1.Nocioni i te drejtes se
procedures penale
E drejta e procedures penale ben pjese ne legjislacionin penal.
Ajo e rregullon juridikisht proceduren penale ne te cilen do te zgjidhet ceshtja penale. Kriminaliteti eshte I pranishem qe nga kohrat me te lashta te zhvillimit te shoqerise njerezore.
Ai vazhdon edhe tani te jete I pranishem. Pse?
Sepse ate e kushtezojne shkaqet- faktoret me ndikim te cilet: a)Zakonisht barten nga shoqerite paraardhese, dhe
b)I prodhone vete shoqeria ne kushtet e tanishme.
Kjo na mundeson te konstatojme faktin se tashme eshte veshtire te pritet se kriminaliteti do te zhduket ne te ardhmen e afert.
Tashme ne shoqerite bashkekohore jane shfaqur edhe format e reja te kriminalitetit (kriuminaliteti I organizuar)
E drejta e procedures penale e ushtron mbrojtjen e shoqerise nga kriminaliteti duke
2.E drejta peale si dege e
legjislacionit pozitiv
•
Si dege e legjislacionit penale e drejta e procedures
penale eshte:
•
Sistem i normave juridike me te cilat rregullohet
veprimtaria e organeve te procedures penale.
•
Me keto norma percaktohet organizimi dhe veprimtaria
e gjykatave, prokurorise publike, pozita e te
pandehurit, mbrojtesit, te demtusrit etj.
•
Subjetet e procedures penale kane per detyre qe te
konstatojnese a eshte kryer vepra penale dhe a eshte
personi i pandehur kryeresi i saj.
•
Qe te arrihet deri te zbardhja e ceshtjes penale
organet e procedures penale hyje ne raporte reciproke
ne mes vete dhe me persona te tjere, eksperte,
3.E drejta e procedures penale si
dege e shkences juridike
• Si dege e shkences juridike e drejta e procedures penale
merret me studimin e te drejtes se procedures penale te
shtetit te caktuar.
• Kjo studion normat juridike te percaktuara me
legjislacionin proceduralo- penal, me te cilin edhte
rregulluar veprimtaria e gjykates, prokurorise dhe
organeve e personave te tjere.
• Shkeca e te drejtes se procedures penale me mendimet
e saj ndihmon ne evitimin e veshtiresive, mangesve dhe
dilemave ekzistuese qe mund te ekzistojne lidhur me
ceshtjet qe i rregullon e drejta e procedures penale.
4.E drejta e procedures penale dhe
mundesite e realizimit te te drejtave
te njeriut ne te
•
Ne kuader te procedures penale shfaqen dy tendenca te kunderta njera me
tjetren:
•
A)Tendenca e efikasitetit te procedures penale- e cila kerkon qe asnje
kryeres I vepres penale te mos mbetet pa u zbuluar dhe qe kryerest
pergjegjes t’I shqiptohet sanksioni penal I merituar.
•
Qe te realizohet kjo tendence, ne disa raste, vije deri te kufizimi I realizimit
te te drejtave te caktuara te personit te pandehur- liria e levizjes.
•
B)Karshi kesaj ekziston tendenca e cila kerkon qe ndaj qytetareve, kunder
te cileve zhvillohet procedure penale, te cilet mund te jene te pafajshem, te
mos behet kufizimi I lirise se tyre, gjegjesisht te mo gjykohen.
•
Duhet theksuar se asnje shoqeri nuk eshte e interesuar qe t’I gjykoje
personat e pafajshem.
•
Eshte veshtire qe keto dy tendenca te vijne ne shprehje ne menyre te plote.
•
Ne KPP, ne ni nuance, dominon tendenca e dyte.
5.Tipet themelore historike te
procedures penale
• E drejta e procedures penale e ka rrugen e zhvillimit te vet historik.
• Zhvilimi historik I procedures penale deshmon per ekzistimin e
organizimeve te llojllojshme te procedures penale.
• E drejta e procedures penae eshte zhvilluar nga te kuptuarit e
procesit si ceshtje private deri te ajo qe e kupton procesin si
rregullim juridik.
• Pa marre parasysh periudhen e zhvillimit, e drejat e procedures
penale I takon ndonjerit nga tri tipet themelore te saj:
• - Tipit akuzator,
• - Tipi inkvizitor, ose
• - Tipit te perzier.
6.Tpi akuzator i procedures penale
• Eshte lloji me i vjeter i procedures penale.
• Ai i takon familjes common law.
• Ka lindur ne shk.XI dhe perfaqesohet nga e
drejta angleze.
• E tipit akuzator ishte edhe e drejta e procedures
penale ne Greqi dhe Romen e vjeter.
• Ky tip, me disa ndryshime te vogla, ne Angli e
SHBA dhe disa vende te ndikuara prej tyre
7.Disa nga karakteristikat e tipit
akuzator te proced. penale
• Tipin akuzator te procedures penale e karakterizojne keto vecori:
• A)Ai zhvillohet ne forme kontesti ne mes dy paleve te barabarta: paditesit dhe te pandehurit,
• b)Funksionet themelore te procedures penale jane te ndara dhe ato ushytrohen nga subjekte te posacme. • Funksionin e ndjekjes e ushtron paditesi.
• Ai ishte person i demtuar me veper penale.
• Ai duhet t’ia ofroje gjykates provat e nevojshme qe I pandehuri te shpallej fajtor. • Kur paditesi nuk arrinte ta provonte fajesine e te padehurit gjykata e lironte ate. • Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri ose mbrojtesi i tij.
• Pozita e tij ishte maksimalisht e favorshme. • Obligim i vetem i tij ishte te paraqitej ne gjykate.
• Edhe pse ai nuk kishte obligim, mbrojtjen mud ta paraqiste. • Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata.
• Asaj nuk i njihej e drejta e fillimit te procedures peale e as e drejta qe te angazhohet per mbledhjen e provave. • Gjykimi zhvillohej ne qiell te hapet, zakonisht ne forum.
• Gjykimi ishte kontradiktor ashtu qe secila pale mund te paraqiste prva dhe t’I kundervihej pales tjeter. • C)Ne te vinte te shprehje parimi i prezumimit te pafajesise, barazise se paleve, publiciteti, parimi gojor I
drejtperdrejte dhe I bindjes se lire te gjuykates.
• D)Procedura qe nga fillimi ishte publike dhe zhvillohej nga gjyqatri i paanshem.
• F)Trupi gjykues perbehej prej gjyqatreve laike dhe numri i tyre varej nga rasti konkret. • L)Vendimi gjyqesor merrej me shumice votash.
• LL) Vendimi gjyqesor nuk mund te apelohej.
8.Anet pozitive dhe negative te tipit
akuzator
•
Ane pozitive te ketij tipi te proc.penale konsiderohen:
•
A)Pozita tejet e favorshe e te pandehurit,
•
B)Ushtrimi i funksioneve te procedures penale nga subjekte te posacme,
•
C)Zhvillimi I procedures penale ne mbeshtetje te parimeve procedurale te
sipercekura,
Ane negative konsiderohen:
a)Mundeson mbrojtjen jo vetm te te pandehurit te pafajshem, por edhe te atij
qe ishte fajtor,
b)Mynyra e ndjekjes se kryeresve te vepres penale nuk ofron garanci se cdo
here do te zhvillohet procedure penale kur kryhet veper penale. Kjho
ndodhe nga se:
-
Ose palet lidhnin nder vete marrveshje pajtimore,
-
- Ose nga frika i demtuari fare nuk iniconte procedure.
-
C)Mungesa e fazes se hetimeve,
9.Tipi inkvizitor i procedures penale
•
Ky tip i procedures penale rrjedh nga e drejta romano- gjermane.
•
Per here te pare vjen ne shprehje ne Kodin e Justinianit.
•
Ky tip i procedures lindi nga nevoja qe fajtoret te mos i shpetonin denimit.
•
Ne paraqitjen e tipit inkvizitor ndikuan shume faktor, nder te cilet dallohen:
•
A)Zhvillimi dhe perparimi I zejtarise dhe tregetise qe sollen qarkullim te madhe te
mallrave dhe zevendesimin e ekonomise natyrale me ekonomine mall- para,
•
B)Krijimi i nje pushteti qendror ne nje territor te gjere dhje me nje sistem juridik te
unjisuar te koncentruar ne duarte e monarkeve apsolute. Kjo ndikoi qe edhe gjyqesia
te mos ushtrohej nga gjyqtaret laike por nga gjyqtare profesionale. Kjo nga se
procedura penale ishte teper formale.
•
C)Fakti se vepra penale nuk konsiderohej si ceshtje private e te demtuarit, por
trajtohej si delikt publik per ndjekjen e te cilit kujdesej shteti
•
D)Dalja ne skene e nje ndikimi me te fuqishem te kishen katolike, sidomos fati i
konstruktimit te gjkatave kishtare.
•
E)Reformimi i sistemit provues i cili fuqizon rolin e provave te drejtperdrejta,
•
Praktika gjyqesore e cila filloi te gjente vend te caktuar ne punen e gjykatave.
10.Disa nga karakteristkat
themelore te tipit inkvizitor
• Kete tip e karakterizojne:
• 1.Ne kete tip nuk ekzistoje palet. Perballe te pandehurit me nuk ekziston paditesi privat por hetuesi (inkvirenti), ne duart e te cilit ishin perqendruar te tri funksionet themelore,
• 2.Ne kete tip I pandehuri kjonsiderohej objekt ndaj te cilit zhvillohej procedura. • 3.Procedura zhvillohej neper dy faza: fazen e hetimit dhe ate te gjykimit.
• Faza e hetimit ishte kryesore dhe ate e zhvillon inkvirenti I cili nga fillimi caktonte paraburgimin e te pandehurit.
• Procedura zhvillohej me dyer te mbyllura dhe mbi te mbahej procesverbal, I cili I dergohej kolegjit per te vendosu.
• Kolegji po ashtu vendoste pa panine e pub likut. • Ai vendoste ne baze te shkresave.
• 4.Gjykata kishte autrizim qe me veteiniciative te merrte prova qe I konsideronte te rendesishme. • 5.Gjykata merrte aktgjykim liruesd ose denues, por edhe aktgjykim me te cilin I pandehuri
leshohej nen liri. Kur ndodhte kjo?
• 6.Aktgjykimi I kolegjit mund te apelohej,
• 7. Zbaimi I tortures per te nxjerre pohimin e te pandehurit ishte I pakufizuar,
• 8.Ne proceduren inkvizitore per ta shpallur fajtor te pandehurin nevoiteshin prova te drejtperdrejat – ohimi I te pandehurit konsiderohej prove e drejtperdrejte.
• 9.Vleresimi I provave behej sipas vleres e cila me pare ishte caktuar me ligj Pra zbatohet teoria ligjore e vleresimit te provave.
11.Anet pozitive dhe negative te
tipit inkvizitor
•
Si anë pozitive të tipit inkvizitor të procedurës penale, konsiderohen:
•
Fillimi i procesit të përkujdesjes së shtetit për ndjekjen e kryerësve të
veprave penale;
•
Në procedurën inkvizitore ndjekja e kryerësve të veprave penale bëhet
sipas detyrës zyrtare. Kjo mënyrë e ndjekjes imponon nevojën që gjykata të
jetë aktive me rastin e marrjes së provave, gjë që paraqet një hap përpara
në drejtim të zhvillimit të procedurës penale;
•
Zbatimi i fazës së hetimeve;
•
Shfaqja e mundësisë së apelimit të vendimit gjyqësor dhe
•
Manifestimi i tendencës së efikasitetit të procedurës penale.
•
Ndërkaq, si anë negative të këtij tipi të procedurës penale, trajtohen:
•
Grumbullimi i funksioneve themelore të procedurës penale nën autoritetin e
një organi procedural- inkvirentit dhe
•
Vështirësimi i tejskajshëm i pozitës së të pandehurit.
•
Në tipin inkvizitor të procedurës penale humbet cilësia e të pandehurit si
subjekt procedural.
12.Tipi i erzier i procedures penale
• Zbatimi I tipitinkvizitor- ashpersia e tij, filloi te kuptohej si
gje normale jo vetem nga njerezit e thjeshte por edhe
nga mendimtaret e asaj kohe.
• Ndryshimi I rrethanave kulturore etj. Ne France e vende
te tjera ushtroi ndikim te madhe edhe ne reformen e
legjislatures prceduralo- penale.
• Revolucioni Borgjez Francez I vitit 1879 ndikoi me te
madhe ne reformimin e sistemit penal e procedural.
• Kodi mbi hetuesine penale I Napoleon Banapartes vuri
themelet e tipit te ri te procedures penale- tipit te perzier.
• Ky tip u perqafue nga te drejtat penale bashkekohore
13.Disa nga karakteristika e tipit te
perziet te proc. penale
•
Tipin e perzier te procedures penale e karakterizojne:
•
Ai, në esencë, ka formën e procedurës kontradiktore, me ç’rast i pandehuri sërish
fiton cilësinë e subjektit procedural me të drejta dhe obligime të caktuara;
•
Funksionet themelore të procedurës penale janë të ndara dhe ato ushtrohen nga
subjekte të veçanta;
•
Ndjekja, si rregull, bëhet sipas detyrës zyrtare nga ana e organit të veçantë-
prokurorit publik. Megjithatë, në këtë segment lihet mundësia që, në disa raste, në
cilësi të paditësit të autorizuar të angazhohet i dëmtuari si paditës subsidiar si dhe
paditësi privat;
•
Gjykimi zhvillohet në dy faza: fazën e hetimit dhe atë të gjykimit.
•
- Faza e hetimit zhvillohet sipas procedures inkvizitore.
•
Ne disa vende hetimin e zhvillon gjyqatri hetues e ne disa tjera prokurori publik
•
Qellimi I hetimit eshteqe te mbledhen provat te cilat mundesojne ngritjen e
ekatakuzes.
•
- Faza e gjykimit zhvillohet ne perputhje me elementet e procedures akuzatore.
•
Ne te vijne ne shprehje parimet e procedures penale: parimi I publicitetit, gojor, I
drejtperdrejte, kontradiktor, I pjesmarrjes se gjyqatreve laike, vleresimi I provave
sipas bindjes se lire te gjykates etrj.
14.Anet pozitive dhe negative te
tipit te perzier
•
Ane pozitive jane elementet pozitive te marra nga dy tipet paraprake te
procedures penale
•
Nderkaq ane negative konsiderohen:
•
Me aktivitetin hetimor të gjyqtarit hetues si subjekt procedural, me
kufizime të aktivitetit të policisë duke hezituar që informacionet të cilat i
mbledh ajo të pranohen si provë në gjyq, vështirë sigurohet efikasitet në
procedurë penale;
•
Në gjykatë, pa nevojë, bëhet punë e dyfishtë për vërtetimin e fakteve,
një herë nga gjyqtari hetues e pastaj e njejta përsëritet nga trupi gjykues
në shqyrtim gjyqësor;
•
Gjyqtari hetues e ka të vështirë, për të mos thënë të pamundur që,
krahas versionit të ngritur lidhur me çështjen penale konkrete, të mbetet
objektivisht i hapur edhe për versione të tjera të mundshme dhe
•
Prokurori publik është mjaft pasiv sepse pas paraqitjes së kërkesës për
zbatimin e hetimit apo pas ngritjes së aktakuzës e tërë barra lidhur me
çështjen penale i bartet gjykatës.
15.Veshtrim i shkurter historik i
zhvillimit te proc.penale ne Kosove
•
Kosova, per kohet te tera ishte nen sundimin e huaj, andaj eshte e natyrshme se
neterritorin e saj jane aplikuar legjislacione te ndryshme.
•
Ne kohen e Perandorise Osmane zbatoheshin e drejta e sheriatit, ligjet turke, por
edhe e drejta zakonore shqiptare ne masen me te madhe.
•
Kanuni I Leke Dukagjini permban pak norma te se drejtes penale. Ato nuk jane
sistemuar si duhet, dhe ka perseritje.
•
Ne aspektin e te drejtes se procedures penale ekzistonte Pleqnia- qe vepronte si
gjykate popullore.
•
Pleqnia vendos mbi ceshtjen ne menyre te menjehershme: edhe per fajsine edhe per
shqiptimn e denimit.
•
Pas okupimit nga Mbreteria SKS (1918) aplikohej legjislacioi penal I kesaj Mbreterie.
•
Ne Kosoven e pas LDB aplikohej legjislacioni I ish Jugosllavise (LPP)
•
Pas perfundimit te luftes (1998) eshte nxjerre KPP I cili paraqet aktin juridik me te
rendesishem I cili ne menyre gjenerale rregullon ceshtjet nga procedura penale.
•
KPP permban shume zgjdhje te reja te cilat nuk I permbante LPP (hetimet I zhvillon
Ligjerata 2
1.Marredheniet e se drejtes se
procedures penale me disiplinat tjera
• Si dege e shkences juridiko- penale e drejta e
procedures penale ka marredhenie me nje mori
shkencash tjera juridike.
• Keto marredhenie jane te ngushta, ne vecanti, me
shkencat juridike te cilat kane per qellim luftimin e
kriminalitetit, sic eshte rasti me te drejten penale dhe
penologjine.
• Me disa dege tjera lidhjet jane periferike, sic eshte rasti
me te drejten civile, te drejten administrative etj.
• E drejta e procedures penale ka marredhenie edhe me
disa disiplina te tjera shkencore natyrore e teknike, te
cilat, ne nje menyre ose tjeter, ndihmojne luftimin e
kriminalitetit, sic eshte rasti me kriminalistiken, mjeksine
ligjore, psikiatrine gjyqesore e psikologjine gjyqesore.
2.Marredheniet e te drejtes se
procedues penale me te drejten penale
•
Ne kuader te marredhenieve me te drejten penale, verehet se midis tyre ekzistojne
elemente te perbashketa dhe elemente te cilat e vecojne njeren prej tjetres.
•
Element i perbashket eshjte se qe te dyja kane qellim luftimin e kriminalitetit.
•
-E drejta penale kete qellim e realizon duke i parapare veprat penale, sanksionet
penale dhe kushtet nen te cilat ato mund t’u shqiptohen kryeresve te veprave penale.
•
- E drejta e procedures penale kete qellim e realizon duke rregulluar veprimtarine e
organeve te procedures penale dhe marredheniet midis tyre.
•
Keto dy dege pra trajtojne aspekte te ndryshme te problemit te njejte.
•
Ne te vertete asnjera prej ketyre degeve nuk mund te jetesohen nese nuk ekziston e
drejta tjeter.
•
- E drejta penale do te ishte vetem e drejte e shkruar ne leter dhe e pazbatueshme
po te mos ekzistonte e drejta e procedures penale.
•
- E drejat e procedures penale, pa te drejten penale nuk do te kishte objekt studimi.
Rregullat procedurale do te ishin pa kuptin nese nuk dihen veprat penale konkrete.
•
Marredheniet midis ketyre dy degeve rezultojne edhe nga aspekti i parimeve
themelore ne te cilat bazohen- ato frymzohen me vlera te njejta.
•
Vlen te theksohet se ne te shumten e rasteve nuk ka veshtiresi ne dallimin e normave
penale dhe te atyre prcedurale, megjithate ka raste kur ky dallim eshte mjaft i
nderlikuar. Keshtu, edhe sot e tere diten nuk eshte definuar qarte se normat mbi
parashkrimin a jane te natyres penale apo procedurale
3.Marredheniet e se drejtes penale
me penologjine
• Penologjia rregullon proceduren e ekzekutimit te
denimeve dhe masave per trajtim te detyrueshem, te
masave te diversitetit dhe te masave edukative.
• Penologjia merret edhe me studimin e personalitetit te
kryeresit te vepres penale dhe individualizimin e denimit
gjate fazes se ekzekutimit te tij.
• Lidhmeria ne mes ketyre dy degeve eshte e qarte sepse
pa vendimet gjyqesore te cilat shqiptohen ne procedure
penale nuk do te kishte nevoje per penologjine dhe
anasjelltas pa penologjine nuk do te mund te zbatohej
vendimi gjyqesor lidhur me sanksionin penal te
4.Marredheniet e te drejtes se procedures
penale me te drejten e procedures civile
• Marredheniet me te drejten e procedures civile, sidomos me proceduren kontestimore vleresohet te jene teper te ngushta.
• Megjitrhate, objekti i tyre ndryshon.
• Deri sa ne procedure penale gjykata duhet ta zbardhe ceshtjen penale, ne procedure civile gjykata vendos per kontestet pasuroro- juridike dhe kontestet tjera te personave fizike e juridike. • Perkunder kesaj, ceshtja e cila eshte objket i procedures kontestimore mund te jete objekt
iprocedures penale. E tille eshte kerkesa pasuroro- juridike.
• Ne te vertete KPP e lejon mundesine qe i demtuari ne procedure penale te kerkoj zgjidhjen e kerkeses pasuroro- juridike. Kjo ndodhe per shkaqe te ekonomizimit, por vetem nese nuk zvarritet se teperm procedura penale.
• Por, i demtuari nuk eshte i obliguar qe relaizimin e kesaj kerkese ta kerkoj ne procedure penale. Ai kete mund te beje ne procedure kontestimore. Pra zgjidhja e kesaj kerkese ne procedure penale eshte parapare vetem si mundesi.
• Lidhja me proceduren kontestimore vije ne shgprehje edhe gjate zgjidhjes se ceshtjeve paraprake.
• Keto dy dege dallohen nder vete:
• - Sa i perket ndermarrjes se iniciatives per ndjekje ……. • E perbashket e ketyre dy degeve eshte edhe:
• Ne te dyjat vetretimi i fakteve behet me mjete perafersisht te njejta provuese,
• Mjaft e ngjashme eshte edhe ceshtja qe nderlidhet me rregullimin e veprimtarise se gjykatave (civile e penale).
• Marredheniet shihen edhe ne faktin se gjykata ne procedure kontestimore eshte e lidhur me aktgjykimin e formes se prere te marre ne procedure penale me te cilin i pandehuri eshte shpallur fajtor.
5.Marredheniet e se drejtes se procedures
penale me procedurat tjera ndeshkuese
•
Ne sistemin tone juriddik ekzistojne edhe procedua kundravajtese, disiplinore, ajo per
deliktet ekonomike etj.
•
Karakteristike e perbashket e ketyre procedurave eshte se te gjitha keto kane per
qellim konstatimin e faktit se ekziston apo jo vepra e ndeshkuar (kundravajtja, delikti
ekonomik etj.)
•
Po ashtu edhe objketi i te provuarit eshte pak a shume i ngjashem.
•
Perkunder ngjashmerive ka edhe dallime.
•
-Dallim i pare eshte se secilen nga keto procedura e zhvillon organ i posacem.
•
-Procedura penale eshte e rregulluar ne menyre te detajizuar, e keshtu nuk ndodhe
me procedurat tjera.
•
Duhet theksuar se kur per nje ceshtje eshte vendosur ne procedure penale, ajo
ceshtje nuk mund te jete objekt shqyrtimi ne procedurat tjera. Personi i denuar per
veper penale, per ceshtje te njete, nuk mund te denohet edhe me delikt disiplinor
•
Perkundrazi, denimet e shqiptuara per kundravajtje apo deikt ekonomik llogariten ne
6.Marredheniet me kriminalistien
• Marredheniet me kriminalistiken jane te ngushta.
• Kriminalistika merret me studimin dhe perpunimin e metodave e
mjeteve teknike, taktike dhe rekomandimeve metodike te cilat
vleresohet te nje rendesie te vecante per kerkimin, gjetjen, fiksimin,
kqyrjen dhe vleresimin e provave materiale me qellim zbulimi te
veprave penale dhe kryeresve te tyre.
• Legjislacioni proceduralo- penal perben bazen juridike per
kriminalistiken dhe proceduren penale- sidomos kjo lidhmeri vjen ne
shprehje te provat, por qe te dyja keto provat i studiojne nga spekti i
tyre.
• Kriminalistika duke shfrytezuar rezultatet e shkencave tjera natyrore
e teknike luan rol aktiv ne zbulimin e veprave penale dhe zgjerimin
e rrethit te provave.
• Si rrjedhoje, nuk mund te mendohet sot per zbulimin e shume
veprave penale pa ndihmen e kriminalistikes.
7.Marredheniet e te drejtes se procedures
penale me mjekesine ligjore
• Roli i mjekesise ligjore ne procedure penale vjen
ne shprehje sidomos ne kuader te ndihmes qe
ajo ofron ne procesin e zbardhjes se ceshtjes
penale(vrasje apo vetevrasje).
• Mjekesia ligjore ndihmon qe te sqarohet lidhja
shkaksore ndermjet veprimit ose mosveprimit te
te pandehurit dhe ndryshimeve ne integritetin
fizik te personit (vrasjes, lendimeve trupore etj.)
si dhe per shkallen e pergjegjesise se te
8.Marredheniet e te drejtes se procedures
penale me psikiatrine gjyqesore
• Psikiatria gjyqesore studion semundjet psikike
dhe crregullimet tjera shpirterore, te cilat kane
lidhje me te drejten penale dhe te drejen e
procedures penale, te cilat paraqiten si shkak i
kriminalitetit.
• Lidhjet midis kytyre dy degeve vijne ne shprehje
ne rastet kur ne procedure penale paraqitet
nevoja per vertetimin e gjendjes shpirterore te
personit.
• Kjo nevoje lind atehete kur ne procedure penale
lind dyshimi se kryeresi e ka kryer vepren
9.Marredheniet e te drejtes se procedures
penale me psikologjine gjyqesore
Ne procesin e te provuarit ne procedure penale jane te
shumta deshmite e deshmitareve dhe deklarimet e
personave te tjere.
Shpeshhere dyshohet ne saktesine e deshmise. Ne
tregimet e deshmitareve mund te kete njeanshmeri,
subjektivizem, zmadhime, nenvleftesime dhe faktore
tjere qe shtremberojne te verteten e deshmise.
Psikologjia gjyqesore ndihmon proceduren penale ne
konstatimin se a jane te verteta apo jo deklarimet e tila.
Psikologjia gjyqesore i kontribuon edhe komunikimit me
adekuat midis subjeteve te procedures penale.
Psikologjia gjyqesore ka rol edukativ ndaj pjesemarresve
ne procedre penale, sidomos ndaj te akuzuarit.
10.Burimet e te drejtes se
procedures penale
• E drejta e procedures penale eshte e drejte ligjore qe rregullohet me KPP.
• Perkunder kesaj, KPP, ne disa raste, lejon mundesine e zbatimit edhe te se drejtes nderkombetare.
• Meqenese ekzistojne burime te shumta dhe te llojllojshme eshte e nevojshme qe te behet klasifikimi i tyre.
• Ne kete drejtim, flitet per: • -Burime te brendshme dhe • -Burime nderkombetare. • A) Burimet e brendshme
• Burime te brendshme konsiderohen te gjitha ato akte qe i nxjerrin organet e autorizuara te shtetit te caktuar me te cilat rregullohen ceshtjet e caktuara.
• Burim i brendshem i te drejtes se procedures penale jane: Korniza Kushtetuese- me te cilen rregullohen disa parime te pergjithshme:parimi i ligjshmerise, publicitetit, gjykimit te ceshtjes nga gjykata e paanshme etj.
• Burimet e brendshme ndahen ne: burime themelore dhe plotesuese
• -Burime themelore konsiderohen ato me te cilat rregullohen ceshtjet themelore te kesaj
procedure. I tille eshte KPP me te cilin rregullohet pjesa permbajtesore e procedures penale. Burim themelor konsiderohet edhe LPMitur dhe Rregullorja mbi proceduren penale qe normon ceshtjen e kryeresve te veprave penale qe lengojne nga crregullimet mendore.
• -Burime plotesuse te se dejtes se procedures penale konsiderohen aktet juridike qe rregullojne marredhenie tjera shoqerore, por me te cilat rregullohen edhe disa ceshtje proceduralo- penale. I tille eshte Ligji mbi gjykatat e rregullta, Ligji mbi prokurorine publike, Ligji mbi avokatine publike etj.
11.Burimet nderkombetare
• Burime nderkombetare konsiderohen te gjitha ato akte juridike te cilat i nxjerrin subjektet relevante nderkombetare me te cilat normohen ceshtje proceduralo- penale.
• Zbatimi i se drejtes nderkombetare eshte parshikuar edhe ne Kosove. KPP e parasheh mundesine e zbatimit te se drejtes nderkombetare ne tri raste:
• 1.Rasti I pare i referohet imunitetit proceduralo- penal. Keshtu, sipas KPP ne Kosove imunitet gezojne te gjithe personat per te cilet kjo mundesi eshte dhene me Rregulloren e UNMIK-ut mbi statusin, privilegjet dhe imunitetin e KFOR-it, UNMIK-ut dhe personelit te tyre. Kete imunitet e gezojne edhe perfaqesuesit e zyrave te nderlidhjes, lokalet, arkivi dhe korrespondenca e tyre. • Imunitet gezojne edhe anetaret e familjeve te tyre.
• 2.Rasti dyte i zbatimit te se drejtes nderkombetare vjen ne shprehje ne ceshtjet qe kane te bejne me ndihmen juridiko- penale nderkombetare dhe me zbatimin e marreveshjeve nderkombetare ne fushen penale.
• Ndihma juridike jepet konform dispozitave te ketij kodi, pervec ne rastet kur ligji ne fuqi ose marreveshjet nderkombetare parashohin ndryshe.
• 3.Rasti i fundit i zbatimit te se drejtes nderkombetare vjen ne shprehje ne ceshtjet qe kane te bejne me transferin e te pandehurve dhe te denuareve ne shtetet e huaja. Ky transfer behet ne perputhje me dispozitat e KPP, pervec ne rastet kur ligji ne fuqi ose marreveshjet nderkombetare parashohin ndryshe.
12.Veprimi i legjislacionit
proceduralo- penal
• Me veprim te legjislacionit proceduralo- penal nenkuptohet fakti se ai eshte ne fuqi dhe se gjykatat jane te detyruara qe ate ta zbatojne ne rastet konkrete.
• Cdo ligj proceduralo- penal vepron ne: • - Kohe,
• - Territor dhe
• - Ndaj ersonave te caktuar.
• 1.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne territor
• Legjislacioni proceduralo- penal i nje shteti, zakonisht, vepron ne territorin e shtetit ne te cilin eshte nxjerre. KPP vepron ne territorin e Kosoves.
• Parimi se legjislacioni proceduralo- penal aplikohet ne territorin e vendit eshte manifestim i sovranitetit te cdo shteti- parim ky qe emertohet s pushtet represiv i shtetit.
• Termi pushtet represiv do te thote se ai shtet me ligj percakton veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet e zhvillimit te procedures penale per ceshtjet konkrete.
• Ne kohet moderne aplikimi i legjislacionit proceduralo- penal eshte shume aktual nga se tani ne bote ne pergjithesi zhvillohet nje proces intensiv i levizshmerise se njerezve. Keshtu qe mundesia e kryerjes se veprave penale nga shtetasit tone ne vendet e huaja dhe e kunderta eshte gjithje e me e madhe.
• Shtrohet pyetja sipas cilit legjislacion duhet vepruar?
• Pergjegjien ketu e jep veprimi i legjislacionit proceduralo- penal ne territor. Pra, si rregull, aplkohet ligji i shtetit ku eshte kryer vepra penale.
13.Veprimi i legjislacionit
proceduralo- penal ne kohe
•
Si cdo ligj edhe KPP vepronne kohe te caktuar.
•
Legjislacioni proceduralo- penal fillon te veproje prej momentit te hyrjes se tij ne fuqi
dhe aplikohet gjersa te pushoje se vepruari.
•
Zakonisht ligjet hyjne ne fuqi tete dite pas shpalljes ne gazeten zyrtare, po qe se nuk
eshte caktuar ndryshe.
•
Ndermjet kohes se aprovimit dhe te hyrjes ne fuqi te nje ligji, sidomos kur ai permban
zgjidhje te reja, mund te vendoset ndonje afat me i gjate ose me i shkurter. Keshtu ka
ndodhe edhe me KPP.
•
Mund te ndodhe qe ligji te hyje ne fuqi edhe per kohen me te shkurter se tete dite pas
shpalles.
•
Koha prej shpalljes se ligjit dhe hyrjes se tij ne fuqi quhet “vocation legis”. Kjo kohe
nevoitet qe me ligjin te njihen ata te ciuleve u referohet, gjegjesisht te cilet duhet ta
zbatojne ligjin.
•
Ligji do te veproje deri sa te nxirret nga fuqia ligji i vjeter.
•
Zbatimi i ligjit te ri nuk do te paraqiste problem sikur ne momentin e hyrjes ne fuqi te
ligjit te perfundoheshin te gjitha proceset penale te meparshme.
•
Ne raste te tilla shtrohet pytja cili ligj do te zbatohet?
•
Pergjigja eshte se ne ceshtjet e filluara me ligjin e vjeter do te zbatohet pikerisht
zbatimi i atij ligji.
14.Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal
ne lidhje me personin
•
KPP aplikohet ndaj cdo personi kunder te cilit zhvillohet procedure penale
dhe i cili pergjigjet per veper penale sipas te drejtes penale materiale.
•
Megjithate, ekzistojne disa kategori personash te cilet gezojne te
ashtuquajturin imunitet proceduralo- penal. Kunder ketyre personave nuk
mund te zhvillohet procedure penale, gjegjesisht mund te zhvillohet ajo por
vetem me leje te organit te autorizuar.
•
Ekzistojne disa lloje te imuniteteve. Ne kete drejtim flitet per: imunitet te
plote dhe imunitet te kufizuar.
•
Dallimi midis ketyre dy llojeve te imunitetit ka te bej me vellimin e
paprekshmerise qe ato ofrojne per raste konkrete.
•
Imuniteti apsolut dhe imuniteti relativ-
•
- Imuniteti apsolut eshte i perhershem dhe pesronit qe e gezon ate nuk
mund t’i merret.
•
- Imuniteti relativ eshte i perkohshem dhe ai mund t’i merret pa ndonje
problem personit qe ate e gezon.
•
Imuniteti proceduralo- penal rregullohet si me te drejten nderkombetare por
edhe me te drejten e brendshme. Si i tille ai eshte parapare ne interes te
personit qe e gezon ate.
15.Imuniteti proceduralo- penal
•
Legjislacioni ne fuqi ne Kosove parasheh se imunitet proceduralo- penal
gezojne pjesetaret e caktuar te IPVQ-ve, dhe pjestaret e caktuar te
personelit nderkombetar.
•
1.Imuniteti i pjestareve te IPVQ-ve
•
Ceshtja e imunitetit te pjestareve te IPVQ-ve rregullohet me Kornizen
Kushtetuese.
•
Ne kete rrjedhe imunitet gezojne:
•
- Deputetet e Kuvendit te KOsoves,
•
- Kryetari i Kosoves dhe
•
- Anetaret e Qeverise se Kosoves.
•
Keta persona gezojne imunitet nga te gjitha ndjekjet penale e civile qe kane
te bejne me mendimet e shprehura ose veprimet tjera te kryera ne cilesine
qe e kane. Perjashtim ketu bejne veprimet qe haptazi inkurajojne dhunen
ndermjet komuniteteve.
•
Sipas Ligjit per gjykatat e rregullta nuk mund te merret ne pergjegjesi
penale, per mendimin e dhene me rastin e marrjes se vendimit gjyqesor
gjyqatri dhe gjyqtari laik.
16.Imuniteti i personelit
nderkombetar
• Ne Kosove imunitet gezojne edhe pjestaret e UNMIK-ut, KFOR-it,
Zyreve te nderlidhjes, Bankes Boterore etj.
• Imuniteti i ketyre personave eshte rregulluar ne menyre me te plote
se sa imuniteti qe gezojne pjestaret e IPVQ-ve, gje qe vleresohet e
natyrshme.
• IMUNITETI SIPAS TE DREJTES NDERKOMBETARE
• Sipas te drejtes nderkombetare imunitet gezojne shefat e shteteve
te huaja kur ata gjenden ne vendin tone, perfaqesuesit diplomatike,
perfaqesuesit e OKB-se, gjyqtaret e gjykatave penale
nderkombetare etj.
• Perfaqesuesit konsular sipas te drejtes nderkombetare gezojne
imunitet relativ.
• Imuniteti ndaj ketyre personave shtrihet edhe ne lokalet, arkivin,
valigjet etj., te cilat i perkasin ose i shfrytezojne personat e tille.
17.Interpretimi i te drejtes se
procedures penale
• Me interpretim nenkuptohet percaktimi i kuptimit te drejte te normes se caktuar proceduralo- penale.
• Kjo eshte veprimtari logjike e te menduarit qe ka per qellim te gjeje kuptimin e drejte te ligjit.
• Interpretimi i legjislacionit proceduralo- penal ka rendesi te madhe dhe eshte i domosdoshme nga se shume nga normat e tilla, ose per shkak te gjuhes se perdorur ose shkalles se larte te
abstraksionit qe ato mbajne ne vete, nuk mund te aplikohen para se te interpretohen- para se te percaktohet kuptimi i drejte i tyre.
• Kjo gjendje eshte e pranishme ne shtetet ne te cilat llojllojshmeria e legjislacionit proceduralo- penal eshte tejmase e pranishme, sic eshte rasti I Kosoves.
• Ne Kosove vepron legjislacion kompleks…… Kjo kushtezon nevojen qe dispozitat e tilla te interpretohen ne menyre te njejte ne tere territorin dhe kjo duhet te jete ne funksion te harmonizimit te tyre.
• Gjate interpretrimit ka rendesi te percaktohen kufijte e interpretimit. Keta kufij duhet te sillen brenda parimit te ligjshmerise.
• Gjate interpretimit zbatohen llojet e mirenjohura te interpretimit, si: interpretimi gjuhesor, logjik, sistematik, historik, krahasues, autentik etj.
• Me rastin e interpretimit mund te aplikohet interpretimi i ngushte, e ne disa situata edhe interpretimi i gjere.
• A ekzistojne instrumente te mjaftueshme ne Kosove per te siguruar interpretimin e unisuar? • Praktika e gjashte viteve te fundit len per te deshiruar.
• Vend te rendesishem ne proceduren penale ka interpretimi gjyqesor. Ketu mendohet ne qendrimet juridike te aprovuara ne Seancen e deges se Gjykates Supreme te Kosoves dhe qenvdrimet e saj parimore.
Keto qendrime parimore kane karakter obligator per te gjitha kolegjet e deges apo te gjykates ne te cilen hartohen. Por, ato nuk kane karakter obligator per gjykaten e shkalles se pare, sepse ne te kunderten do te cenohet pavaresia e gjykatave.
Instrumet i rendesishem i interpretimit jane pikepamjet juridike te paraqitura ne vendimet konkrete te gjykatave te mjetit juridik me rastin e vendosjes lidhur me ankese.
III- Ligjerata
• PARIMET PROCEDURALO- PENALE
• Parimet proceduralo- penale paraqesin rregullat baze,…….., mbi te cilat ndertohet …… • Cfare jane parimet ahstu eshte procedura penale. Kur ato kane karakter demokrtatik edhe
procedura penale ka…..
• Disa parime i perkasin rregullimit te sistemit juridik ne teresi (parimet kushtetuese)
• Teoricientet flasin per parime te ndryshme, keshtu flitet edhe per klasifikime te ndryshme. • Klasifikimi me i rendesishem eshte ai qe i ndane parimet ne: parime themelore dhe parime te
tjera.
• -Parimet themelore jane ato ne te cilat, ne esence, bazohet procedura penale dhe ato i japin asaj karakteristikat thbemelore. Keto parime pershkopjne tere proceduren penale.
• _Parimet tjera konsiderohen ato qe kane te bejne me subjektet dhe veprimet procedurale dhe rregullimin e organeve te drejtesise penale.
• Parime themelore konsiderohen:Parimi zyrtar (oficialitetit) te ndjekjes penale, • -Parimi i ligjshmerise,
• -Parimi akuzator, • -Parimi ne bis in idem, • -Parimi i pafajesise,
• -Parimi i te vertetes materiale, • -Parimi kontradiktor,
• -Parimi i drejtperdrejte, • -Parimi i publicitetit etj.
2.Parimi zyrtar (ofoicialitetit) i
ndjekjes penale
• Iniciativa per ndjekje penale mund te rregullohet ne dy menyra:
• -Ne menyre qe iniciativa per ndjekje te varet nga deshira e te
demtuarit dhe
• -Ne menyre qe iniciativa per ndjekje penale te jete detyre e organit
te posacem.
• Ne proced., penale te ndertaur ne Kosove vlen parimi zyrtar i
ndjekjes penale. Ate e ben prokurori publik, pa marre parasysh
vullnetin e te demtuarit.
• Per tu realizuar kjo eshte obligim i te gjitha organeve qe te tregojne
veprat penale.
• Ndjekja kryesisht behet ne interesin e pergjithshem.
• Ne KP, ne pjesen e posacme te tij, jane parapara disa vepra penale
te lehta te cilat ndiqen me padi private. Pse ndodhe kjo? …
3.Parimi i ligjshmerise
• Parimi i ligjshmerise kerkon qe edhe shteti si kreator i drejtesise t’i nenshtrohet ligjit.• Por eshte dashur te kalojne mileneume qe te paraqitet ky parim.
• Per futjen e ketij parimi ne drejtesi jane angazhuar juriste e filozof te shumte (Monteskje, Bekario etj.)
• Parimi i ligjshmerise eshte tregues i parimit te demokracise, nga se vetem polpulli sovran, nepermjet organeve me te larta mund te percaktoje veprat penale,….
• Parimi i ligjshmerise kerkon respektimin dhe zbatimin e detyrueshem te normave proceduralo- penale. • Ky parim nenkupton obligimin qe prokurori publik ta filloje ndjekjen penale ne cdo rast kur ekziston dyshimi i
arsyeshem se eshte kryer veper penale qe ndiqet sipas detyres zyrtare. Kjo e drejte perfshin fillimin dhe zhvillimin e proc.
• Me gjithe faktin se prokurori publik eshte i detyruar te flloje ndjekjen, kur mendon se…., prap se prap edhe ketu ka disa perjahstime.
• 1.Rastet per te cilat per venien ne levizje te procedures penale kerkohet mendimi i te demtuarit ose leja paraprake e organit kompetent.
• Ne keto raste prokurori nuk do ta bej ndjekjen pas siguruar prova qe deshmojne per plotesimin e ketyre kushteve. • Por ne raste te ngutshme KPP parasheh mundesine qe prokurori publik ta filloje ndjekjen ne baze te propozimit
gojor, por qe konfirmimi me shkrim te jepet brenda 48 oreve.
• 2.Rastet kur prokurori publik duke u mbeshtetur ne parimin e arsyeshmerise, ne ndonje rast konkrte e pezullon, pushon ose shmanget ndjekjes penale. I tille eshte rasti kur prokurori publik cmon se me nuk ekziston dyshim i bazuar se i dyshuari ka kryer vepren penale.
• 3.Rastet te cilat lidhen me proceduren penale per te mitur. Ne ket rast ekzistojne dy perjashtime:
• A)Rasti i pare ka te bej me veprat penale te denueshme me denim deri ne tri vjet ose me gjobe. Ne keto raste prokurori mund te mos e filloje ndjekjen penale edhe pse ekziston dyshimi i bazuar, kur konsideron se nuk eshte e pershtatshme te zbatohet procedura ndaj te miturit per shkak te natyres se vp, pasojave etj.
• B)Rasti i dyte ka te bej me ekzekutimin e denimit ose mases edukative. Prokurori publik mundet qe ndaj te miturit ndaj te cilit eshte duke u zbatuar denimi te mos e filloj proc,pergatitore per vepren tjeter,nese vlereson se zbatimi i saj nuk do te ishte i dobishem.
4.Parimi akuzator
•
Ky parim zgjidh ceshtjen e fillimit te proc., penale deri ne zgjidhjen definitive te
ceshtjes penale.
•
Sipas ketij parimi proced., penale fillohet vetem kur ekziston kerkesa e paditesit te
autorizuar.
•
Bazuar ne kete parim funksionet themelore ne procedure penale jane te ndara dhe
ushtrohen nga subjekte te posacme.
•
-Funksionin e ndjekjes e ushtron paditesi i autorizuar (prokurori, paditesi subsidiar
dhe paditesi privat)
•
KPP u ka lene hapesire edhe qytetareve qe te kallzojne veprat penale qe ndiqen
sipas detyres zyrtare. Disa nepunes (ata sociale, inspekcionit etj.) jane te detyruar te
kallezojne veprat penale qe i kane mesuar gjate kryerjes se detyres.
•
-Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri vet ose me ndihmen e mbrojtesit. I
pandehuri eshte pale e barabarte me paditesin….
•
Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata. Gjykata nuk mund te filloje proc. pa kerkese
te paditesit, por kur ekziston kerkesa ajo ka mundesi te gjera dhe rol aktiv.
•
Ky parim gjene shprehje ne shume dispozita te KPP, por sidomos ne dispoziten qe
percakton se proc., penale fillohet me kerkesen e paditesit te autorizuar.
5.Parimi i pafajesise
•
Prezumimi i pafajesise eshte parapare ne interes te te pandehurit qe sherben si
kunderpeshe e barabaresise se tij me paditesin e autorizuar.
•
Kete prezumim e hasim edhe ne Deklaraten e pergjithshme te OKB-se mbi te drejtat
e njeriut.
•
Sipoas ketij parimi cdo person i dyshar per veper penale konsiderohet i pafajshem
deri sa te vertetohet fajesia e tij me aktgjykim e plotefuqishem.
•
Per organin e procedures personi nen hetim konsiderohet i pafajshem edhe pse
ndaj tij jane marre disa masa sigurimi.
•
Ne proceduren penale te Kosoves prezumimi i pafajesise manifestohet ne dy
drejtime:
•
1.Ai e zgjidh barren e provave- ceshtjen se kush duhet te paraqese prova. Ne kete
rrjedhe barra e provave i takon paditesit. I pandehuri nuk eshte i obliguar te paraqese
prove. Gjykata ka rol aktiv ne sigurimin e provave.
•
2.Ana tjeter e manifestimit te ketij prezumimi konsiston ne ate se po qe se ne
procedure penale nuk arrihet te provohet fajesia gjykata duhet ta liroje te pandehurin.
•
Nga ky parim rezulton rregulli i interpretimit e dyshimeve ne favor te te pandehurit.
•
Nga ky parim rrjedh edhe rradha e provave. Se pari merren provat e akuzes, pastaj
6.Parimi i gjykimit te drejte dhe ne
kohe te arsyeshme
• Akte te shumta nderkombetare parashohen obligimin qe
cdo kush ka te drejte ne nje proces te drejte dhe te
hapur, brenda nje afati te arsyeshem dhe nga nje gjykate
e pavarur.
• Akti me i zeshem eshet Konventa Evropiane per te
drejtat e njeriut- protokolli nr.7.
• Ne perputhje me kete akt, KPP synon te siguroje se
asnje person i pafajshem te mos denohet, kurse fajtorit
t’i shqiptohet sanksioni penal i merituar.
• KPP parasheh po ashtu obligimin e organeve te
procedures qe proceduren ta zhvillojne pa zvarritje.
• Por kjo shpejtesi nuk guxon t’i rrezikoje interesat e
personave te pandehur. E njejta gje vlen edhe me
ekonomizimin procedural.
7.Parimi i te vertetes materiale
•
Ne proc.penale eshte e domosdoshme qe te vije deri te konstatimi i te vertetes
materiale ne menyre te plote sepse ketu vendoset per sanksionet penale.
•
Ky parim nenkupton vertetimin e plote te te gjitha fakteve relevante nga te cilat varet
zbatimi i KP duke e perputhur gjendjen faktike te vertetuar me gjendjen reale.
•
Ky parim duhet te siguroje qe asnje i pandehur i pafajshem te mos denohet, kurse
kryesit t’i shqiptohet sanksioni i merituar. Vetretimi i fajkteve duhet te behet ne
menyre te plote.
•
Ne proced.penale duhet te synohet gjetja e te vertetes objektive, ndonese deri te kjo
ne shume raste eshte veshtire te arrihet.
•
Ekzistojne shume rregulla qe mundesojne gjetjen e te vertetes materiale:
•
1.KPP percakton se e drejta e gjykates dhe organeve tjera ne procedure qe te
vertetojne ekzistimin e fakteve nuk eshte e lidhur dhe e kufizuar me rregulla te
posacme.Gjykata i analizon provat ne menyre analitike, duke i shoshitur dhe
krahasuar me provat tjera. Asnje prove nuk i eshte caktuar qe me pare vlera.
•
2.Gjykata ne ceshtjen konkrete penale ka rol aktiv. Ajo nuk eshte e lidhur me
propozimin e paleve sa i perket provave.
•
3.Provat duhet t’i nesnhtrohet kontrollit.
•
4.Paraqitja e provave te reja nuk eshte e lidhur me afat.
•
5.Per konstatimin e te vertetes materiale gjykata duhet ta zgjidhe ceshtjen paraprake.
•
Pra e verteta duhet te konstatohet ne menyre te plote, por jo me cfardo provash.
8.Parimi kontradiktor
• Ky parim nenkupton te drejten e pales qe te paraqese qendrimin e
vet lidhur me ceshtjet qe jane objekt gjykimi, dhe te deklarohet per
qendrimet e pales kundershtare.
• Ky parim nenkupton detyren e gjykates qe para vendimit te degjoje
edhe palen tjeter.
• Ky parim u mundeson paleve pozite te barabate.
• Ky parim, edhe pse jo me intensitet te njejte, vjen ne shprehje gjate
gjithe procedures penale.
• Natyrisht shqyrtimi gjyqesor eshte faza kur ky parim vjen ne
shprehje e menyre me te plote. Ketu lexohet aktakuza, merret ne
pyetje Iipandehuri, deshmitaret etj.
• Ky parim vjen en shprehje dhe ne proceduren lidhur me mjetet
juridike. Nje kopje te ankeses gjykata ia dergon pales tjeter qe te jep
pergjegjie ne ankese.
9.Parimi i drejtperdrejte
• Edhe ky parim ehste i pranishem gjate gjithe zhvillimit te procedures penale, por me se shumti vjen ne shprehje ne shqyrtimin gjyqesor.
• Sipas ketij parimi te gjitha faktet qe sherbejne si themel i vendimit gjyqesore duhet et verifikohen ne shqyrtim gjyqesor.
• Ky parim manifestohet nepermes kontaktit te gjykates me palet proceduralo- penale. Gjykata duhet qe me shqisat e veta t’i verifikoje faktet duke marre ne pyetje deshmitare, eksperte etj. • Kontakti i drejtperdrejte i gjykates me burimin e proves eshte i rendesishem qe te percillet e
vleresohet esenca e asaj qe paraqitet. Kjo mundeson percjelljen e perjetimeve te paleve…KPP parasheh disa perjashtime nga parimi i drejtperdrejte, por ato nuk lejohet qe te shenderrohen ne rregull. Keshtu me vendim te trupit gjykues mund te lexohen procesverbalet mbi deklarimet e deshmitareve, te bashkeakuzuareve etj, ne keto raste:
• -Kur personat e marre ne pyetje kane vdekur, kane crregullime ose paaftesi mendore ose nuk mund te gjenden,
• -Kur deshmitaret dhe ekspertet, pa arsye ligjore nuk deshirojne te deshmojne ne shqyrtim gjyqesor dhe
• -Kur palet pajtohen qe te lexohet procesverbali mbi marrjen ne pyetje te deshmitarit ose ekspertit i cili nuk eshte i pranishem ne shqyrtim gjyqesor.
• Rendesia e ketij parimi shihet edhe nga fakti se gjykata e shkalles se dyte nuk mund ta nderroje gjendjen faktike te vertetuar nga gjykata e shkelles se pare, pervec nese mban shqyrtim gjyqesor.
10Parimi gojor dhe i gjuhes ne
procedure penale
•
Ky parim u mundeson paleve dhe pjesemarresve tjere ne procedure qe deklarimet e
tyre t’i paraqesin verbalisht.
•
Ligjvenesi ka parashikuar se provat qe sherbejne si baze per vendim duhet te
paraqiten gojarisht, perkunder faktit se ato jane fiksuar ne procesverbal.
•
Pra edhe pse aktakuza eshte shkruar ajo duhet te lexohet nga ana e prokurorit publik
ne shqyrtim gjyqesor e pastaj fjala i jepet te pandehurit.
•
Nese i akuzuari nuk e pranon akuzen atehere vazhdohet me marrjen ne pyetje te
deshmitareve dhe eksperteve e keshtu me radhe.
•
Perparesia e ketij parimi qendron ne ate se ai i mundeson reagim te menjehershem
pales tjeter.
•
Parimi gojor eshte i lidhur edhe me gjuhen ne te cilen zhvilllohet procedura.
•
Perdorimi i gjuhes eshte njera nga te drejtat themelore te njeriut e cila eshte
rregulluar me akte te shumta.
•
Pra gjuhe zyrtare jane gjuha shqipe,serbe dhe angleze, por personi mund te
sherbehet edhe me gjuhe tjeter.
•
Te akuzuarit, te pandehurit dhe personit te denuar duhet tu sigurohet perkthimi i
thirrjeve gjyqesore, vendimeve dhe parashtresave.
11.Parimi i publicitetit
• Ky parim nenkupton te drejten e qytetareve te interesuar qe te ndjekin veprimtarine e gjykates gjate ndricimit te ceshtjes penale.
• Sipas Ligjit mbi gjykatat e rregullta puna e gjykatave eshet publike. Ky parim eshte parapare edhe me Ligjin mbi prokurorite publike..
• Parimi i publicitetit ne veprimtarine e gjykates shprehet edhe permes informimit te Kuvendit me ecurine e kriminalitetit ne vend.
• Sa i perket proc.penale ky parim vjen ne shprehje qe nga seanca e konfirmimit te aktakuzes, ne shqyrtim gjyqesore dhe me rastin e shpalljes se vendimeve.
• Publiciteti mund te jete i pergjithshem, i kufizuar dhe publicitet i paleve.
• -Publiciteti i pergjithshem manifestohet ne te drejten e qytetareve qe te marrin pjese ne shqyrtim gjyqesor me rastin e ndricimit te ceshtjes penale. Por ketu ka perjashtime sa i perket personave te mitur per shkak te mundesise se ndikimit negativ.
• Publiciteti mundeson nje lloj kontrolli te sistemit gjyqesor- zgjerohet njohuria me ligjet ne fuqi nga qytetarte dhe behet shoqerorizimi i sistemit gjyqesor.
• Por publiciteti nuk mund te zbatohet ne te gjitha rastet (kjo ndodhe me qellim te ruajtjes se fshehtesise zyrtare).
• -Publiciteti i kufizuar ekziston atehere kur ne shqyrtim gjyqesor, pervec personave pa te cilet nuk mund te mbahet shqyrtimi gjyqesor, merr pjese edhe nje numer i kufizuar i personave te trete. Ky publicitet mund te zbatohet kur:
• -Eshte e nevojshme te ruhet fshehtesia zyrtare, • Ruajtjen e rendit dhe respektimin e ligjit,
• -Mbrojtjen e jetes personale e familjare te te pandehurit, • -Mbrojtjen e interesave te femijeve e te miturve etj.
12.Disa parime te tjera themelore
• 1.Parimi i ceshtjes se gjykuar.- Ky parim nuk lejon perseritjen e nje
gjykimi te perfunduar me vendim teformes se prere. Ne kete drejtim
ndalohet si denimi me shume se nje here ashtu edhe rishikimi i
ceshtjes se gjykuar me vendim te formes se prere.
• 2.Parimi i rivendosjes se te drejtave.-Ky parim u mundeson
personave te cilet procedohen ne kundershtim me ligjin apo
denohen pa te drejte t’u kthehen te drejtat dhe te shperblehen per
demin e pesuar.
• 3.Parimi in dubio pro reo- Ky parim mundeson qe ne rastret kur
faktet dhe rrethanat e ceshtjes lejojne vleresime e interpretime te
ndryshme, duhet pranuar interpretimin i cili eshte me i favorshem
per te pandehurin.
• 4.Parimi i njohjes dhe zbatimit te legjislacionit nderkombetar.- Ky
parim kerkon zbatimin e akteve nderkombetare. Korniza
Kushtetuese kerkon respektimin e akteve nderkombetare per te
drekjtat e njeriut.
13.Obkekti i procedures penale
•
Ekziston: Objekti paresor (themelor) dhe objekti dytesor (sekondar) i procedures
penale
•
1.Objekti paresor
•
Objekt paresor eshte ceshtje penale ose disa ceshtje penale marre se bashku.
•
Ceshtja penale eshte fenomen real qe tregon vepren penale dhe kryeresin e saj.
•
Paditesi i autorizuar eshte i obliguar qe nga momenti i parqitjes se dyshimit te bazuar
se eshte kryer veper penale ta filloje proceduren penale dhe pasi ceshtja te arrije ne
gjykata ajo duhet ta shqyrtoje ate nga aspekte te ndryshme, duke bere prepjekje qe
t’i ndricoje faktet qe kane lidhje me vp (vendin, menyren, kohen etj.), pastaj faktet qe
kane te bejne me kryesin e vp, pegjegjesine penale te tij, motivin etj.
•
I tere ky aktivitet eshte ne funsion te konstatimit te se vertetes. Keshtu, po mos te
ishte vp dhe personi i caktuar si kryeres nuk do te kishte nevoje per zhvillimin e
procedures penale.
•
Ne te vertete jane te shumta rastet kur disa vp kryhen nga nje person ose… pra
koneksiteti i vp, per te cilat mund te zhvillohet procedure penale e perbashket.
•
Bashkimi i procedures eshte parapare ne interes te ekonomizimit te procedures,
kurresimit te kohes, shfrytezimit te njehershem te provave dhe eliminimit te
mundesive te paraqitjes se kunderthenieve.
•
Bashkimi i procedures nuk eshte obligi, por si munesi te cilen mund ta aplikoje
gjykata.
14.Objekti dytesor i procedures
penale
• Gjykata gjate zgjidhjes se ceshtjes penale mund te vije ne situate qe te marre nje sere vendimesh edhe per ceshtjet tjera, pervec per ceshtjen penale, te cilat po mos te ishte vp, fare nuk do te shqyrtoheshin e procedure penale.
• Objekt sekondar i procedures penale jane:Kerkesa pasuroro- juridike, shpenzimet e procedures penale dhe ceshtja prejudiciare.
• 1.KERKESA PASURORO- JURIDIKE
• Me rastin e kryerjes se vp personit te demtuar mund ti shkaktohet dem material dhe moral.
• Per shkak te lidhmerise qe ekziston me vp i demtuari ka mundesi qe propozimin per realizimin e kesaj kerkese ta paraqese ne procedure penale.
• Perndryshe kjo eshte objet i proc.civile.
• Kjo e drejte mund te ushtrohet nga personi i demtuar dhe te afermit e tij ne perputhje me KPP • Kur me vp eshte demtuar pasuria publike kerkesen e paraqet personi i autorizuar.
• Kerkesa per kompenzim demi mund te perfshie kompensimin e demit, kthimin e sendeve ose prishjen e veprimit te caktuar juridik.
• 1.Ne emer te kompensimit te demit i demtuari mund te kerkoje kompensimin e demit material, fitimit te humbur dhe kompensimin e demi moral.
• 2.I demnturi mund te kerkoje kthimin e sendit kur sendi ka vlere te vecante per te (ora e dhuruar) dhe kur kjo eshte e mundur
• Sendet i dergohen te demtuarit pas perfundimit te procedures, por kjo mund te behet edhe me heret- kur ato nuk sherbejne si prove ne procedure dhe kur nuk ka dilema rreth perkatesise se sendit.
• 3.I demturi mund te kerkoje prishjen e veprimit juridik me karakter pasuror psh., te kontrates se lidhur me force ose duke e vene palen e demtuar ne lajthim
• Propozimi i paraqitet organit kompetetnt dhe ai mund te paraqitet deri ne perfundim te shqyrtimit gjyqesor. • Propozimi duhet te perfshije kerkesen e definuar qarte.
•
Personi mund te heqe doire nga kerkesa e tij, por kur kjo ka ndodhe ai nuk
mund te perserit kerkesen, pervec kur KPP parasheh ndryshe.
•
Perndryshe gjykata qe e zbaton proceduren e merr ne pyetje te pandehurin
per te sqaruar faktet e deklaruara ne propozim dhe heton rrethanat te cilat
jane te rendesishme per vertetimin e kerkeses pasuroro- juridike.
•
Ne rast se kerkesa do te zvarriste proceduren gjykata mund te kufizohet ne
mbledhjen e vetem provave vertetimi i te cilave me vone do te ishte i
pamundur.
•
Gjykata do te vendose per kerkesen plotesisht ose pjeserisht.
•
Kur vendos vetem pjeserisht atehere per pjken tjeter udhezoet per kontest
civil.
•
Ai udhezohet per kontest civil edhe kur nuk ka prova te mjaftuara per te
vendosur mbi kete kerkese.
•
Ne te njejten menyre vendoset edhe ne rastet kur gjykata me aktgjykim liron
te akuzuarin.
•
Gjykata duhet t’i rreket me me seriozitet zgjidhjes se kerkeses pasuroro-
juridike. Pse?
15.Ceshtja paraprake
• Ceshtja paraprake eshte ceshtje juridike per zgjidhjen e
se ciles eshte kompetente gjykata ne procedure tjeter
ose ndonje organ tjeter shteteror, e qe nga ezistimi ose
mosegzistimi i saj varet ekzistimi ose jo i vepres penale.
• Kete ceshtje do ta zgjidhe edhe vete gjykata penale, por
ne kete rast zgjidhja e saj ka te bej vetem me rastin
konkret.
• Ceshtjet paraprake mund te kene te bejne me te drejten
penale materiale (martese, afersi gjinore, cilesi te
personit etj.) nga e cila varet aplikimi i ndonje dispozite
te KP.
• Perndryshe, ceshtja paraprake duhet te jete e
pershtatshme per tu zgjidhur.
16.Shpenzimet e procedures
penale
• Gjate ndermarrjes se veprimeve procedurale ne procedure shkaktohen shpenzime te caktruara, per te cilat gjykata duhet te mbaje llogari dhe te vendose.
• Autoret e se drejtes se proc.penale flasin per lloje te ndryshme te shpenzimeve te procedures. • -Shpenzime ne kuptim te gjere- shpenzimet e jurispondences penale
• -Shpenzime te pergjjithshme- shpenzimet e shtetit lidhur me ushtrimin e funksionit gjyqesor. • -Shpenzimet e posacme- shpenzime qe I referohen rastit konkret, ku hyjne:
• 1.Shpenzime per deshmitare, ekspert, perkthyes etj. • 2.Shpenzime te transportit te te pandehurit,
• 3.Shpenzimet per shoqerimin e te pandehurit, • 4.Shpenzimet e transportit per personat zyrtar, • 5.Shpenzimet e mjekimit te te pandehurit, • 6.Shpenzimet paushalle,
• 7.Kompenzimi i shpoenzimeve te demtuarit, perfaqesuesit ligjor te tij, atij te autorizuar et.
• Ne proc.penale shkektohen edhe shpenzime te perkthimit ne gjuhen e te pandehurit, deshmitarit etj.,te cilat nuk kompenzohen nga personat te cilet i paguajne shpenzimet e procedures.
• Shpenzimet e mbrojtesit te caktuar nga gjykata paguhen nga mjetet buxhetore. • Eshte parim i pergjithshem se ai qe i shkekton shpenzimet ai duhet ti paguaj ato.
• I pandehuri, deshmitari, eksperti etj. i paguajne vet shpenzimet e shoqerimit te tyre forcerisht.
• I pandehuri i shpallur fakjtor detyrohet t’i paguaj shpenzimet e procedures penale. Por ai nuk mund te ngarkohet me kompensim te shpenzimeve per vp per te cilat eshte liruar nga akuza.
• Kur disa te pandehur shpallen fajtor ata ngarkohen me shpenzime qe i kane shkaktuar, kur kjo eshte e pamundur ata ngarkohen per shpenzime ne menyre solidare
• Gjykata mund ta liroje te panmdehurin, deshmitarin, ekspertin etj. Nese me pagesen e shpenzimeve te tilla do te rrezikohej gjendja materiale e tyre..
• Ne rastet kur procedura penale pushohet ose i pandehuri lirohet nga
akuza ose refuzohet akuza gjykata vendos qe shpenzimet te
paguhen nga mjetet buxhetore, pervec kur:
• 1.Personi me vetedije ka paraqitur kallezim te rrejshem penal.
• 2.Paditesi subsidiar dhe ai privat vet i paguajne shpenzimet te cilat
jane shkaktuar nese i akuzuari lirohet nga akuza ose refuzohet
akuza, pervec kur proceudra pushohet per shkak te vdekjes se
personit ose kur i pandehuri vuan nga crregullimet mendore.
• I demtuari i cili eshte terhequr nga propozimi per ndjekje penale dhe
procedura pushon detyrohet t’i paguaje shpenzimet e procedures
nese i pandehuri nuk ka paralajmeruar se do t’i paguaj ato.
• Kur gjykata e refuzon akuzen per shkek te jokompetences, gjykata
kompetente vendos mbi shpenzimet e procedures.
• Kompenzimi i shpenzimeve te mbrojtesit dhe te perfaqesuesit te
autorizuar, paditesit privat, paditesit subsidiar ose te demtuarit
detyrohet t’i paguaje personi i perfaqesuar.
IV.Ligjerata
Subjektet e procedures penale
• Subjekte te procedures penale jane pjesmarresit e procedimit penal. • Ata zene vend te caktuar ne procedure dhe ushtrojne detyra te caktuara.
• Duke u mbeshtetur ne rendesine qe kane dhe funksionet qe ushtrojne ata ndahen ne: • A)Subjekte themelore dhe
• B)Pjesemarres tjere ne procedure penale.
• SUBJEKTET THEMELORE TE PROCEDURES PENALE
• Subjekte themelore te procedures penale konsiderohen paditesi i autorizuar, i pandehuri dhe gjykata.
• Quhen subjekte themelore sepse qe te tre keta ushtrojne njerin nga tre funksionet themelore. • Funksoionin e ndjekteje e ushtron paditesi i autorizuar, ate te mbrojtjes…….
• Padites i autorizuar konsiderohet ……….
• I pandehuri dhe mbrojtesi ushtrojne funksionin e mbrojtjes.Ata grumbullojne prova qe shkojne ne favor………
• Gjykata ushtron funksionin e gjykimit. Ajo vepron si organi pavarur e cila ka detyre te vleresoje provat dhe te jep drejtesine…..
• 2.Subjekte tjere te procedures penale jane ata qe ne nje faze te cakjtuar te procedures futen ne marredhenie proceduralo- penale,e pastaj disa prej tyre dalin nga ai raport,e nganjehet procedura mund te zhvillohet edhe pa ta.
2.Kuptimi, llojet dhe perberja e gjykatave
• Gjykata eshte subjekt themelor ne proceduren penale. • Ajo zhvillon funksionin e gjykimit- dhenies se drejtesise.
• Ky funksion e ve gjykaten ne krye te subjekteve te procedures penale dhe ngarkon ate me zgjidhjen e drejte te ceshtjes penale.
• Gjykatat i mbrojne lirite dhe te drejtat e qytetareve dhe interesat e bashkesise shoqerore. • Sipas KK Kosova ka:Gjykate Supreme, gjykata te qarqeve, gjykata komunale dhe gjykata per
kundravajtje.
• Organizimi i brendshen, kompetencat dhe perberja eshte rregulluar me Ligjin mbi gjykatat e rregullta..
• Gjykatat e permendura, perveq atyre per kundravajtje, jane te autorizuara te gjykojne ceshtjet penale.
• Ne kuadre te nje gjykate gjykohen ceshtjet penale dhe civile.
• Po ashtu, edhe gjyqtaret emerohen si gjyqtar te nje gjykate te caktuar e mandej behet angazhimi i tyre si gjyqtar penale…
• Gjykatat i percjellin dhe studiojne edhe dukurite shoqerore qe jane me interes per realizimin e funksionit te tyre.
• Ato duhet t’i paraqesin raporte periodike Kuvendit.
• Ne gjykimin e ceshtjeve juriodike gjykata vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale. • Ne perberje kolegjiale vepron trupi gjykues dhe kolegji.
• Trupi gjykues perbehet nga gjyqtare profesional dhe porote. Ai mund te veproj ne trup te madh dhe te vogel gjykues.
3.Parimet mbi organizimin dhe
veprimtarine e gjykatave
• Organizimi dhe veprimtaria e gjykatave mbeshtetet ne disa parime. • 1.Parimi i fitimit dhe humbjes se cilesise se gjyqtarit-
• A)-Cilsia e gjyqtarit fitohet me zgjedhje dhe emerim.
• Me emerim, si rregull, gjyqtarit i besohet detyra per kohe te perhershme, kurse me zgjedhje…. • Ne Kosove eshte ne zbatim parimi i emerimit. Kush i emeron….?
• B)Cilesia e gjyqatrit mund te humbet me shkarkim (paaftesi fizike e psikike, sjelljes se padenje etj.) ne detyre dhe me vdekje.
• 2.Parimi i kolegjialitetit-
• Si rregull zgjidhja e ceshtjes penale behet ne menyre kolegjiale. • Kjo vlen si per gjykimin ne shkalle te pare ashtu edhe ne ate te dyte.
• Nga ky parim ka nje perjashtim dhe ai ka te bej me proceduren e shkurter per rastet per te cilat eshte kompetent gjyqtari i vetem.
• Ky parim eshte ne funksion te zgjidhjes se gjithanshme dhe te drejte te ceshtjes. • 3.Parimi i pjesemarrjes se qytetareve ne gjykim-
• Ideja e pjesemarrjes se qytetareve ne gjykim eshte shume e vjeter.
• Ne Kosove gjyqtaret marrin pjese ne gjykim ne cilesine e gjhyqtareve laike. Ata gjykojne bashkarisht me gjyqtaret profesionale ne trup gjykues te perzier dhe ata jane te barabarte ne vendimarrje. Dallimi i vetem eshte se gjyqtari laike nuk mund te jete kryetar i trupit gjykues. • Gjyqtar laike mund te emerohet personi qe ka moshen se paku 25 vjet, ka vlera te larta morale
dhe nuk ka dosje penale.
• Gjyqtaret laike futin ne punen e gjykatave realitetin e jetes se perditshjem. • Puna e gjyqtareve laike ka nevoje te rishikohet…
• 4.Parimi i pavaresise-
• Gjykatat ne ushtrimin e funksionit te gjykimit jane te pavarura dhe gjykojne ne baze te KK dhe te ligjeve.
• Pavaresia e gjykates realizohet vetem atehere kur respektohet parimi i ndarjes se pushteteve. • Gjykatat jane te pavaruara vetem atehere kur karriera e gjyqytareve rregullohet me ligj te vecante. • Pavaresia e gjykates nenkupton zgjidhjen e ceshtjes konkrete me paanesi dhe ne perputhje me
ligjin ne fuqi.
• Pavaresia e gjykates nuk perjashton detyrimin e saj per te respektuar ligjin • 5.Parimi i paanshmerise-
• Ky parim kerkon qe gjykatat ne punen e tyre te jene te paanshme.
• Gjykimi i paanshem nenkupton mungesen e simpatise, antipatise, prezencen e animit,
paragjykimit, te meta te cilat keto muned te eliminohen me institutin e perjashtimit te gjyqatrit. • 6.Parimi i shumeshkallshmerise-
• Ky parim nenkupton ekzistimin e gjykatave te rangut te ulte dhe te larte neper te cilat do te kaloje ceshtja gjyqesore.
• Ne Kosove, si rregull, procedura penale eshte dyshkalleshe, por ne disa raste ceshtja penale mund te gjykohet edhe ne shkalle te trete.
• Permes ketij parimi mundesohet shqyrtimi i gjithanshem i ceshtjes penale dhe ne menyre objektive.
• 7.Parimi i sigurimit te mbrojtjes-
• Roli i mbrojtesit eshte i pazevendesueshme (mundeson mbrojtje profesioanle). • 8.Parimi i cmuarjes se provave sipas bindjes se lire te gjykates-
• Ky parim i mundeson gjykates qe pas perfundimit te procedures provuese, te vleresoje fuqine provuese te provave dhe te paraqese qendrimin e vet pse i ka vleresuar provat ne ate menyre. • Ky paim i mundeson gjykates qe nga bindja e vet e lire te vleresoje se cilin fakt do ta marre si te
provuar.
• KUSHTET PER EMERIMIN DHE SHKARKIMIN E GJYQATREVE
• Pasi eshet fjala per funksion tejet te rendesishem, ligjvenesi ka percaktuar kushtet qe duhet t’i plotesoj nje person per ta ushtruar detyren e gjyqtareit.
• Sipas legjislacionit ne fuqi qe nje person te emerohet gjyqtar duhet t plotesoj leto kushte: • 1.Te keet te kryer fakultetin juridik,
• 2.Te kete dhene provimin e judikatures, • Te keet vlera te larta moralke,
• Te mos kete dosje penale,
• Te mos kete marre pjese ne zbatimin e masave diskriminuese ose ligjit represiv, • Te mos jete regjistruar ne ndonje parti politike apo i angazhuar ne veprimtari politike, • Te kete pervoje te caktuar pune.
• Funksioni i gjyqatrit mund te ushtrohet si duhet vetem nese personi i ploteson te gjitha kushtet e lartcekura.
