si te &ejte themelore t€ njeriut, e rregulluar me konventa te shumta nd0rkomb€tare ne te cilat aderojn€ shtetet naciorale, krijohet mund€sia qE ndarjes n€: e drejta publike dhe e drejta pdvate-t'i shtohet edhe nj€ ndarje plotesuese: E drejta fuazi publike dhe e drejta huazi . private. Nd shumd raste nuk mund te flitet p€r te drcjte publike td paster apo p€r te drcjte private.ne kuptimin e vdrtet te fialds.. 17. www.e-Libraria.com.

(20) E DREJTA. CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME. VI. ZHYILLIMI I TE DRXJTES CIYILE yl.l. VESHTRIM I SHKURTTR IIISTORIK E drejta civile si degd e sd drejtes eshte zhvilluar dhe persosri n€p€r shekuj. Kjo e drejte ka qen€ dhe €sht€ e varur nga niveli i zhvillimit kulturor dhe ekonomik i nje shteti. Zanafillen e te &ejtes civile e hasim edhe para kdjimit te shteteve ne kuptimin juridik' Kjo ishte e drejte zakonore, q€ rregullonte marr€dh€niet juridike ne karakter Pasuror. Natyrisht e drejta fillimisht nuk dallonte l6min e t€ drejtes penale nga t€ &ejtat civile, por me kalimin e koh€s u b€ edhe ky diferencim dhe m€ vonE giejme negull4 tE cilat jan€ ekskluzive p€r tE drejten civile. Zrvillimi i te drejtes civile vjen n€ shprehje m€ s€ shumti n€ koh€n e paraqitjes sd mallrave me mund€sin€ e qarkullimit te ryre. E drejta civile, nje zhviIin te vertete e ka n€,,koh€n.e te drejtEs romake, ku n€ fillim kontratat jan€ t€ rralla dhe k€to kontrata tc ashfuquajtura mancipacim jane td karakterit ceremonis€ religiioze se sa konhata nd kuptimin modemra. Klo nuk do t€ thotd se e drejta civile nuk ka ekzistuar edhe ne shtetet mJ civilizim, sig ishte Greqia e vjet6r, Asiria apo Babilonia. Mirepo kjo dsht€ veshtir€ t€ provohet ne menyrd shkencore. Ne njd fazE te zhvillimit shoqdroro-historik, sig quhet ndryshe n€ literatur€ koha e feudalizimit, e drejta civile p€rjeton nj€ stagnim n€ zhvillimin e saj. Te studiuarit e te drejt€s civile, qd ndryshe e quajm€ edhe shkenca civile-juridike, arriti nj€ shkalle te larte te zhvillimit ne Rome, q€ n6 teori njihet me emrin e drejta dymb€dhjet.tabelave romake. Ky zhvillim ndodhi giate shekujve vII dhe xII. Ligii cshtc akti i parii ligior romak i rxjere nga kolegii dhjet anetare special ligidh€ncs ". Pas t6 drejt€s romake, diia shekuj me vonc, nje zhvillim t€ konsiderueshEm ge te drejtes civile, pra edhe td shkenc€s juridike-civile, e kemi n€ Franc€ dhe n€ Gjemrani. Ne kete kohe-u paraqit€n edhe emra t€ mEdhenj t€ juristeve civilist6, te cilet patcn ndikim td madh n€ zhvillimin e t€ drejtes civile. Bazat e tb drejtes civile fillet i kane, pra, nga e drejta romake. Me t€ drejt€ thuhet se, ..E drejta civile bashk€kohore ka dale nga e drejta romake, nga kjo edhe em€rtimi vjen nga civile, pra nga te drejtat e qytetareve Gomak), dhe ne menyre i1!i1t<te lel Cbrpus iurk civtldi qe ishte e p€rbashk€t p€r t€ kat6r pjes€t e kompilimit te se drejtes o. romake nga Justiniani' N€ Franc€, n€ vitin 1804 nxinet Kodi civil, i cili pati ndikim te madh edhe nE t€ drcjtat civile te shteteve tjer, n€ rend t€ par€, nE shtetet me t€ drejt€ kontinentale. E drejta civile, po ashtu eshtazhvilluar edhe n€ ish-hapdsir€n e Jugosllavis€, ku n€ vitin 1844 nxinet Kodi civil i Mbreteris€ serbe, i cili nj€ kohe tc giat€ €shtf,imponuar jan€ edhe p€r negullimin e marr€dh€nieve juridiko-civile nd Kosove, nd€rsa n€ viset tjera (i noveluar me 1914, 1915 dhe 1916), Kodi i zbatuar Kod-i civil Austiak i vitit Pergiithshem Pasuror i Malit t€ Zi i vitit 1888.. i. ii. "P. lall. If Me gier€sisht shih: Gams, A. Hyrje nd E dteitcn civile,Hshtin€, 1988' Fq'13-20 15 Dzoo, L Gr-do*lro pravo,Sofic,2003, fq- 27 16 Gavella N. dhe t€ tjere, vep. e cit., fq- 5.. l8. www.e-Libraria.com.

(21) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PERGJITHSHME. NC Kosovd dhe n€ Maqedoni eshte zbatuar nj€ kohe te gjate e drejta e perandorisd otomane ndn sundimin e sd cilds perandori ishin, n€ ketd rast vlen te p€rmendet Kodi Civil Turk me emrin Mexhele, i nxjemr pjese-pjes€ nga vitit 1869 deri mtt 1876.17 Nd Kosovd, e drejta civile eshte zhvilluar vazhdimisht duke u nxjemr ligje td ndryshme nd faza td ndryshme historike. K€to g€shtje holl€sisht prezantohen n€ pjes€n elibrit ku biihet fial€ pEr Burimet e te drejtiis civile n€ Kosovd. 'NE.:KosoVd pas vitit 1999, fiIIon nje fazc e re e zhvillimit tC te drejtcs civilg n€ m€nyr€ plotdsisht t€ pavarur s€ n€ firsh€n e ligiislacionit ashtu edhe n€ atd doktrinar(t€ shkenc€s juridike). Nd kete koh0 nxirren ligiet e plota per negullimin e manddhenievejuridike.-:civile, k€tu mund ti p€mrendim disa ligie mE t€ riindrisiihme: Ligji:p€r man€dh€niet e detyrimeve, Ligii per te drejtat sendore, Ligii p€r trashEgimind, Ligji per themelimin e nj€ negjistri p€r t€ drejtat e pron€s se paluajteshme. Andaj mund te thuhet se pas vitit 1999 edhe n€ Kosov6 filloi miratimi,i njc ligiislacioni civil _n€ kushte t€ reja politike, juridike dhe.ekonomike. Ligiet e',reja mbEshtet€n n€ ligislacionet civile t€ vendeve td zhvilluara Evropiane (Gjermania, Franca. t€SHBA-ve). Nd'Kosovd jan6 b6r6 perpjekje tE m6dha q€ ligiislacioni i ri t€ nxirret brenda nj€ kohe shumE t€ shktrtEr p€r te zevendesuar ligiislacionin civil qE ishte karaheristikd p€r nj€ sistem juridik krejt€sisht tjetdr. NE Kosovd, sot, e drejta mbeshtetet n€ parimet demokratike te shtetit ligior, nd ekonimin€ e lir€ t€ tregut, ne barabarsinE e plot€ t€ subjekteve pjesmarEs nE krijimin e marr€dhEnieve juridike - civile. dhe. 17. Gams, A, vepra e cituar. &. 25 19. www.e-Libraria.com.

(22) E DREJTA CIVILE I -PJESA E. vr.2. EDREJTA. PEnclrusurun. crvILE DrrE KoDIFIKIvrsr ME rE nnnorsrsrnm. sorE. xf. E drejta civile, si dege e vegante e se drejtcs qd rregullon nj€ l€mi juridike shumt: te giere, kusht€zoi nevoj€n qe te bchet kodifikimi i saj. Shtetet me nje sistemjuridik tit zhvilluar, kaluan nga negullimi parcial td drejtds civile - me ligie td veganta" nE aegullimin e t€r€sish€m p€rmes kodeve civile. K€to kode civile ruanin kontinuitetin e negullimit juridik te institucioneve tC te drejtes civile dhe munddsonin zbatimin e t€ drejt€s civile n€ menyre mE te lehtE. m€ t0 rdndEsishme. i. dhe shum€ kode t€. YI.2.l. Kodi Civil (Code Civile) 1804. . Kodi civil (code civile)eshte kodi m0 i rdnd€sishem i te drejtes civile. Ky. kod €shte n€ t€ m€vonshme e kodeve n€ nxjenjen pasur te madh ndikim nxjerr€ nE Francd dhe ka shtetet tjera. Pdr nxjerrjen e Kodit civil nj€ ndikim t€ madh ka pasur edhe vet€ Napoleoni, i cili k6rkoi hartimin e Kodit Civil. Kodi civil Francez u aprovuil ne vitin 1804 dhe b€ri rregullimin e marrcdhenieve jwidiko-civile ne nje nivel shum€ tE larte juridik. Kodi civil mb€shtetjen e vet e ka ne te drejten romake dhe n€ t€ drejt€n zakonore franceze, por edhe ne tC dlejten kanonike mesjetare, sidomos p€r rregullimin e geshtjeve famil.pre'!. Kjo ka mund€suar Se F "+"t ko;inuit;ti kultures Suria*e franieze. Nga jwistet, €sht€ vler€Suar se kodi eshte perpiluar me nje giuh€ t€ bukw dhe tc paster dhe t€ leht€ p€r ta kuptuar. Kodi civil u E hte rtooung* dheoi"t s definicioneve td m6dha lidhur me institucionet juridike. Kodi Kodi i Napoleonit per shkak te rolit qC ai pati nE nxjerrjen e _tij. njihet edhe oe *Kodi Civil ka vlerd historike dhe 6sht€ momument i t€ ".rio liapoleoni p€r CC ka deklaruar: drejtes civiie i shekullit XDf'. Thuhet se'Kodi civil Francez i vitit 1804 u pgrrytyrua si n;e uo; titri popullor, i cili mund te ruhej nE raft ngiitur me bibl€n e shtePise-'v,Rendesia fodt Civit nE ndeftimin e te drejt€s civile nd Evrop€ erdhi n€ shprehje me influenc€n e "tij ne kodifikimet e te &ejtCs civile n€ shum€ vende t€ bot€s. Kodi Civil, edhe sot pas 200 vitesh formalisht €shte na ftqi n€ FrancE, natyrisht me ndryshime t€ shumta qE jan€ pjesii e koclit civil. Pjeset dhe institucionet t€ cilat rregullon Kodi civil Francez nuk prezentohen nd k-6t€ pjes€, p€r shkak se ato do t€ trajtohen n€ pjeset tjera te libtiE ko. q9 le hitrt pe, i*tito"ionet e ni:ryshme tii tE drejtes civile, p€r shembull, trajtimi i pronEsis€ do t€ prezantohet edhe nga k€ndi i Kodit Ciil Francez.. i. i. It prof.dr.sc. Vladimir-Djura Dega+ Code Civil: Zbirkaradova sa Znarcttenog *IP4 Pravni fakultet Sveudilista u Rijeci, Rijeka, 2004, fq. 15. r, ;dieruy ilent;,, iraditi e se drey'es cwile, (The civil lae Fadition), Pcrkthim nga Stavri Pone dhe Irena Kol4 Tiran€, 1993, fq.33.. www.e-Libraria.com.

(23) E DREJTA CIVILE I. vt.2.2.. -. PJESA E PERGJITHSIIME. i vitit 1811. Kodi Civil Austriak (KCA) i vitit lSlldshtd kodi i dyte mE i r€nd€sish€m i cili u nxorr n€ fillim tc shekullit XD( Kodi Civil i Pergiithshem eshte miratuar me dt. 01.06.181I dhe ka hyre nE tuqi me 01.01.1812. Kodi i pergiithsh€m civil Austriak, i cili ka hyrd n€ fuqi rre 0I.01.1812, dhe me novelat (hi) te vitit l9l7 eshte zbatuar n€ Kroaci dhe Slloveni deri n€ ptk-fimdimin e Lrrft€s se Dyte Bot€rore (194t20. Kodi civil i Mbretdris€ serbe i vitit 1844 ishte njE version i shkurtuar i Kodit te pCrgiithshem civil :' austriak2r. Edhe ky kod mbeshtetet nd parimet e tc drejtes romake, tlhe 6shte shlcrirai me nje gjuhe td kuptueshme. Kodin e PErgiithsh€m Austriak e karakterizon sistematizimi i qu.ti foai Civl eustriak eshti: zbatui edhe n€ territoret e ish-Jugosllavisdz. Mund te thuhet se dispozitat e tij si negulla te te drejtes civile mund tE zbatohen edhe sot, kjo do td thotd edhe n€ Kosov6, o€n disa kushte te c,ktuam. Pr4 formalisht nuk pedashtohen te zbahrarit e rregullave juridike te Kodit Civil Austriak, ne mungesc dhe nE pajtim me legjislacionin ekzistues.. YI.23. Kodi Civil Gjerman (KCGD. 1900. Kodi Civil Gjerman (KCGj) si kod mE bashk€kohor, p€i shkak se u nxor gati 100 vjet pas Kodit Civil Francez, gjegiesisht ne vitin 1900, p€mrban edhe shum€ institucione juridike, te cilat nuk i njihte Kodi civil Francez. Edhe Kodi civil Gjerman konsiderohet vep€r e madhe kodifikuese. Edhe Kodi Civil Gjerman ka p'€suar ndryshime dhe plot€sime td shumta. Kodi Civil Gjerrnan pati nclikimin e vet ne nxjerrjen e-kodeve dhe legjislacioneve civile td shumd shteteve tjera. KCGJ ose BGB p€rbehet prej pes€ librave ku secili ka te bitje me gEshtje t€ caktuar: Libri I Pjesa e p€rgiithsbme dhe e drejta sendore, Libri II Detyrimet, Libri III E drejta e pron€sisd, Libri ry E drejta Familjare dhe Libri V E drejta trash€gimore.. 20. Prof.dr.sc. Vladimir-Djura Degan, vep. e cit., fq. 15.. ''z Po aty, fq. 16.. Me gjeresisht shih: Gavell4 N., vep - e cit , tq.4?-. 2l. www.e-Libraria.com.

(24) E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME. YI.2.4. Kodi Civil Zviceran (KCZ) 1907 Edhe Zvicra, kahas shteteve tjera t€ Ewop€s, beri kodifikimin e tii drejtds civile. Kodi civil i Zvicrds eshte aprovuar nd vitin 1907. Ne Zvic€r, pjesa e td drejt€s civile detyrimet jan€ rregulluar me kocl te vegante, qe nuk esht€ karakteristike pEr shtetet tjera. Koii mbi- Detyrimet i Zvicres, eshte miratuar n€ vitin 1911. Kodi civil zviceran pati ndikim n€ nxjerrjen e kodeve te shteteve tjer4 dhe lirisht mund t6 thuhet se Kodi civil turk i vitit l9t6 dshte nje kopje e Kodit civil zviceran. Kodi civil zvicemn €shte i recituar edhe nea Brazili (1916), eti. foaet civite, *i;ntak te ztrvillimit te ekonomise se tregut, kand p€suar ndryshime dhe plotdsime. Paraqitja e institucioneve t€ reja k€rkonte q€ tE negullohen me dispozita plot€suese.. Kodi Civil i Shqiperise (KCSFI)u nxorr n€ vitin 1929, kohe q€ i pthket Mbreteri,se s€ Ahmet Zogut, dhe esirie i inspiruar nga Kodi Civil Francez, Italian dhe ai Zvicerana. Ky kod mund€soi t€ rregullohen-manedheniet juridiko-civile ne menyrc mE t€ holldsishme. Mir€po, me ndryshimet n€ sistemin juridik tc Shqipiiris€ krijohet nj€ legiislacion tjet€r i pul/u*t i shqiperise pas vitit 1945 p€r tii dalur n€ {stemin e d juridik te pas-viteve 1990 dhe te rxinei nje tod i .i civil qd konsiderohet mjaft modem. Kodi i ri Civil i Republik€s sd shqip€ris€ eshte miratuar ne vitin 1994 dhe hyri ne fuqi md date 29.07.1994. Ky .kod eshte indare n€ disa pjes€, pra subjeklet e s€ drejt€s, te drcjten sendore (pronesia€), t€ drejten e detyrimeve, te drcjten e tashegimit-. =-. Italia" si dhe shtetet tjera, nxori Kodin e vet civil n€ vitin 1942. Ky kod p€rmban neth 3000 nene.. LigiiperdetyrimetiKosov€s,edhepse€sht€imiratuarngaKuvendiiKo^sov€sai r" nuk eshte nenshkruar nga P€rfaq€suesi Special i ,od. nof ku hyre ne fuqi per "oy" Selsetarit te p6reiithshem te Kom-beve te Basbkuera (PSSP). Ky ligj bazen e ka n€ Ligiin --mbi detyrimet t€ vitit 1978 dhe n€ t€ drejten Gjermang'. Li;i. p€r detyrimet Pjesdn e vegant.. i. Kosov€s eshtE i ndare n€ dy pjesE: PjesEn e pergiithshme dhe. VI.2.8. Ligii pEr Detyrimet i Republik€s. sE. MaqedonisE i vitit 2001. eshte mkatuar n€ vitin 2001. Ky ligj eshte i rnarredhenit e mb€shtetur nC ish-Ligjin p€r defyrimet tc vitit 1978, i cili i negullonte detyrimeve n€ nivel federativ.. Ligji p€r detYrimet i -MaqedonisE. u Juliana Fuga (Latifi),. E. Drejta Civile:. Piesa e Pergiithshne, Tiran€, 2000,. fq' l8'. 22. www.e-Libraria.com. ..).

(25) E DRT,JTA CIVILE I. -. PJESA E PT,RGJITHSHME. vrr. E DREJTA crvrr,n xE srsrnun{ JIJRTDTK coMMoN LAw N€ t€ drejt€n e sistemit juridik anglo-sakson ,rdiyshe quhet edhe common low, e drejta civile mbeshtetet n€ sistemin e precedenteve giyq€sore. Gjykat€si, sipas.k€tij sistemi, vendimin e vet per g€shtje civile e bazon n€ vendimet gjyqdsore, ne rastet e. : gjykuara. Ky sistem j uridik, pra, csht€ i dalluesh€m nga ai i sistemit juridik kontinental. Sistemi jwidik qou@arlas esht€ paraqitur ne Angli dhe ka dep€rtuar nE vendet tjera 'te botes, te kolonizuara dhe t€ inlluencuara nga Britania e Madhe.. T€.vendoswit e g€shtjeve juridike civile, duke u mbEshtetur nd mstet e gjykuara (case la€), k€rkon nga giykata qe vetem te zgiidh rastin konkret.. Rastet e gjykuara n€ sistemin common /irw paraqesin burimin kryesor td se drejtes civile. P€rve9 rastit te giykuar (case lae), si burim i se drcjtes eshte edhe statute lac, q€ .. ,Eshte forme e legiislacioni{ qe nxirret nga organet ligjdhen€se p€r tC rregulluar ndonjd gcshtje:juridiko-cMle, ndryshe nga ajo qE njihet n€ praktiken giyqdsore, ose qd k€rkon rregullim tC vegante. Nd sistemin common /aw nuk kemi kodifikimin e te &ejtes qivjlF----. (private).. ^f. Sisiemi juri dik.common /aw esbte mjaft i perhapur sot ne bote' Ate e kemi n€ An${, SHBA, n€ Kanad4 n€ Australi, nd disa shtete te Afrikes, Azise, etj. N€ disa shtete qE talojne sistemit juddik common law, sig jane SHBA-ti! dhe. i. Kanadaj4 ekzistojnE shtete, respeltivisht rajone, tE cilat kan6 kode civile, pra e rregullojn€ t€ drejt€n civile sipas sistemit juridik kontinental, p.Sh. Luisiana, Kuebeku, etj. Autoret kan€ krahasuar sistemin jurdik kontinental me atE Common Law per te treguar dallimin egzistues midis tyre, por edhe pcrparsite dhe dobcsite e njerit apo tjetrit sistem jurdik.. Yrn. rJN.mrKrMr r rE DREnfrs crvn,u m6 nynopt. Tii ncl€rtuarit e nj-c Bashkimi Ewopian @E) modern €sht€ thuajse i pamundur pa njd tc &ejtc civile te kodifikuar n€ m€nyr€ unike p€r t€r€ shtetet e Bashkimit Ewopian. Kjo munddson qarkullim t€ lir€ tfrvlerave pasuore, ajo qd quhet qrkullim i lire i mallrave dhe shdrbimeve. Kodi civil Ewopian EshtE i kusht€zuar nga shum€ shkaqe qE e b€jn6 jet€n n€ vet hap€sirEn e BE-sE. Deetaizrni i te &ejtits civile nacionale dhe shkuarja e saj drejt ewopianizimit dshte parakusht pdr nj€ bazd,ijo ietEm ekonomike, por edhe te vet $rtetareve te Bashkimit Ewopian. Autor€t konsiderojne se evropianizimi i te drejtes civile eshte i mundur, aq mE pard kur ka qen€ i suksesshdm dekantonizimi i te drejtcs civile n€ Zvic€r, dhe n€ kete mdnyre. www.e-Libraria.com.

(26) E DREJTA CIVILE I. -. PJESA E PERGJITHSHME. mund te realizohet edhe denacionalizimi (i tts drejtave nacionale) i t€ drejtds private (civile) dhe krijohet erropianizimi i te drejtds civile (private)z4. Evropianizimi i te drejtes civile €sht€ i varur edhe nga niveli edukativ (arsimor) i njohjes sE t€ drejtave private nacionale, sepse ne kete menyre hapet perspektiva pdr nj€ te drejte unike (t€ perbashket) dhe t€ pranueshme per te giitha shtetet e BE-sd. Te drejtat e snteteve edhe sot kane shum€ elementet te pelbashketa, por ajo €sht€ m€ e dukshme n€ nivel te sistemeve juridike, pra .shtetet e sistemit kontinental dhe shtet e. il*'#Hil|jffiff:,1i1Tr*. B*ope ,do tc b€je t€ mundur heqien e kolizionil tc risieve n€ fush€n e t€ drejtes civile.Td meret vetgm zotesia deliltore e personit fizik '. IX. MARREDIIENIET E TE DREJTTS CTVILE ME DE. TJERATII SIi DREJTES. civile. Sot, e. E dreita familiare ishte nga e drejta civile si deg€ e. ton€. E ne. ato e. dallim. kushton fakti. i ekzistimit td pron€sis€ se perbashket te e l€mi eta bashkeshortore. E. tE,anarr€dh€nieve te iq d€rsa e &ejta civilg. nE t€ cil€n raportet e mallrave, nd6rsa e see si9. ne martese dhe. z. rteno, Fratz" La denationalbation du droit privd dars L'union Europdenne' L'Eutop€utbation du prrv4 Edition Universitaires Fribourg Suisse, 1998, fq' 24'Ne€ york, sHBA,2000, fq. 6. iad;, i"ti;ab;, ianity Lae (sJcorrd Editionl, aspen ta€ Busines,. &oit. 'J. 24. www.e-Libraria.com.

(27) E DREJTA CIVILE I _PJESA E. i bashk€shortdve,. bull). PEf,GJIIIISHME. obligimi. Pdr. mbajtjen e disa antardve t€ e. ]ffiffi.-U**ffie. rregullohen sipas parimeve t0 sd mEE madhe hyjn6 n€ td drejten civile, e sipas kijimit.te e."il' e s€ drejtds fafimlj;-juridike. Nga ans tjet€r nj€ gtgi ,r." :l"lb.:.." tr*hcgi*o." na tanje shum€ tE ngushta me t6 drcjtcn familjare. N€ mes t€ drejtes -civile arr" rioii*. lidhje , ngiajsheri te pjescrisbme "kti"t-o.n edhe n€ metod€n e negullimit - -p"Gr" marrdhenieve juridike me dhe inftiativa e lirc, sepse barabarsi" " wllnetare qe ekzistotr ne tC drejten civile, ekziston edhe nE tE marrveshje t€ barabarte dhe 'ai i t€,' Jre3ten familjare (le 'kurorzimi). Poiketu mungon palTl i sanksionit-pasuror qar-tculluarit te te drejtave, tC cilat i kemi n€ td clrejtEn civile'. ffi. j*.. "i:i€. kiji'i i. IX.2. E Dreita Civile dhe E Dreila Administrative Nd rend td par€ duhet theksuar se e &ejta civile dhe ajo administrative janii dy degc te vjefa te &ejtcsise. Por e e karallerizon metoda. pasuror mit tE o sanksi. - m€ konkretisht e. lloj te ekziston nj€ mori tlispozitash qe kryesisht kan€ karakter juridiko-administrativ. Oisa marredhgnie rregullohen - t€ shprehemi ashtu - ne menyre te kombinuar, dmth. edhe me dispozitat e'njeres deg€ edhe me dispozitat e degds tjet€r. Kjo kushttizon linden e pyetjes geihte natyra e marr€dhenies pasurore - juridike e rregulluar n€ k€temenyrd - a estrte e taratcterit civil apo administrativ. sipas mendimit t€ disa autorve kjo detyr€ do tE: p€rcaktohet n€ baz€ t€ asaj se cili parim ka ardh€ m6 shum€ nE shprehje. Ndse numri -k y".o. upo m€ i madh i ellmenteve rregullohen civilo-juridikisht psh. n€se marr€dh€nia lind me kontratd n€ baze te dispozivitetii te trE t0 paleve, ateherd marrddhEnia do t€ fiton karakterin civilo-juridik Gstr. qmini i mallit apo sh€rbimi vertetohen me pjesmarrjen e organit shtetror ose kontrata hyp nC fuqi at€herii tur td meret pElqimi nga organi shtetror). A. Crupgc fq.4l. "Percaktimi. i'karakterit t6 marrddh€nies eshte me rdnddsi nga se prej saj varen juridike - p.sh., cila giykate eshte kompetente per gjykimin e shum6 g€shtje procedurale -mai" kontesteve qe n€ mes pal€ve te keryre muinedhenieve - kontesti civil - apo adminisuativ.. 25. www.e-Libraria.com. '. .;.

(28) E DREJTA CIVTLE I. -. PJESA E PERGJITHSHME. IX.3. E Dreita Qiyilg flhe E Trreita e?xIGL Dikur marr€dh€niit e pun€s i rregullonte e drejta civile. Sot e drejta e puncs esht€ degd e pavanir e se drejtes e cila €shte formuar n€ fillim (gjate) glEhrllilIX si rezultat i intervenimit m€ t€ madh€ td shtetit n€ rregullimin e marr€dh€nieve te punes. Keshtu qe, te ne (e edhe n€ disa vende te tjera) manEdh€niet e pun€s i rregullon e drejta e pun€s si deg6 e vegant€ e &ejtesise. Man€dh€niet e pun€s dikur rregulloheshin nga e drejta civile sepSe kjo i konvenonte klas€s sunduese - kapitaliste, nga shkaku se i mundEsonte tE eksploatonte m€ leht€ klasen pun€tore'- sepse nuk ekzistonte kurfar marr€veshie n€ bazd t€ barabarsis€ s€ paldve, sepse mjetet e prodhimit giindeshin n€ duart e nj€ personi dhe kjo mund€sonte eksploatimin e punetorit. Me intervenimin e shtetit kemi nje varg dispozitash administrative - juridike (mbi rrogat minimale, mbi kushtet e pun€s, mbi mbrojtjen sociale dhe sh€ndetesoie tE Puntorit ed.j perbdjne nj€ sistem t€ vegant€ dispozitash. Por edhe pse g€shtjet qendrojn€ k€shtu rig-i pe"""tiae*, vet€ fakti i pagimit te ekuivalentit p€r fuqine puniitore, qoftE_n€ form6 te:m6diges, qofte n€ formd t€ pjes€marjes n€ fitim (tek ne) eshte n€ esencd e kamkterit civil-juridik, e nga kjo del edhe lidhja e te drejt€s civile me td drejt€n e pun€s'. D(.4. E Drejta Civile dhe E Drejta-Tregtare. E drejta tregtare paraqet nj€ teresi te pavarur q€ ka dalur - blp* nga e. drejta tleg€ e pavarur e se drejtes'o n€ sistemin ton€ _ civile. e arilta tre-gtare,-sot, konsiderohet juridik. pasuore NE kushtet e sotit e drejta tregtare esht6 lCod6 qe nelullon marr€dh€niet ne mes personave juridik tregiar. E &ejta ekonomike n€ ate pjese me tC cilen rregullohen marr€dh6niet kontraktuese,l edhe pihgjegjesia materiale ne esence €sht6 e drejt€ zuUlekievJreAizohet pgrrnes giykat€s speciale. I aojo detyrimore. Mbrojtja e ketyre -6sht€ pik€ mb€shtetEse e shumE deg€ve tjer4 pr4 edhe e t€ ci.rrile ka pika takulse ose. n€ Drejt€s Tiegtare. ShumE rregulla me t€ cilat r-regullohen rhan€dh€niet qe b€jn€ pjes€ te arejten tlgtare, jane rregulla juridiko-pasurore.Normat e te drejt€s civile,nE mungesen te dispozitavJ ng" i d."3tu tr"gtut" , zbatohen edhe- nd fushdn e t0 drejt€s tregtare . 'Sot tre*tare e areita civile zgierohet edhe n€ objektin e giertanishem te se &ejtes nxirren dm.th., sepse tani na piraqitet n€ dume vende kodifikimi i te drejtes detFimore, li$e te veganta per rregullimin e detyrimeve - kontratave tE ndryshme. Edhe _Ko3ova ka pe*"g tj_erash negullon edhe ato kontrata qe figiin mUi defumet(200a), i "ili aoi tuol;ui'e quajtur edhe si i*euia tregtare dhe Jang mesuar ne te drejtdn tregtare, si N€ psh. kon:trata mdi kontrollimin e mallit, shpedicioni, kontratg p€r licenc€n, etj. edhe ato hepubliken e Maqedonise eshte mirat"ar Li6i per DetyrimefT, cili i rregullon konhata t€ cilat deri tani janE quajtur si kontrata tregtare'. fr"..*. Nikolovski, Aleksanda4 Trgovsko pravo' Strkup' 2000' fq' 9' - , tt Zukon ra oLligu"ionite odnosi, SluZben vesnik na RM' nr' 182001 26. 26. www.e-Libraria.com.

(29) E DRXJTA CIVILE I. -. PJESA E PT'RGJITHSHME. Nga kjo del se shumica e negullave q€ vlenin per qarkullimin e terdsishem te mb€shtetur nd rregullat e s€ drejt€s civile do tE vlej€ edhe p€r qarkullimin nE mes sr.rbjek Idve tregtare.. flg dhc E Drejta NdErkomb6tare Private E drejta nd€rkomb6tare private €shtd deg€ e pavarur e drejtdsis€ e cila pErcakton zgjidhjen e konteSteve tC lemit juridike pasuor, tC cilat marredh€nie jiridike pasuore p€rmbajnd elementin e huaj. Te nje marrcdhenie juridiko - pasurore elementi i huaj, si p€rcaktues i kompetenc€s ligiore, mund t€ paraqitet te palet e mariidhcnies juridike civile (nii subjekt), pastaj te vet objekti, pia sendi ka prejarclhjen nga nj€ shtet i huaj, ose ne vet p€rmbushjen e detyrimit, p.sh pagesa apo kryerja e pun€s td b€het nB.nj€ shtet tjet€r. Ky element i huaj te.narrEdhEnia juridike civile mund te paraqitet: nii subjekte, objekt apo detyrime(veprimet). Man€dh€niet juridike civile (pasurore)qil laijohen nE EkoniminE e tregut me liri te plot€ te qarkullimit t€ malldrave dhe td njerzve, jane te kushtezuar qE kontatat te fidhen edhe midis peBonave te shteteve tC huaja .N€ kdto raste duhet t€ dihet e drejta civile e cilit shtet do te zbatohet nE kEto raste. E drejta ndErkomb€tare private nuk jep dispozitat e veta te veganta materialo juridike p€r negullimin e manddh€nieve, por vendos (p€rcakton se cilat prej nonnave ekzistuese tit se dr€jtcs civile, t€ nj€rit apo shtetit tjeter do t€ zbatohen n€ rastin konkret giegiesisht n6 marr€dh6nien e dhdn€. Nga vet fakti se e drejta. nd€rkombdtare private p€rcakton se e drejta civile e cilit shtet do td zbatohet pdr negullimin e kontesteve td hapur4 tregon edhe lidhjen e k6saj dege me te drejtEn civile. E {rejta nd€rkomb€tare private dikur ka qenE nE kuad€r tc sC drejtes civile. Elementi i huaj ne lidhje me: palet; objektin; veprimin €sht€ pdrcakhnr se cila e drejte do tE zbatohet ne kontestet eventuale .. jurisdiksioneve t€ shteteve tE ndryshme p€r zgledhjen e g€shtjeve ne mareveshjet e ndryshme 'o biraterale dhe - civile, mund t€ gjindet juridiko-civile me element t€ huaj, ose duke b€r€ multilaterale per zgiidhjen e g€shtjeve gier€. unifikimin e tc drejtEs civile n€ Evrop€ dhe md. Tejkalimi i zbatimit. te. juridike. 2E. Me gjeresisht shih: Frangesko Golgan o, E Drejta Privale, Hty'je - pronesiq, Trarie,Z\A3, fq-22.. a1. www.e-Libraria.com. :.

(30) E DREJTA CIVILE I. x.. -. NDARTA E. -. PJESA E PERGJITHSHME. NoBlI4YrjIrRr?IKll. Norrn€ jurdike , konsiderojm€ ate rregull te sjelljes dhe p€r mos respektimin e saj egziston sanksioni. oblisuse dhe autorizueseNormat juridike sipas p€rmbajtjes, ndahen n9: LiO bffe apo mosb€rie. Normat tE cila ndal Normat ndaluse iand ato pcr G Arelen penale. Personat tE cilet nuk i juridike ndaluse jan€ respektojn€ nonnat ndaluse b€jn€ vepra penale tE cilat jan€ td d€nueshme n€ baze t€ ligiit penal.. ato norma. ;bttC,r* j"te k*"kt ristike p€r te drejten. o-rmat obliguse krijojn€ raportin e subordinimit te paleve. ato norma iuridike tE cilat personin e autorizojn€ td nddrmar apo. tE caktuar. kiyr enormavglfetpe$oilGndos-p€r. p€r t€ drejten civile. E drejta civile mb€shtetet nc juridike munddsojn€ n€ krijimin e marr€dhdnieve *tto.tio e lire tE pal€ve. K€to norma juridike nc bazc t€ koordinimit t€ wllnetit t€ paleve. '+ Nomrat siDs efektit iuridik ndahen ue:inpsrative dhe. iltormaf autori^.t" ;"ne k"r"kteristike. ndahen nE norrnat e verteta. deklaratore- kur ligii deklaron. marrddh6nieve pasurinE q€ kan€ realizuar. ligji.(lieii nbi trashigimi).. dispoziltat konsultativeftur thot eshte e obligueshme tE ekziston data e testamentit).. 28. www.e-Libraria.com.

(31) E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PftRGJITIISHME. ai. Zbatimi i ligjit esht€ baz6 pcr sundimin e ligiit n€ gdo shtet. Shteti ligior, konsiderohet i cili mundEson q€ zbatimi i ligiit te jetesohet nga qytetaret dhe td mbrohet nga gjyqdsori. Ligjet nga njdhere nuk jane aq t€ qarta qE tE zbatohen leht. PCr kete kErkohet edhe qaftesimi i tyre q€ ndryshe quhet edhe interpretimi i ligiit. doti! thotd latine teksti i sepse me dallohet nga juridike. rregullave Interpretimi duhet dalluar edhe nga zbatimi i "' Pdr interpretimin e ligieve nje rJ te rEnd€sish€rh ka edhe shkenca juridike civile, e cila menet edhe me interp;timi;e te drejt€s pozitive. Nevoja p€r interpretim rezulton nga fakti i mosp€rsosjes s€ giuh€s me te cilen ligievenesi *, osrmat .-' shdrbehet dhe n€ shum€llojsbmerind e marEdh€nieve juridike civile t€ "i1ut duhet ti negullojnd. Kodifikimi i plot€ nuk €shte nE giendje te negulloje n€ m€nyr6 tE plot€ man€dh€niet jwidike civile, ndErsa kur mungon kodifikimi plote giendja n€ rregullimin e mandclh€s juridike civile 6sht€ edhe mE e r€nd6. Interpreti.ii i &ejte i norm€s 6shtd kusht i domosdoshmerisd p€r zbatimin e saj te drejte me gka realizohet qelimi per te cilin eshte nxjerE edhe vetd norma-. -. '. i. -. se sl. ne. e vdrtete e. D}IE. -. Teo. e. teI. dffivetdm. vullneti i ligiedh€n€sit qc ne ligi ka ardhur n€ shprdhje dhe me Me interpretim duhet te giindet ky vullnet i vdrtete.. Teoria obiektive e interpretimit paraqitet n€ td njdjt€n koh€ e nj€koh€sisht - -:--. me teorin€. subjektive. P0rfaq€suesit e ieorisd objektive tE interpretimit provdjne se ligii si gdo {alii e shpreht[ apo e sbkruar ka ate r€nddsi q€ ia ka dhEnd autori por nuk eshte mase vler6suese e vetme ajo se gka li-gjevenesi ka menduar por n€ ligi duhet k€rkuar edhe r€nddsin€ objeltive aknrale. autori i teori. Njd p€rfaq€sues i teoris6 objellive Julius Binder thot6: P€r v€rtetimin e p€rmbajtjes dhe suazat e nj€ norrne juridike;nuk vjen n€ shprehje eksklutivisht pasqyrini mbi q€llimin e saj€ te cilin ligiEv€n€si e ka pazur n€ koh€n e nxjerrjes s€ tij, por detyra e inte4pretimit eshte ta kupton norm6n juridike me realitetin e giall€ me mar€dhdniet empirike dhe idetd. 29. www.e-Libraria.com.

(32) E DR.EJTA CIVILE I e. qellimit. -. PJESA E PERGilTHSHME. t€ koh€s se sotme. Vet€m at€her norma juridike mbetet n€ pajtim me iden€ e. si drejtds, paraqitet si shprehje e tE menduarit objektiv. Gjyqetari nuk eshte "sherb€tor" i ligjit por kreator te &ejtes i cili duke e interpretuar ligiin shfaqe idet€ qd permban ai dhe t€ njejtat i vazhdon. E drejta e jon€ e paraluft€s d.m.th. doktrina ka pasur dy drejtime:Njdra eshte mbeshtetur nC vet€ tekstin e Kodit civil serb i cili n€ parag. 8 ka parapard: "Kur ndonj€ dispozit€ e Kodit 6shte e pa qartd duhet k€rkuaflqelimin e ligi€dhcn{sit". Pra ndaj duke pas6 p6r baz€ k€tii prof.Ninko Peric mendon:'lrlj€ koncep €shte vetem vullneti qc ka udheheq€ ne krijimin e normes i jep nocionin(kuptimin)dhe ekzistimin e vertetE nga gka edhe drejta e shkruar bEhet md e r€nddsishme Se ajo zakonore". Nd€rsa Dr. Lazar Markoviq ndan mendimin e kund€rt dhe pranon teorin€ objektive td interpretimit sepse ajo"mban llogari mbi qellimin dhe detyr€n e sC drejtds si dhe p€r natyrdn e saj6.. Normat e KS nuk munden t6 interpretohen ashtu sig jane interpretuar n€ vitet e 50 t€ shek. l9 rrethanat j eta dhe e drejta kan€ ndryshuar. Realisht shiquar k€to teori nuk mund td p€rmbush6n q€llimet e bterpretimit. Teorija subjektive mbetet ne te kaluaren dhe ignoron zhvillimh e se drejtes duke penguar -feo-riu qe ajo tu pershtatet mar€dh€nieve td reja. oUjictive- interpreton ligiin pavarsisht nga wllneti i ligivenesit duke i dhenE kuptimin q€ del nga teksti i norm€s sipas kriterve s€ tanishme dhe mund t€ sjelle deri te tejkalimi i ligiit dhe deri te njE liri e rcpert p€r gjykatesin i interpreton ligiin sipas interesave t€ caktuar. fuqi Qe te pengohet interpretimi i pastert objektiv apo subjektiv i nj€ ligii i cili itshte ne e dhe zbatimit ndp€rmjet nxjerjes kohe nje kohe td giat€ dhe te i cili ekziston nje interval jo domozdoshme eshte qe figievttn€sit me kohe t€ intelpreton drke i ndryshuar normat aktuale t€ cilatjeta i ka tejkaluar.. )il.T. LLOJET E INTERPRETIIVtrT Ekziston shum€lloj shm€ra t€ interpretimit. ruseml inte?rqti rne:. i cili. e. ka. n€ foim6n e lieiit. interpreto -puifEf:o6etnE gazeten z.1fiarc si edhe vet ligii. ne rastet Interprgllgigiyo€sor e b€jne giykatat me rastin e zbetimit rlg. Ai. -. e b€nE. doktrinal €sht€ i njd ndihme te madhe Per gjykatat nga se koontribuoa te kuptuarite drejte te figiit dhe zhvillimit te teorise dhe praktik€s. 30. www.e-Libraria.com.

(33) I-PJESA E PERGJITHSHME. E DREJTA CIYILE. iishte. esnte sqanm. timi. i. iike. kemi. edhe. te. I. esnte. es. i. dispozitave me caktimin e te interpretimit. llhe. t6: sierd - Ndodhe. ll ne. ne qofte se kuptimi nxirret dhe zb:atohet CA,N,IS. FAQE 88). se msteve nE baze td. ne te drejten civile nuk ka dispozitti.ose n"gutiiltsltuzive, koniesti zgiidhet p€rmes analogiise. Pr4 analogiia eshte zbatim i ligiit nE ato rasre kur Ugji nuk i parasheh, por td cilat jan€ tE ngiashme me rastet qC ligii i. qofte. sG. parasheh.2e. Me analogii jryidike nenkuptojm€ zgieclhjen e njc rasti, gcshtje juridike e cila n€ baz? tii ngjajshm0risd me ridonj€ rast tjet€r i cili €shtE i rregulluar me dispozita. Procesi p€r interpretimi, gjetjen e kuptimit te vertet tC normes p€r td zgiedhur nj€ rast konkret nuk qe giithmone te jete e sukseshme, Kjo ndodhe edhe p€r shkak se ekzistojnii zbrastinat nC ligi". Nuk €shtd e mundur qe ligji t'i parashoh€ te giitha . Ecurit€ mundohen t€ krijojnd asi rastesh q0 ai nuk ka mundw ti parashef. Edhe lui ekziston zbrastii ne ligj gjykatiisi patjetdr duhet tit gien pergiegije nd g€shljen pashtatur dhe ta giykon kontestin p€r tE cilin palet i jane drejtuar -Sipas nenit + ie foat civil giykatesi cili refuzon duke theksuar (p€rmendur) mungesen, paqartcsin€ ose pamjaftushm€rin€ e dispozit€s ligiore ai b€n€ shkelje te ligiit'. Analogjia eshte zgierimi i principeve q€ gjinden nd ligi p€r rrastet t€ cilat me ato jan€ td negulluara"geshtj e juridikishtd te njejta. A-ualogiia ktirkon krahasimin e nj€ gjendje faktike t€ pa rregulluar me nje apo me teper gjendejen faktike te neldleu" ne ligj qe gojne dri te vertetiminelementbe td p€rbashkdt. i. ?e. Gams, A, vepra e cituar, fq. 92. 3i. www.e-Libraria.com.

(34) E DREJTA CIVILE. I-PJESA. E PTRGJITHSHME. dhe vler€simi i tyre n€se ato elemente qe giendjet faktike q€ kahasohen,p€rputhen t€ renddsishme per gjykimin e tyre e ajo 9ka i dallon €sht€ e par€ndesishme'. -jan€. i zbatohet nd marddh€nie nuk ka t€ me te sistemit. fr-ormat juridike-civile - Normat e s€ drejtes perkah perrnbajtja ndahen n€ obliguese, ndaluese dhe autorizuese. Normat obliguese jan€ karakteristike Pitr te drejten. administrative. Normat ndaluese jan€ karakteristike per te drejt€n penale. Nd€rsa normat jatr6 ato norma q€ nuk . a.Utorizuese jan€ kararkteristike per te &e;ten civile. Autorizuese -veprime tc caktuar4 e as nuk i ndalojne, por personit pErkat€s i krijojne p€rcaktojn€ mudesi tC kryejn€ apo t6 mos kryejn6 ndonj€ pun€. Sipas nje lcriteri .tjeter, loTnlt i ndajmE n€ imjeiative-dhe dispozitive. Normat imperative ne te drcjten civile caktojn€ t€ are;ten Ate detyrat e paleve, ashtu qe palet te mos mund t'i ndryshojn€ me vullnetin e vet. No-rmat dispozitive mund tit jene te dyllojshme: norma tC verteta dispozitive dhe ato plot€suese dispozitive. Normit e verteta dispozitive jane ato qe pe$onat s nrlrysh€m i rnl-ojne me d-eklarimin e . wllnetit te vet ne form6 t6 pun€ve juridike, sidomos t€ kontratEs. jan€ n€ lidhj-e te-ngushte Normat dispozitive jan€ karakteristike per te drejtcn civile dhe. me parimet e se drejtes civile. Normat dispozitive qe i kijojne me vullnetin- e vet subjektet ne te drejien civile giithmon€ sillen brenda disa kufijve ligjor' Norma ploiesuese - dispozitive (suplementare) jan€ ato dispozita ligiore, qe ne te vertet vetem ;zevend€sojn€ vullnetin i K€to dispozita zbatohen vetem atehere kur palet ne "jr.iut". punenjuridike nuk i kand parapare'. 32. www.e-Libraria.com.

(35) E DRX,JTA CIVILE I -PJESA E Pfr,RGJITHSHME. XIII.BURMET E SE DREJTES CIVILE. Xlll.l. Historiku i burimeve. tE sE. dreit€i civile :. ;... Burimet e se drejtcs civile kanE historikun e vet t€ zhvillimit dhe te ekzistimit td' tyre.. '. Ekonomia e tegut, jo vet€m q€ kusht€zon ekzistimin e burimeve te se akejtes ':: civile, por ajo kusht6zon edhe llojet e burimeve t€ sE drejt€s civile. Zt uiitiml i burimeie td; drcjtats civile €shte nje proces i pandalshdm dhe mel siguri i pap€rfunduesh€m, glithmon€ i varur nga zhvillimi ekonbmiko-shoqdror dhe l intelektual e kulturor i shoqEris€ njer€zore.Zhvillimi ekbnomik i p€rcaktuar historikishg:' l.-usht€zon si pdrmbajtjen e burimeve tE s€ drejtiis bivile, ashtu edhe llojet e burimeve t6 sE drejtes civile. N€ nje fazE t€ cakhrar te zhvillimit ekonomik e shoq€ror b€het edhe diferencimi i burimeve td s€ drejtes ne p€rgiithitsi dhe tii s€ drejt€s civile n€ veganti. : Studimi i lasht€sis€ sE burimeve tC se &ejtes nC pergiith€si dhe i burimeve td s€ drejtes civile n€ veganti, paraqet nj€ viishtir-€si me t€ cil€n ndeshet gdo studiues qE preiendon shqyrtimin e'geihtjes juridike n€ tale. P€r bwimet e sE drejtEs. civile nE pergiithesi por edhe p€r ato civile, nE literatur€n bot€rore, jand b€r€ shumd shrdime.'" Ne qltm kemi dominimin e burimeve t€ mbeshtetura ne te drejt€n zakonorq per td kaluar md vone ne ligiin dhe aktet tjera te cilat i nxjen pushteti ligidhenes si burime plotesuese ose.si UwimJte vehe. Me'kalimin e koh6s, p€r burime t€ sE drejtds pranohen edhe e drejta zakonore si edhe ligli - e drejta e shkruar. E drejta zakonoie dalengadale edhe n€ td drejt6n civile e humb rolin e vet td cilin e kishte n€ tE kaluar€n. E drejia qe itshte zbatuar dhe zbatohet nC tenitorin e sotgm tE Kosovds munde td ndahet n€ disa periudha Qdo periudhe kohore m€ vete ka njohui etlhe burime te veganta te se drcjtes civile. N€ keto periudha kohore nuk ndryshuan vetEm burimet formale t€ s€ drcjtes ;ivile, por edhe ito ne kuptimin material, sepse ndryshonin, -jo vetEm marr€dhEniet nE prodhim , por me to kanti ndryshuar edhe vet6 subjektet -forcat q6 e kane krijuar t€ drejt€n p€r kohdn perkatese.. D Starovci Ejup, Ca g€shdc mbi burimct c sc d.ejres cirile dhc nbi ncgullimh c disa natradhanievc civile ju.idike D!_KSAK pa ,uimi n -1iin6, iri"hiinC, l9?6;Sruto""i Ejup, Malredheid p.ooaso(c juridik. rl. scndet ! paluajbhme nC KsA-teKosovls, Prishtina, l9?7: Pupovci Sy.j4 MaFadhanictjuridikc{ivil€ nr K'truoitl e Lekl DuktgiiniLPrishdne' l97l'. it. doit privc positi4,- Tom€ trcmier, Tomc s.condc, Paris, 1932i lzdebski ,ourc"s "n cuope€1u, Revuc iotemational dc drcit comparg nr.l/1985; Eang C.Tsocialister lays Domniqug ks sourccs du aroitjaponaii Gjcneve, t978i Vuliic;c L J. Les arattomer du droit (spcgBxlatioo sur lcs sou.s6 dr droit), {rcfiives dc philosoptric-air iroit,'Tome tomi :U, isourccs' du droil Paris, 1982; Penlman Chai.r! Ontologiqjuridique clsoytcP du -h droia Archiycs d. losophic du droit 27,'sourccs'du droit Pari.s, 1982, fq. 23 ctj; Sou.ioux Luis- rcar\ "Sourcd du dtoit" cn droiiprivc, Archives rlc philosophic du droi! Tomq 2?,-sourccs'du d.oil Paris, 1982, fq. 33 ctj; Gh€stin.l dhe Goubcaux G, Trditc dc Droit'civiL - introduction gcneralc, I, Paris, l9E3; Peripharakis Cons, ks sourcrs du dtoii cn scicncc comparaliv ct ootion dc dtoil civil comparativ, Atina, 1954. Gcny Frangoii, il,iedrodc'dlinterprctarion. gutirt. Lcs sourccs du d.oit aat6 Ics. 33. www.e-Libraria.com.

References

Related documents

Since the output voltage of a generator is a variable, the pulsed volume discharge initiation can occur either from the high-voltage electrode side, in the case of a negative corona,

amount of contrast. If people are present they should be in brightly coloured clothes, preferably red or a very bright blue: both these colours lift the photo and give a good

Positioning for success in Asia Sustained growth O ver the next few years, global pharmaceutical firms will be increasing their presence in the region in order to tap the

La preciencia de Heidegger no tiene como objeto la empiría común y corriente, a pesar de que disponga de un objeto temático, sino que fija su investigación (todo científico

The results of conditional Kolmogorov-Smirnov test showed that, contrary to uninsured people, all insurance classes had a significant difference in terms of latent health status;

5.3.8 The arrangement of protective devices on SWER power lines shall be such that any fault on these lines will not cause a longitudinal voltage in excess of

“Complex Adult Oral Sedation” “Adult Oral Sedation” “Anxiolysis – Beyond Valium” “Complex Sedation Patient” “The Essentials of Oral Sedation” “One-Pill

Before trypsin digestion, a mixture of SIS peptides of the signature peptides of IRF3, IkBa, IKKr, RelA, MAVS, IKKa, TBK1, RIG-I, and p100/p52 was added in the mixture.. The