Munich Personal RePEc Archive
Human Capital and Productivity in
Microenterprises
Mungaray, Alejandro and Ramirez-Urquidy, Martin
Universidad Autonoma de Baja California
April 2007
Online at
https://mpra.ub.uni-muenchen.de/4064/
I
!" !#$ !" ! !%& $ '" " $' (% ) # " "( % * ( ' & &$ " + ) %", (("( & ' " "'$' " - $" ' .% " ! $ $"' !" / '" &" '& " ' * ' ' * "(%
% ( '& ' * .# "0$"' " " !" + "' !" '& & *"&" - 1 + * $'") % %( " !" '" ." +"" !%& $ ( $' (% ) # (" "'& "( .# " & * $' (% % + ! !" % (%&&# ) ' . " ' ' '& "(% ( '& ' * .# "0$"' "
"-) (" " !" 2 *" !%& $ ( $' (% ) # '"$ ' "(- I '"$ ' "( ! . ! #$" )" &" !%& $ ! )" #&&" ' ' .% $' (% ) # +!"'" !" &$ "0$"' " " $'"( & - ! + %( * ! !" *,'% "0 " " !" '& !" &$ " "0$ "( .# !"
%&% "0$"' " " !" & *"&" - " %' "(% %' $' & ' # ' " ! "(% ( '" +"' ! ! " *" "' "( .# "0$"' " " ' * !" '& & *"&"
-'& 3 (" % &%" ' (" & ' "&$'" " " ' . / ' "&$4' &" " ! $3 " (" 5%" ( "'" " " %&% 3 (" $ !%& " "&$'" " ( "'" " " 6'& (" $' (% ) ( (- " "&" )"( $ ' "' %' .'" $ !%& # $' (% ) ( ( 5%" " ("' ) (" " " ' . / %#" " ' & " /% (" ( %" " (" $ !%& " ' ( ( '& "
% " "(% ) # $'" ( 7 /" (" '8 "' '& %&% ( ' )6 (" "0$"' " (" (%"9 "
(& ' 3 (" "* - *'%" ' . / $'") '" 3 " '" $ !%& #
$' (% ) ( ( " (" "'& ' )6 (" " & ' % " (" $' (% 3 5%" '$ ' ) ' . " $ ' '"$'" " ' ( )" " (" " ' ( ( '& # "0$"' " - '" % ( $'" " ") (" ) ' (" ! $3 " (" $ !%& " " " ( (" 5%" " ' ( ( '& # "0$"' " " (& ' 3 ("
-Capital humano y productividad en microempresas
I
! $3 " . " " . " ( (" ' (" "' %' " 3& " " 5%" " $ !%& '& ( $ ' ' (" )"' 3 " "(% 3 '& (" " '" & " # (" "0$"' " " " ' . / " &"/ '" *'" " " (" ' . / ( '" & # ' $' (% ) ( ( # " " " " (" "&$'" # % & # ' $' $"' ( ( " " (" $ 4 " - " "''" "&$4' '" 3 " '" $ !%& # (" "&$"9 )" & ' " 3& ! ( &$ &" " "$ ( $ ' % '&" " " " %( ("
'" & " " 3& - " 8&. & ' " 3& " % " "&$4' (" " ! $3 " ! ( '% ( $ ' ' (" % ( )"' ( ( (" " %( . / ( "'" " )" " (" *'"* 3 5%" ! '" ( " $ !%& *% ) ' . " (" (" "&$"9 " & " " * ) " 60 $"'& " (" "* # $' (% ) ( (- 8 "&$4' (" ! $3 " (" $ !%& )" (" " . " & " " 60 $ ' % '&" " " " 8&. (" & ' "&$'" ! ( $ . '( ( $ ' 5%" ' . / " " " " ( $%"(" . ' 3 "' %' .'" " $ !%& " " $ 4
&. 6 " %( (" % "*&" "&$'" ' 5%" ! (5% ' ( *' '" ") " ( % " (" (" '' )" "'
-" ' . / .% "0 " ("' " " 5%" (" $ !%& 8 (" & ' "&$'" (" . / ) ' *'"* ( " (" " ' ' " "&" 5%" $"'& ") % ' % ' .% 3 -:" 7 " &$ (" " ' ( ( '& # "0$"' " " (& ' 3 (" "*
.'" ( 8& $' (% ) " % *'%$ (" & ' "&$'" . / ! $3 " (" 5%" ( "'" " " %&% 3 (" $ !%& " "&$'" " ( "'" " " 6'& (" $' (% ) ( (- $" 5%" '" % )"( $ ' "' %' " 3& "
60 ("&8 (" % 7 3 (" '& 3 )" (" (" *'"* 3 " " ' & " /% (" $'" ( 7 /" '& " (5% ' ( " % " "(% ) #
$'" ( 7 /" '& " $ ' "0$"' " # 5%" " %( (" " " $ %" " ("' ' ; &" " $' &"' - < ' " ( (" ' . / $'") '" 3 " '" $ !%& # $' (% ) ( ( " (" "'& ' )6 (" % " (" $' (% 3 5%" '$ ' ) ' . " . ' $ ' '"$'" " ' ( )" " (" "(% 3 '& # "0$"' " " " ' . /
-' .% 3 (" $ !%& " &"( ( ' )6 (" ( "'" " " " 4 ( " (" $' (% ) ( ( (" '" " '" *'%$ (" & ' "&$'" (" %"'( % $"' ("
-2
'" % ( $'" " ") (" ) ' (" ! $3 " (" $ !%& " " " ( (" 5%" " ' ( ( '& # "0$"' " " (& ' 3 (" "* ) '" " $' (% ) ( ( (" & ' "&$'" % 5%" &$ ( "'" ( ( (" $'"( & "
&$ (" "*% ( 5%" $"'& " ' $"'& " (" "&$'" " " '* $ 7 - '" ( & " (" "(% 3 " & "' 7 $ ' % '&" " $ ' "(% 3
6 " ( "' '" '"$ ' ( $ ' "0$"' " - '" % ( &%" ' ." " $ " " 5%" $%"(" " "' $' *' & (" " 5%" ) '"7
' "'" (" $'" ( 7 /" " " $ (" "* " " & ' (" '" ' 3 (" '" %' " 5%" " (" " )%" )"
-!"
$"' "$ 3 "' "' (" $"5%"9 "&$'" " ! & ( ( (" (" !" & " %" (" *' (" $' . "& (" " . ( ( " 3& '" " 3 # (" "&$ " - " " "0 *' "&$'" "0$"' &" 3 $' . "& $ ' & " "' % " &4 (" " 7 ( $' " $"5%"9 "&$'" . / " 5%"& ("
%. ' 3 = % * ' # >??@A " ./" ) (" $' )" ! ' % " " " ) % $ " (" ) 3 % "0 . ( ( $' (% ) # $ ( ( (" "0$ ' '"(" " (" & " =<' " >??>A- &. " 3* ) ' (" $"5%"9 " " ! !" ! ") (" " . "') ' " (" '" " " (" " '% %' "&$'" ' # (" "&$ " " $ 4 " & ( ( 5%" &%" ' '"&" (" $ ' $ 3 (" "&$'" $"5%"9 = # %('" ! >?B?A- ' !" ! &$ ' " ! ( " (" $ 7 & " (" $"' &" " ( (" "&$'" *' (" 5%" ! "&$'" ( ( "* " 3* (" " '"(% ( # " %#" & *" " (" &. " " &4 (". ( %
) ( (" (" ) 3 = >?? C ''"" # !%' 2
>??BA-60 " " ' "&$'" ' " ( ) (" " % ' *' (" *'%$ . " ;&"' (" "&$ " ( # " ' (" ) ( ( " 3& ( (" $"' "*; 3 -*'%$ " '& " & ' $"5%"9 &"( # *' (" "&$'" & " % ' " " % ('
>-CUADRO 1
Clasificación de las empresas en México
Manufactura Comercio Servicios
Micro 1-10 1-10 1-10
Pequeñas 11-50 11-30 11-50
Medianas 51-250 31-100 51-100
Grandes Más de 250 Más de 100 Más de 100
Fuente: Diario Oficial de la Federación, 2002.
"&$'" ' "'4 ' " - % "0 '"& " " %" ' " >-EF (" " '% %' "&$'" ' 5%" " ( ' .%#" " &"( # *' (" "&$'" ' "' 7 ( $ ' $ ""' $ ( (" " 3* # (" *" "' 3 (" ) ' *'"* ( 5%" " ! $"'& (
%' ' " &"' ( ( 8& = % * ' # DD
A-" ' "0 '"& " " %" ' & ' # $"5%"9 "&$'" ' " ( $' $ &" " &"' ( "' " ( *% ! (" &"' ( 5%" $"'
" *4 ' ( " *" "' . / )" " (" ) ' *'"* ( # $ ' "' "&$ " (" . / '"&% "' 3 - "&$'" 7 % $ ' $ 3 " "&$'" " (" ?B-@F " DDE "*; " ; & " . " " *'%$ (" & ' "&$'" 5%" (" %"'(
3 %" ! ( "7 "&$ " ( 7 % $' $ ' 3 (" ?GF .'" " ' 5%" (" *% '& " &" ' (" ?@-GF '"* ' ( " >??E-$'"( & (" " "&$'" (" ' (" " '% %' "&$'" ' " '"$' (% " " (
" '" " 3& ?B- F " & % %' ??-?F " " &"' # ??-@F " "') $' $ ' " 5%" $'8 &" " ! ) ' ( (" (" >??E- " ' (" " " & & "*&" (" & ' "&$'" "&$'" " '" % # ' . / ( '" '"$'" " ?EF " " &"' BBF " "') # BEF " & % %' $' )"#" ( GE EE # > F (" "&$ " " ' " '" $" ) % ) "' " " % ( (" " 3& " "&$'"
4$ (" $ 4
-" %"'( ( )"' % '" & ' "&$'" *%" 3* # &$ ' & " ( '" (" "&$'" % )" (" $"5%"9 "&$'" - &$ "0 " (" ( "'" " &$ ' " (" ' (" " (" &"( # $"5%"9 "&$'" = #< :A $" ' (" 5%" &" %( " " ' (" '& ( - H I "' &"' ("
" '' =>??@A ("' & ' "&$'" & % % ( ( (" $' (% 3 (" %. " 5%" " &% ! " " %" ' & '*" (" & ' '"*% ' %# $' $ " ' " 5% " ") . & # '4 (" ) ( (" (" "* % "&$ " (
%" " $' )" ' (" " & ' # ! " % "$ ' 3 " '" (" & # (" "&$'" - & & 4 " 5%" (" " '8 "' % $"' # & ' '& # ("
%. " (" " " $ (" "* " " %" ' $ " (" ' % '" & % * ' # = DDGA '$ "' =>??BA # % 7 =>??GA- % % ( % ' .% 3 $' (% ) " 6'& (" ) ' *'"* ( " & ( ' (" % $ ' $ 3 " " . " & " "&$ " # % "&$ " " &6' # " $ 4 " " (" '' %.
" " "*&" "&$'" ' & )"'( ("' $ " (" (" '' . ( " " &"' ( $ ' & " (" & 5%" " " %" ' " 4 " (" $ .'"7 - ' =>???A H ! =>???A =>?? A I '$"' =>?B A # & & =>?G?A (" 5%" "&"'*" &$" ) (" " "&$'" $%"(" & * ' " " (" " 3& ) '" "' % &"/ ' ( ' .% 3 (" *'" # *" "' ' &"/ '" ( " (" '" & " # (" '' -$ . ( (" ! ") ( '* & "' " (" (" '' % ' " &" #
$ # & ' "&$'" & $ ' " (" % $ " & " " ' 6* .'" " $ $" 5%" %"'7 "&$'" ' " $%"(" " "' " .; 5%"( (" '" & " "5% ( ( "
4
>??BA $ ' 5%" (" & "' %' " " %" ' %. '( ( *' (" " $ '8& (" "&$'" '
-# $ % %
& '
:!% 7 =>?JD # >?@ A '$ ' " "& (" "(% 3 # % " " .'" *" " (" ' (" "' %' " 3& $' $ "' % 8 & % '& (" )"' 3 # % " %"
& % '& (" $ - " "&$ "7 ! . ' (" "$ (" $ !%& '*%&" ( 5%" "(% 3 # ' $" ( ) ( (" $"' *" "' . '" ( & " " 3& &"/ ' ' $ ( (" # ! . ( (" (" *" " $ '
' . / ' # (& ' ' % % # (" "&$'" 5%" "&$ " - "0 " (" ' $ (" $ "' " " . "') 3 "&$4' (" 5%" " $' (%
" ( % (" " " . ( )"7 &" ) ' " (" '" 3 $ , ' . / # &8 ' '" & ! . ( (" # & " (" *"
"-$ !%& " ! (" ( ' ( &" " (" (" $"' $" ) "(% ) - : . " " " $" %#" % $' $ ' 3 &$ ' " (" % '& 3 # % '" ( & " "
"$ " &8 &$ - < ' :!% 7 =>?J>A # H" 2"' =>?J A "* '4 5%" '& " $ !%& # 5%" $%"(" "' ' ( & )"' 3 $ ' % &$ " " (" "&$"9 " *'" (" "' !%& ' " '% %' # "') (" %( 5%" " " $"' 7 (" ) ( ' "7 '" " " ) * ' # ) ( ( (" *" "C " " '" & " " " ' . / 5%" %#" " " (" $'" ( 7 /" '* 7 ( $ ' "&$'" C "(% 3 '& &" "
'* 7 ( " % " "(% ) C $' *' & (" " %( $ ' (% " $' *' & (" "0 " 3 C # " $ ' (5% ' ' '& 3 .'" " % & " (" "& " 3&
-H" 2"' *% 5%" :!% 7 . 3 )"' 3 " $ !%& & ( '" %' )"' ( " *" " $"' ! 7 6 " $" & " " '" & " " " ' . / " ' ( ( # ' & " %# '" ' $ (4 "' $ %' ( $ ' "&$ " ( " & # '" ' # $ ' "&$'" " & # ' $' (% ) ( ( =H" 2"' >?@GA- " '" & " " " ' . / " ") $' (% ) ( ( % %' (" ' . / ( '" " &% ' " $'" ( 7 /" ("
%") ! . ( (" # $"' " ' ) "/ - " ' ( ( " " 5%" )"' % $' " '& (" " "9 7 (" ' (" " %" " $" 7 ( " $' (% 3 (" " '" & " ( "'" (" "&$'" 5%" '" " " '" & " * ( $' (% 3 (" . " " - :"*; H" 2"' " " '" & " " " ' . / # " ' ( ( &$ "&" ' " " " ( (" 5%" " ( & (" "' ! . ( (" '"5% "'" " $" 7 3 # "0$"' " $'8 $ ' 5%"
$'" ( 7 /" ("." (5% ' ' " $ ' " " " %" # $ ' " " " ' . /
-< ' " &" " ' )"' " " "&$ "7 '& ' " $ ' " (" ('" =>?G A # '' + =>?J A $ ' ( " (% ' "' 8% ( (" " . "') . 5%" &"( ( 5%" ( ( (" % ( (" & % %' ( " (%$ . " ;&"' (" ! ' ! &.'" ( '" % 7 ( $ ' $' (% ' % % ( ( (" '" 4 % % '&" = " " >?@?A- )"' " "
" 4 5%" )"' 3 " $ !%& $' (% (" " '" & " '& " " %" " "&$'" '"$'" " . '" ' " 3& &. 6 $' "
'& " (" $'" ( 7 /" $ ' "0$"' " (" ' (" & & ' . / = % * ' # >??@A-< "' '&" " " $' " "&$"7 ' "' . " ( &
$'" ("' ! " ( - ('" $ " . 5%" &"( ( 5%" " ' . / ( ' (" "&$"9 . % '" $ . ( (" " " $' " $' (% ) # '"$" 4 % $"' 3 &% ! )" " $'" (4 #
$' (% - < ' % $ ' " '' + =>?J A % (" $' &"' " '" "' # & (" ' (" ' (" "' %' " 3& " "$ (" " 4 $ . ( ( (" 5%" $' (% ) ( ( %"' " (3*" &" " " &% ( $ ' $' " (" $'" ( 7 /" "&$'" ( ( $ '
' . / ( '" '"$" ' '" $' $ (" % ' . / # " '" ' " & & $' . "& " " $' " $' (% ) - ! $'" ( 7 /" " " ' . / "*; ) ) # # '2 =>??GA
" ") . $' (% ) ( ( ("$" ( " "&" " (" $ 4 "0 " " 5%" %4 $% (" $ ' ( (" ) " " 6 (" $' (% 3 # " '& (" '* 7 ' # &"' 7 ' $' (% = % *
>??EA-$'" ( 7 /" $' $ (" ) ( (" '% ' " " ' . / = "*; H# *,I# * # ' =>??EA $%"(" "' (" &$%" " $'" ( 7 /" (" ' . / $'" ( 7 /" (" $ # $'" ( 7 /" (" '* 7 3 - $' &"' " " 5%" )"' " $'" ( 7 /" ( . '" & % " "& & % " % " ' . / ( '" (5% "'" ! . ( (" " '" " $" 4 # '" %"'7 $ ' "0$"' " - $'" ( 7 /" (" $ " '" "'" & " .'" " % (" &85% # !"'' & " (" % ' "'4 # $ ( (" # ! (" & ) $ ' 5%" - $'" ( 7 /" (" '* 7 3 %#" ( 5%" & " 5%" " *" "' ' )6 (" "' 3 (" $"' 5%"
"') " " " " $' " $' (% ) # (" $ ( (" # $'" ( 7 /" (" 5%" '* 7 $' (% 3 '* (" "&$ - " $ (" $'" ( 7 /" %#" " & " (" "5% $ (" ' . / # (" $ ( (" (" ( "*' " $ ' '" $ ("' " ( "'" " $' . "& C &"/ ' '* 7 3 &% 3 # '( 3 " '" ( "'" " ("$ ' &" C # "
& " .'" " &"' ( - <'" # K !"' =>?BDA " '" "'" " " $ (" $'" ( 7 /" & $ '* 7 # (" 5%" % %&% 3 (" ' (" "&$'" $%"(" "0$ ' % "0 " '* (" "&$
-" -"''-" "&$4' " %"'7 $ ' $' . ' ! $3 " (" $ !%& " ! ( ( )" & ' & & ' " 3& - ' " & & &"' =>?BJA % =>?BBA # 2 "+ &"' # L" =>?? A " ' ' 5%" ( "'" " " $ !%& # $' *'" " 3* " '" $ 4 " "0$ . % ( "'" " " (" '' C # 5%" " $' *'"
" 3* ' (" (" "'& " (" '" & " " . " % 3 (" "(% 3 (" $ . 3 # (" "&$ %&% ( & " - " (" $"' $" ) & ' " 3&
' . / .'" " $ !%& " ! " ( 7 ' % '" 3 " " * ) $"'& " (" "* # $' (% ) ( (- % $' &"' I% & =>?@@A '*%&" 5%" " *' ( (" " " 5%" *" " $"' ." # '" $ (" " &. " " " ' " " & ! . ( ( * ) # 5%" " 8 "
% 3 (" $ !%& $ ' % '&" " )"' 3 " "(% 3 # "0 " 3 - < ' % $ ' " : " % # : 0" =>?BBA " %( ' " &$ (" " '" & " .'" " $' " ("
& (" (" " (" ' . / ( '" " % "* (" *' % %' # " ' ' 5%" "(% 3 # "0$"' " $ (4 "' ("' ( & . " " % % # /%* . % $ $" '" ") " " " " # H " =>??DA " % &%" ' (" $"5%"9 "&$'" (" % "&$ " " %" ' 5%" 9 (" " ' ( ( " ") . $' . . ( ( (" %$"') )" (" 60 ("
"&$'"
6
% 73 % &%" ' (" "&$'" &; $ " " . " & " # . %) 5%" )"' 3 " " '" & " " ") . $' (% ) ( ( " $' 0 & ( &" " >JF- < "' '&" " H ' " =>?? A " '3 5%" )"' 3 " " '" & " " '" . ( '" &" "
$' (% ) ( ( % %' " ( ' )"' " (" "&$'" & % %'"' - 9 (" $%6 H 2 # # ! =>??JA '& 3 (" " %" $ ( " . " & " & % %'"' # & % %'"' " ' ' 5%" " )" (" " ' ( ( $' &"( " " % " " $ ) # * ) .'" $' (% ) ( ( )" (" " . " & " - < ' ; & 1 ! &$ # % %&. * =>???A " ' ' % '" 3 & '* &" " * ) " '" $' (% ) ( ( # ) ' . " (" $ !%& # % '" 3 * ) " '" "
$ !%& # " *'" %"' (" &$ # " *'" - " $"'& 3 '*%&" ' "0 " (" % '" * 3 (" "&$ (" & "&.' (" & &$" ("
) ( (" " " &$ ! ) ( (" %"' (" 6 " &"( ( 5%" " $ !%& " '"&"
-< ' 5%" '" $" ' . / " 60 &4'"7 - = DD A # &4'"7 = DD .A " & %') (" $'" ( 7 /" ( ) (% " $ ' $"' ( " 5%" & ' "&$'" (" " " $ '" . "' " 6 (" " %( " % )"' ' " "') " ' ( $'" ( 7 /" " EJF (" "&$'" 7 ( & & 5%" " '" "/ ' " '"(% " (" % &"( (%' " " $"' ( - < ' % $ ' " "("7& = DD A " &3 % '" . ( ( " 3& (" F " & ' "&$'" (" . / ) ' *'"* ( ( " )" (" " ( ( (" " " " & ' (" "') % )"' ' - < ' ; & &4'"7 = DDGA (" $ 7 & " ) ' . " (" % 3 (" &"( " " "&$'"
$'" ( 7 /" "&$'" ' " & " ' 5%" "0 = DDJA % 7 " 8 (" % " (" $' (% 3 # %') (" $'" ( 7 /" $ ' " ' ' % '" 3 $ ) " '" '" ( & "
'" " " # $'" ( 7 /"- &. ' . / %#" .'" " $ $" % ( &" (" $'" ( 7 /" " .'") )" (" " " $ (" "*
-(
) )* + ,- +). ) ,
/ -+ )0)+ + )0 , + , ) )
-$' (% ) ( ( " &"( ( 4$ &" " & " " " " '" $' (% 3 # %& # (" 4 ( " $ ' " '" $" ' . / # $ 4 & $' (% ) ( ( (" '" =< 1A- " ; & 4 ( " '"$'" " $ ' " (" $' (% 3 ' .% ( "&$ " (" '" $' (% ) ( "'" " %"'7 ( 8& " & " $' $ $' *'" 6 %&% 3 (" $ !%& ''"* % " " '" ' " " 5%" &$ " " # $' (% ) ( ( = ( ' >?@DA- " %( (" " 3
'%7 ( )" (" " . " & " < 1 $%"(" $ %' ' ( "'" " " $' (% 3 ' .% ( ( "'" " " ( ( (" '" % 7 ( " '" "&$'" # " '" $"' ( =H'# / # I DD A 5%" $%( "' " ' '" ( $' $ &" " ( )"'*" " 3* (" $ !%& # '* 7 "
-%& " ( % % 3 (" $' (% 3 *" "' (" ( '" (" *% " " '&
( (" " $' (% 3 O " " ' $ # " " ' . / (" "&$'" *'%$ (" "&$'" # " '" (% " ( % 3
-:"*; ( ' =>?@DA < 1" " % 3 $%"(" ("' ) ' " " 6'& (" " % 3 M N
i i
i i i
bN aK
C Y t
A
+ = )
( M N
( (" $ '8&" ' # . '"$'" " $' $ ' " (" % ( (" $ # " ' . / " " $' " $' (% ) '" $" ) &" " ( " !" ! (" 5%" " 4 ( " &. '* (" "&$ & $' (% (" $' *'" 6 " 6'& ! 2 # (" ' '"
( " " - $ ' ' (" " " % 3 " $%"(" (" ' ( "'" " " " 4 ( " (" < 1= A " '" "&$'" *'%$ (" "&$'" => # A "0$'" 3 M >P N Q>
% $ ( % 3 " %" 3 '" % '4 " *% " " "0$'" 3
-K ' 3 < 1> R
2 2 2 2
2 2
1 1 1 1
1 1
2 1
1
N b K a
C Y
N b K a
C Y
A A
+ + =
− MEN
" "0$'" 3 " " & 3 ( ( 5%" " ") ; &. ( ) (% % $"' ( (" "&$ (" "'& ( % & & " ( (" " *4 # ( " (" " "
& '" " '" *'%$ - H / " %$%" '" % ( (" ( "'" M >P NQ> " '4 (" "'& ( $ ' ' "'4 !"'" " *'%$ " %" 3
-%& " ( 5%" % $ ' (" *'%$ (" "&$'" $%"(" '"$'" " " % & & " *4 % '"5%"' '4 ! & *" " ( ( " 6'& (" ' .% % ) (" %& % 7 ( # & & $'" '" ) (" 6 (" % *'%$ '" $" ' " "
$' $ ' " (" '" # . "'4 " " '" *'%$ # " ( "'" " " 4 ( " (" $' (% ) ( ( )" ('4 ( ( $ ' "0$'" 3 M
N-K ' 3 < 1> R 1
2 1
− C C
M N
" % 3 M N %* "'" 5%" ( "'" ("$" (" (" " " " '"< 1>#< 1 4 ( " (" $' (% ) ( ( (" ( *'%$ (" "&$'" - % (" % " *4 ! & *6 " 5%" '"$'" " " &. *'%$ $"'& " 5%" " ( "'" )" * ( ( &$ "&" " $ ' " " " (" "' "$ " '" (% =
A-- -+ ,- + ) )* + , . )* / -+ )*
1 , / +2 )
" %( (" $ !%& # 8 (" $' (% ) ( ( " " %( (" " 3 '%7 ( )" (" " . " & " %" " %& ' % 3 .. %* = A & " H 2 # # ! =>??JA H # 1 22"' =>??JA 1 ! &$ # % %&. * =>???A # H'# / # I = DD
A-' & " '( =>?BJA # :T("'. & # " = DD>A " %* ' (" %& ' % 3 " & ) ' '& % " &" '" ' ) & % " ' * = A = !' " " '*" # % >?@EA # (" ( ( (" :% % 3 " = :A = '' + !" "'# ! # : + >?J>C O&" >?J@A- $ ' ' (" " & 3 (" "
% " " '" 7 $'%". (" ! $3 " $ ' (" "'& ' &"/ ' " $" 3 '(" ( # *'%$ " %" 3 % ("$" (" '% &" " (" %$%" 5%" " " . "7
.'" " *4 " 6'& (" $'" " $' $ "( ( (" ! & " ( ( # " ) ' # ) ' . ( ( (" " ( ( (" % % 3
-< ' " & 3 (" % 3 (" $' (% 3 " $ ' " (" *% " " '&% 3
Yi= F [e
(hs, hx, z)
, 1, 2, Ki, Ni] MGN
" '&% 3 " $ '8&" ' U=! !0 7A %#" " "' "$ (" '"*'" 3 - ) ' . " O # '"$'" " '" $ # ' . / % $ '8&" '
( V># V " ( (" $' (% 3 (" ( ! '" '" $" ) &" "- " (" '"*'" 3 U=! !0 7A $ ' %$ 3 " ! " ("$" ("' (" $ ' " (" %&% 3 ("
$ !%& " "&$'" ' .% . " " '" & " '& " % " "(% ) =! A " '" & " 5%" *% % '" (" & '& 5%" " $'" " $ ' $' " (" "0$"' " " $"' 3 (" "* =!0A 5%" &$ % $' " '& (" " "9 7 (" $ 3 # (" ' " " (" ' 5%" " " 5%" )"' '"* 3 *" *'8 " $ (" ) ( ( (" "&$"9 ( # " $"' ( ("' ( "0$ 4 &" " " " & (" =7A- '" (% $%"(" % ' ' " " "0$ 4 &" " '$ ' ( & ("
-" % 3 %&" '" $ # ' . / & " " " " " " ( (" 5%" ! .'4 $' (% 3 " %) " " $'" " " " "&$'" & " ' 5%" " $ !%& "
>?@@A-$' 0 & 3 "&$4' (" % " " '" 7 % 7 ( " ) ' *'"* ( = A 5%" '" % (" '" ' $ ' % 7 3 (" '" " %& (" ) ' (" $' (% 3 C " ) ' (" ) / =O A # ! ' ! &.'" . ' ( = A $ ' $"' ( - % 7 3 (" ) ' *'"* ( & ) ' . " (" $' (% 3 $"'& " "0 % ' %& & ) ' . " "0$ ) " " % 3 - '$ ' 3 (" $ !%& =! # !0A "
% " " '" 7 ' )6 ' ' " " " ) ' . " . ' $ ' '"$'" " ' ( "'" " )" " (" " ' ( ( # "0$"' " " 9 (" (& ' 3 (" "* $ ' $ ' " (" (%"9 ( ( %' "7 (" ( ( $ . " # ' . / $'") =: " % # : 0" >?BBA- ) ' . " " '& (" 5%" " '$ ' ' " " " %( " &6 '
*'%$ ( " " U=! !0 7A " (" " " *% " " % ('
-CUADRO 2
Variables binarias utilizadas
hs hx z
Nivel de escolaridad Experiencia en años Variables de control
Sin estudios de 0 a 1 Estado
Primaria de más de 1 a 5 Subsector
Secundaria de más de 5 a 10 Periodo
Técnica de más de 10
Preparatoria
) ' . " . ' 5%" '"$'" " ' * (" "&$ (" $"' 3 (" "* " "0$"' " " (& ' 3 (" (%"9 (" "* 5%" ( ( " $ (" "&$'" . / 8 " 5% " & (" " # ! " ( (%' " "0 " (" "&$'" - " ( ( ' %#" "0$"' " (" "&$ " ( (" & ' "&$'" # 5%" " " ; & ( " " %" ' ( $ . "- " ( ( ' $ %' $ ( ( (" $"'& " %$"') )" (" "&$'" &. 6 % "' " (" "0$"' "
$'" ( 7 /" 5%" #%( &"/ ' ' '& " 5%" " (& ' '" %' (" "* (" (" 4 # ' ! !%& # ' $'" ( 7 /" 5%" $%"(" ' "' ' " (" (%"9 "&$ " ( # 5%" " ( % (" " '" " '* (" 9 - 5%4 " %"
" 5%" " ) (5% ' " ( .'" " &$ ' & " (" &"' ( # (5% 3 (" (" '"7 # ( & (" $' " $' (% ) 5%" %" " ") ' &"/ ' ' & & 5%" " *' $ ' ' (" "0$"' " " $' (% 3 $ ( - )" (" " ' ( ( " ! (" (
& " )" "(% ) $' &"( (" & "&.' (" "&$'" # $'" " (" $ %' ' " "&" ( $ . ( ( (" '" 7 ' 8 % (" $' " ' # 7 ' '& 3 ; .'" " "* $ ' 6 " # '"* .8 $ ' (& ' 3 $'" %$%" 3 # / 3 (" $'" '&" " &"' ( # '* 7 3 (" $' (% 3 $ ( ( (" '" ' " # (" "* ' " " # (5% 3 (" " " $" '" ") " $ ' " " '" ( " $' (% " "') ( ( " ! * " " " '" ' 5%" $%( "' '" % ' (" $' " "(% ) '& "
-" $-" " : # " $'" " " " % " MJN M@N # MBN '" $" ) &" " ( (" " ' & ; % '"$'" " ) ' . " " * ' & %'
-yi = (hs, hx, z) + 1ki + 2ni+ 1(ki) 2
+ 2 (ki ni) + 3(ni) 2
MJN
yi = (hs, hx, z) + 1ki + 2ni+ c(ki – ni)
10
yi = (hs, hx, z) + 1ki + 2ni MBN
$'%". (" ! $3 " 5%" $%"(" (% ' " '"("( ' (" " % " (" ! & " ( ( ! & *" " ( ( (" *' ( > ='" ( & " " " A # (" " $" 3 "*; " $'" " " " % (' G- )"7 '" 7 ( " $'%". # (" "'& ( % 3 (" % ( " '" 7 " 8 (" < 1 . " " " % 3 M
N-$' 0 & 3 " (4 (" ( ! ( "'" " " '" 7 ' )6 (" $ ' $'%". 1 (" "' "$ =1 A 5%" "5% ) " (" "'& ' ( '"*'" " ( "'" " " "' "$ "/" (" # " " & & $% " $% ( "'" " 5%" %* "' (" $ 7 & " (" %') $ '
*'%$ (" "'6 - " '" 7 . " " '"*'" " '" ' * ( 5%" %#" " " (" "'6 # '" ' * ( 5%" "0 %#" " " " . " " ! $3 " I-> I-G " " % (' @- " % 3 M N '"5% "'" " %$%" (" 5%" $" ( " " ) '4 " '"
*'%$ $ ' 5%" &. 6 " $ % $'%". 1 (" $" ( " " =1$A . / ! $3 " I-J " " & & % (' ( (" " & (" '" ' * ( ) " " ( ( $ ' *% " " " % 3
-Yi= F [e
(hs, hx, z)
, 1hs, 1hx, 2hs, 2hx, Ki, Ni] M?N
- )+ )- - , ) - /
+ ,
" ' "* (" )" * 3 5%" ! (#%) ( . " "' ( # .' ( ' " 6 " " $ (" "* " " <' *' & (" I )" * 3 " # " ' # <"5%"9 =<I #< A (" '' ( " )"' ( ( % 3 & (" H / ' - ./" ) (" " " $' *' & ! ( $' & )"' " 6 " " $ (" "* ' )6 (" " %( " " "') # )" * 3 $ ' % (" '' - '& 3 % 7 ( $ ' " " " %( %" &$ ( " " & ' (" " " $' *' & . ' 3 (" " %( "
'* (" '" $"' ( " "' ,/% (" DD> * ,( "&.'" (" DD> # " "' ,/% (" DD - " %( '$ '3 '& 3 (" & ' "&$'" $"' ( " ' & ("
&" # .". ( # &" &" 8 " " ( (" H / ' # # ' 7 ( $ ' &%" '" " ' " 7 '" (" &" *; "') $;.
& *% " " ' ( ( ('" /" # $ ) &" 3 C # (" " '" 5%" 5%" ' $ # % 5%" % (%"9 %) "' % )" &80 & (" " %( (" $'"$ ' ' # 5%" '" "' (" *; "& (& ' ) '& - "&$'" " " ' ' $"' (
& $"5%"9 $' (% ' (" ' ( & " 5%" $ !"''"'4 (% ' " # ' " " # $"5%"9 ' ( " " *4 .8 # $' " ' ( " 5%" (%"9 $'" ( "' (" & '" " ' . / $'")
&" " (" 3 WBE- " " %" ' '" ( " )" (" ) / $' &"( $ ' " . " & " 5%" " (" >> >?@ # ? DE $" '" $" ) &" "- 0 " ( "'"
&$ ' " " 6'& (" ) ' (" ) / $' &"( $ ' " ( # 5%" " H / ' " (" W>B ED? & " ' 5%" " # ' WG
>>>-& 9 $' >>>-&"( (" & ' "&$'" ("' ( " " " ( (" H / ' " (" -? & " ' 5%" $ ' # ' " (" - 7 ( $ ' '%.' (" ) ( ( " " " 5%" "
;&"' (" "&$ " ( " $' &"( " & # ' " &" = A 5%" " &" &" 8 =>-GA-%" " & 9 $' &"( (" & ' " 6'& (" ) / # (" "&$ " ( " & # ' " H / ' 5%" " # ' " ' 7 . " $%" ( 8& & ' "&$'" ' " *" "'
" " ' .8 &" " " ) ( (" (" &" # &" &" 8 # " &$% ( $' & '( &" " $ ' ( 8& ("& *'8 = % 7 # O * &
>??GA-CUADRO 3
Resumen de indicadores de las microempresas de la muestra
6'& (" " ' ( ( % ( ( *% (" & ' "&$'" $ "" " ' ( ( (" $' & ' # " % ( ' "* ( /% JEF (" - '" " '"$ ' " " " '%.' (" " %( =>JFA 6 =>GFA # " " )" (" $'"$ ' ' =@FA- %* "'" 5%" 3 " F (" &%" ' $ "" " %( (" "(% 3 &"( %$"' '- :" . "') % )" (" " ' ( ( $' &"( & # ' " # ' 5%" " H / ' $%" " " $' &"' " ' & 5%" JEF (" "&$'" %" "(% 3 $' &"( (" &"( %$"' ' & " ' 5%" " "*% (
%" DF " " " )" 5%" $ ('4 "0$ ' " $ ' ' * ("& *'8 " ( " ( (- " & & '& " . "') 5%" " H / ' F %"
" %( & " ' 5%" " # ' " ' " (" >>F- % ' & (" ) ( ( $ ("& $'" ' 5%" B F (" "&$'" (" ' & (" &" &" 8 $ "" % )" (" " %( $' &"( (" " % ( ' # 6 & " ' 5%" " ' " (" DF " &" - "
*% '& DF (" "&$'" %" "(% 3 $' &"( (" &"( %$"' ' " &" & " ' 5%" " &" &" 8 " ' " (" GF 5%" &$ 5%" " " " ' '"5% "'" % & # ' )" (" "(% 3 $ ' $"' ' "* (". ( & # ' " 3 '" ) (" ) ( ( " " "0 (" " " $ (" "*
-Variables Económicas Escolaridad promedio Rangos de experiencia en años
Num. de
empresas % Muestra Valor agregado promedio por día ($)
Valor de activos fijos promedio ($) Número promedio de empleados Número empresas sin educación Número empresas con primaria Número empresas con secundaria Número empresas con técnica Número empresas con preparatoria
De 0 a 1 año
Más de 1 y 5 años
Más de 5 y 10 años
Más de 10 años
Total 89 100% 275.00 10 449.00 1.89 14 28 28 13 6 28 32 20 9
16% 31% 31% 15% 7% 31% 36% 22% 10%
Por estado:
Baja California 36 40% 315.44 18 309.08 2.9 8 14 10 2 2 17 8 8 3
22% 39% 28% 6% 6% 47% 22% 22% 8%
Nayarit 53 60% 134.24 5 111.35 1.17 6 14 18 11 4 11 24 12 6
11% 26% 34% 21% 8% 21% 45% 23% 11%
Por actividad:
Alimentos 77 87% 163.37 9 034.00 1.96 14 27 20 11 5 23 29 17 8
18% 35% 26% 14% 6% 30% 38% 22% 10%
Metalmecánica 12 13% 963.16 11 197.00 1.5 0 1 8 2 1 5 3 3 1
12
< ' ; & J@F (" (" "&$'" " " (" "' 9 " $"' 3 - ' ' % ( " ( ) (" $ ' " ( $%" "' (" @F (" & ' "&$'" (" H / ' ! $"' ( $ ' &" (" % 9 >F " '" % # 9 # " '" $ ' &8 (" 9 - # ' 3 >F (" "&$'" ! .4 $"' ( $ ' &" (" % 9 & " ' 5%" GF ! .4 !" ! $ ' % # 9 # E F $ ' &8 (" 9
-%* "'" 5%" "&$'" " # ' ") $"' ( " $' &"( &8 9 5%" (" H / ' 5%" (" *% '& $%"(" ' " ( "'" " " ( 8& " 3& # ("& *'8 - H / ' $'" " (" % &"' ( . ' &8 &$ # ( 8& $ ' " " " (" (% ' & 5% ( ' (" "0$ ' 3 $"'& " % & '8$ (
'8 (" "&$ " ( & ' "&$'" ' # ) ")"' (". ( & # ' "' (" "&$ " '" $" # ' 5%" " " " ' 3 (" $"' ' "'4 ("
(% ' " H / ' '"$ ' ( " ) ' " %(
-'" % ( (" " & 3 " &6 ' (" % " :# " % " MJN M@N # MBN '" $" ) &" " " $'" " " " % (' & " ' 5%" " % (' G &%" ' $'%". (" ! $3 " (
-$'%". (" ! $3 " %* "'" " $' &"' "$ 3 (" ! $3 " (" ! & " ( ( # (" '" ( & " " " - $'%". (" " $" 3 '" 7 (
'"("( ' (" " & " # : $% ! "$ 3 (" ! $3 " 5%" % " ) ("7 (" % 3 $ ' '"$'" " ' & ' "&$'" (" &%" ' - '" % ( " &6 ' (" % 3 (" " % 3 MBN &%" ' * ( ) (% # "
/% (" '" $ # " ' . / & ( " (4 # 1- ) ' (" " ( (" V> # V " . / $ ' " $ # '" ) &" " & # ' $ ' " ' . / 5%" "
" " "' %' .'" $"5%"9 "&$'" - H / " %$%" (" '" ( & " " " & " ("& '3 " "' ' &$ 5%" " ' . / 7 % $" & # ' (" ' (" $' " $' (% ) " '" 3 $ - & (" " " % $ ( ( "0$ ) (" JDF &"( ( $ ' " /% ( - $'%". L! " # (" '& ( ( $ ' '" (% ( 5%" " & (" " ! & "(8 # " &$ ' '& &" " $%" "0 " ") (" % " " $ ' '" ! 7 ' " ! $3 " - * " (4 (" ) ' . " . ' 5%" ' " & (" $ ' " " ( # " % . " ' '")" &$ ' " ( "'" " " (" % 3 (" $' (% 3 " '" *'%$ 5%" " &" ' &"( ( %''"
" " " (" $"' ( 5%" '" % 3 * ) >D $ ' "
-)"7 % ( ' " $ ' " " ( %. " ' # $"' ( " $ . " (" "'& ' &$ (" $ !%& .'" " "' "$ U # ("' ) ' *% /" %' .'" % &$ " " 4 ( " (" < 1 (" *'%$ (" & ' "&$'" - *" "' " $ . " . "') ' '" ") (" $ !%& .'" " "' "$ (" % " %* ' " ( % 3 " 4 ( " ("< 1- $' &"' " . "') 5%" " " (" )" " "(% ) =! A (" $' & ' # " % ( ' .'" " "' "$ "* ) % 5%" " ; & "
* ) >DF # )" " (" "(% 3 6 = * ) GFA # $'"$ ' ' $ ) % 5%" " " ; & '" % 3 * ) " (4 &" "- " '4 &$ ( % '" 3 $ ) " '" " )" (" "(% 3 # " 4 ( " (" $' (% ) ( ( (
"-CUADRO 4
Resultados econométricos de las funciones TL, CES y CD
Variables Parámetros TL [6]
CES
[7]
CD
[8]
Constante (z) α(z) 1.43 2.58* 1.29*
Dummy sin educación (hs1) α(hs1)
Dummy educación primaria (hs2) α(hs2) –0.31 –0.31 –0.30
Dummy educación secundaria (hs3) α(hs3) –0.31 –0.35 –0.44**
Dummy educación técnica (hs4) α(hs4) 0.58* 0.54* 0.51*
Dummy educación preparatoria (hs5) α(hs5) 0.04 0.03 0.04
Dummy tiempo de operación de 0 a 1 año (hx1) α(hx1)
Dummy tiempo de operación de 1 a 5 años (hx2) α(hx2) 0.88 0.89* 0.98
Dummy tiempo de operación de 5 a 10 años (hx3) α(hx3) 0.54 0.53* 0.55
Dummy tiempo de operación, más de 10 años (hx4) α(hx4) 0.52 0.50** 0.46
Dummy Baja California (z1) α(z1) 1.63* 1.70* 1.68
Dummy metal mecánica (z2) α(z2) 0.78* 0.78* 0.78
Dummy periodo (z3) α(z3) –0.13 –0.16 –0.17**
Valor de los activos fijos ki β1 –0.35 –0.40 0.19*
Horas hombre laboradas en el periodo ni β2 2.06* 1.23* 0.59*
TL (ki)2 τ1 0.05
TL (ki ni) τ2 –0.15
TL (ni)2 τ3 –0.03
CES (ki - ni)2 c 0.047
Estadísticos
R2Adj. 0.60 0.60 0.60
F (Prob) 10.62 (0.00) 12.3 (0.00) 13.15 (0.00) White-Test (Prob) 1.09 (0.41) 0.83 (0.71) 0.89 (0.65) Normalidad (Prob) 1.27 (0.52) 0.87 (0.64) 0.84 (0.65)
SRC 46.86 47.84 47.04
Nota: *5% y ** 10% de significancia estadística.
CUADRO5
Pruebas de hipótesis para las funciones TL, CES y CD
Especificación Tipo de prueba Hipótesis nula Resultado (*)
TL
Homoteticidad
Homogeneidad de grado 1 Especificación C-D
τ1 + τ2 + τ3 = 0
β1 + β2 = 1
τ1, τ2, τ3 =0
Aceptación (2.40, 0.12) Aceptación (0.83,0.36) Aceptación (1.12, 0.34)
CES Homogeneidad de grado 1
Especificación C-D
β1 + β2 = 1
c =0
Aceptación(2.16, 0.15) Aceptación(1.65, 0.20)
CD Homogeneidad de grado 1 β1 + β2 = 1 Aceptación(2.40, 0.12)
Nota: (*) Se aplican pruebas Wald de coeficientes. Los términos en paréntesis son el estadístico F y la probabilidad asociada
"0$"' " (" (%"9 " $"' 3 (" "* =!0A &%" ' &$ $ ) ("' . " .'" " " $ ' % ' )" " (" > G # (" G >D 5%" '" % * ) GF # " &" ' &"( ( " ' * (" &8 (" ( "7 9 5%" " * )
14
" )" (" "0$"' " 5%" $ ('4 "' " '" "/ (" '" ( & " (" '" " " ( " " ( (
'-< ' (" "'& ' " (4 &" " "0 " &. '" ") " " " 5%" &$ 5%" ( "'" " " " 4 ( " (" $' (% ) ( ( ( " " (" $ !%&
" $' $'%". 1 (" "' "$ . / " %$%" (" 5%" $" ( " " ) '4 " '" *'%$ (" "'6 $' (% (" " " . / 8 - ("&8 * ' 7 5%" " % 3 M N $ 5%" # 5%" " 8 % (" ( "'" " " 4 ( " (" $' (% ) ( ( $%"(
$' 0 & ' " &"( " ( "'" " " "' "$ $ ' 5%" &. 6 " (% " % $'%". (" $" ( " "- ! $'%". " '" 7 % 7 ( '" % ( " &6 ' $'" " ( " " % (' J 5%" ''" $ (" & (" '" ' * ( $ ' $'%". 1 # '" ' * ( '"5%"' ( $ ' $'%". 1$ %# '" % ( " $'" " " " % ('
@-CUADRO 6
Resultados econométricos de los modelos CD
Variables Parámetros
Restringida Capital humano
hs, hx
Restringida Escolaridad hs Restringida Experiencia hx No restringido (Fp)
Constante (z) α(z) 1.60* 1.20** 1.84 3.95*
Dummy sin educación (hs1) α(hs1)
Dummy educación primaria (hs2) α(hs2) –0.36 –0.24
Dummy educación secundaria (hs3) α(hs3) –0.46** –1.64
Dummy educación técnica (hs4) α(hs4) 0.46* –1.43
Dummy educación preparatoria (hs5) α(hs5) 0.04 –0.65
Dummy tiempo de operación de 0 a 1 año (hx1) α(hx1)
Dummy tiempo de operación de 1 a 5 años (hx2) α(hx2) 0.98* –1.94*
Dummy tiempo de operación de 5 a 10 años (hx3) α(hx3) 0.56* –2.33*
Dummy tiempo de operación de más de 10 años (hx4) α(hx4) 0.51** –2.37*
Dummy Baja California (z1) α(z1) 1.69* 1.64* 1.73* 1.67*
Dummy metal mecánica (z2) α(z2) 0.35* 0.69* 0.50* 0.81*
Dummy periodo (z3) α(z3) 0.10 –0.10 0.03 –0.10
Valor de los activos fijos ki β1 0.16* 0.18* 0.14*
Horas hombre laboradas ni β2 0.59* 0.53* 0.64*
Valor de los activos fijos hs khs β1hs 0.18*
Valor de los activos fijos hx khx β1hx 0.16
Horas hombre laboradas hs nhs β2hs 0.58*
Horas hombre laboradas hx nhx β2hx –0.02
Estadísticos
R2Adj. 0.45 0.59 0.46 0.61
F(Prob) 17.06
[0] 20.7 [0] 14.52 [0] 10.28 White-Test (Prob) 1.62 [0.07] 1.12 [0.32] 1.21 [0.24] 0.93 [0.59] Normalidad
(Prob) [0.10] [0.55] [0.55] [0.65]
SRC 106 55.38 93.45 53.51
CUADRO7
Pruebas F de intercepto y pendiente
Número Hipótesis nula F Fc0.99 Fc0.95 Resultado
Fi
H.1 α(hs, hx, z)= α(z) 107 6.90 3.94 Rechazo (0.95, 0.99)
H.2 α(hs, z)= α(z) 65.37 6.90 3.94 Rechazo (0.95, 0.99)
H.3 α(hx, z)= α(z) 84.09 6.90 3.94 Rechazo (0.95, 0.99)
H.4 α(hs, hx, z)= α(hs, z) 13.17 6.90 3.94 Rechazo (0.95, 0.99)
H.5 α(hs,hx, z)= α(hx, z) 88.11 6.90 3.94 Rechazo (0.95, 0.99)
Fp
H.6 β1hs = β1hx, β2hs = β2hx –8.64 6.96 3.96 Aceptación (0.95, 0.99)
$'%". (" $" ( " " . / ! $3 " I-J $% "$ 3 (" ! $3 " % (" *% ( ( (" $" ( " " 5%" &$ 5%" $ '8&" ' ( $ # ' . /
&. & " %" (" " " (" $ !%& # 5%" 6 3 " '" "/ " " ( 4 ( " (" $' (% ) ( ( (" '" - $"'& " $ ' $'%". (" "' "$ $ ' (" "'& ' " " ) &" " "0 " ( "'" " " " 5%" $%( "' ' " " $ !%& - '" % ( " &%" ' *% &" " " "
% (' @- $'%". &%" ' ") (" (" '" ! 7 (" ! $3 " % (" *% ( ( (" "' "$ )" " (" . ( ( (" ??F $ ' " $ !%& " % /% & $ ' % " $" " $ ' " ( " ' ( ( '& # "0$"' "
-'" % ( &%" ' ") (" % ) (" "0 " (" ( "'" " " " (" % " (" $' (% 3 ( ( )"'*" " 6'& (" $ !%& " '" *'%$ % " $%"(" ' " 4 ( " ("< 1 & ( " % 3 M N- $ ( " 3'&% & (" '" ' * ( (" " % 3 MBN %# '" % ( " &6 ' " " %" ' " " % (' " $ . " $' 0 & ' &. ("
"' "$ ( ( $"' (" $ !%& 5%" ''" $ ("'4 ) ' " " " 4 ( " (" < 1" '" *'%$ (" "'6 - '" % ( " &%" ' " " % (' B ( (" " $ . " . "') ' 5%" " $ !%& " % /% '"&" < 1 " @@F-" ' ( ( 5%" % ( &" &" " ) " " &$% ( $ ' " )" (" "(% 3 6 " ") $' (% ) ( ( " >@F & " ' 5%" "0$"' " (" (%"9 " (& ' 3 (" "*
! " " JDF- '"&" (" < 1 ("' ) ( (" "(% 3 '& %& " ( %&% 3 $'") (" "0$"' " " (" >DF & " ' 5%" ( ! " " $ ' " (" "0$"' " %& " ( %&% 3 (" "(% 3 '& " (" G $ ' "
-CUADRO 8
Cálculo del cambio en el índice de PTF
Perfil de capital humano Diferencial PTF1/PTF2 (Ecuación 4)
Variación estimada del índice de PTF(*)
Capital humano
(educación y experiencia) [α(hs, hx, z)/α(z)] –1 77%
Educación formal [α(hs, z) /α(z)] –1 17%
Experiencia [α(hx, z)/α(z)] –1 60%
Educación/ Experiencia [α(hs, hx, z)/α(hs, z)] –1 10%
16
'" % ( . " ( .'" '" 3 $ ) " '" (" "&$"9 # '& 3 (" $ !%& " " '"*% '&" " " ' ( $ ' " %( )" & ' # & ' " 3& - $ ' % ' " " %" ' " ! 7* (" :" =>?JJA H '' =>?B@A H ' " =>?B? # >?? A H ! $ =>?? A # H 2 # # ! =>??JA 5% " "
6 # & " ( "'" " " ' ' 5%" )"' 3 " $ !%& " " ' ( ( '& " '" & " " " ' . / # "0$"' " (" ' (" $' " $' (% ) "
$ ) &" " & # '" )" " (" $' (% ) ( ( )" (" " . " & " - " *% '& " " %" ' " ! 7* (" 1 " =>?@GA I% & =>?@@A # : " % # : 0" =>?BBA 5% " " " ' ' &$ ) ' . " (" $ !%& .'" " " * ) &"( ( & $ ( ( (" $"' ( '" (" "* (" * ' " " "&" " '" %'
-$'" " " ' . / " % " %"'7 $ ' $' . ' ! $3 " (" 5%" " $ !%& '& ( " %" " '& " (" "(% 3 # " $' " '& " ' )6 (" "0$"' " (" (%"9 " (& ' 3 (" "&$'" " ) % &"/ '" ( 8& $' (% ) $ ' 5%" ( "'" " " %&% 3 (" " " ) '" %' " ( )"'*" " 6'& (" $' (% ) ( ( " '" "&$'" - " ! 7 " % &%" ' (" & ' "&$'" (" . / ) '
*'"* ( % 7 ( " " 5%" (" % " (" $' (% 3 # " 8 (" $' (% ) ( ( ' - %" " (" $ !%& %"' /% &" " 7 ( . / " " " 5%" $'" ( 7 /" '& " (5% ' ( " % " "(% ) # $'" ( 7 /" ("
'8 "' '& $' (% (" "0$"' " (" (%"9 " (& ' 3 (" "* -'" % ( $' $ ' ") (" (" 5%" ) ' . " (" $ !%& % 7 ( &$ $ ) &" " " " (" & ' "&$'" ' )6 (" % " " " $' (% ) ( ( (" '" - " " $%"(" "'$'" ' " & '" ' " 3& (" $ !%& " " " $ (" "* - " & 3 (" &. " $' (% ) ( ( %"' ("
'(" (" @@F $ ' " $ !%& " % /% & " ' 5%" $ ' "0$"' " # "(% 3 6 '" % ' (" '(" (" GG # >@ $ ' " '" $" ) &" "- " '" % (
" ) %&.' *; " " .'" " % (" '" ("' ) ( (" ( "'" " " $ !%& " '" "&$'" & " '"$ ' 3 " $'%". (" $" ( " "- &$ 5%" " " " (" $ !%& " & " " " < 1 &8 5%" " " " & '* ("
'" - $'" ( "'" ' &$ .'" $' (% ) ( ( ("' ) ( (" ( $ (" )"' 3 " $ !%& ("' ( $%" 6 " %" & # ' $ ' "0$"' " 5%" $ '
" ' ( (- $ ('4 ("."' " % '"(% 3 (" &$ (" " ' ( ( '& &"( ( 5%" $ 9 $ ' ' (" 5%" " ("/ " %" # " %" "&" " " '"&" (" $" '" ) (" $'" ( 7 /" $ ' "0$"' " " " ' . / 5%" "&$ "7 "' ;
%" " (" $ !%& " " '* $ 7
-'" % ( &%" ' ") (" (" ) ' " 3& 5%" (5% "'" $" '" ( "' !%& % $ ( (" ! . ( (" "(% 3 # "0$"' " " & ' "&$'" 7 ( .'" ( " " " ' ()"' 5%" &$ " %"' " '" ' " "' " 3* # (" &"' ( & " " 5%" $"' - '" %'
"' 5%" (" "'& '" %' 4 " 8 %"' (" " (" " " $ (" "* $ ' 5%" " $' )" ! & " # $ 7 3 (" % "0$"' " # (" % "(% 3 "
) "' " " '" &%# &$ ' " $ ' % .'") )" # $"'& " & '" % ( ( - !" ! (" 5%" " " $ (" "* $"'" % $' $ ' 3 . / ("
$ " - " &$ . ( ( (" ( $ "' (" $ 4 ( 5%" &"/ '" % $' (% ) ( ( " '*%&" . " 5%" " ' (" &. " %&% 3 (" $ !%& 5%" $%"(" 7 ' ' )6 (" % " ' ( ( # % "0$"' " - " & & '& " $%"("
" "' 5%" " '" %' $'" " " '" ( & " - 4 $"5%"9 ( " (" $ !%& 5%" $"'& "&$'" ("' $' " (" &$ 3 (" " " '" %' " & ' "&$'" $%"(" .' ( ' ." " % " " $' (% ) ( ( "5% $ ' . "
5%" '" % " (" '$ ' 3 (" $ 4
-%"'7 % " (" ' "'" (" & " 5%" *'" . ' 2 (" $ !%& (" ' (" " "&$'" $%"(" ' .% ' % (" '' " % "0 (" '" ' 3 (" '" %' '"( & " 5%" % &" " &$"' " " $ 4 .'" (
)" (" " " $ (" "&$'" - .'" &$ 6' $ ' " (" '' (" $' *' & (" " & " <I #< $%" " " 6 % )"' ' &$ % $' " (" '" ' &" 3 ; $ ' "&$'" $ ' ' ' " (" %/ (" (" "
" # &" ' (" $" 6 " 3& # "' (" ( $ ' & ' "&$'" ' # ! (" $' " (" & ) 3 - "' ' " " " ( ("' ( 5%" & ' "&$'" ' " " %" ' " )%" " % ( 8& (" ' . / " ( (" "
" ' " $" &$ ' " # %'*" " (" $' (% 3 ,( ' .% 3 $ ' *' ' % & ( (" %. " # $ ( " $" (" $ " 3 (" &"/ ' % 8'" " 5%" (" '& %' " " ' " 6 - %7 (" $ $" (" "&$"9 ( $ ' " $ !%& "0 " % *' $ " " '( 3 (" *% 8'" (" $ 4 (% ' # "(% ) 5%" *%" &8 $" " 3& (" (& ' 3 (" "* # (" "&$'" ( & " '& " 6 # $' " " " %
'& " (" $' & ' # " % ( ' $' *' & (" "0 " 3 # " ) " # "' - " & "' $ ' % ' "0 " % *' 8'" (" $ ' % ( ( " " &" (" 5%" " ! )" ( (" & ( " ( ( & "(% 3 " 3& 5%" $'" " (" ( % ( ' " '" *" " " " 3& .8 ; " $ ' & (" (" " $ ' & " (" ) ( ( ' (" & - 60 " " "$ $%"(" $ ' " "
"*&" $ . " (" (" $' & ' # " % ( ' . " ' )6 (" $' *' & (" "0 " 3 5%" ' "7 $ ( (" (" *" " $ ' (% ' " " % ) ( $' (% ) 5%" &%# $' . . "&" " " " " & ' (" % & ' "&$'" ( ( " '% %'
" 3& # "&$'" ' (" $ 4 ( (" & # '4 (" % ( (" '& '& &" " " . " ( (" " " $ # . / )" "(% )
-&
- # - %('" !- X . '" ( 1 '& : 7" !" : ( L" "'& #X ! " ) - > = A
>?B?-- >?B?-- Y:& H% " & . <"' $" )"X ) - EG =JA ) "&.'", ( "&.'" >?? $$ EB,
-('" 1- - Y !" " ' * %')" <' (% X # $ % ) - E =>A >?G
$$-
B@,?@-'' + O- Y !" & I&$ " ' * .# *X $ % & ' ;&- ?
/% (" >?J $$-
>GG,>@E-'' + O- I-H- !" "'# H-:- ! # - : + Y $ , . ', %. % ( &
" #X ( $ % & ' ;&- E * (" >?J> $$- G,
>??@-18
H '' - - H 2 # - "+" " Y &$ #"' : 7" !" I&$ ' :" ' ! ' * $ I )" &" : ' * L *" ( L *" ' + !X " & * ' ) - G =>A " "' (" >?B@ $$-
@J,B?-H ' " - Y1 '& &$ #"" ' * <' *' & ( !" ' I&$ . ' <' (% ) # ) (" "
' & I%& " %' " :%')"#X + # & ' $ &.' (*" - L '2 *
< $"' - ED J
>?B?-ZZZ Y<' (% ) # ' & !" I&$ "&" &$ #"" ' * <' *' & X + # & ' $ &.' (*" - L '2 * < $"' EB?E >??
-H - # H- 1 22"' Y !" " " [ 1 '" * " ! *# <%' ! " ( I "'
:$ )"' <' (% ) # I ( 1 '& X ( $ % & ' ) - @B= A & # ("
>??J $$-
>B@,>??-H " - Y '"$'" "%' I%& $ I $% ( :& H% " *") #X ( $ % & ' ) - @ = A >??D $$-
GG>,GG?-H" 2"' -:- YI )" &" I%& $ !" '" # X ( " & ' ) - @D =GA >?J $$- ?,
?-ZZZ , - ( ' - % & ' "( 3
%") '2 H%'" % & " " ' !
>?@G-H ! <- Y $"5%"9 # &"( "&$'" " " &4 * . X " <- H ! # - ' ="( -A
. / 0 1 ( ' I : >??? $-
@E-H ! $ - Y !" I&$ <'") % ' * <' (% ) # ( L *" X " - # ! ="(-A (
, ! * )"' # ! * <'" >?? $$-
??,>J>-H 2 :- # - # ! YI%& $ I )" &" ( <' (% ) #X ( - ' $ %
< $"' ( <' ""( * !" I% ('"( ! ( *! ! % "" * !" &"' & : 1' - ) - BJ = A G,@ (" " "' (" >??J $$- JE,
J@-H'# / - # - - I Y &$% * <' (% ) # 1 '&, ")" ) (" "X $ $ I
: : ! *"&" )"' # <" # ) ( L! ' : ! ) "&.'" (" DD
-H# *,!# * H- # - ' Y " &$ * " ' * .# * "+ < X " &
' ) - >D> = A
>??E-''"" - - # - !%' 2 Y:& 1 '& ( & ' + ! %' $"X - ' "
) - J = A /% (" >??B $-
>E@-'$ "' :- Y $' *' & (" $ # & ' "&$'" X " - * ( " "% H .
>??B-& 3 3& $ ' &6' = < A '0 ( & . , 2 & 0
: * (" ! " >?? $ G
-!' " " - -L- '*" # - % Y ' " (" * ' !& <' (% 1' "' X ( $ % & ' ;&- GG ".'"' (" >?@E $$- B,
G-% " ' 5%" * / 3 . 60 ( ' % , )"' ( ( % 3 & ("
60
>??@-1 ! &$ - # - - % %&. * YI%& $ <' (% ) # ( . ' %'
< 2 X ( " & $ ) - E = A >??? $$- EJ?,
DJ-1 " - Y (% ( !" *"' " # 1 '&"' X ( $ % & ' ) - G@ = A >?@G $$- G ,
J>-I '$"' - # ( 4 ('" ! L "# ( : ( >?B
-I% & L- - Y )" " # !" " I%& $ X ( 5 " & '
) - ?> =>A >?@@ $$-
G?,@?-I % (" (4 " *' 4 " I '&8 =I IA ' . 60 DD
-) ) H- # - # '2 Y H #" " ' * (" 1 "( K ' " # &$ ' " ' *
>??G-"("7& - * . 7 & .
' # 8 & " (" ' ( " " : " /% H
-: DD
-" .-" " I- Y )" " # )- S, " #X - ' $ % ;&- B >?JJ
$$-
>BD,>B?-% - Y !" " ! & ")" $&" X " & ' ;&- %
("
>?BB-2 "+ <- &"' # L- L" Y ' .% !" &$ ' & ' + !X 5
" & ' ;&- >D@ & # (" >?? $-
D@-" '( - YI ' (% * *"&" !" <' (% 1% X ( $ % & '
) BJ =>A >?BJ $$ ?J,?
-% * ' # - 9 3 . . 0 1 &
7 1I
>??@-% * ' # - O-H '' - ." # - "0 Y '* ( ( "&$'" ' \% '" ( ( % " ."' 7 3 ]X " - % * ' # 1- - " 3 # - - :8 !"7 = '( -A
-I : DD $$-
E,G?-% * ' # - # - &4'"7 Y I&$ (" '" ' 3 & " ' " $"5%"9 "&$'" " H / ' X ' : ;&->> ) "&.'" (" DDD $$ J@,@
-ZZZ = '( -A * / *%" ^ *" < ''% 8& ' ("
$% ( # H DD DB
$$-% * ' # - - &4'"7 # - "0 1 '" Y '% %' (" &"' ( # & 0 & 7 3 (" ." " " & ' "&$'" X ' .' ("
DDG-( ' -I- Y: &" $$' !" !" !" '# ( " %'"&" 1 ' <' (% ) # :%')"#X " & ' * ) - B = A ( "&.'" (" >?@D $$-
>>E@,>>@@-"*%"( - - # - % * ' #- YI&$ (" " . 7 3 & ' " 3& .'" " (" "&$"9 (" & ' # $"5%"9 "&$'" X " - % * ' # 1- - " 3 # - - :8 !"7 = '( -A
-I : DD $$-
E,G?-<' " - ( & ! &.' (*" &.' (*" )"' # <'" >??>
<'" - # - K !"' '* 7 $ " & ' ) - BB =EA
>?BD-&4'"7 '5% (# - - % * ' # - "'" "' # - - <6'"7 YI % " # $'" ( 7 /" "&$'" ' " & ' "&$'" & '* ( (" H / ' X " - % * ' # 1- - " 3 # - - :8 !"7
= '( -A - I : DD $$ B?,>>
-&4'"7 '5% (# - - % * ' # - &4'"7 # - "7 Y $'" ( 7 /" " & ' "&$'" $ .'" X ' : ;&- >> DD . $$-
J,E>-&4'"7 - '& , . 8
& " (" ' ( " " 3& /% H- - H
DDG-& DDG-&%' !# H- Y:DDG-& I (% ' " ( I % 1' &"+ '2 ' $$' !X "
<-- :/ ."'* # - I"& ="( -A - 8 & ' ; % ,
' - -& !* " >??B3
&"' <- - YI '" * " %' ( *, % ' + !X " & ' ) - ? =GA >?BJ $$- >DD
,>DE@-% 7 - ' / 0 1 60 ' " >??G $-
?G-% 7 - # - O * & . 0 1 7 H . " (" '
<"5%"9 # "( &$'" 60 1I ;&- G
>??G-:" -O- Y (% K *" ( " ' * .# *X ( " & $ ) - > = A >?JJ
$$- E,
>-:T("'. & - # 1- " Y '" ' % %' * 1 '& " # I " " ] ) (" " ' & 1 '&, ")" < " X ( & & -& ' 4 6 L '2 * < $"' - >G
DD>-: " % :- - # :- : 0" Y (% 0$"' " " ( )" " # % $$' !X
- " & - ' ) - @ = A >?BB $$- EEB,E
G@>,GBE-20
ZZZ YI )" &" I%& $ X ( - ' $ % ) - G> =>A >?J> $$-
>,>@-ZZZ YI )" &" I%& $ X " ( L#2 ' ="(-A ' ' &
%") '2 !" 1'"" <'" >?@
-"0 - - 3 8 , 2
# 8 & " (" ' ( " " 3& /% H- H
DDJ-& DDJ-& I- Y:& 1 '& ( . ' <' . "& $ X # & 2 & 9 6 & ) >>> $$ @J,B
-" -" - Y !" " ' * %')" I ' ") "+ ( &$'"!" )" :%')"#X ) ) - >D >?@? $$- ED ,E
B-% * - # 1- - % * !' $!"' YI ) I *!, " ! *# " ( 1 "0 . # :&
% %' * 1 '& X ; % ) - =>A >??E $$-
<' " '" (" 1 % ( (" &4 # " " I "' " )"' ( ( % 3 & (" H / '