UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI JURIDIK
JURIDIK I PËRGJITHSHËM
PUNIM SEMINARIK
Lënda:E Drejta Kushtetuese.
Tema:Definimi i Kushtetutës,Klasifikimi I Kushtetutave.
Miratimi dhe Ndryshimi i Kushtetutave ).
Punuar nga: Berat Dërmaku , student.
2
1.1 Ç’është Kushtetuta dhe Rëndesia e
saj ...2
1.2 Përmbajtja e
Kushtetutës ...3
1.3 Kushtetutate Forta(Rigjide)dhe te
Buta(fleksibile)...4
1.4 Kushtetutat e Shkruara dhe te Pa
Shkruara ...5
1.5 Kushtetuta Reale dhe Fiktive
(Formale) ...6
2 Miratimi dhe Ndryshimi i kushtetutave
2.1 Format e Miratimit te
Kushtetutës ...7
2.2 Miratimi përmes organit
Ligjvënes ...8
2.3 Miratimi përmes organit te Veqantë Kushtetues
...9
2.4 Miratimi permes një referendumi
popullor ...10
2.4 Miratimi përmes nje mekanizmi Ndërkombëtar ...11
2.5 Ndryshimi (amendamentimi)i
3 .
Literatura ...
...13
Ç’është Kushtetuta dhe Rëndesia e saj
Kushtetuta është ligji themelor i një Shteti, Federatë ose Konfederatë.Kushtetuta ështe ligj apo akt juridik kryesor i nje vendi apo Organizate.
Ligjet dhe rregulloret e tjera te shtetit dhe organizates duhet te jenë ne përputhje me Dispozitat Kushtetuese.
Ajo rregullon bazat e rregullimit shtetëror, strukturën territoriale të shtetit,
marrëdhëniet e shtetit më shtetet përbërëse të tij federale dhe më shtetet e tjera, si dhe marrëdhëniet më të nënshtruarit e tij ligjor dhe të drejtat dhe detyrimet e tyre. Pushtetit shtetëror i konstituuar në këtë mënyrë është i lidhur për kushtetutën e saj si ligjin më të lartë dhe pushteti (fuqia) i saj mbi të nënshtruarit ligjor kufizohet në këtë mënyrë. Në shtetet demokratike pushteti kushtetutdhenes buron nga populli. Kushtetutat shpesh përmbajnë detyrime dhe synime shtetërorë të cilat shpeshherë pasqyrohen në Preambulë.
Sipas Hauke Möller kushtetuta ka funksion të dyfisht : "në njërën anë organizon
ndarjen e pushteteve dhe përcakton mënyrat e vendimmarrjes në organizatën shtetërore. Në anën tjetër përmbajnë rregulla si ato të të drejtave themelorë, për të cilat pasataj pushtetet (legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori) janë të lidhura".
Në disa vende Kushtetutat njihen edhe si ligj themeltar apo statut
themeltar.Kushtetuta zakonisht perkufizon shtetin ose organizaten ,qarteson
detyrat e shtetit dhe organet udhëheqëse te tij dhe sherben si ombrell per ligjet e tjera te shtetit.
Ne shumicen e vendeve Demokratike ,mirpo edhe ato autoritariane,kushtetuta perfshin edhe nje Kart te te Drejtave dhe Lirive te njeriut te cilat nuk guxojn te shkelen nga organet e vendit ose ligjet e tjera qe i nxjerr organi ligjvenes i atij vendi.
Nje kushtetute eshte nje grup i parimeve themelore apo precedent i themeluar sipas se ciles nje shtet apo nje organizate tjeter eshte qeverizur .Kto rregulla se bashku perbejn se qfar subjekti eshte.Kushtetuta mund te jet e kodifikuar ne nje dokument te vetem, e pa kodifikuar ose e pa shkruar fare.
Të Kushtetuta parimisht
•
Kushtetuta mund të ndryshohet vetëm nën kushte të vështirësuara ; për ndryshimin e saj
shpeshherë është i thirrur vetëm kushtetutdhenesi.
•
Veprimet e organeve shtetërorë janë nga ana formalë dhe përmbajtjesorë të lidhura për
udhëzimet kushtetuese.
•
Ajo gëzon përparësi kundrejt të gjithave ligjeve të tjera shtetërorë.
3
•
Në shumicën e demokracive të lira respektimi i saj ruhet nga një juridiksion i veçantë dhe
i pavarur. Ai, pra juridiksioni i veçantë (Gjykata Kushtetuese në shumicën e rasteve),
mundët përmes kontrollit ligjor jo vetëm të shpallë ligje si kundërkushtetuese, por edhe të
shpallë ndryshimet kushtetuese vetë si kunndërkushtetuese.
Rëndesia e Kushtetutës
-per shtetin dhe shoqerin bashkohore eshte e shumfisht.Ajo veshtir mund te pasqyrohet ne menyr abstrakte por rendesia e saj vrehet nga historiku ,roli dhe zhvillimi i paraqitjes neper periudha.Qe nga shekulli XVIII e deri me sot perveq ne disa vende dhe periudha te caktuara, kushtetuta eshte trajtuar si dokument themelor juridik-politik i nje vendi.Si ligj mbi ligjet ,si akt juridik politik kushtetuta ka funksione te rendesishme.Është Akt i formimit teorganizimit te shtetit ,perkatesisht pushtetit politik te tij.
Si një ndër burimet formale themelore të së drejtës, e në veçanti të së drejtës kushtetuese,kushtetuta është jo vetëm bazë juridike për konstituimin dhe funksionimin e organeveshtetërore, por edhe burim i autorizimeve të tyre, pra bazë për funksionimin e sistemit politik të një vendi.S i l i g j m ë i l a r t ë , s i l i g j t h e m e l o r e i s h t e t i t , k u s h t e t u t a ë s h t ë b a z ë p ë r r e a l i z i m i n d h e sigurimin e drejtësisë, bazë për harmonizimin e akteve të ndryshme juridike në një shtet.Kushtetuta është akti themelor me të cilin jo vetëm që proklamohet, por edhe garantohendhe realizohen të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe të shtetasit.
Kushtetuta eshte shprehje juridike dhe garance e egzistimit dhe realizimit te kushtetuetshmeris ne nje vend.Kushtetuta eshte baze per veprimin dhe sjelljen e qdo organi shteteror dhe qdo bartesi te autorizimeve publike ,korniz per
autorizimet e tyre ,pra edhe mbrojtese nga arbitrariteti i tyre.
Per rendesin e Kushtetutes flet edhe angazhimi i shum mendimtareve si:Platoni Arisoteli ,Makiaveli ,Zhan Baden ,Hobsi ,Loku
Përmbajtja e Kushtetutës
Per nga permbajtja e saj mund te nxerrim perfundime perkitazi me karakterin dhe lloin e kushtetutes,poziten e saj ne hierarkin e akteve juridike dhe tërë rendin Jurdik.
Se qfar permbajtje do te ket kushtetuta mvaret nga vullneti i Kushtetutvënsit.Ai eshte i lire te caktoj permbajtjen,strukturen,vellimin dhe qeshtjet qe do ti rregulloj me kushtetutë.Perjashtimisht ka raste te rralla kur kushtetutvënsi nuk ka qen plotesisht i lir ne caktimin e permbajtjes ,kemi rastin kur faktori nderkombetar i kishte imponuar Qipros ne vitin 1960 (ne baze te marrveshjes se Cyrihut) ,apo te Bosnjes dhe Hercegovines te vitit 1996(ne baze te marrveshjes se Dejtonit).
Kushtetuta, medoemos duhet t’i rregulloj dy çështje: liritë dhe të drejtat themelore tënjeriut e të shtetasit dhe pushtetin shtetëror.
4
Lirit dhe te drejtat themelore te njeriut e te shtetasit jane lëmë qe rregullojn gati te gjitha kushtetutat e shkruara ne tekstin normativ.Me perjashtim Kushtetuta e SHBA-VE e vitit 1787 e cila nuk permbante dispozita lidhur me lirit dhe te drejtat e njeriut e te shtetasit deri ne vitin 1791 qe ishte plotesuar me 10
amendamente.Gjithashtu Dispozita te keti lëmi nuk permbanin as Kushtetuta e Kanadas (1867),e Australis (1900) dhe e Ganes (1960).
Kushtetutat e te gjitha vendeve (prej asaj te SHBA-VE E DERI TEK ATO TE FUNDIT ) permbajn dispozita kushtuar pushtetit shteror .
V a r ë s i s h t n g a v e n d i n ë v e n d , k u s h t e t u t a t r r e g u l l o j n ë o r g a n e t e p u s h t e t i t l e g j i s l a t i v , ekzekutiv e gjyqësor, organizimin territorial, financat, marrëdhëniet ndërkombëtare,ushtrinë dhe forcat e armatosura, çështjen e luftës dhe të paqes etj.
Përbërja (Struktura) e Kushtetutës
Varsisht nga Përmbajtja e Kushtetutës , nga forma e rregullimit shtetror(shtet unitar apo federativ) , mendimi i kushtetutvënsit , Teknika Juridike etj..,Varet si perberja ashtu edhe vellimi i Kushtetutës , Sidomos Pjeses Normative te Saj.
Prandaj Hasim ne Kushtetuta shume te shkurtra(siç eshte rasti me ate te Tailandes te vitit 1959 me vetem 30 nene ne 3 faqe tekst),Apo shume te vellimshme (siç është rasti me Kushtetutën e Indis e vitit 1949 me 395 nene dhe 9 shtojca me tekst prej 131 faqesh).
2. Pjesa Normative
Preambula (nga lat.Preambulum-Hyrje , parahyrje,
parathënie)-Rëndom gjendet ne fillim te Kushtetutës dhe është e ndar nga pjesa Normative e saj. Ka raste kur Preambula futet ne kushtetutë ne forme te parimeve themelore ,Apo deklaracionit mbi parimet e sistemit te proklamuar apo parashikuar shoqëror e Politik(siç ishte rasti i kushtetutës se RSFSR {Republika socialiste Federative e Rusisë Sovietike} te vitit 1918.Preambula Zakonisht eshte e shkurter dhe
Koncize.Ajo shpreh Bazen Ideore dhe qellimet per te cilat eshte
miratuarKushtetuta,perkatesisht ajo permban ate lënd qe duhet ta sendndertojë Kushtetuta,pastaj kohën dhe rrethanat e te cilat eshte miratuar etj.Dallimi nga pjesa normative ,Preambula paraqet nje tersi kontinuele dhe nuk eshte e ndar ne
nene.Ate e praktikojn sidomos kushtetutat e miratura pas Revulucioneve,pas luftave nacional çlirimtare,pas kthesave te rendesishme politike,ekonomike ,kombëtare etj.Preambulen e hasim qysh ne kushtetuten e SHBA-VE 1787 ,si dhe nje numer te madhe te Kushtetutave Bashkohore,perfshir edhe vendet ne
Tranzicion.
5
Pjesa Normative e Kushtetutës-
Paraqet pjesen qendrore perkatsisht kushtetuten e vendit perkates.Aty shprehet permbajtja e tekstit kushtetuës.Pjesa normative eshte shenuar sipas neneve me numra Arabë.Varsisht nga materia qe rregullon pjesa normative ndahet ne pjesë dhe Kaptina me perjashtim te kushtetutave te shkurtera (psh. Ajo e SHBA-VE QE KA VETEM 7 NENE).Kurse disa jan te gjata dhe ndahen në nënkaptina te perbera prej disa alineve te shenuara me numra Arabë.Pjesa dermuese e kushtetutave ne qdo pjese te saj rregullon qeshtjen qe eshte objekt rregullimi .Disa kushtetuta sidomos ato bashkohore permbajne kete pjesë:Dispozitat e pergjithshme,lirit dhe te drejtat e njeriut dhe te shtetasit,organin legjislativ,shefin e shtetit,organin egzekutiv,organin
gjyqesore,ndarjen territoriale,vetqeverisjen lokale dhe ushterin,menyren e ndryshimit dhe dispozitat kalimtare te Kushtetutës. Duhet theksuar se nuk ka as ndarje e as permbajtje e as rradhitje standarte por ndryshon nga kushtetuta e se cilit vend.
Kushtetutat e forta(Rigjide,ngurta)dhe Të Buta(Fleksibile)
Teoria mbi kushtetutat e forta dhe te buta e mbeshtet kuptimin e kushtetutes kryekput ne elemente procedurale (Autor i kesaj teorie eshte James Bryce(Xhems Brajsi)}.
ndryshimin e saj, procedura për miratimin dhe ndryshimin e kushtetutës,shumica e votave të nevojshme për miratimin apo ndryshimin e saj etj.
Kushtetuta të cilat i miratohen dhe i ndryshon organi i posaçëm apo organi përfaqësues irregullt, por i miraton sipas procedurës dhe me shumicë votash, e cila është më e madhese ajo për nxjerrjen e ligjeve,konsiderohen si kushtetuta të forta (të ngurta).
.Kushtetutat që miratohen nga organi i cili nxjerr ligje të rëndomta, ose sipas procedurës për xjerrjen e ligjeve të rëndomta, konsiderohenkushtetuta të buta.
Lidhur me organin qe duhet te miratoj Kushtetuten egzistojne disa mendime si ai i Zhan Zhak Ruso-s— qe ka pohuar se Kushtetuten mund ta miratoj vetem populli ne menyr te drejtperdrejt me
referendum.Sipas Sjejes-it Kushtetuten mund ta miratoj vetem kuvendi kushtetutvënes si organ i posaçëm i cili posedon Pushtetin Kushtetutvënës.
Sipas mendimit te nje numri te madh teoricientesh Kushtetutën duhet ta miratoj organi me i larte perfaqsues. Gjat Historise jan zbatuar keto dy forma:Me referendum Kushtetuta e Frances 1946 dhe 1958 si dhe rasti tjeter ne Rusi ne vitin 1993 .
Teoria mbi “Kushtetutat” e forta paraqitet separi ne SHBA e ne France kurse ajo e bute ne angli dhe ate nga Brajsi.
6
Kushtetutat e shkruara dhe të pa shkruara
Ky klasifikim i kushtetutave sherben vetem ne formen e tyre.Teoria mbi keto kushtetuta i qaset kuptimi i kushtetutes ne menyr te njeanshme,ekskluzivisht nga kuptimi formal ,perkatsishtkendveshtrimi material Duke u nisur nga gjendja
neFrance ne shek.XIX ku ka egzistuar kushtetuta e shkruar dhe e kodifikuar ,mendimtari Francez Aleksis Dë Tokvil thoshte se Anglia “nuk ka kushtetutë “Ne polemik me mendimtarin Anglez Xhems Brajsi pohon se se Anglia “ka kushtetutë jo te shkruarë’.Andej nga ateher flitet per Kushtetutat e shkruara dhe jo te
shkruara..
Kushtetuta reale, fiktive,reale-programatike dhe
programore-deklarative
Ky klasifik eshte rezultat i qasjes kuptimit te kushtetutes nga aspekti Sociologjik e Politologjik.Kushtetuta reale konsiderohen ato kushtetuta që shprehin gjendjen ekzistuese reale nëshoqëri.Kushtetuta fiktive konsiderohen ato kushtetuta të cilat nuk zbatohen në praktikë, që efshehin gjendjen reale ekzistuese dhe u shërbejnë garniturave në pushtet për
zhvillimit të mëtejmë.Kushtetuta programore-deklarative janë ato kushtetuta të cilat merren me perspektivëndhe synimet e zhvillimit shoqëror në të ardhmen duke mos shprehur gjendjen e tanishme.
Miratimi i kushtetutës
N ë p r a k t i k ë n k u s h t e t u e s e j a n ë t ë n j o h u r t r e s u b j e k t e , e n ë b a z ë t ë k ë s a j t r i f o r m a t ë miratimit të kushtetutës, të bazuara në sovranitetin popullor: (1) miratimi i drejtpërdrejtn g a p o p u l l i ( m e r e f e r e n d u m ) , ( 2 ) m i r a t i m i n g a a n a e o r g a n i t ( t ë
k u v e n d i t ) kushtetutëvënës dhe (3) miratimi nga ana e organit të rëndomtë (legjislativ) përfaqësues.Forma (1) më e përshtatshme nëpërmjet së cilës vjen në shprehje vullneti i popullit ështëajo kur kushtetuta miratohet
drejtpërdrejt nga populli-me referendum kushtetutëvënës.Miratimi i kushtetutës (2), i mbështetur në sovranitetin popullor, është organi (kuvendi)kushtetutëvënës (kushtetues), i cili zgjidhet drejtpërdrejt vetëm për të kryer këtë punë.Kjo formë paraqitet me paraqitjen e kushtetutave të para të shkruara, është zbatuar merastin e miratimit të Kushtetutës së SHBA më 1787.F o r m a e t r e t ë ë s h t ë a t ë h e r ë k u r k u s h t e t u t ë n e m i r a t o n o r g a n i l e g j i s l a t i v ( k u v e n d i i rëndomtë), sipas procedurës së veçantë dhe me shumicë votash të kualifikuar që dallohennga procedura dhe shumica për nxjerrjen e ligjeve. Kjo formë për herë të parë ështëzbatuar me rastin e miratimit të Kushtetutës së Francës në vitin 1875.
Mënyra e ndryshimit të kushtetutës
Me ndryshimin e kushtetutës nënkuptojmë ndryshimin e saj në tërësi (zëvendësimin e sajme kushtetutë të re), ose ndryshimin e saj të pjesshëm.Zëvendësimi i kushtetutës ekzistuese me kushtetutë të re nënkuptohet me vetë termin dhemundësinë e ndryshimit.Për ndryshimin e kushtetutës ekzistojnë modele të ndryshme, nga të cilat në praktikëm b i z o t ë r o j n ë t r e : ( 1 ) n d r y s h i m i m e a n ë t ë r e f e r e n d u m i t , ( 2 ) m e a n ë t ë k u v e n d i t kushtetutëvënës dhe (3) nga ana e organit (të rregullt) legjislativ.Aktet me të cilat bëhet ndryshimi apo plotësimi i kushtetutës janë: ligji kushtetues dheamendamentet kushtetuese.Ligji kushtetues praktikohet rëndom, kur bëhen ndryshime të vëllimshme të kushtetutës.Amendamenti, si akt për ndryshimin e plotësimin e kushtetutës praktikohet, rëndom kur bëhen ndryshime dhe plotësime më të vogla. Ndryshimi faktik i kushtetutës , kjo mënyrë e ndryshmit të kushtetutës bëhet
nëpërmjetd o k e v e k u s h t e t u e s e , i n t e r p r e t i m i t t ë d i s p o z i t a v e t ë k u s h t e t u t ë s n g a a n a e g j y k a t a v e , kështu, pa u ndryshuar dispozita e caktuar e kushtetutës interpretohet ndryshe dhe i jepet përmbajtje tjetër nga ajo që i ka dhënë kushtetutëvënësi (siç është rasti me praktikën eGjykatës Supreme të SHBA).
7
Literatura
1.”Sistemi Kushtetues I Republikës së Kosovës”Prof.Dr.Arsim Bajrami Prishtinë 2011.
2.”Parlamentarizmi”( Aspekte krahasuese)- Prof Dr. Arsim Bajrami Prishtinë 2010.
3.”E Drejta Kushtetuese “ -Dr.Kurtesh Salihu Libri 1 Botimi i 4-Të. Prishtinë 2004.
