ΤΟ ΑΞΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ
ΑΝ∆ΡΕΑΣ Ε. ΓΚΟΥΤΖΙΟΥΚΩΣΤΑΣ
ΤΟ ΑΞΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ
ΘΕΣΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΒΑΝΙΑΣ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011
Εικόνα εξωφύλλου: Σφραγίδα του Στεφάνου, µυστικού και επί του
κανικλείου, που δηµοσίευσε ο G. Zacos, Byzantine Lead Seals
(Com-piled and Edited by J. W. Nesbitt), [Τετράδια Αρχαιολογία̋ και
Τέ-χνη̋ 3], τ. 2, Berne 1984, αρ. 890.
ISBN 978-960-288-144-6
2011, Εκδόσει̋ Βάνια̋
Κεντρική διάθεση: Θεσσαλονίκη: ∆. Γούναρη 62, τηλ.: 2310219493.
Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση ολόκληρου ή µέρου̋ του παρόντο̋
βιβλίου µε οποιοδήποτε µέσο, χωρί̋ τη γραπτή άδεια του εκδότη.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
9
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
13
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα προβλήµατα γύρω από τον µυστικό και τα πορίσµατα
τη̋ νεότερη̋ έρευνα̋
39
Α΄ ΜΕΡΟΣ
Η αυτοκρατορική γραµµατεία και η εµφάνιση του
µυστικού
1. H οργάνωση τη̋ αυτοκρατορική̋ γραµµατεία̋ έω̋ τον
9
οαιώνα
49
2. Η εµφάνιση του αξιώµατο̋ του µυστικού:
προσωπο-γραφικά προβλήµατα και προτάσει̋
57
3. Η υπαγόρευση τη̋ απόρρητη̋ (µυστική̋) και
προσω-πική̋ αλληλογραφία̋ του αυτοκράτορα
69
Β΄ ΜΕΡΟΣ
Αρµοδιότητε̋ του µυστικού
1. Το πεδίο δράση̋ και οι αρµοδιότητε̋ του µυστικού
95
2. Ο πρωτοµυστικό̋
113
3. Μυστογράφο̋
117
4. Μυστολέκτη̋
127
5. ∆ικαστική δραστηριότητα του µυστικού
133
Γ΄ ΜΕΡΟΣ
Ο µυστικό̋ κατά την περίοδο των Κοµνηνών
και των Παλαιολόγων
1. Οι «φανερέ̋» αρµοδιότητε̋ του µυστικού την εποχή
των Κοµνηνών
141
2. Η ανασύσταση του µυστικού στην αυτοκρατορία τη̋
Νίκαια̋
165
3. Ο µυστικό̋ την εποχή των Παλαιολόγων
171
4. Η θεωρία τη̋ πρόσληψη̋ του θεσµού του µυστικού
από το δεύτερο βουλγαρικό κράτο̋
179
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
183
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Προσωπογραφικό̋ κατάλογο̋ µυστικών
187
SUMMARY
205
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ
225
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ενασχόλησή µου µε ορισµένα αξιώµατα τη̋ αυτοκρατορική̋
γραµµατεία̋ του βυζαντινού κράτου̋, όπω̋ τον κοιαίστωρα του
ιε-ρού παλατίου, τον πρωτοασηκρῆτι̋ και του̋ υφισταµένου̋ του
ἀση-κρῆτι̋, µε έφερε αντιµέτωπο µε πολλά ερευνητικά προβλήµατα, τα
περισσότερα εκ των οποίων έχουν ήδη διαπιστωθεί από
παλαιότε-ρου̋ και νεότεπαλαιότε-ρου̋ ερευνητέ̋, αλλά επιζητούν λύση. Έτσι µού
δόθη-κε το έναυσµα να ασχοληθώ µε έναν θεσµό που συνδέεται από
ορι-σµένου̋ µελετητέ̋ µε τη λειτουργία τη̋ αυτοκρατορική̋ γραµµατεία̋.
Πρόκειται για τον µυστικό που αποτέλεσε µία από τι̋ πιο
εµ-πιστευτικέ̋ θέσει̋ του κρατικού µηχανισµού και προσέφερε τι̋
υπη-ρεσίε̋ του στον αυτοκράτορα για έξι περίπου αιώνε̋ (9
ο̋-15
ο̋αι.).
Τον θεσµό στελέχωσαν σηµαντικέ̋ προσωπικότητε̋, που σε αρκετέ̋
περιπτώσει̋ διαδραµάτισαν ρυθµιστικό ρόλο στα πολιτικά
πράγµα-τα. Ωστόσο παρά τη µακραίωνη πορεία του αξιώµατο̋ και το αρκετά
πλούσιο προσωπογραφικό υλικό, έχουν διατυπωθεί διαφορετικέ̋ και
αντικρουόµενε̋ απόψει̋ για τα θεσµικά του καθήκοντα λόγω των
σποραδικών και έµµεσων αναφορών των πηγών. Σύµφωνα µε τον
Ψευδο-Κωδινό «ἡ τοῦ µυστικοῦ ὑπηρεσία νοεῖται καὶ ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ
ὀνόµατο̋»
1, ωστόσο για τη σύγχρονη έρευνα αυτή παραµένει, όπω̋
φαίνεται, σκοτεινή ή τουλάχιστον όχι απολύτω̋ ξεκαθαρισµένη.
Ήδη από το 2003 είχα προαναγγείλει τη συγγραφή µία̋
µελέ-τη̋ για το συγκεκριµένο αξίωµα
2. Ωστόσο η ερευνά µου για το θέµα
ολοκληρώθηκε µετά από οκτώ περίπου χρόνια, λόγω των πολλαπλών
υποχρεώσεών µου αλλά και τη̋ πληθώρα̋ του υπό εξέταση υλικού,
που µού έδειχνε ότι η σύνταξη ενό̋ άρθρου δεν θα ήταν αρκετή,
1 Ψευδο-Κωδινό̋ 179.5-6. 2 Βλ. Α. Γκουτζιουκώστα̋, Η εξέλιξη του θεσµού των ἀσηκρῆτι̋ και του πρωτο-ασηκρῆτι̋ στο πλαίσιο τη̋ αυτοκρατορική̋ γραµµατεία̋, Βυζαντινά 23 (2002-2003) 47-93, κυρίω̋ σ. 51-52 σηµ. 23. Βλ. και Α. Γκουτζιουκώστα̋, Η απονοµή δικαιοσύνη̋ στο Βυζάντιο (9ο̋–12ο̋ αι.). Τα δικαιοδοτικά όργανα και δικαστήρια τη̋ πρωτεύου-σα̋, [Bυζαντινά Kείµενα και Μελέται 37], Θεσσαλονίκη 2004, σ. 188 σηµ. 838.
προκειµένου να αναδειχθούν και να αναλυθούν όλα τα προβλήµατα
που αφορούν στον θεσµό.
Στο µεταξύ εξέφρασα ορισµένε̋ από τι̋ απόψει̋ µου για το
α-ξίωµα του µυστικού σε δύο πρόσφατε̋ διαλέξει̋: στο Ινστιτούτο
Βυ-ζαντινών Σπουδών του Εθνικού Ιδρύµατο̋ Ερευνών στην Αθήνα (16
Φεβρουαρίου 2011) µε τίτλο: «Παρατηρήσει̋ για τι̋ "φανερέ̋"
αρµο-διότητε̋ του µυστικού την εποχή των Κοµνηνών» και στο Colloquium
του Μεταπτυχιακού Προγράµµατο̋ του Τοµέα Μεσαιωνικών και
Νέ-ων Ελληνικών Σπουδών του Τµήµατο̋ Φιλολογία̋ του ΑΠΘ Τµήµα
Φιλολογία̋ (15 Μαρτίου 2011) µε θέµα: «Το αξίωµα του µυστικού:
θεσµικά και προσωπογραφικά προβλήµατα». Οι παρατηρήσει̋ των
αγαπητών συναδέλφων βοήθησαν στη βελτίωση τη̋ παρούσα̋
µελέ-τη̋. Άλλη µία πτυχή τη̋ προβληµατική̋ γύρω από τον θεσµό του
µυ-στικού παρουσίασα στο πλαίσιο των εργασιών του ΛΒ΄ Πανελληνίου
Ιστορικού Συνεδρίου τη̋ Ελληνική̋ Ιστορική̋ Εταιρεία̋, που έλαβε
χώρα στι̋ 27-29 Μα˙ου του 2011 στη Θεσσαλονίκη, µε τίτλο
ανακοί-νωση̋: «Ο µυστικό̋ και η απόρρητη αλληλογραφία του
αυτοκράτο-ρα». Τέλο̋ τη δικαστική δραστηριότητα του µυστικού ανέπτυξα
στην Ι∆΄ Συνάντηση των Ιστορικών του ∆ικαίου, που διοργάνωσε η
Ελληνική Εταιρεία τη̋ Ιστορία̋ του ∆ικαίου στι̋ 4-6 Νοεµβρίου του
2011 στην Κοµοτηνή, µε τίτλο ανακοίνωση̋: «(Πρωτο)µυστικό̋: ένα̋
δικαστικό̋ αξιωµατούχο̋;».
Βεβαίω̋ δεν είναι δυνατόν να δοθούν πάντοτε πειστικέ̋
απα-ντήσει̋, ωστόσο το εγχείρηµα και µόνο τη̋ ανάλυση̋ και τη̋
ανά-πλαση̋ τη̋ λειτουργία̋ των θεσµών ενό̋ πολύπλοκου, εξελισσόµενου
και ευεπίφορου σε αλλαγέ̋ γραφειοκρατικού µηχανισµού, όπω̋ ο
βυ-ζαντινό̋, είναι πραγµατική πρόκληση για κάθε ερευνητή, πόσο
µάλ-λον, όταν µε τέτοιου είδου̋ ζητήµατα έχουν ασχοληθεί κορυφαίοι
ι-στορικοί και µελετητέ̋ των βυζαντινών θεσµών.
Και από αυτή τη θέση αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω
για άλλη µία φορά την ακάµατη Καθηγήτριά µου κυρία Αλκµήνη
Σταυρίδου-Ζαφράκα για την παρότρυνσή τη̋ να ασχοληθώ µε του̋
θεσµού̋ του βυζαντινού κράτου̋, για την ανιδιοτελή στήριξή τη̋ όλα
αυτά τα χρόνια και τι̋ σοφέ̋ υποδείξει̋ και συµβουλέ̋ τη̋.
Ευχαριστώ επίση̋ τον Καθηγητή κύριο Θεόδωρο Κορρέ για
την ηθική συµπαράσταση και την εµπιστοσύνη µε την οποία µε
περι-έβαλε κατά τη διάρκεια τη̋ θητεία̋ µου ω̋ λέκτορο̋ στο
Αριστοτέ-λειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκη̋.
Το αξίωµα του µυστικού 11
Θα ήθελα να εκφράσω τι̋ ευχαριστίε̋ µου και στον επίκουρο
Καθηγητή κύριο Ιωάννη Λεοντιάδη για τη βοήθειά του στην ανάλυση
του σφραγιστικού υλικού και για τι̋ ενδιαφέρουσε̋ συζητήσει̋ που
είχαµε επί ερευνητικών προβληµάτων που άπτονται τη̋ παρούσα̋
µελέτη̋. Πολλέ̋ ευχαριστίε̋ οφείλω επίση̋ στην ∆ρα κυρία
Ale-xandra Wassiliou-Seibt και στον Καθηγητή κύριο Werner Seibt, οι
ο-ποίοι πρόθυµα συνέδραµαν στην αποσαφήνιση ζητηµάτων
χρονολό-γηση̋ και ανάγνωση̋ ορισµένων σφραγίδων.
Ευχαριστώ ακόµη θερµά τον οµότιµο Kαθηγητή κύριο
Σπυρί-δωνα Τρωιάνο για το διαρκέ̋ ενδιαφέρον του για το επιστηµονικό
µου έργο και τι̋ πολύτιµε̋ διορθώσει̋ του που συνέβαλαν στη
βελτί-ωση τη̋ παρούσα̋ µελέτη̋. Ευχαριστίε̋ οφείλω και στον Kαθηγητή
κύριο Κωνσταντίνο Πιτσάκη, ο οποίο̋ δέχτηκε να διαβάσει τη
µελέ-τη µου και προέβη σε γόνιµε̋ παραµελέ-τηρήσει̋ και υποδείξει̋.
Θα ήθελα να καταθέσω για άλλη µία φορά την ευγνωµοσύνη
µου προ̋ του̋ γονεί̋ µου, Ευάγγελο και Όλγα, που εξακολουθούν να
προσφέρουν απλόχερα την πολύτιµη για µένα ηθική του̋ στήριξη και
να ευχαριστήσω ολόψυχα τη σύζυγό µου Χρυσάνθη για την υποµονή
και την κατανόηση που επέδειξε κατά τη συγγραφή τη̋ εργασία̋. Οι
συζητήσει̋ που είχα µαζί τη̋ για τα ζητήµατα που µε απασχόλησαν
είχαν έναν θετικό αντίκτυπο στη µορφή και το περιεχόµενο του
βι-βλίου.
Τέλο̋ ευχαριστώ όλου̋ του̋ συναδέλφου̋ και του̋
εργαζοµέ-νου̋ στο Σπουδαστήριο Βυζαντινή̋ Ιστορία̋ του Τµήµατο̋ Ιστορία̋
και Αρχαιολογία̋ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκη̋
για τη βοήθειά του̋ καθώ̋ και τον εκδοτικό οίκο «Βάνια̋» που
ανέ-λαβε την έκδοση.
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
AnBoll
Analecta Bollandiana, Revue ciritique
d’hagiographie, Société des Bollandistes,
Bruxelles 1882 κ.ε.
Arheologija
Arheologija, Bulgarska Akademija na
nau-kite, Sofia 1959 κ.ε.
AT
Antiquité Tardive. Revue internationale
d’histoire et d’archéologie (IVe-VIIIe s.)
pu-bliée par l’Association pour l’Antiquité
Tardive, Paris 1993 κ.ε.
Belleten
Türk Tarih Kurumu Belleten/Bulletin
Tur-kish Historical Society, Ankara 1937 κ.ε.
BF
Byzantinische Forschungen, Amsterdam
1966 κ.ε.
BMGS
Byzantine and Modern Greek Studies,
Bir-mingham 1975 κ.ε.
BNJ
Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher,
Athen – Berlin 1920 κ.ε.
BSl
Byzantinoslavica, Prague 1929 κ.ε.
Βυζαντιακά
Βυζαντιακά, Ἐπιστηµονικὸν ὄργανον
Ἑλληνικῆ̋ Ἱστορικῆ̋ Ἑταιρεία̋:
Περί-οδο̋ Μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισµοῦ,
Θεσ-σαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1981 κ.ε.
Βυζαντινά
Βυζαντινά, Ἐπιστηµονικὸν ὄργανον τοῦ
Κέντρου Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν
Φιλοσοφι-κῆ̋ Σχολῆ̋ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηµίου
Θεσσαλονίκη̋, Θεσσαλονίκη 1969 κ.ε.
Βyz.
Byzantion, Revue Internationale des
Étu-des Byzantines, Paris – Liége 1924-1929,
Paris – Bruxelles 1930, Bruxelles 1931 κ.ε.
BZ
Byzantinische Zeitschrift, Leipzig 1892
κ.ε., München 1950-1990, Stuttgart/Leipzig
1991-1998, München/ Leipzig 1999 κ.ε.
τ. 1-50, Bonnae 1828-1897.
CFHB
Corpus Fontium Historiae Byzantinae,
Washington – Berlin – Wien – Bruxelles –
Roma – Thessalonique 1967 κ.ε.
DOP
Dumbarton Oaks Papers, Washington D. C.
1941 κ.ε.
ΕΑΙΕ∆/ΕΚΕΙΕ∆
Ἐπετηρὶ̋ τοῦ Ἀρχείου (µέχρι τον 9
οτό-µο)/Κέντρου Ἐρεύνη̋ τῆ̋ Ἱστορία̋ τοῦ
Ἑλληνικοῦ ∆ικαίου τῆ̋ Ἀκαδηµία̋
Ἀ-θηνῶν, Ἀθῆναι 1948 κ.ε.
ΕEΒΣ
Ἐπετηρὶ̋ Ἑταιρεία̋ Βυζαντινῶν
Σπου-δῶν, Ἀθῆναι 1924 κ.ε.
ΕΕΦΣΑΠΘ
Ἐπιστηµονικὴ Ἐπετηρὶ̋ τῆ̋ Φιλοσοφικῆ̋
Σχολῆ̋ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηµίου
Θεσσαλονίκη̋, Θεσσαλονίκη 1931 κ.ε.
Ελληνικά
Ἑλληνικά, Ἀθῆναι 1928 κ.ε., Θεσσαλονίκη
1952 κ.ε.
EO
Échos d’Orient, Paris 1897-1942
[συνεχί-σθηκε ω̋ Études Byzantines (1943-1946)
και ακολούθω̋ ω̋ REB].
FM
Fontes Minores, τ. Ι-Χ, [Forschungen zur
byzantinischen Rechtsgeschichte],
Frank-furt a. M. 1976-1998.
HSPh
Harvard Studies in Classical Philology,
1890 κ.ε.
JGR
Ι. και Π. Ζέπου, Jus Graecoromanum
(α-νατύπωση από K. E. Zachariä von
Lin-genthal µε προσθήκε̋), τ. 1-8, Ἀθῆναι
1931 (ανατύπωση Aalen 1962).
JÖB
Jahrbuch der Österreichischen
Byzantini-stik, Wien – Köln – Graz 1969 κ.ε.
JRS
Journal of Roman Studies, London 1910
κ.ε.
Κοινωνία
Κοινωνία, Organo dell’Associazione di
Studi tardo-antichi, Napoli 1977 κ.ε.
Law and Society
Law and Society in Byzantium:
Ninth-Twelfth Centuries, έκδ. Angeliki E. Laiou –
D. Simon, Washington D.C. 1994.
be-Το αξίωµα του µυστικού 15
sonders des 9.-12. Jahrhunderts, έκδ. E.
Trapp, κ.ά., τεύχ. 1-6, [Veröffentlichungen
der Kommission fur Byzantinistik], Wien
1994-2007.
ΜΒ
Κ. Ν. Σάθα̋, Μεσαιωνικὴ Βιβλιοθήκη ἢ
συλλογὴ ἀνεκδότων µνηµείων τῆ̋
ἑλληνι-κῆ̋ ἱστορία̋ (Bibliotheca Graeca Medii
Aevi), τ. 1-7, ἐν Βενετίᾳ – Ἀθήνησιν –
Πα-ρισίοι̋ 1872-1894 (ανατύπωση Ἀθῆναι
1972).
MM
F. Miklosich - J. Müller, Acta et Diplomata
graeca medii aevi sacra et profana, τ. 1-6,
Vindobonae 1860-1890 (ανατύπωση
Ἀθῆ-ναι – Aalen 1968).
ΝΕ
Νέο̋ Ἑλληνοµνήµων, τ. 1-21, Ἀθῆναι
1904-1927.
ODB
The Oxford Dictionary of Byzantium, τ.
1-3, έκδ. A. P. Kazhdan, Oxford – New York
1991.
PG
J. P. Migne, Patrologiae cursus completus,
Series Graeca, Paris 1857-1906.
PLP
Prosopographisches Lexikon der
Palaiolo-genzeit, I-XII, έκδ. E. Trapp, Wien
1976-1996.
PmbZ
Prosopographie der mittelbyzantinischen
Zeit. Erste Abteilung (641-867), nach
Vor-arbeiten F. Winkelmanns, erstellt von R-J.
Lilie, C. Ludwig, T. Pratsch, I. Rochow, B.
Zielke u.a., τ. 1-6, Berlin – New York
1999-2002.
REB
Revue des Études Byzantines, Bucarest
1943 κ.ε., Paris 1949 κ.ε.
RN
Revue Numismatique, Paris 1836 κ.ε.
SBS
Studies in Byzantine Sigillography, τ. 1-7,
Washington D.C. 1987-2002, τ. 8-10,
Mün-chen – Leipzig 2003, 2006 και τ. 10, Berlin
– New York 2010.
SDHI
Studia et Documenta Historiae et Iuris,
ST
Studi Tardoantichi. Università degli Studi
di Messina, Facoltà di Lettere e Filosofia.
Centro di Studi Umanistici, Messina 1986
(1988) κ.ε.
Σύµµεικτα
Σύµµεικτα (από το 2008 Βυζαντινά
Σύµ-µεικτα) Κέντρου Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν
Ἐθνικοῦ Ἰδρύµατο̋ Ἐρευνῶν, Ἀθῆναι
1966 κ.ε.
TM
Travaux et Mémoires, Paris 1965 κ.ε.
VR
Variorum Reprints.
VV
Vizantijskij Vremennik, Sanktpeterburg
1894-1927 (ανατύπωση Amsterdam 1967),
νέα σειρά Moskva 1947 κ.ε.
ZRVI
Zbornik Radova Vizantološkog Instituta,
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
∗∗∗∗Πηγέ̋
Actes de Chilandar
Actes de Chilandar, τ. I (Des origines à
1319), έκδ. Mirjana Zivojinović – C. Giros
– Vassiliki Kravari, [Archives de l'Athos
XX], Paris 1998.
Actes de Kutlumus
Actes de Kutlumus
2, έκδ. P. Lemerle,
[Ar-chives de l’Athos II], Paris 1988.
Actes de Lavra
Actes de Lavra, τ. Ι (Des origines à 1204),
έκδ. P. Lemerle – A. Guillou – N. Svoronos,
avec la collaboration de Denise
Papachrys-santhou, [Archives de l’Athos V], Paris
1970.
Actes de Pantéléèmôn
Actes de Saint Pantéléèmôn, έκδ. P.
Lemer-le – G. Dagron – S. Ćircović, [Archives de
l’Athos XII], Paris 1982.
Actes d’Iviron
Actes d’Iviron, τ. ΙΙΙ (De 1204 à 1328), έκδ.
J. Lefort – N. Oikonomidès – Denise
Papa-chrysanthou µε τη συνεργασία τη̋
Vassili-ki Kravari και τη̋ Hélène Métrévéli,
[Ar-chives de l’Athos XVIII], Paris 1994.
Actes du Prôtaton
Actes du Prôtaton, έκδ. Denise
Papachrys-santhou, [Archives de l’Athos VII], Paris
1975.
Ανωνύµου,
Ἐπιστολαί
Ανωνύµου, Ἐπιστολαί, έκδ. A. Ph.
Mar-kopoulos, Anonymi Professoris Epistulae,
[CFHB XXXVII], Berlin 2000.
Αρέθα̋, Scripta
Arethae Archiepiscopi Caesariensis
∗
Η υπόλοιπη βιβλιογραφία παρατίθεται στα οικεία κεφάλαια µε πλήρη παρα-πεµπτικά στοιχεία.
Minora
ta Minora, έκδ. L. G. Westerink, τ. Ι-ΙΙ,
Leipzig 1968-1972.
R. Browning,
Correspondance
R. Browning, The Correspondance of a
Byzantine Scholar, Byz. 24 (1954) 397-452.
V. Bulgakova,
Bleisiegel
V. Bulgakova, Byzantinische Bleisiegel in
Osteuropa. Die Funde auf dem Territorium
Altrußlands, [Mainzer Veröffentlichungen
zur Byzantinistik 6], Wiesbaden 2004.
J.-Cl. Cheynet,
Collection Zacos
J.-Cl. Cheynet, Sceaux de la collection
Za-cos (Bibliothèque nationale de France) se
rapportant aux provinces orientales de
l'empire byzantin, Paris 2001.
J.-Cl. Cheynet –
C. Morisson –
W. Seibt, Sceaux
J.-Cl. Cheynet – Cécile Morisson – W. Seibt,
Les sceaux byzantins de la collection Henri
Seyrig, Paris 1991.
Χριστόφορο̋
Ζωναρά̋, Επιστ.
Χριστοφόρου Ζωναρᾶ, Ι. Λόγο̋
παραινε-τικὸ̋ εἰ̋ τὸν υἱὸν αὐτοῦ κυρὸν
∆ηµήτρι-ον, ΙΙ. Ἐπιστολέ̋, έκδ. Ε. Τ. Τσολάκη̋,
ΕΕΦΣΑΠΘ 20 (1981) 387-407.
J. Darrouzès, Décret
J. Darrouzès, Un décret d’Isaac II Angélos,
REB 40 (1982) 135-155.
J. Darrouzès,
Épistoliers
J. Darrouzès, Épistoliers byzantins du Xe
siècle, [Archives de l'Orient Chrétien 6],
Paris 1960.
Ch. Du Cange,
Glossarium
Ch. Du Cange, Glossarium ad scriptores
mediae et infimae graecitatis, Paris 1688
(ανατύπωση Paris 1943).
Ευστάθιο̋, Επιστ.
Τοῦ πανιερωτάτου µητροπολίτου
Θεσσα-λονίκη̋ κυροῦ Εὐσταθίου ἐπιστολαὶ, έκδ.
F. Kolovou, Die Briefe des Eustathios von
Thessalonike, [Beiträge zur
Altertumskun-de 239], München – Leipzig 2006.
G. Ficker, Erlasse
G. Ficker, Erlasse des Patriarchen von
Konstantinopel Alexios Studites,
[Fest-schrift der Universität Kiel zur Feier des
Geburtstages des Kaisers Wilhelm II.], Kiel
1911.
P. Gautier,
Chrysobulle
P. Gautier, Un chrysobulle de confirmation
rédigé par Michel Psellos, REB 34 (1976)
Το αξίωµα του µυστικού 19
79-99.
Γενέσιο̋
Ἰωσὴφ Γενεσίου, Βασιλεῖαι, έκδ. A.
Les-müller-Werner et I. Thurn, Iosephi Genesii
Regum Libri Quattuor, [CFHB XIV],
Ber-lin – New York 1978.
Γεώργιο̋
Ακροπολίτη̋
Γεωργίου Ἀκροπολίτου, Χρονικὴ
Συγγρα-φή, έκδ. A. Heisenberg, Georgii
Acropoli-tae Opera, τ. Ι, Lispiae 1903.
Γεώργιο̋ Παχυµέρη̋
Χρονικὸν Γεωργίου Παχυµέρη τοῦ
πρω-τεκδίκου καὶ δικαιοφύλακο̋, έκδ. Α.
Fail-ler, Georges Pachymérès, Relations
histori-ques, I-IV, [CFHB XXIV/1-4], Paris
1984-1999.
Γρηγόριο̋ Ακίνδυνο̋,
Επιστ.
Γρηγορίου Ἀκινδύνου, Ἐπιστολαί, έκδ.
Angela Constantinides Hero, Letters of
Gregory Akindynos, [CFHB XXI],
Wash-ington, D.C. 1983.
Γρηγόριο̋ Κύπριο̋,
Επιστ.
Γρηγορίου τοῦ Κυπρίου οἰκουµενικοῦ
Πατριάρχου, Ἐπιστολαὶ καὶ µῦθοι, έκδ. Σ.
Ευστρατιάδη̋, Αλεξάνδρεια 1910.
Ιγνάτιο̋,
Βίο̋ Νικηφόρου
Ἰγνατίου ∆ιακόνου, Βίο̋ Νικηφόρου, έκδ.
Ch. De Boor, Nicephori Archiepiscopi
Constatinopolitani Opuscula Historica,
Leipzig 1880 (ανατύπωση New York
1975), σ. 139-217.
Ιγνάτιο̋,
Βίο̋ Ταρασίου
Ἰγνατίου ∆ιακόνου, Βίο̋ Ταρασίου, έκδ.
S. Efthymiadis, The Life of the Patriarch
Tarasios by Ignatios the Deacon,
[Bir-mingham Byzantine and Ottoman
Mono-graphs 4], Aldershot 1998.
Ιωάννη̋
Καντακουζηνό̋,
Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ, Ἱστορίαι, έκδ.
L. Schopen, Ioannis Cantacuzeni
Eximpe-ratoris Historiarum Libri IV, τ. Ι-IIΙ, CB,
Bonnae 1828-1831 (ανατύπωση Αθήνα
2008).
Ιωάννη̋ Κίνναµο̋
Ἰωάννου Κιννάµου, Ἐπιτοµή, έκδ. A.
Mei-neke, Ioannis Cinnami Epitome, CB,
Bon-nae 1836 (ανατύπωση Ἀθῆναι χ.χ.)
Περί αρχών
ἀρχῶν τῆ̋ Ῥωµαίων πολιτεία̋, έκδ. M.
Dubuisson – J. Schamp, Jean Le Lydien,
Des Magistratures de l’État Romain, τ. I-II,
Paris 2006.
Ιωάννη̋ Σκυλίτζη̋
Ἰωάννου Σκυλίτζη, Σύνοψι̋ Ἱστοριῶν,
έκδ. I. Thurn, Ioannis Scylitzae Synopsis
Ηistoriarum, [CFHB V], Berlin – New York
1973.
Ιωάννη̋ Τζέτζη̋,
Επιστ.
Ἐπιστολαί Ἰωάννου τοῦ Τζέτζου, έκδ. P.
A. M. Leone, Ιoannis Tzetzae Εpistulae,
Leipzig 1972.
Ιωάννη̋ Τζέτζη̋,
Ἱστορίαι
Ἱστορίαι Ἰωάννου γραµµατικοῦ τοῦ
Τζέ-τζου, έκδ. P. L. M. Leone, Ioannis Tzetzae
Ηistoriae, Naples 1968.
Ιωάννη̋ Ζωναρά̋
Ἰωάννου Ζωναρᾶ, Ἐπιτοµὴ Ἱστοριῶν,
έκδ. M. Pinder – Th. Büttner-Wobst,
Ioan-nis Zonarae Εpitomae Ηistoriarum Libri
XVIII, τ. ΙΙΙ, CB, Bonnae 1897.
I. Jordanov, Collection
Sofia
I. Jordanov, The Collection of Medieval
Seals from the National Archaeological
Museum Sofia, [Bulgaria Academy of
Sci-ences. National Institute of Archaeology
with Museum], Sofia 2011.
I. Jordanov, Corpus
I. Jordanov, Corpus of Byzantine Seals
from Bulgaria, τ. 1: Byzantine Seals with
Geographical Names, Sofia 2003, τ. 2:
Byz-antine Seals with Family Names, Sofia
2006, τ. 3, µέρο̋ 1-2, Sofia 2009.
I. Jordanov –
Z. Zhekova, Shumen
I. Jordanov – Zhenya Zhekova, Catalogue
of Medieval Seals at the Regional
Histori-cal Museum of Shumen, Shumen 2007.
G. Kolias,
Léon Choerosphactès
G. Kolias, Léon Choerosphactès, magistre,
proconsul et patrice, biographie –
corre-spondance (texte et traduction), [Texte und
Forschungen zur
byzantinisch-neugriechi-schen Philologie 31], Athen 1939.
Ι. Κολτσίδα-Μακρή,
Βυζαντινά
Μολυβδόβουλλα
Ιωάννα Κολτσίδα-Μακρή, Βυζαντινά
Μο-λυβδόβουλλα. Συλλογή̋ Ορφανίδη –
Νι-κολαΐδη Νοµισµατικού Μουσείου
Αθη-Το αξίωµα του µυστικού 21
νών, [Τετράδια Χριστιανική̋
Αρχαιολο-γία̋ και Τέχνη̋ 4], Αθήνα 1996.
Κων. Πορφ.,
De administrando
imperio
Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, De
Ad-ministrando Imperio
2, έκδ. G. Moravcsik,
αγγλ. µετάφρ. R. J. H. Jenkins, τ. I, [CFHB
I], Washington, D.C. 1966 (ανατύπωση
2006), τ. II, Commentary, έκδ. R. J. H.
Jen-kins, London 1962.
Κων. Πορφ.,
Περί θεµάτων
Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περὶ
θεµάτων, έκδ. A. Pertusi, Costantinο
Porfi-rogenito, De Thematibus, [Studi e Testi
160], Città del Vaticano 1952.
Κων. Πορφ.,
Περί βασιλείου
τάξεω̋
Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου, Περὶ
βασιλείου τάξεω̋, έκδ. I. Reiske,
Constan-tini Porphyrogeniti, De Cerimoniis Aulae
Byzantinae, CB, I-II, Bonnae 1829-1830.
Κ. Κωνσταντόπουλο̋,
Μολυβδόβουλλα
Κ. Κωνσταντόπουλο̋, Βυζαντιακὰ
Μολυ-βδόβουλλα τοῦ ἐν Ἀθήναι̋ Ἐθνικοῦ
Νοµι-σµατικοῦ Μουσείου, ἐν Ἀθήναι̋ 1917.
Σπ. Λάµπρο̋, Μιχαὴλ
Ἀκοµινάτő
Σπ. Λάµπρο̋, Μιχαὴλ Ἀκοµινάτου τὰ
σω-ζόµενα, τ. Α΄, ἐν Ἀθήναι̋ 1879, τ. Β΄, ἐν
Ἀθήναι̋ 1880.
V. Laurent, Bulles
mé-triques
V. Laurent, Les bulles métriques dans la
sigillographie byzantine, Athènes 1932.
V. Laurent, Corpus
V. Laurent, Le corpus des sceaux de
l’empi-re byzantin, τ. 2: L’administration centrale,
Paris 1981.
V. Laurent, Orghidan
V. Laurent, Documents de sigillographie
byzantine. La collection C. Orghidan, Paris
1952.
V. Laurent, Vatican
V. Laurent, Les sceaux byzantins du
Mé-dailler Vatican, [Medagliere della
Bibliote-ca VatiBibliote-cana 1], Città del VatiBibliote-cano 1962.
F. Lebrun, Nicétas le
Paphlagonien
F. Lebrun, Nicétas le Paphlagonien, Sept
homélies inédites, Leuven 1997.
Λέων ∆ιάκονο̋
Λέοντο̋ ∆ιακόνου, Ἱστορία, έκδ. C. B.
Hase, Leonis Diaconi Caloënsis Historiae,
CB, Bonnae 1828.
Μου-Μολυβδόβουλλα
σείου Βυζαντινού Πολιτισµού
Θεσσαλο-νίκη̋, [Βυζαντινά Κείµενα και Μελέται
40], Θεσσαλονίκη 2006.
N.P. Lichačev,
Istoričeskoe
N.P. Lichačev, Istoričeskoe značenie italo-
grečeskoj ikonopisi. Izobraženija
Bogoma-teri, St. Petersburg 1911.
A. Markopoulos,
Lettres de Bardas
A. Markopoulos, Contribution à
l’épistolo-graphie du Xe siècle. Les lettres de Bardas
le moine, στο Βυζάντιον. Αφιέρωµα στον
Ανδρέα Ν. Στράτο, τ. Β΄, Αθήνα 1986, σ.
565-585.
Μάρκο̋ Ευγενικό̋,
Συναξάριον Συµεών
Μεταφραστού
Μάρκου Εὐγενικοῦ, Συναξάριον Συµεὼν
Μεταφραστοῦ, στο Ἀνέκδοτα Ἑλληνικά,
Συγγραµµάτια ἔγγραφά τε καὶ ἄλλα
κεί-µενα κατ’ ἐκλογὴν συλλεγέντα, ἐκ τῶν ἐν
τῇ «Μαυρογορδατείῳ Βιβλιοθήκῃ»
ἀνα-γραφοµένων χειρογράφων καὶ νῦν
πρῶ-τον ἐκδιδόµενα ὑπὸ Α. Παπαδοπούλου
τοῦ Κεραµέω̋, [Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει
Ἑλληνικὸ̋ Φιλολογικὸ̋ Σύλλογο̋.
Μαυ-ρογορδάτειο̋ Βιβλιοθήκη], ἐν
Κωνσταντι-νουπόλει 1884, σ. 100-101.
Μιχαήλ Ατταλειάτη̋,
∆ιάταξι̋
∆ιάταξι̋ Μιχαὴλ Ἀτταλειώτου, έκδ. P.
Gautier, Diataxis de Michel Attaliate, REB
39 (1981) 5-143.
Μιχαήλ Χωνιάτη̋,
Επιστ.
Μιχαὴλ τοῦ Χωνιάτου Ἐπιστολαί, έκδ. F.
Kolovou, Michaelis Choniatae Epistulae,
[CFHB XLI], Berolini – Novi Evoraci 2001.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Χρονογραφία
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Χρονογραφία, έκδ. S.
Impellizzeri (σχόλια U. Criscuolo, ιταλική
µετάφρ. Silvia Ronchey), Michele Psello,
Imperatori di Bisanzio (Cronografia), τ.
I-II, Vicenza 1984.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Επιστ.
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Ἐπιστολαί, έκδ. E. Kurtz
– F. Drexl, Michaelis Pselli Scripta Minora
magnam partem adhuc inedita, τ. II,
Mila-no 1941.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Orationes
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Orationes
Hagiographi-cae, έκδ. E. A. Fisher, Stuttgart – Leipzig
Το αξίωµα του µυστικού 23
Hagiographicae
1994.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Orationes Panegyricae
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Orationes Panegyricae,
έκδ. G. T. Dennis, Stuttgart – Leipzig 1994.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Oratoria Minora
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Oratoria Minora, έκδ. A.
R. Littlewood, Leipzig 1985.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Or. For. et Acta
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Orationes, Forenses et
Acta, έκδ. G. T. Dennis, Stuttgart – Leipzig
1994.
Μιχαήλ Ψελλό̋,
Scripta Minora
Μιχαὴλ Ψελλοῦ, Scripta Minora, έκδ. E.
Kurtz – F. Drexl, Michaelis Pselli Scripta
Minora magnam partem adhuc inedita, τ.
I, Milano 1936.
J. Nesbitt –
N. Oikonomides
(–E. McGeer),
Catalogue
J. Nesbitt – N. Oikonomides, Catalogue of
Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in
the Fogg Museum of Art, τ. 1, Washington
1991, τ. 2, Washington 1994, τ. 3,
Washing-ton 1996, τ. 4 (έκδ. J. Nesbitt – N.
Oiko-nomides – E. McGeer), Washington 2001, τ.
5 (έκδ. J. Nesbitt – N. Oikonomides† – E.
McGeer, Washington 2005.
Νικηφόρο̋ Γρηγορά̋
Νικηφόρου Γρηγορᾶ, Ῥωµἀκὴ Ἱστορία,
τ. Ι, έκδ. L. Schopen, Nicephori Gregorae
Historia Byzantina, τ. I-III, CB, Bonnae
1829-1855.
Νικήτα̋ Χωνιάτη̋
Νικήτα Χωνιάτου, Χρονικὴ διήγησι̋, έκδ.
J.-L. van Dieten, Nicetae Choniatae
His-toria, τ. I-II, [CFHB XI/1-2], Berlin – New
York 1975.
Νικήτα̋ Μάγιστρο̋,
Επιστ.
Ἐπιστολαὶ Νικήτα τοῦ πανευφήµου
µαγί-στρου, έκδ. L. G. Westerink, Nicétas
Ma-gistros, Lettres d'un exilé, [Le Monde
By-zantin], Paris 1973.
P. Noailles, Novelles
P. Noailles, Collections de novelles de
l’empereur Justinien, Paris 1912.
Notitia Dignitatum
Notitia Dignitatum, έκδ. C. Neira Faleiro,
La Notitia Dignitatum, [Nueva Roma 25],
Madrid 2004.
Μ. Νυσταζοπούλου
-Πελεκίδου,
Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου,
Βυζα-ντινὰ ἔγγραφα τῆ̋ µονῆ̋ Πάτµου, τ. Β΄:
Έγγραφα
∆ηµοσίων λειτουργῶν, [Εθνικό Ίδρυµα
Ε-ρευνών. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών],
Ἀθῆναι 1980.
N. Oikonomidès,
Cinq actes
N. Oikonomidès, Cinq actes inédits du
pa-triarche Michel Autôrianos, REB 25
(Mé-langes Venance Grumel, II) (1967) 113-145
[=Του ιδίου, Documents et études sur les
institutions de Byzance (VIIe-XVe s.), αρ.
XV].
N. Oikonomides,
Two seals
N. Oikonomides, Two Seals of Symeon
Metaphrastes, DOP 27 (1973) 323–326.
PBW
The Prosopograpy of the Byzantine World,
Prosopographical Reading of Byzantine
Sources 1025-1102, (2011)
(
www.pbw.kcl.-ac.uk/content/index.html).
Πείρα
Πεῖρα ἤγουν διδασκαλία ἐκ τῶν πράξεων
τοῦ µεγάλου κυροῦ Εὐσταθίου τοῦ
Ῥω-µαίου, JGR 4, σ. 1-260.
Φιλοθ., Κλητορ.
Φιλοθέου, Κλητορολόγιον, έκδ. N.
Oiko-nomidès, Listes, σ. 65-235.
Πρακτικά Συνόδου
Βλαχερνών (1157)
Τόµο̋ συνοδικὸ̋ ἐνώπιον τῆ̋ βασιλείου
περιωπῆ̋ Μα˙ου γεγονώ̋, ἐπὶ τῇ
καθαιρέ-σει τοῦ διακόνου Σωτηρίχου τοῦ
Παντευ-γένου, τοῦ καὶ ὑποψηφίου χρηµατίσαντο̋
εἰ̋ πατριάρχην τῆ̋ Θεουπόλεω̋ Μεγάλη̋
Αντιοχεία̋, έκδ. Ι. Σακκελίων, Πατµιακὴ
Βιβλιοθήκη, Ἀθήνῃσιν 1860, σ.
316.1-328.35.
Προκόπιο̋,
Ανέκδοτα
Προκοπίου, Ἀνέκδοτα, έκδ. J. Haury,
Pro-copii Caesariensis Opera Omnia, τ. III.1,
Lipsiae 1906. Ed. stereotypa correctior.
Addenda et corrigenda adiecit G. Wirth,
III, Leipzig 1963.
Προκόπιο̋,
Περσ. Πολ.
Προκοπίου, Ὑπὲρ τῶν πολέµων λόγοι,
έκδ. J. Haury, Procopii Caesariensis Οpera
Οmnia, τ. I, Lipsiae 1905, σ. 4-304. Ed.
ste-reotypa correctior. Addenda et corrigenda
adiecit G. Wirth, Ι, Leipzig 1963.
Το αξίωµα του µυστικού 25
offices, [Le Monde Byzantin 1], Paris 1976
(ανατύπωση τη̋ έκδοση̋ του 1966), σ.
130-287 (κείµενο).
Ψευδο-Συµεών
Ψευδο-Συµεών, έκδ. I. Bekker, Theophanes
Continuatus, CB, Bonnae 1838, σ. 603-760.
S. Šandrovskaja,
Sfragistika
S. Šandrovskaja, Sfragistika, στο Iskusstvo
Vizantii v sobranijah SSSR, Katalog
vys-tavki, I-III, Moskva 1977.
V. S. Šandrovskaja –
W. Seibt, Eremitage
V. S. Šandrovskaja – W. Seibt unter
Mitar-beit von N. Seibt, Byzantinische Bleisiegel
der Staatlichen Eremitage mit
Familien-namen, 1. Teil, Sammlung Lichačev –
Na-men von A bis I, [Österreichische
Akade-mie der Wissenschaften.
Veröffentlichun-gen der Kommission für Byzantinistik
X/1], Wien 2005.
G. Schlumberger,
Sceaux
G. Schlumberger, Sceaux byzantins inédits
(cinquième série), RN 9 (1905) 321-354.
G. Schlumberger,
Sigillographie
G. Schlumberger, Sigillographie de l’empire
byzantin, Paris 1884 (ανατύπωση Torino
1963).
W. Seibt,
Ἀρµενικὰ θέµατα
W. Seibt, Ἀρµενικὰ θέµατα als terminus
technicus der byzantinischen
Verwaltungs-geschichte des 11. Jahrhunderts, BSl 54.1
(1993) 134–141.
W. Seibt, Bleisiegel
W. Seibt, Byzantinische Bleisiegel in
Öster-reich, 1. Teil: Kaiserhof, [Österreichische
Akademie der Wissenschaften.
Veröffentli-chungen der Kommision für Byzantinistik
II/1], Wien 1978.
W. Seibt –
M.-L. Zarnitz,
Bleisiegel
W. Seibt – Marie Luise Zarnitz, Das
byzan-tinische Bleisiegel als Kunstwerk. Katalog
zur Ausstellung, Wien 1997.
I. Ševčenko, Poems
I. Ševčenko, Poems on the Deaths of Leo VI
and Constantine VII in the Madrid
Manu-script of Scylitzes, DOP 23-24 (1969-1970)
187-228.
P. Speck, Bleisiegel
P. Speck, Byzatinische Bleisiegel in Berlin
(West), [Ποικίλα Βυζαντινά 5], Bonn 1986.
G. Stadtmüller,
Michael Choniates
G. Stadtmüller, Michael Choniates,
Metro-polit von Athen (ca. 1138-ca.1222),
Orien-talia Christiana 33.2, αρ. 91 (Φεβρουάριο̋
– Μάρτιο̋ 1934) 123-325 (και ω̋
αυτοτε-λή̋ έκδοση Roma 1934).
C. Stavrakos,
Bleisiegel
C. Stavrakos, Die byzantinischen Bleisiegel
mit Familiennamen aus der Sammlung des
Numismatischen Museums Athen,
[Main-zer Veröffentlichungen zur Byzantinistik
4], Wiesbaden 2000.
G. Strano
G. Strano, Leone Choirosphaktes.
Corri-spondenza. Introduzione, testo critico,
tra-duzione e note di commento,
[Pubblicazio-ni del Centro Studi sull Antico
Cristia-nesimo 2], Catania 2008.
Συµεών Μάγιστρο̋
και Λογοθέτη̋
Συµεὼν Μαγίστρου καὶ Λογοθέτου,
Χρο-νικόν, S. Wahlgren, Symeonis Magistri et
Logothetae Chronicon, [Corpus Fontium
Historiae Byzantinae XLIV/1], Berlin –
New York 2006.
Συν. Γεωργίου
Μοναχού
Συνεχιστὴ̋ Γεωργίου Μοναχοῦ (redactio
A), έκδ. I. Bekker, Theophanes
Continua-tus, CB, Bonnae 1838, σ. 763-924.
Σύνταγµα
Γ. Α. Ράλλη̋ – Μ. Ποτλή̋, Σύνταγµα τῶν
θείων καὶ ἱερῶν κανόνων τῶν τε ἁγίων
καὶ πανευφήµων ἀποστόλων καὶ τῶν
ἱε-ρῶν οἰκουµενικῶν καὶ παπικῶν συνόδων
καὶ τῶν κατὰ µέρο̋ ἁγίων πατέρων, τ. Α΄
– Στ΄, Ἀθήνησιν 1852-1859 (ανατύπωση
1966 και 1997).
Συν. Θεοφάνη
Συνεχισταὶ Θεοφάνου̋, έκδ. I. Bekker,
Theophanes Continuatus, CB, Bonnae
1838, σ. 3-486.
Τακτικόν Beneševič
Le Taktikon du cod. Hierosol. Gr. 24 dit
Taktikon Beneševič, έκδ. N. Oikonomidès,
Listes, σ. 237-253.
Τακτικόν Escurial
Le Taktikon du cod. Scorialensis Gr.
R-II-11, έκδ. N. Oikonomidès, Listes, σ. 255-277.
Τακτικόν Uspenskij
Le Taktikon du cod. Hierosol. Gr.39 dit
Το αξίωµα του µυστικού 27
Taktikon Uspenskij, έκδ. N. Oikonomidès,
Listes, σ. 41-63.
Θεόδωρο̋
∆αφνοπάτη̋, Επιστ.
Ἐπιστολαὶ Θεοδώρου πατρικίου τοῦ
∆αφνοπάτου, έκδ. J. Darrouzès – L. G.
Westerink, Théodore Daphnopatès,
Corres-pondance, [Le Monde Byzantin], Paris
1978.
Θεόδωρο̋ Λάσκαρη̋,
Επιστ.
Θεοδώρου τοῦ Λάσκαρι, Ἐπιστολαί, έκδ.
N. Festa, Theodori Ducae Lascaris
Epistu-lae CCXVII, Florence 1898.
Θεοφάνη̋
Θεοφάνου̋ Χρονογραφία, έκδ. Ch. de
Boor, Theophanis Chronographia, I,
Lip-siae 1883 (ανατύπωση Hildesheim 1963).
Τυπικόν Μάµαντο̋
Τυπικὸν τῆ̋ ἐν Κωνσταντινουπόλει µονῆ̋
τοῦ Ἁγίου µεγαλοµάρτυρο̋ Μάµαντο̋,
έκδ. Σ. Ευστρατιάδη̋, Ελληνικά 1 (1928)
245-314.
Τυπικόν
Παντοκράτορο̋
Τυπικὸν τῆ̋ βασιλικῆ̋ µονῆ̋ τοῦ
Παντο-κράτορο̋, έκδ. P. Gautier, Le typikon du
Christ Sauveur Pantocrator, REB 32 (1974)
1-145
Ι. Vassis,
Leon Choirosphaktes
Leon Magistros Choirosphaktes,
Chiliosti-chos Theologia, έκδ. Ι. Vassis,
[Supplemen-ta Byzantina. Texte und Untersuchungen
6], Berlin – New York 2002.
J. Verpeaux,
Traité
J. Verpeaux, Pseudo-Kodinos, Traité des
offices, [Le Monde Byzantin 1], Paris 1976
(ανατύπωση τη̋ έκδοση̋ του 1966).
Βίο̋ Ευθυµίου
Βίο̋ πατριάρχου Ευθυµίου [BHG 651],
έκδ. Patricia Karlin-Hayter, Vita Euthymii
patriarchae CP, Brussels 1970.
Βίο̋ Γεωργίου
Αµάστριδο̋
Βίο̋ Γεωργίου Αµάστριδο̋ [BHG 668],
έκδ. V. Vasilievskij, Russko-vizantijskie
issledovanija, τ. 2, St. Petersburg 1893, σ.
1-73 [ανατύπωση Trudy 3 (1915) 1-71]
(www.doaks.org/saints2/TEXTS/10.html).
Ε. Βρανούση,
Έγγραφα
Έρα Βρανούση, Βυζαντινὰ ἔγγραφα τῆ̋
µονῆ̋ Πάτµου, τ. Α΄: Αὐτοκρατορικά,
[Ε-θνικό Ίδρυµα Ερευνών. Κέντρο
Βυζαντι-νών ΕρευΒυζαντι-νών], Ἀθῆναι 1980.
Α.-Κ. Wassiliou
– W. Seibt, Bleisiegel
Α.-Κ. Wassiliou – W. Seibt, Die
byzantini-schen Bleisiegel in Österreich, 2. Teil:
Zen-tral- und Provinzialverwaltung,
[Österrei-chische Akademie der Wissenschaften.
Ver-öffentlichungen der Kommision für
Byzan-tinistik II/2], Wien 2004.
W. Wilson –
J. Darrouzès,
Xérochoraphion
W. Wilson – J. Darrouzès, Restes du
cartu-laire de Hiéra-Xérochoraphion, REB 26
(1968) 5-47.
G. Zacos, Seals
G. Zacos, Byzantine Lead Seals (Compiled
and Edited by J. W. Nesbitt), [Τετράδια
Αρχαιολογία̋ και Τέχνη̋ 3], τ. 2, Berne
1984.
G. Zacos – A. Veglery,
Seals
G. Zacos – A. Veglery, Byzantine Lead
Seals, τ. 1, µέρη 1-3, Basel 1972.
Βοηθήµατα
H. Ahrweiler, Smyrne
Hélène Ahrweiler, L’histoire et la
géogra-phie de la région de Smyrne entre les deux
occupations turques (1081-1317)
particu-lièrement au XIIIe siècle, TM 1 (1965)
1-204.
M. Angold, Church
M. Angold, Church and Society in
Byzan-tium under the Comneni (1081-1261),
Cambridge 1995.
M. Angold,
Government
M. Angold, A Byzantine Government in
Exile. Government and Society under the
Lascarids of Nicaea, 1204-1261, Oxford
1974.
I. Biliarsky, Τaïnik –
Mystikos
I. Biliarsky, Les institutions de la Bulgarie
médievale: taïnik – mystikos, BSl 53.1
(1992) 53-56.
L. Bréhier,
Institutions
L. Bréhier, Les institutions de l’empire
by-zantin. Le monde byzantin II, [L’évolution
de l’Humanité, Synthèse collective 32 bis],
Paris 1949.
J. B. Bury,
Administrative
System
J. B. Bury, The Imperial Administrative
System in the Ninth Century. With a
Re-vised Text of the Kletorologion of
Philo-theos, [The British Academy Supplemental
Papers I], London 1911 (ανατύπωση New
York 1958). Πίνακε̋ Μ.
Γρηγορίου-Ιωαν-νίδου, ΕΕΦΣΑΠΘ 10 (1968) 167-210.
J.-Cl. Cheynet,
Aristocracy
J.-Cl. Cheynet, Aristocracy and Inheritance
(11
th-13
thCenturies), english translation of
‘Aristocratie et héritage (XΙe-XIIIe s.)’, La
transmission du patrimoine, έκδ. G.
Da-gron and J. Beaucamp, [Travaux et
Mémoi-res. Monographies 11], Paris 1998, σ. 53-80
(=J.-Cl. Cheynet, The Byzantine
Aristoc-racy and its Military Function, [Variorum
Collected Studies Series CS 859], Aldershot
2006, αρ. IV).
J.-Cl. Cheynet,
Epi tou koitônos
J.-Cl. Cheynet, Note sur l’epi tou koitônos,
στο Zwischen Polis, Provinz und
Periphe-rie. Beiträge zur byzantinischen Geschichte
und Kultur, έκδ. L. Hoffmann, [Mainzer
Veröffentlichungen zur Byzantinistik 7],
Wiesbaden, σ. 215-225.
Σ. Χονδρίδου,
Κωνσταντίνο̋
Μονοµάχο̋
Σταυρούλα Χονδρίδου, Ο Κωνσταντίνο̋
Θ΄ Μονοµάχο̋ και η εποχή του (ενδέκατο̋
αιώνα̋ µ.Χ.), Αθήνα 2002.
Σ. Χονδρίδου,
Τετρά̋ των σοφών
Σταυρούλα Χονδρίδου, Κωνσταντίνο̋
Λειχούδη̋, Ιωάννη̋ Μαυρόπου̋, Μιχαήλ
Ψελλό̋, Ιωάννη̋ Ξιφιλίνο̋: «Η τετρά̋ των
σοφών». Η άνοδο̋ και η πτώση τη̋ γύρω
στα µέσα του 11
ουαιώνα, στο Η
Αυτο-κρατορία σε κρίση (;) Το Βυζάντιο τον 11
οαιώνα (125-1081), [Εθνικό Ίδρυµα
Ερευ-νών, Ινστιτούτο Βυζαντινών ΕρευΕρευ-νών,
∆ιεθνή Συµπόσια 11], Αθήνα 2003, σ.
409-423.
Ειρ. Χρήστου,
Παραδυναστεύων
Ειρήνη Χρήστου, Αυτοκρατορική εξουσία
και πολιτική πρακτική. Ο ρόλο̋ του
πα-ραδυναστεύοντο̋ στη βυζαντινή διοίκηση
(τέλη 8
ου– αρχέ̋ 11
ουαιώνα), Αθήνα 2008.
Αικ.
Χριστοφιλοπούλου,
Εκλογή
Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Εκλογή,
αναγόρευσι̋ και στέψι̋ του βυζαντινού
αυτοκράτορο̋, [Πραγµατείαι τη̋
Ακαδη-µία̋ Αθηνών 22.2], Αθήνα 1956.
Αικ.
Χριστοφιλοπούλου,
Θεσµοί
Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Το
πολί-τευµα και οι θεσµοί τη̋ Βυζαντινή̋
Αυτο-κρατορία̋ 324-1204. Κράτο̋ – διοίκηση –
οικονοµία – κοινωνία, Αθήνα 2004.
Αικ.
Χριστοφιλοπούλου,
Ιστορία
Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου,
Βυζαντι-νή Ιστορία, τ. Β΄1 (610-867)
2,
Θεσσαλονί-κη 1998, τ. Γ΄ 1 (1081-1204), ΘεσσαλονίΘεσσαλονί-κη
2001.
by-Το αξίωµα του µυστικού 31
Inventaire
zantins du Xe siècle, REB 18 (1960)
109-135.
J. Darrouzès,
Οφφίκια
J. Darrouzès, Recherches sur les ὀφφίκια
de l’Église byzantine, [Archives de l’Orient
Chrétien 11], Paris 1970.
R. Delmaire,
Institutions
R. Delmaire, Les institutions du
Bas-Empire romain, de Constantin à Justinien.
I: Les institutions civiles palatines, Paris
1995.
F. Dölger,
Finanzverwaltung
F. Dölger, Beiträge zur Geschichte der
by-zantinischen Finanzverwaltung, besonders
des 10. und 11. Jahrhunderts,
[Byzantini-sches Archiv 9], Leipzig – Berlin 1927
(α-νατύπωση Hildesheim 1960).
F. Dölger,
Herrscherkanzlei
F. Dölger, Die byzantinische und
mittelal-terliche serbische Herrscherkanzlei,
Rap-ports du XIIe Congrès International des
Études Byzantines (Ochride 1961), IV,
Beo-grad, σ. 83-103.
F. Dölger, Kodikellos
F. Dölger, Der Kodikellos des Christodulos
in Palermo. Ein bisher unerkannter Typus
der byzantinischen Kaiserurkunde (1929),
Arch. f. Urkundenf. 11 (1929) 1-65
(=By-zantinische Diplomatik. Aufsätze zum
Ur-kundenwesen der Byzantiner, Ettal 1956, σ.
1-74).
F. Dölger, Regesten
F. Dölger, Regesten der Kaiserurkunden
des oströmischen Reiches von 565 bis 1453.
1. Teil: Regesten von 565-1025, München –
Berlin 1924, 4. Teil: von 1282-1341,
Mün-chen 1960.
F. Dölger – P. Wirth,
Regesten
F. Dölger – P. Wirth, Regesten der
Kaiser-urkunden des oströmischen Reiches von
565-1453. 2. Teil (1025-1204) zweite,
erwei-terte und verbesserte Auflage, Μünchen
1995, 3. Teil (1204-1282) zweite, erweiterte
und verbesserte Auflage, München 1977.
S. Efthymiades,
Ignatius the Deacon
S. Efthymiades, On the Hagiographical
Work of Ignatius the Deacon, JÖB 41
(1991) 73-83.
Σ. Γεωργίου,
Τιµητικοί τίτλοι
Σ. Γεωργίου, Οι τιµητικοί τίτλοι επί
Κο-µνηνών (1081-1185), αδηµοσίευτη
διδα-κτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2005.
Η. Γιαρένη̋,
Θεόδωρο̋ Α΄
Η. Γιαρένη̋, Ο αυτοκράτορα̋ Θεόδωρο̋
Α΄ Κοµνηνό̋ Λάσκαρι̋. Η συγκρότηση
και η εδραίωση τη̋ αυτοκρατορία̋ τη̋
Νίκαια̋, [Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών.
Ινστι-τούτο Βυζαντινών Ερευνών, Μονογραφίε̋
13], Αθήνα 2008 (ανατύπωση στη σειρά:
Βυζαντινοί Αυτοκράτορε̋ 15, Αθήνα
2010).
Α. Γκουτζιουκώστα̋,
Απονοµή
δικαιοσύνη̋
Α. Γκουτζιουκώστα̋, Η απονοµή
δικαιο-σύνη̋ στο Βυζάντιο (9
ο̋–12
ο̋αι.). Τα
δι-καιοδοτικά όργανα και δικαστήρια τη̋
πρωτεύουσα̋, [Bυζαντινά Kείµενα και
Μελέται 37], Θεσσαλονίκη 2004.
Α. Γκουτζιουκώστα̋,
Ἀσηκρῆτι̋
Α. Γκουτζιουκώστα̋, Η εξέλιξη του
θε-σµού των ἀσηκρῆτι̋ και του
πρωτοαση-κρῆτι̋ στο πλαίσιο τη̋ αυτοκρατορική̋
γραµµατεία̋, Βυζαντινά 23 (2002-2003)
47-93.
Α. Γκουτζιουκώστα̋,
Κοιαίστωρ
Α. Γκουτζιουκώστα̋, Ο θεσµό̋ του
κοιαί-στωρα του ιερού παλατίου: Η γένεση, οι
αρµοδιότητε̋ και η εξέλιξή του, [Εταιρεία
Βυζαντινών Ερευνών 18], Θεσσαλονίκη
2001.
A. Gkoutzioukostas,
Remarks
A. Gkoutzioukostas, Some Remarks on
Mystographos and Mystolektes,
Ἤπειρόν-δε, Proceedings of the 10
thInternational
Symposium of Byzantine Sigillography
(Ioannina, 1-3 October 2009), έκδ. Chr.
Stavrakos – Barbara Papadopoulou,
Wies-baden – Ioannina 2011, σ. 191-219.
Ιορδ. Γρηγοριάδη̋,
Ιωάννη̋ Τζέτζη̋
Ιωάννη̋ Τζέτζη̋, Ἐπιστολαί. Εισαγωγή,
µετάφραση, σχόλια Ιορδ. Γρηγοριάδη̋,
[Κείµενα Βυζαντινή̋ Λογοτεχνία̋], Αθήνα
2001.
Pa-Το αξίωµα του µυστικού 33