Detyrimore

E DREJTA

E DREJTA DETYRIMORE

DETYRIMORE

E drejta e detyrimeve, si dege e se drejtes merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve, te E drejta e detyrimeve, si dege e se drejtes merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve, te cilat jane marredhenie juridike ndermjet kreditorit dhe debitorit.

cilat jane marredhenie juridike ndermjet kreditorit dhe debitorit.

E drejta e detyrimeve eshte e drejte pozitive e cila paraqet teresine e normave juridike qe i E drejta e detyrimeve eshte e drejte pozitive e cila paraqet teresine e normave juridike qe i rregullojne marredheniet e detyrimeve mes ketyre dy subjekteve te cilet bejne qarkullimin e rregullojne marredheniet e detyrimeve mes ketyre dy subjekteve te cilet bejne qarkullimin e mallrave apo kryejne sherbime tjera.

mallrave apo kryejne sherbime tjera.

Lende e te drejtes se detyrimeve eshte vete

Lende e te drejtes se detyrimeve eshte vete Detyrimi Detyrimi ((quid obligatioquid obligatio).).

Sjellja e debitorit, prej te cilit kerkon diçka kreditori, eshte lende e se drejtes se detyrimeve, e Sjellja e debitorit, prej te cilit kerkon diçka kreditori, eshte lende e se drejtes se detyrimeve, e kjo mund te permbaje ndonje dhenie, berje apo mos-berje ose pesim. Prandaj, mund te thuhet se kjo mund te permbaje ndonje dhenie, berje apo mos-berje ose pesim. Prandaj, mund te thuhet se lenda eshte prestimi qe duhet te paguaj debitori, i cili parimisht ka karakter pasuror.

lenda eshte prestimi qe duhet te paguaj debitori, i cili parimisht ka karakter pasuror.  Nder

 Nder parimeparimet t kryeskryesore ore ne ne marredhmarredheniet eniet detyrimdetyrimore ore eshte eshte parimiparimi solo  solo consensus consensus obligat obligat i cilii cili nenkupton se kontrata lidhet thjeshte me pajtimin e vullnetit te paleve.

nenkupton se kontrata lidhet thjeshte me pajtimin e vullnetit te paleve.

Eshte tradite qe e drejta detyrimore te ndahet ne dy pjese

Eshte tradite qe e drejta detyrimore te ndahet ne dy pjese: pjesen e veçante: pjesen e veçante dhedhe pjesen epjesen e  pergjithshm

 pergjithshme.e.  Ne

 Ne pjesen pjesen e e pergjitpergjithshme hshme te te se se drejtes drejtes se se detyrimdetyrimeve eve trajtohetrajtohen n çeshtje çeshtje te te pergjithpergjithshme shme dhedhe institutet kryesore te kesaj dege. Ketu hyjne; nocioni, elementet, karakteristikat e detyrimeve, institutet kryesore te kesaj dege. Ketu hyjne; nocioni, elementet, karakteristikat e detyrimeve,  burime

 burimet t e e detyrimedetyrimeve ve dhe efektet dhe efektet e e saj, nderrimi saj, nderrimi i i subjesubjekteve ne kteve ne marredhemarredheniet niet detyrimdetyrimore ore dhedhe shuarja e detyrimeve.

shuarja e detyrimeve.  Nders

 Ndersa, ne pjesen e a, ne pjesen e veçante te se drejtes se detyrimeve bejne pjese rregveçante te se drejtes se detyrimeve bejne pjese rregullat, te cilat ullat, te cilat u perkasinu perkasin llojeve te veçanta te kontratave me emer.

llojeve te veçanta te kontratave me emer.  Ndarja

 Ndarja e e ketyre ketyre kontratkontratave ave behet behet sipas sipas efektevefekteve e te te tyre, tyre, dmth. dmth. çfare çfare pasojapasojash sh ka ka kontrakontrata ta nene  pasur

 pasurine e paleine e paleve konve kontraktuestraktuese.e.

Sipas kesaj ndarjeje te gjitha kontratat e detyrimeve klasifikohen ne pese grupe. Ne grupin e Sipas kesaj ndarjeje te gjitha kontratat e detyrimeve klasifikohen ne pese grupe. Ne grupin e  pare hyjne kontrat

 pare hyjne kontratat per at per tjetersimitjetersimin e n e sendesendeve, perkatesisve, perkatesisht te ht te drejtavedrejtave, , kontrakontratat e tat e sendesendeve dheve dhe te drejtave, kontratat mbi sherbimet, kontratat mbi bashkesine pronesore dhe te punes dhe ne te drejtave, kontratat mbi sherbimet, kontratat mbi bashkesine pronesore dhe te punes dhe ne grupin e peste hyjne kontratat aleatore, mbi lojen dhe kushtin, kontratat mbi sigurimin dhe grupin e peste hyjne kontratat aleatore, mbi lojen dhe kushtin, kontratat mbi sigurimin dhe kontrata mbi mbrojtjen e perjetshme.

E drejta e detyrimeve ka marredhenie te ngushta me disa prej degeve tjera te se drejtes. E drejta e detyrimeve ka marredhenie te ngushta me disa prej degeve tjera te se drejtes.

--  E drejta e detyrimeve ka lidhje te ngushta me te drejten ekonomike E drejta e detyrimeve ka lidhje te ngushta me te drejten ekonomike. E drejta ekonomike. E drejta ekonomike dhe ajo e detyrimeve bejne pjese ne grupin e lendeve civile dhe jane dege te veçanta te dhe ajo e detyrimeve bejne pjese ne grupin e lendeve civile dhe jane dege te veçanta te se drejtes. E drejta e detyrimeve perfshin teresine e normave juridike per rregullimin e se drejtes. E drejta e detyrimeve perfshin teresine e normave juridike per rregullimin e marredhenieve juridike te detyrimeve, te marredhenieve pasurore ne pergjithesi, kurse e marredhenieve juridike te detyrimeve, te marredhenieve pasurore ne pergjithesi, kurse e drejta ekonomike perfshin rregullat per rregullimin e puneve te qarkullimit te mallrave drejta ekonomike perfshin rregullat per rregullimin e puneve te qarkullimit te mallrave dhe te dhenies se sherbimeve tregtare.

dhe te dhenies se sherbimeve tregtare.

-- E dreE drejta famjta familjariljare, sipe, sipas leas lendendes dhe pes dhe permbrmbajtjajtjes ndes ndrysryshon nhon nga e drega e drejta e detjta e detyrimyrimeveeve. E. E drejta familjare perfshin teresine e normave qe i perkasin rregullimit juridik te familjes drejta familjare perfshin teresine e normave qe i perkasin rregullimit juridik te familjes dhe marteses, si dhe marredhenieve qe lindin prej tyre. Ne kete te drejte dominojne dhe marteses, si dhe marredhenieve qe lindin prej tyre. Ne kete te drejte dominojne ma

marrerredhdheneniet iet me me kakarakrakter ter pepersorsonalnal, , kukurse rse ne ne te te dredrejtejten n e e dedetytyrimrimeveve e dodomiminonojnejne marredheniet me karakter pasuror. Poashtu, rregullat e te drejtes familjare jane me marredheniet me karakter pasuror. Poashtu, rregullat e te drejtes familjare jane me karakter imperativ, te cilat subjektet nuk mund t’i ndryshojne, ndersa ne te drejten e karakter imperativ, te cilat subjektet nuk mund t’i ndryshojne, ndersa ne te drejten e detyrimeve dominojne rregulla me karakter dispozitiv.

detyrimeve dominojne rregulla me karakter dispozitiv.

--  E drejta e  E drejta e detyrimeve dhe e detyrimeve dhe e drejta trashegimoredrejta trashegimore sipas permbajtjes se tyre jane te drejtasipas permbajtjes se tyre jane te drejta te pasurise. Qe te dyja merren me kalimin e pasurise prej nje pronari tek tjetri. Mirepo, te pasurise. Qe te dyja merren me kalimin e pasurise prej nje pronari tek tjetri. Mirepo, mar

marredredheniheniet et paspasurourore re ne ne te te dredrejten jten trastrasheghegimorimore e rregrregulloullohen hen pas pas vdevdekjes kjes (mo(mortisrtis causa), kurse ne te drejten e detyrimeve keto marredhenie rregullohen mes te gjalleve causa), kurse ne te drejten e detyrimeve keto marredhenie rregullohen mes te gjalleve (inter vivos). Poashtu, rregullat e te drejtes trashegimore jane me karakter imperativ, (inter vivos). Poashtu, rregullat e te drejtes trashegimore jane me karakter imperativ, ndersa tek e drejta e detyrimeve ato kane karakter dispozitiv.

ndersa tek e drejta e detyrimeve ato kane karakter dispozitiv.

--  E drejta  E drejta e e detyrimeve dhe detyrimeve dhe e e drejta realedrejta reale, sipas permbajtjes jane te drejta te pasurise te, sipas permbajtjes jane te drejta te pasurise te cilat i perkasin pasurise se nje individi dhe mund te vleresohen me para, por, ekziston cilat i perkasin pasurise se nje individi dhe mund te vleresohen me para, por, ekziston nje dallim i madh mes tyre. E drejta reale ka per lende studimi nje send te caktuar, pra nje dallim i madh mes tyre. E drejta reale ka per lende studimi nje send te caktuar, pra eshte e drejte ne send (ius in rem), kurse te drejtat e detyrimeve jane ius ad rem (e drejta eshte e drejte ne send (ius in rem), kurse te drejtat e detyrimeve jane ius ad rem (e drejta rreth sendit). Te drejtat reale jane me karakter absolut sepse veprojne erga omnes, rreth sendit). Te drejtat reale jane me karakter absolut sepse veprojne erga omnes, nders

ndersa rregullat e a rregullat e se drejtes se detyrimeve kane efekt relativ (inter partes). Dallim tjeter se drejtes se detyrimeve kane efekt relativ (inter partes). Dallim tjeter  eshte edhe numri i te drejtave reale qe eshte i caktuar taksativisht me te drejten objektive eshte edhe numri i te drejtave reale qe eshte i caktuar taksativisht me te drejten objektive nu

numemerurus s clclauaususus s dhdhe e pepermrmbabajtjtja ja e e tytyre re eseshthte e e e cacaktktuauar r me me nonormrma a imimpeperaratitiveve.. Marredheniet e detyrimeve nuk jane numerikisht te caktuara, dhe per dallim nga ato te Marredheniet e detyrimeve nuk jane numerikisht te caktuara, dhe per dallim nga ato te se drejtes reale ato nuk jane te perhershme dhe shuhen pasi ta krijojne efektin e caktuar. se drejtes reale ato nuk jane te perhershme dhe shuhen pasi ta krijojne efektin e caktuar. BURIMET

BURIMET

Burimet e te drejtes se detyrimeve ndahen ne dy grupe:

Burimet e te drejtes se detyrimeve ndahen ne dy grupe: ne burime formalene burime formale dhedhe ne burimene burime materiale.

materiale.

Si burime formale

Si burime formale konsiderohen Kushtetuta dhe Ligji per detyrimet i Kosoves.konsiderohen Kushtetuta dhe Ligji per detyrimet i Kosoves.

Ligji per detyrimet i Kosoves si burim formal me i rendesishmi funksionon ne baze te disa Ligji per detyrimet i Kosoves si burim formal me i rendesishmi funksionon ne baze te disa  parime

 parimeve ve siç siç jane: jane: AutonAutonomia omia e e vullnvullnetit, etit, doket doket e e mira mira afariste, afariste, parimi parimi i i ndershndershmerise merise dhedhe  pergje

 pergjegjeshmgjeshmerise, detyra per permbushje te detyrimit, parimi i erise, detyra per permbushje te detyrimit, parimi i ndalimndalimit te it te shkashkaktimit te ktimit te demitdemit apo keqperdorimit te te drejtave dhe parimi i kujdesit te duhur.

apo keqperdorimit te te drejtave dhe parimi i kujdesit te duhur.  Burimet mater

 Burimet materialeiale jane ato fakte jane ato fakte juridike relevanjuridike relevante me te me te cilin te cilin mund te krijohen marredhemund te krijohen marredheniet eniet e detyrimeve, te ndryshohen dhe te shuhen ato. Sipas nenit 6 te ketij Ligji keto fakte jane:

detyrimeve, te ndryshohen dhe te shuhen ato. Sipas nenit 6 te ketij Ligji keto fakte jane: -- kkoonnttrraattaa

-- sshhkkaakkttiimmi i i i ddeemmitit -- ppaassuurriimmi i i i ppaabbaazzee

-- gjgjerierimi mi i pi pununeveve te te he huauaja ja pa pa poporosrosi, i, dhdhee -- shshprprehehja e ja e njnjeaeansnshmhme e ve e vulullnlnetetitit..

 NOCI

E drejta e detyrimeve ka marredhenie te ngushta me disa prej degeve tjera te se drejtes. E drejta e detyrimeve ka marredhenie te ngushta me disa prej degeve tjera te se drejtes.

--  E drejta e detyrimeve ka lidhje te ngushta me te drejten ekonomike E drejta e detyrimeve ka lidhje te ngushta me te drejten ekonomike. E drejta ekonomike. E drejta ekonomike dhe ajo e detyrimeve bejne pjese ne grupin e lendeve civile dhe jane dege te veçanta te dhe ajo e detyrimeve bejne pjese ne grupin e lendeve civile dhe jane dege te veçanta te se drejtes. E drejta e detyrimeve perfshin teresine e normave juridike per rregullimin e se drejtes. E drejta e detyrimeve perfshin teresine e normave juridike per rregullimin e marredhenieve juridike te detyrimeve, te marredhenieve pasurore ne pergjithesi, kurse e marredhenieve juridike te detyrimeve, te marredhenieve pasurore ne pergjithesi, kurse e drejta ekonomike perfshin rregullat per rregullimin e puneve te qarkullimit te mallrave drejta ekonomike perfshin rregullat per rregullimin e puneve te qarkullimit te mallrave dhe te dhenies se sherbimeve tregtare.

dhe te dhenies se sherbimeve tregtare.

-- E dreE drejta famjta familjariljare, sipe, sipas leas lendendes dhe pes dhe permbrmbajtjajtjes ndes ndrysryshon nhon nga e drega e drejta e detjta e detyrimyrimeveeve. E. E drejta familjare perfshin teresine e normave qe i perkasin rregullimit juridik te familjes drejta familjare perfshin teresine e normave qe i perkasin rregullimit juridik te familjes dhe marteses, si dhe marredhenieve qe lindin prej tyre. Ne kete te drejte dominojne dhe marteses, si dhe marredhenieve qe lindin prej tyre. Ne kete te drejte dominojne ma

marrerredhdheneniet iet me me kakarakrakter ter pepersorsonalnal, , kukurse rse ne ne te te dredrejtejten n e e dedetytyrimrimeveve e dodomiminonojnejne marredheniet me karakter pasuror. Poashtu, rregullat e te drejtes familjare jane me marredheniet me karakter pasuror. Poashtu, rregullat e te drejtes familjare jane me karakter imperativ, te cilat subjektet nuk mund t’i ndryshojne, ndersa ne te drejten e karakter imperativ, te cilat subjektet nuk mund t’i ndryshojne, ndersa ne te drejten e detyrimeve dominojne rregulla me karakter dispozitiv.

detyrimeve dominojne rregulla me karakter dispozitiv.

--  E drejta e  E drejta e detyrimeve dhe e detyrimeve dhe e drejta trashegimoredrejta trashegimore sipas permbajtjes se tyre jane te drejtasipas permbajtjes se tyre jane te drejta te pasurise. Qe te dyja merren me kalimin e pasurise prej nje pronari tek tjetri. Mirepo, te pasurise. Qe te dyja merren me kalimin e pasurise prej nje pronari tek tjetri. Mirepo, mar

marredredheniheniet et paspasurourore re ne ne te te dredrejten jten trastrasheghegimorimore e rregrregulloullohen hen pas pas vdevdekjes kjes (mo(mortisrtis causa), kurse ne te drejten e detyrimeve keto marredhenie rregullohen mes te gjalleve causa), kurse ne te drejten e detyrimeve keto marredhenie rregullohen mes te gjalleve (inter vivos). Poashtu, rregullat e te drejtes trashegimore jane me karakter imperativ, (inter vivos). Poashtu, rregullat e te drejtes trashegimore jane me karakter imperativ, ndersa tek e drejta e detyrimeve ato kane karakter dispozitiv.

ndersa tek e drejta e detyrimeve ato kane karakter dispozitiv.

--  E drejta  E drejta e e detyrimeve dhe detyrimeve dhe e e drejta realedrejta reale, sipas permbajtjes jane te drejta te pasurise te, sipas permbajtjes jane te drejta te pasurise te cilat i perkasin pasurise se nje individi dhe mund te vleresohen me para, por, ekziston cilat i perkasin pasurise se nje individi dhe mund te vleresohen me para, por, ekziston nje dallim i madh mes tyre. E drejta reale ka per lende studimi nje send te caktuar, pra nje dallim i madh mes tyre. E drejta reale ka per lende studimi nje send te caktuar, pra eshte e drejte ne send (ius in rem), kurse te drejtat e detyrimeve jane ius ad rem (e drejta eshte e drejte ne send (ius in rem), kurse te drejtat e detyrimeve jane ius ad rem (e drejta rreth sendit). Te drejtat reale jane me karakter absolut sepse veprojne erga omnes, rreth sendit). Te drejtat reale jane me karakter absolut sepse veprojne erga omnes, nders

ndersa rregullat e a rregullat e se drejtes se detyrimeve kane efekt relativ (inter partes). Dallim tjeter se drejtes se detyrimeve kane efekt relativ (inter partes). Dallim tjeter  eshte edhe numri i te drejtave reale qe eshte i caktuar taksativisht me te drejten objektive eshte edhe numri i te drejtave reale qe eshte i caktuar taksativisht me te drejten objektive nu

numemerurus s clclauaususus s dhdhe e pepermrmbabajtjtja ja e e tytyre re eseshthte e e e cacaktktuauar r me me nonormrma a imimpeperaratitiveve.. Marredheniet e detyrimeve nuk jane numerikisht te caktuara, dhe per dallim nga ato te Marredheniet e detyrimeve nuk jane numerikisht te caktuara, dhe per dallim nga ato te se drejtes reale ato nuk jane te perhershme dhe shuhen pasi ta krijojne efektin e caktuar. se drejtes reale ato nuk jane te perhershme dhe shuhen pasi ta krijojne efektin e caktuar. BURIMET

BURIMET

Burimet e te drejtes se detyrimeve ndahen ne dy grupe:

Burimet e te drejtes se detyrimeve ndahen ne dy grupe: ne burime formalene burime formale dhedhe ne burimene burime materiale.

materiale.

Si burime formale

Si burime formale konsiderohen Kushtetuta dhe Ligji per detyrimet i Kosoves.konsiderohen Kushtetuta dhe Ligji per detyrimet i Kosoves.

Ligji per detyrimet i Kosoves si burim formal me i rendesishmi funksionon ne baze te disa Ligji per detyrimet i Kosoves si burim formal me i rendesishmi funksionon ne baze te disa  parime

 parimeve ve siç siç jane: jane: AutonAutonomia omia e e vullnvullnetit, etit, doket doket e e mira mira afariste, afariste, parimi parimi i i ndershndershmerise merise dhedhe  pergje

 pergjegjeshmgjeshmerise, detyra per permbushje te detyrimit, parimi i erise, detyra per permbushje te detyrimit, parimi i ndalimndalimit te it te shkashkaktimit te ktimit te demitdemit apo keqperdorimit te te drejtave dhe parimi i kujdesit te duhur.

apo keqperdorimit te te drejtave dhe parimi i kujdesit te duhur.  Burimet mater

 Burimet materialeiale jane ato fakte jane ato fakte juridike relevanjuridike relevante me te me te cilin te cilin mund te krijohen marredhemund te krijohen marredheniet eniet e detyrimeve, te ndryshohen dhe te shuhen ato. Sipas nenit 6 te ketij Ligji keto fakte jane:

detyrimeve, te ndryshohen dhe te shuhen ato. Sipas nenit 6 te ketij Ligji keto fakte jane: -- kkoonnttrraattaa

-- sshhkkaakkttiimmi i i i ddeemmitit -- ppaassuurriimmi i i i ppaabbaazzee

-- gjgjerierimi mi i pi pununeveve te te he huauaja ja pa pa poporosrosi, i, dhdhee -- shshprprehehja e ja e njnjeaeansnshmhme e ve e vulullnlnetetitit..

 NOCI

1. E drejta e detyrimeve, si dege e se drejtes merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve 1. E drejta e detyrimeve, si dege e se drejtes merret me studimin e marredhenieve te detyrimeve te cilat jane marredhenie juridike ndermjet kreditorit dhe debitorit, ne te cilat kreditori ka te te cilat jane marredhenie juridike ndermjet kreditorit dhe debitorit, ne te cilat kreditori ka te drejte nga debitori nje berje, veprim, mosveprim, dhenie dhe pesim.

drejte nga debitori nje berje, veprim, mosveprim, dhenie dhe pesim.

Fjala ‘detyrim’ rrjedh nga latinishtja ‘obligare’ = lidhje mes kreditorit dhe debitorit. Fjala ‘detyrim’ rrjedh nga latinishtja ‘obligare’ = lidhje mes kreditorit dhe debitorit.  Ne ku

 Ne kuptimin e ptimin e gjere degjere detyrimi partyrimi paraqet maraqet marredhenieredheniet juridike t juridike ndermndermjet dy a mjet dy a me shume shume sube subjektevejekteve,, ku njeri prej tyre (kreditori) ka te drejte te kerkoje kryerjen apo moskryerjen e diçkaje te cilen ku njeri prej tyre (kreditori) ka te drejte te kerkoje kryerjen apo moskryerjen e diçkaje te cilen  pala tje

 pala tjeter (debitoter (debitori) ne pari) ne parim do rim do te kishtte kishte te dree te drejte ta bentejte ta bente..  Ne

 Ne kuptimkuptimin in e e ngushngushte, te, detyrimdetyrimi i nenkunenkupton pton borxhborxh, , ndersndersa a nga nga kendvekendveshtrimi shtrimi i i kreditokreditoritrit detyrimi do te thote e drejte per te kerkuar.

detyrimi do te thote e drejte per te kerkuar.

Fjala detyrim perdoret edhe ne shkrese, e cila sherben si deftese per borxhin. Kjo deftese njihet Fjala detyrim perdoret edhe ne shkrese, e cila sherben si deftese per borxhin. Kjo deftese njihet si

si shkrese de shkrese detyruesetyruese..

2. KARAKTERISTIKAT E DETYRIMEVE 2. KARAKTERISTIKAT E DETYRIMEVE

--  Detyrim Detyrimet jane maret jane marredhenie me redhenie me karakter juridkarakter juridik ik , qe nenkupton se jane te rregulluara me, qe nenkupton se jane te rregulluara me ne norma juridike. Karakteri juridik i detyrimit do te thote qe marredhenia e krijuar  ne norma juridike. Karakteri juridik i detyrimit do te thote qe marredhenia e krijuar  ndermjet pjesemarresve gezon edhe mbrojtje juridike, pra, ekziston mundesia e ndermjet pjesemarresve gezon edhe mbrojtje juridike, pra, ekziston mundesia e  perdor

 perdorimit te saimit te sanksionksionit per renit per realizimin e alizimin e te drejtate drejtave te suve te subjektit.bjektit. Mjet tipik per mbrojtjen e detyrimeve eshte padia (

Mjet tipik per mbrojtjen e detyrimeve eshte padia (actioactio), kundershtimi (), kundershtimi (exceptioexceptio),), kthimi ne gjendjen e merparshme (

kthimi ne gjendjen e merparshme (restitutio in integrumrestitutio in integrum). Keto detyrime qe gezojne). Keto detyrime qe gezojne sanksion jane detyrime civile (

sanksion jane detyrime civile ( obligationes civilesobligationes civiles). Ndersa detyrime natyrale njihen ato). Ndersa detyrime natyrale njihen ato obligime qe gezojne mbrojtje juridike, por qe sanksioni nuk mund te realizohet me

obligime qe gezojne mbrojtje juridike, por qe sanksioni nuk mund te realizohet me mjete juridike. Ato jane rastet kur:

mjete juridike. Ato jane rastet kur:

- Detyrimet qe rrjedhin nga rastet kur per krijimin e tyre nuk eshte respektuar forma - Detyrimet qe rrjedhin nga rastet kur per krijimin e tyre nuk eshte respektuar forma - Detyrimet qe i jane falur debitorit ne proceduren e falimentimit

- Detyrimet qe i jane falur debitorit ne proceduren e falimentimit

- Detyrimet nga kontratat qe kane lidhur personat e paafte per te vepruar  - Detyrimet nga kontratat qe kane lidhur personat e paafte per te vepruar  - Kerkesat qe jane parashkrire dhe,

- Kerkesat qe jane parashkrire dhe,

- Detyrimet e mbajtjes ndermjet personave qe nuk kane detyrim ligjor ta bejne ate. - Detyrimet e mbajtjes ndermjet personave qe nuk kane detyrim ligjor ta bejne ate.

--  Detyrim Detyrimet jane maret jane marredhenie ndermredhenie ndermjet subjekteve jet subjekteve te caktuar te caktuar , qe dmth se çdo pjesemarres, qe dmth se çdo pjesemarres ne marredheniet e detyrimeve ka pozite te caktuar juridike.

ne marredheniet e detyrimeve ka pozite te caktuar juridike.  Ne ke

 Ne kete marredte marredhenie dhenie duhet te euhet te ekzistojne kzistojne se pakse paku dy u dy subjesubjekte ne rolkte ne role te cakte te caktuara, pra uara, pra ateate te kreditorit dhe debitorit.

te kreditorit dhe debitorit.

Kreditori ka te drejten e kerkeses prandaj quhet subjekt aktiv, ndersa borxhi perfaqeson Kreditori ka te drejten e kerkeses prandaj quhet subjekt aktiv, ndersa borxhi perfaqeson  pasive

 pasiven ne pasn ne pasurine e urine e debitordebitorit. Keshit. Keshtu, ne mtu, ne marredhearredheniet e deniet e detyrimevetyrimeve, subje, subjekti ikti i demtuar eshte kreditori, kurse demtuesi eshte debitor.

demtuar eshte kreditori, kurse demtuesi eshte debitor.

--  Detyrim Detyrimet jane maret jane marredhenie me redhenie me permbajtje permbajtje te caktuar te caktuar . Te drejtat dhe detyrimet, te. Te drejtat dhe detyrimet, te

caktuara per kreditorin dhe debitorin perbejne permbajtjen e detyrimit. Nga permbajtja e caktuara per kreditorin dhe debitorin perbejne permbajtjen e detyrimit. Nga permbajtja e marredhenies se detyrimit percaktohet edhe se cilit lloj te marredhenies detyrimore i marredhenies se detyrimit percaktohet edhe se cilit lloj te marredhenies detyrimore i takojne ato.

takojne ato.

Dhenia (dare) paraqet detyren e debitorit per t’ia dorezuar sendin e caktuar kreditorit, Dhenia (dare) paraqet detyren e debitorit per t’ia dorezuar sendin e caktuar kreditorit, qofte ne pronesi, qofte ne perdorim.

qofte ne pronesi, qofte ne perdorim.

Berja (facere) paraqet detyren e debitorit qe t’ia kryeje kreditorit veprimin e caktuar. Berja (facere) paraqet detyren e debitorit qe t’ia kryeje kreditorit veprimin e caktuar. Mosberja

Mosberja paraqet detyren e debitorit qe te heqe dore nga paraqet detyren e debitorit qe te heqe dore nga berja e ndonje pune.berja e ndonje pune.

Pesimi (pati) paraqet detyren e debitorit me te cilen i lejohet kreditorit te beje diçka, qe Pesimi (pati) paraqet detyren e debitorit me te cilen i lejohet kreditorit te beje diçka, qe

ai ka te drejte t’ia ndaloje. ai ka te drejte t’ia ndaloje.

Permbajtja e detyrimeve duhet te jete ne pajtim me parimet kushtetuese, dispozitat Permbajtja e detyrimeve duhet te jete ne pajtim me parimet kushtetuese, dispozitat dhunuese dhe me normat e moralit.

dhunuese dhe me normat e moralit.

--  Detyrim Detyrimet jane maret jane marredhenie me redhenie me karakter rekarakter relativlativ, pra, me detyrime krijohen marredhenie, pra, me detyrime krijohen marredhenie ndermjet dy subjekteve te caktuar, kreditorit dhe debitorit me karakter interpartes dhe ndermjet dy subjekteve te caktuar, kreditorit dhe debitorit me karakter interpartes dhe nuk ka efekt ndaj personave te trete.

nuk ka efekt ndaj personave te trete.

--  Detyrim Detyrimet jane maret jane marredhenie me redhenie me karakter paskarakter pasuror uror . Karakteri pasuror dhe mundesia e. Karakteri pasuror dhe mundesia e vleresimit me para jane raste qe dominojne ne shumicen e rasteve te marredhenieve te vleresimit me para jane raste qe dominojne ne shumicen e rasteve te marredhenieve te detyrimeve, kurse marredheniet qe nuk mund te vleresohen me para gjejne me pak  detyrimeve, kurse marredheniet qe nuk mund te vleresohen me para gjejne me pak  shprehje por prape gezojne mbrojtje juridike.

shprehje por prape gezojne mbrojtje juridike. 3. VETITE E

3. VETITE E DETYRIMEVE TE PLOTEFUQISHMEDETYRIMEVE TE PLOTEFUQISHME

Subjektet e marredhenieve te detyrimeve lirisht e percaktojne permbajtjen e marredhenieve te Subjektet e marredhenieve te detyrimeve lirisht e percaktojne permbajtjen e marredhenieve te tyr

tyre. e. Per te Per te qenqene e e e ploplotefutefuqishqishme, çdo me, çdo marmarredredhenihenie e duduhet te het te ketkete e vetveti i te te caktcaktuarauara. . Ato jane:Ato jane:  Detyrim

 Detyrimi te jete i mi te jete i mundshem, i undshem, i caktuar dhe caktuar dhe i lejueshem.i lejueshem.  Detyrim

 Detyrimi eshte i mundshi eshte i mundshemem ne rast se debitori detyrohet per diçka qe eshte e mundshme te behetne rast se debitori detyrohet per diçka qe eshte e mundshme te behet ( impossibilium nulla est obligation – nuk ka detyrim per te pamundshmen ).

( impossibilium nulla est obligation – nuk ka detyrim per te pamundshmen ).

Sipas natyres, pamundesia mund te jete objective, subjective, fillestare, e mevonshme, e natyres Sipas natyres, pamundesia mund te jete objective, subjective, fillestare, e mevonshme, e natyres fizike (kur sendi asgjesohet vis maior) dhe juridike (kur bie ne kundershtim me ligjin).

fizike (kur sendi asgjesohet vis maior) dhe juridike (kur bie ne kundershtim me ligjin).  Detyrim

 Detyrimi i eshte eshte i i caktuar caktuar , kur te dyja palet i dijne te drejtat dhe detyrimet e tyre me ate, kur te dyja palet i dijne te drejtat dhe detyrimet e tyre me ate marredhenie.

marredhenie.

Keshtu, lenda e detyres se debitorit mund te jete e caktuar plotesisht (kur detyrimet percaktohen Keshtu, lenda e detyres se debitorit mund te jete e caktuar plotesisht (kur detyrimet percaktohen qarte) dhe pjeserisht (kur detyrimi varet sipas kritereve tjera per te cilat palet pajtohen).

qarte) dhe pjeserisht (kur detyrimi varet sipas kritereve tjera per te cilat palet pajtohen).  Detyrim

 Detyrimi i eshte eshte i i lejueshemlejueshem dhe krijon efekte te caktuara vetem kur ai eshte ne pajtim medhe krijon efekte te caktuara vetem kur ai eshte ne pajtim me rregullat kushtetuese, ligjore dhe normat e moralit shoqeror.

rregullat kushtetuese, ligjore dhe normat e moralit shoqeror. 4. KLASIFIKIMI I

4. KLASIFIKIMI I DETYRIMEVDETYRIMEVEE

Detyrimet jane te shumta dhe te lloj-llojshme. Ato klasifikohen varesisht nga kriteret e caktuara, Detyrimet jane te shumta dhe te lloj-llojshme. Ato klasifikohen varesisht nga kriteret e caktuara, keshtu;

keshtu; Sipas

Sipas karakterit juridik karakterit juridik - - ne ne detyrime civile detyrime civile dhe dhe detyrime natyraledetyrime natyrale Sipas lendes se ekzekutimit – detyrime negative dhe detyrime pozitive Sipas lendes se ekzekutimit – detyrime negative dhe detyrime pozitive

Varesisht a dorezohet sasia e parave apo sendi i caktuar – detyrime me para dhe jo me para Varesisht a dorezohet sasia e parave apo sendi i caktuar – detyrime me para dhe jo me para Sipas kohezgjatjes se prestimeve – detyrime te perhershme dhe detyrime te perkohshme Sipas kohezgjatjes se prestimeve – detyrime te perhershme dhe detyrime te perkohshme Sipas saktesimit te detyrimit – detyrime individuale dhe gjenerike

Sipas saktesimit te detyrimit – detyrime individuale dhe gjenerike

Sipas numrit te objekteve dhe subjekteve – detyrime te perbera prej shume objektesh ku bejne Sipas numrit te objekteve dhe subjekteve – detyrime te perbera prej shume objektesh ku bejne  pjese:

 pjese: detyrimedetyrimet t fakultativfakultative, e, alternativalternative e dhe dhe kumulkumulative, ative, kurse kurse detyrimdetyrimet et me me shumshume e subjesubjektekte (detyrimet solidare) klasifikohen ne detyrime te perbera, detyrime aktive dhe pasive

(detyrimet solidare) klasifikohen ne detyrime te perbera, detyrime aktive dhe pasive Sipas subjektit qe ekzekuton detyrimin – detyrime personale dhe detyrime jo-personale. Sipas subjektit qe ekzekuton detyrimin – detyrime personale dhe detyrime jo-personale. 4.1

Detyrimet civile jane ato qe mund te realizohen me mjete te dhunes ne qofte se debitori nuk e Detyrimet civile jane ato qe mund te realizohen me mjete te dhunes ne qofte se debitori nuk e  permb

 permbush detyrimin e ush detyrimin e vet. Titullari vet. Titullari ka ka te te drejte qe drejte qe me ane me ane te te padisepadise, , ose me ose me kundkundershtim dheershtim dhe mjete tjera te kerkoje realizimin e kerkeses se vet.

mjete tjera te kerkoje realizimin e kerkeses se vet.

Detyrime natyrale jane ato te cilat nuk mund te realizohen me mjete te dhunes. (detyrimet e Detyrime natyrale jane ato te cilat nuk mund te realizohen me mjete te dhunes. (detyrimet e  parash

 parashkrira, dkrira, dhurata e hurata e premtuapremtuar e pador e padorezuar etrezuar etj).j). 4.2

4.2 Llojet e d Llojet e detyrimeve setyrimeve sipas lendes se ipas lendes se ekzekutimit ekzekutimit 

Detyrime pozitive jane ato ne te cilat debitori eshte i detyruar te sillet aktivisht, te ndermarre Detyrime pozitive jane ato ne te cilat debitori eshte i detyruar te sillet aktivisht, te ndermarre ndonje veprim. (bleresi te paguaje çmimin, shitesi te dorezoje sendin etj)

ndonje veprim. (bleresi te paguaje çmimin, shitesi te dorezoje sendin etj) Detyr

Detyrime negative jane detyrimet te ime negative jane detyrimet te cilat perbehen nga fakti i cilat perbehen nga fakti i mosvmosveprimit ose pesimi. (kur eprimit ose pesimi. (kur  njeri subjekt premton tjetrit se nuk do ndertoje objekt ne token e vet per te mos i penguar  njeri subjekt premton tjetrit se nuk do ndertoje objekt ne token e vet per te mos i penguar  driten).

driten). 4.3

4.3 Llojet e d Llojet e detyrimeve vetyrimeve varesisht se a aresisht se a dorezohedorezohet sasi parash at sasi parash apo sendesh te po sendesh te caktuaracaktuara  Ne

 Ne rast se rast se debitodebitori ri eshte i eshte i detyrudetyruar ar te te dorezodorezoje je shumeshumen n e e caktuar te caktuar te parave kemi parave kemi te te bejme mebejme me detyrime me para. (pagimi i qerase, huase etj.)

detyrime me para. (pagimi i qerase, huase etj.)

Detyrimet me para jane rendesi te veçante ne aspektin e pagimit te kamates, ne aspektin e Detyrimet me para jane rendesi te veçante ne aspektin e pagimit te kamates, ne aspektin e  permb

 permbushjes ushjes se dese detyrimit patyrimit para afatit.ra afatit.  Ndod

 Ndodhe qe nga çashe qe nga çasti i krijimit te detyti i krijimit te detyrimit e deri ne ekzerimit e deri ne ekzekutimin e tij rritet oskutimin e tij rritet ose zvogele zvogelohet fuqiaohet fuqia  blerese

 blerese e parasee parase. Per ke. Per kete arsye jate arsye jane paraqne paraqitur dy itur dy teori:teori: teoria e nominalizimit monetar 

teoria e nominalizimit monetar qe nenkupton qe debitori duhet te paguaje vleren e parave qeqe nenkupton qe debitori duhet te paguaje vleren e parave qe kane pasur ne çastin e krijimit te detyrimit, pavaresisht rritjes apo uljes se fuqise blerese te kane pasur ne çastin e krijimit te detyrimit, pavaresisht rritjes apo uljes se fuqise blerese te  parase

 parase, dhe, dhe

teorise se valorizimit monetar 

teorise se valorizimit monetar qe nenkupton qe debitori duhet te dorezoje vleren e parave neqe nenkupton qe debitori duhet te dorezoje vleren e parave ne çastin kur e permbush detyrimin.

çastin kur e permbush detyrimin.

Eshte rregull e pergjithshme qe, nese shkaktohet vonesa ne detyrimet me para, paguhet kamata. Eshte rregull e pergjithshme qe, nese shkaktohet vonesa ne detyrimet me para, paguhet kamata. Kamata eshte ajo kur huadhenesi merr me teper nga huamarresi, se sa qe ka dhene.

Kamata eshte ajo kur huadhenesi merr me teper nga huamarresi, se sa qe ka dhene. Ekzistojne disa lloje kamatash

Ekzistojne disa lloje kamatash: kamata ligjore: kamata ligjore (kamate sipas ligjit, e pandryshueshme),(kamate sipas ligjit, e pandryshueshme), kamatakamata kontraktore

kontraktore (sipas marreveshjes mes paleve),(sipas marreveshjes mes paleve), kamata per vonesekamata per vonese (kur debitori vonohet ne(kur debitori vonohet ne  permb

 permbushjeushjen e detyn e detyrimit). Kamrimit). Kamatat jashtatat jashte dispoe dispozitave ligzitave ligjore jane jore jane veper peveper penale.nale. Detyr

Detyrime jo ime jo me para, jane ato me para, jane ato detyrimdetyrime ne e ne te cilat te cilat debitodebitori eshte i ri eshte i detyrudetyruar te ar te dorezodorezoje sendin eje sendin e caktuar apo te kryeje veprimin e caktuar.

caktuar apo te kryeje veprimin e caktuar. 4.4

4.4 Llojet e d Llojet e detyrimeve setyrimeve sipas saktesimipas saktesimit te detyrimit te detyrimit it 

Detyrime individuale jane ato ne te cilat debitori ka borxh te permbushe prestimin e caktuar, Detyrime individuale jane ato ne te cilat debitori ka borxh te permbushe prestimin e caktuar, dorezimin e sendit te caktuar ose kryerjen e veprimit te caktuar. Lende e detyrimit individual dorezimin e sendit te caktuar ose kryerjen e veprimit te caktuar. Lende e detyrimit individual eshte sendi individualisht i caktuar (res in specie), i cili eshte i pazevendesueshem. Nese sendi eshte sendi individualisht i caktuar (res in specie), i cili eshte i pazevendesueshem. Nese sendi humbet prej vis maior apo qarkullimi i tij ndalohet me norma ligjore – debitori lirohet nga humbet prej vis maior apo qarkullimi i tij ndalohet me norma ligjore – debitori lirohet nga detyrimi.

detyrimi.

Detyrime gjenerike jane ato detyrime lenda e prestimit te te cilave eshte caktuar sipas llojit, Detyrime gjenerike jane ato detyrime lenda e prestimit te te cilave eshte caktuar sipas llojit, gjinise. Lende e detyrimeve gjenerike jane sendet e zevendesueshme.

4.5 Llojet e detyrimeve te perbera prej shume objektesh

- Detyrimi kumulativ ekziston kur debitori ka borxh shume sende te ndryshme dhe konsiderohet se detyrimi eshte permbushur ne qofte se ai kreditorit ia ka dorezuar te gjitha sendet.

- Detyrime alternative jane ato ne te cilat detyrimi perbehet prej shume lendeve ku debitori eshte i obliguar te dorezoje njerin prej tyre dhe konsiderohet se obligimi eshte  permbushur. (psh, jep (500 EUR ne vend te TV).

- Detyrime fakultative jane ato ne te cilat debitori ka borxh nje lende te caktuar, por mund te lirohet nga detyra e vet duke dorezuar ndonje lende tjeter.

4.6 Llojet e detyrimeve ne shume subjekte (solidare)

Solidare jane ato detyrime te perbera ne te cilat ka shume subjekte qofte ne anen e debitorit apo ne anen e kreditorit dhe qe detyrimi edhe pse i ndashem; paguhet ne teresi.

Detyrime solidare aktive jane ato ne te cilat ka shume kreditore dhe nje debitor, ne te cilat secili kreditor eshte i autorizuar te kerkoje pagimin e tere detyrimit dhe kur e merr kerkesen nje kreditor, detyrimi shuhet edhe per kreditoret tjere. Solidariteti aktiv krijon efekt te dyfishte; a) efekti midis shume kreditoreve dhe nje debitori – ne detyrimet solidare aktive ka aq kerkesa sa ka kreditor, por çdo kreditor ka te drejte te kerkoje pagimin e kerkeses ne teresi dhe ne rast se  paguhet, detyrimi shuhet ndaj kreditoreve te tjere. Debitori ka te drejte t’ia bej pagesen cilitdo

nga kreditoret. Por, ne rast se ndonje prej kreditoreve solidar do t’ia falte borxhin debitorit,  borxhi i zvogelohet debitorit per aq sa i eshte falur.

 b) efekti midis kreditoreve pasi qe marrin pagesen – ne rast se paguhet kerkesa ndaj njerit kreditor, detyrimi shuhet edhe per kreditoret tjere. Kreditoret mund te ndajne kerkesen e paguar  ne pjese te barabarta.

Detyrime solidare pasive jane detyrime te perbera, ne te cilat ekzistojne shume debitore e nje kreditor dhe secili debitor eshte i detyruar qe te paguaj tere detyrimin dhe pas pagimit detyrimi shuhet edhe per debitoret tjere solidare. Edhe solidariteti pasiv mund te krijohet ne baze te ligjit, kontrates dhe testamentit.

Si raste te rendesishme te detyrimeve solidare pasive jane; kur prinderit pergjigjen per demin e shkaktuar nga i mituri i tyre, kur shume persona shkaktojne nje dem etj.

Detyrimet solidare pasive krijojne dy lloj efektesh;

a) efekti midis shume debitoreve dhe nje kreditori – ne detyrimet solidare passive kreditori mund te kerkoje pagimin e borxhit nga çdo debitor. Kur njeri ka debitoret solidar e paguan  borxhin ne teresi, te gjithe debitoret tjera solidare lirohen nga detyrimi.

Efektet e detyrimeve solidare passive krijojne efekte kur shkaktohet ndonje rast i tyre, konkretisht ne keto raste: kompensimi, falja e borxhit, pertrirja, konfondimi, vonesa e kreditorit,  pohimi i borxhit, vdekja.

 b) efekti ndermjet debitoreve solidare pas permbushjes se detyrimeve – pas pageses se bere nga njeri debitor, detyrimi shuhet edhe per debitoret tjere solidare. Ne kete rast barra e borxhit te  paguar duhet te ndahet ndermjet debitoreve solidare. Ata mund te ndajne borxhin ne pjese te  barabarte sipas marreveshjes.

Detyrime te perkohshme jane ato ne te cilat debitori detyrohet te permbushe detyrimin ne nje çast; (dorezimi i sendit nga shitesi, pagimi i çmimit nga ana e bleresit)

Detyrime sukcesive jane ato detyrime te perhershme ne te cilat debitori detyrohet qe veprimin ta  permbushe ne intervale te caktuara. (qeraja)

Detyrime me prestime te perhershme jane ato ne te cilat debitori eshte i detyruar qe kreditorit t’i  beje ose mos-beje diçka per nje kohe te gjate. (dhenia e rentes jetesore, kur çmimi paguhet ne

keste etj).

4.8 Llojet e detyrimeve sipas subjektit qe e ekzekuton detyrimin

Detyrime thjeshte personale jane ato qe lidhen per cilesite personale te debitorit, te cilat eshte i detyruar t’i kryeje vet debitori e jo ndonje subjekt tjeter ne vend te tij. (detyren e skulptorit nuk  mund ta kryeje dentisti), ndersa,

Detyrime jopersonale jane ato te cilat nuk jane te lidhura per subjektin e debitorit dhe ato mund t’i permbushe edhe dikush tjeter ne emer dhe ne vend te debitorit.

KONTRATAT E DETYRIMEVE

Kontrata eshte burimi kryesor dhe me i rendesishem i marredhenieve te detyrimeve.

Ajo eshte marreveshje e dy a me shume personave qe ka per qellim te krijoje, te ndryshoje, apo te thuaj nje marredhenie juridike te detyrimit.

Kontrata eshte instrument juridik, me te cilin krijohen detyrime me vullnetin e paleve kontraktuese.

Terminologjia lidhur me percaktimin e kontrates nuk eshte unike sepse perveç termit kontrate,  perdoren edhe termat si:

konvente – qe perdoret si sinonim i termit kontrate, mirepo shprehet ne marredheniet midis shteteve te ndryshme qe nenkupton pajtim te vullnetit ndermjet paleve

marreveshje - qe eshte term i cili perdoret ne kuptimin e ngushte qe te shenoje edhe bisedimet qe i paraprijne lidhjes se kontrates

 pakte – qe jane marreveshje solemne qe i referohen çeshtjeve te ndryshme politike. etj…

Fusha e zbatimit te kontrates eshte e gjere. Kontrata zbatohet gati ne te gjitha deget e se drejtes,  perveç ne te drejten penale.

Ajo gjen shprehje ne te drejten e punes, ne te drejten ekonomike, ne te drejten nderkombetare ate financiare etj.

 Parimi i kontraktimit eshte njeri nder parimet themelore te se drejtes kontraktore. Parimi i lirise se kontraktimit paraqet mundesi per pjesemarresit ne marredheniet e detyrimit qe me vullnetin e tyre te lire t’i rregullojne marredheniet reciproke juridike te detyrimeve.

Kjo nenkupton se :

- çdo subjekt mund te vendose lirisht se a do te lire kontraten e caktuar apo jo - çdo subjekt mund te zgjedhe lirshem personin me te licin do te lidhe kontraten

- subjektet mund te caktojne lirisht permbajtjen e kontrates, formen dhe menyren e lidhjes se saj

- subjektet mund te vendosin lirisht mbi nderrimin dhe menyrat e shuarjes se kontrates - subjektet mund te zgjedhin lirisht legjislacionin i cili do te zbatohet ne kontraten e tyre

ne rastet kur subjektet kane shtetesi te ndryshme.

Liria e kontraktimit per subjektet e te drejtes nuk eshte e pakufizuar.

Ajo kufizohet ne pikepamje te mundesise se zgjedhjes se pales kontraktuese (fabrika e armeve s’mund te lidhe kontrate me personat civil), ne pikepamje te permbajtjes se kontrates (psh sipas ligjit, kontratat me bankat nuk mund te ndryshohen nga subjektet), kontratave te adezionit (kur   permbajtja e kontrates eshte e caktuar per palet pavaresisht vullnetit te tyre, psh shitja

nderkombetare e derivateve, mendafshit etj).

 Parimi i konsensualizmit do te thote se kontrata mund te lidhet thjeshte ne baze te vullnetit te  paleve kontraktuese ‘solo consensus’, pa pasur nevoje per permbushjen e formes se caktuar. Ne  baze te ketij parimi, kontrata lidhet duke u mbeshtetur ne bona fide ( mirebesim).

Kontratat e detyrimeve me elementet thelbesore te tyre lidhen me pajtimin e vullnetshem te  paleve kontraktuese. Per te krijuar efekte juridike, marreveshja e paleve duhet te behet nese  permbushen kushte te caktuara.

Kushtet per lidhjen e kontratave ndahen ne dy grupe: te pergjithshme dhe te veçanta.

 Ne kushtet e pergjithshme bejne pjese: aftesia punuese e paleve, pajtimi i vullnetit dhe lenda e kontrates.

-  Aftesia punuese e paleve kontraktuese eshte kusht i pergjithshem qe kerkohet per lidhjen e kontrates. Aftesia punuese e paleve do te thote se subjekti qe e lidhe kontraten me vullnetin e vet mund te krijoje te drejta dhe detyrime te caktuara.

Dallohet aftesia e plote punuese, aftesia e kufizuar punuese, dhe paaftesia absolute  punuese (personat nen 14 vjeç dhe ata menderisht te paafte).

Kontratat e detyrimeve mund t’i lidhin edhe personat juridik. Ata duhet te kene aftesi  punuese, te kene autorizim dhe nevojitet qe lidhja e kontrates se atille t’i pergjigjet

veprimtarise se personit juridik me te cilen merret ne vazhdimesi.

-  Pelqimi i vullnetit eshte kusht i dyte i pergjithshem per lidhjen e kontrates. Me pelqimin e vullnetit reciprok krijohen te drejta dhe detyrime te caktuara. Palet ne kete rast duhet te shprehin qellimin e kontraktimit (animus contrahendi).

Vullneti i paleve mund te shprehet me fjale, shenja te rendomta. Vullneti eshte deklaruar  shprehimisht kur behet me fjale, gojarisht apo me shkrim.

Pelqimi i vullnetit eshte fakt relevant per lidhjen e kontrates dhe si i tille ai duhet te jete i lire, serioz, i vertete, i mundshem. Pa keto cilesi kontrata behet e pavlefshme.

-  Lenda e kontrates eshte kusht i pergjithshem per lidhjen e kontrates. Lenda e kontrates eshte ajo per te cilen palet jane marre vesh.

Lende e kontrates mund te jete sendi i luajtshem, i paluajtshem dhe sendi i konsumueshem.

Qe kontrata e lidhur te krijoje efekte te caktuara juridike, lenda duhet te kete cilesite e caktuara: te jete e mundshme, e caktuar dhe e lejueshme.

- Lenda e kontrates eshte e mundshme nese detyra perbehet nga diçka qe eshte e mundur  te permbushet. (impossibilium nulla est obligatio). Edhe pamundesia e lendes se kontrates,

sikurse ajo e detyrimit mund te jete; objektive, subjektive, fillestare, faktike juridike. - Lenda e kontrates eshte e caktuar nese sendi ose veprimi per te cilen eshte krijuar  kontrata, eshte pershkruar ne menyre te perpikte. Eshte e caktueshme lenda e kontrates ne rast se ne te permbahen elemente te mjaftueshme per caktimin e lendes.

Lenda e kontrates mund te caktohet nga palet kontraktuese me marreveshje, si dhe nga  personit i trete.

- Lenda e kontrates duhet te jete e lejueshme. Lejueshmeria e kontrates eshte cilesia e trete qe kerkohet per vleresine e kontrates se lidhur. Lenda e kontrates eshte e lejuar ne qofte se eshte ne pajtim me dispozitat imperative, parime kushtetuese dhe normat e moralit.

 Ne grupin e kushteve te veçanta bejne pjese:, lidhja e kontrates me dorezimin e sendit, dhenia e  pelqimit per lidhjen e kontrates dhe forma e kontrates.

-  Lidhja e kontrates me dorezimin e sendit . Per disa kontrata, qe te konsiderohen se jane te lidhura, perveç kushteve te pergjithshme duhet te behet edhe dorezimi i sendit. Kontratat e tilla qe lidhen duke dorezuar sendin quhen kontrata reale. Ne kete grup kontratash hyjne kontrata mbi huane, dhuraten, depoziten, pengun, kaparin.

-  Dhenia e pelqimit ne disa raste eshte e nevojshme per lidhjen e kontratave. Keshtu, pa marre pelqimin e nevojshem (si forme e lejes), kontrata nuk mund te krijoje efekte  juridike.

Pelqimi kerkohet ne dy raste:

- Per mbrojtjen e interesit individual (kur per te miturin, lejimin per lidhje te kontrates e  japin prinderit apo kujdestari)

- Per mbrojtjen e interesit te pergjithshem (kur per importimin e drogave kerkohet  pelqimi i organit kompetent shteteror).

-  Forma e kontrates eshte manifestim i jashtem i permbajtjes se kontrates. Forma per keto kontrata eshte kusht i veçante per lidhjen e saj, e ajo parashihet shprehimisht ne ligj. Sipas efektit te saj, forma mund te kete rendesi te dyfishte: Ajo mund te paraqese kushtin qenesor per lidhjen e kontraten, dhe do te kerkohej per sigurimin e provave. Llojet e formes mund te jene:

Forma solemne (si forme thelbesore dhe element konstituiv i kontrates)

Forma reale (ekz. kur dorezimi i sendit eshte kusht i veçante per krijimin e kontrates) Forma provuese (sherben si prove per vertetimin e ekz. te kontrates ne rast kontesti) Forma me shkrim e kontrates (eshte forme e tille, e shkruar e shtypur dhe nenshkruar) Forma ligjore (ekz. kur per vlefshmerine e kontrates, ligji parasheh formen e caktuar) Forma kontraktore (kur vet palet kontraktuese per vlefshmerine e kontrates parashohin formen e caktuar).

 Ne qofte se palet kontraktuese, kontraten e kane kushtezuar ne forme te caktuar dhe kete nuk e kane respektuar, kontrata nuk ekziston dhe nuk krijon efekte juridike.

LIDHJA E KONTRATES

Pas perfundimit te ketyre parapregaditjeve, palet ndermarrin veprime konkrete rreth lidhjes se kontrates siç jane: Oferta dhe Pranimi i ofertes.

1. Negociatat i paraprijne lidhjes se kontrates dhe nuk obligojne. Rendesia e negociatave shprehet me faktin qe paleve t’u mundesohet njohja se me çka detyrohen, te njihen me pasojat  juridike te kontrates qe do te lidhet etj.

2. Oferta eshte shprehje e vullnetit te nje personi me ane te te ciles fton personin tjeter te caktuar  me qellim qe te lidhe kontraten.

Me oferte merret iniciativa per lidhjen e kontrates. Oferta duhet te plotesohen keto kushte:

- te jene dhene nga personi i cili ka per qellim te lidhe kontraten apo nga personi i autorizuar 

- te permbaje elementet thelbesore per lidhjen e kontrates te cilen deshirojne ta lidhin - te permbaje qarte dhe seriozisht vullnetin e shprehur te propozuesit se deshiron te lidhe

kontrate ne baze te kushteve te propozuara

- oferta duhet te behet ne formen me shkrim nese lidhet kontrata formale

Menyrat e paraqitjes se ofertes ndahen ne dy grupe: menyra e drejtperdrejte dhe menyra e terthorte.

Menyra e drejtperdrejt e paraqitjes se ofertes permbledh te gjitha deklaratat e shprehjes se lire te vullnetit te bera me goje, shkrim apo mjete tjera, ndersa

Menyra e terthorte e paraqitjes se ofertes nenkupton shprehjen e vullnetit e cila ne menyre te terthorte tregon deshiren per te lidhur kontrate.

Oferta nuk eshte kontrate. Qe te behet kontrate, i ofertuari duhet te paraqes pelqimin e vet dhe te  pranoje oferten.

Si rregull, ofertuesi eshte i lidhur per oferten te cilen e ka bere dhe nuk mund ta revokoje  perderisa oferta ka arritur deri tek i ofertuari.

Edhe pas vdekjes se ofertuesit, ajo nuk e humb efektin, perkundrazi, i obligon edhe trashegimtaret e ofertuesit.

3. Pranimi i ofertes eshte shprehje e njeanshme e vullnetit te te ofertuarit, me anen e te cilit e miraton propozimin e ofertuesit per lidhjen e kontrates ne kushte te caktuara ne oferte.

Qe deklarata e nje personi e cila paraqet pergjigjen e nje personi te ofertuar per propozimin e ofertuesit, te jete pranim i ofertes, duhet te plotesohen keto kushte:

- te jete dhene nga personi i ofertuar ose nga personi i autorizuar prej tij.

- qe sipas permbajtjes t’i pergjigjet plotesisht ofertes (te pranohet oferta ne teresi pa kurrfare kushtesh)

- qe te permbaje shprehjen e qarte dhe serioze te vullnetit - qe t’i arrije me kohe propozuesit (dmth ne afatin e caktuar)

Menyra e pranimit te propozimit mund te jete e drejtperdrejte (me shkrim, me goje, pohim), dhe e terthorte (kur sendin e ofertuar, i ofertuari e fut ne shporte).

Pranimi behet edhe me heshtje (kur pas perfundimit te kontrates, sendi vazhdon te shfrytezohet, dhe qiradhenesi hesht, duke kuptuar se pajtohet per zgjatjen e kontrates per nje kohe te  pacaktuar.

KLASIFIKIMI I KONTRATAVE TE DETYRIMEVE Kriteret per klasifikimin e kontratave jane te ndryshme:

1.Duke pasur parasysh faktin se nje kontrate a eshte parapare sipas ligjit apo jo, ato klasifikohen ne : kontrata me emer, dhe kontrata pa emer.

2. Sipas kushteve te domosdoshme qe nevojiten per krijimin e tyre – se kontrata a lidhet ne baze te vullnetit te paleve (solo consensus) apo ne baze te formes se caktuar kontrata klasifikohen ne: kontrata konsensuale dhe kontrata formale.

3. Duke pasur parasysh se njera pale per ate qe ka dhene a merr kundervlere adekuate apo jo, kontratat klasifikohen ne: kontrata me shperblim dhe kontrata pa shperblim.

4. Sipas te drejtave dhe detyrave qe kijohen midis paleve kontraktuese, kontratat klasifikohen ne: kontrata te njeanshme dhe kontrata te dyanshme.

5. Sipas asaj se me rastin e lidhjes se kontrates a i dine palet kontraktuese te drejtat dhe detyrat e tyre dhe se a varet kjo nga nje rrethane e ardhshme dhe e pasigurte, kontratat klasifikohen: ne komutative dhe ateatore.

6. Sipas kohezgjatjes se prestimi qe duhet te permbushet, kontratat klasifikohen: ne kontrata me  prestime te perkohshme dhe te perhershme.

7. Sipas asaj se ne nje kontrate a jane elementet e nje kontrate apo ka elemente te disa kontratave, kontratat klasifikohen ne: te thjeshta dhe te perziera.

8. Vareishst menyres se lidhjes, kontratat klasifikohen ne: te pergjithshme dhe te veçanta.

9. Duke pasur parasysh faktin se nje kontrate a mund te ekzistojne pavaresisht nga ekzekutimi i saj apo varet nga ndonje kontrate tjeter, ato ndahen ne kontrata te pavarura dhe akcesore.

10.Duke u bazuar ne faktin se nje kontrate a lidhjet me qellim qe te lidhet kontrata tjeter, kontratat klasifikohen ne: parakontrata dhe kontrata kryesore.

11. Se a merren parasysh cilesite e veçanta te pales kontraktuese apo jo, kontratat klasifikohen ne: kontrata intuitu personae dhe jo intuitu personae.

12. Se ne lidhjen e kontrates a marrin pjese drejtperdrejte te gjithe subjektet qe e kane shprehur  vullnetin apo nje person e lidhe kontraten ne emer te tyre, kontratat klasifikohen ne: individuale dhe kolektive.

13. Sipas teknikes dhe menyres se lidhjes se tyre, kontratat klasifikohen ne: kontrata me  permbajtje te caktuar dhe kontrata te adezionit.

14. Varesisht se ne nje kontrate a duket baza apo nuk duket, kontratat klasifikohen ne kauzale dhe abstrakte.

- kontratat me emer jane ato kontrata qe jane te parapara dhe te rregulluara shprehimisht me dispozita te ligjit ose te kodeve civile. (kontrata e vepres, qirase, dhurates, shitjes). kontratat pa emer jane ato kontrata qe nuk e kane emrin e tyre dhe nuk jane te

rregulluara me ligje ose kode civile, por krijohen nga palet duke u bazuar ne rregullat e  pergjithshme te se drejtes kontraktuese. (kontrata per sefin, ekspozimin, botimin..) - kontrata konsensuale jane ato kontrata te cilat lidhen me marreveshjen e thjeshte te

 paleve kontraktuese – solo consensus.

kontrata formale jane ato kontrata, per lidhjen dhe vlefshmerine e te cilave me ligj eshte caktuar forma e posaçme, e cila paraqitet si element konstituiv i kontrates. ne qofte se forma parashihet me kontrate, forma eshte kontraktore, kur parashihet ne baze te ligjit, forma eshte ligjore.

- kontrata me shperblim jane ato kur jepet shperblimi per ate qe merret.

kontrata pa shperblim jane ato kontrata ne te cilat nuk jepet kurrfare shperblimi per ate qe fitohet. (kontrata per dhuraten, huane pa kamate…)

- kontratat e njeanshme jane kontrata nga te cilat krijohen detyra vetem per njeren pale kontraktuese, vetem ajo pale behet debitor, kurse pala tjeter fiton vetem te drejten per te kerkuar dhe behet kreditor i saj.

kontratat e dyanshme detyruese krijojne te drejta dhe detyra per te dy palet

kontraktuese, pra krijohen edhe borxhe edhe kerkesa si per njeren, ashtu edhe per tjetren  pale.

- kontrata komutative jane ato ne te cilat palet kontraktuese qe ne çastin e lidhjes se kontrates i dijne te drejtat dhe detyrat e tyre.

kontrata aleatore jane ato kontrata ne te cilat palet ne çastin e lidhjes se kontrates nuk i dijne te drejtat dhe detyrimet e tyre por kjo varet nga nje rrethane e ardhshme dhe e  pasigurte.

- kontrata me prestime te perkohshme jane ato ne te cilat prestimi ekzekutohet aty per aty. detyrimi i debitorit perbehet prej nje berjeje apo mos berjeje i cili ekzekutohet ne çast. kontrata me prestime te perhershme jane ato, ne te cilat prestimi ekzekutohet ne

intervale me te gjata kohore. prestimi mund te jete periodik (kur debitori ekzekuton detyrimet ne menyre te njejte dhe ne intervale te sakta kohore), dhe prestimi mund te  jete sukcesiv, kur detyra e debitorit ekzekutohet ne pjese ne afate te kontraktuara dhe ne

keste.

- kontratat e thjeshta jane ato qe kane elemente te nje kontrate dhe paraqet NJE lloj te caktuar kontrate.

kontrata e perzier eshte nje kontrate e cila sipas permbajtjes ka elemente te disa llojeve te kontratave te thjeshta. permbajtja e ketyre kontratave paraqet nje teresi te nje kontrate unike.

- kontratat e pergjithshme jane ato ne te cilat palet i kane caktuar, saktesuar te drejtat dhe detyrat ne menyre te pergjithshme per nje periudhe te gjate kohore.

kontrata te veçanta jane ato kontrata ne te cilat jane konstatuar detyrat konkrete te  paleve per nje periudhe te shkurter kohore prej 1 viti.

- kontratat e pavarura krijojne efekte juridike dhe shuhen pavaresisht nga ndikimi i ndonje kontrate tjeter.

kontrata akcesore lidhet, ekziston dhe varet nga kontrata kryesore. zakonisht keto kontrata lidhen si shtese (anekse) te kontrates se pavarur ose si kontrate e veçante por 

akcesore. (kontrata per dorezanine, pengun, kaparin). anulimi i kontrates se pavarur  shkakton shuarjen e kontrates akcesore, kurse anulimi i kontrates akcesore nuk ka ndikim ne ate kryesore.

- kontrata kauzale eshte lloj kontrate ku shkaku i drejtperdrejte per çka eshte lidhur  kontrata eshte i njohur, jo vetem per palet kontraktuese por edhe per personat e trete. sipas rregulles, kontratat jane kauzale.

kontrate abstrakte quhet ajo, ne te cilen nuk eshte cekur qellimi per te cilin palet obligohen. baza e kontrates ekziston por shkaku nuk eshte i njohur per palet e treta. - kontrata kolektive jane ato qe krijojne efekte juridike per te gjithe subjektet qe i perkasin

grupit te caktuar, pa marre parasysh se te gjithe nuk kane dhene pelqimin per lidhjen e saj (kontrata kolektive e punes.

kontrata individuale jane ato me te cilat saktesohen detyrat ndermjet subjekteve –  antareve te grupit ne emer te te cileve eshte lidhur kontrata kolektive. kontrata

individuale duhet te jete ne pajtim me kontratat kolektive, ne menyre qe te kete efekt  juridik.

- kontrata paraprake jane ato me ane te te cilave palet jane obliguar qe ne te ardhmen te lidhin kontrate tjeter, elementet e te cilave jane caktuar me pare.

kontrata kryesore jane ato, te cilat krijohen pasi te jete permbushur kontrata paraprake. - kontrata intuitu personae jane ato, per lidhjen e te cilave merret parasysh cilesia e

veçante e pales kontraktuese. per keto kontrata, cilesite e njeres ose te te dy paleve jane elemente thelbesore te kontrates. (mjeshteria apo talenti i veçante i cili shuhet me vdekje).

kontrata jo intuitu personae jane ato, ne te cilat nuk merret parasysh cilesia e veçante e  pales kontraktuese.

- kontrata me permbajtje te caktuar jane ato, ne te cilat eshte caktuar permbajtja nga palet kontraktuese. ne keto kontrata palet me marreveshje i caktojne elementet dhe kushtet e saj.

kontrata te adezionit jane ato, ne te cilat njera pale qe me perpara cakton elementet dhe kushtet e kontrates, kurse pala tjeter nuk merr pjese ne perpilimin e kesaj kontrate e as qe ndikon ne ndonje element te ketyre kontratave. pala kontraktuese qe deshiron te lidhe keso kontrata mund te lidhe me nenshkrimin e kontrates ose ta refuzoje en bloc lidhjen e saj.

Edhe pse menyrat e shprehjes se vullnetit jane te persosura, ndodh qe deklaratave te shprehura u  jepet shpeshere dhomethenie e ndryshme, si nga vete palet kontraktuese, ashtu edhe nga

 personat e trete.

Interpretimi i kontrates do te thote percaktimi i kuptimit te vertete dhe efekteve te dispozitave te saj.

 Ne rregullat e interpretimit dallohen: rregullat e pergjithshme dhe ato plotesuese. Midis ketyre nuk ka dallime esenciale por si rregulla te pergjithshme konsiderohet disa koncepcione.

Disa teoriciene shprehen se kontrata duhet te interpretohet vetem sipas kritereve subjektive, qe do te thote vetem sipas vullnetit te shpehur te paleve kontraktuese. Disa tjeter thone se kontrata duhet te interpretohet sipas kritereve objektive, qe do te thote sipas dokeve dhe shprehive te rrethit shoqeror ne te cilin eshte lidhur kontrata.

Kete mendim e shpreh edhe Kodi civil gjerman qe thekson se ‘me rastin e interpretimit te kontrates, duhet vertetuar vullneti i vertete i paleve kontraktuese dhe ai te interpretohet sipas kuptimeve te qarkullimit afarist.

Perveç ketyre rregullave te pergjithshme, ekzistojne dhe rregulla te veçanta, nder to jane;

- gjate interpretimit te kontrates, nuk duhet tu permbahemi domethenieve bukfale te shprehjeve te perdorura por duhet te vertetohet qellimi i perbashket i paleve kontraktuese

- nese dispozitat e kontrates perbehen nga fjale te cilat mund te kene kuptim te ngushte ose te gjere, dhe nuk duhet me siguri se cilin kuptim palet e kane pasur parasysh, kontrata duhet te interpretohet ne kuptimin e ngushte (in dubio pro reo)

- nese kontrata eshte pregaditur apo propozuar nga njera pale kontraktuese, dispozitat e  paqarta interpretohen ne llogari te palet tjeter.

Interpretimi zakonisht eshte pune e gjykates, prandaj ajo duhet te kete parasysh te gjitha keto rrethana me qellim qe te vertetohet vullneti i perbashket i paleve.

KONTRATAT E NDALUARA

Kontrata eshte e ndaluar nese eshte ne kundershtim me parimet kushtetuese, dispozitat ligjore dhe normat e moralit apo te dokeve te mira.

Rastet me te shpeshta te kontratave te ndaluara ne praktike, nder tjera, jane:

- kontrata qe lidhet mes avokatit dhe klientit, me te cilen avokati per sherbimet qe ofron merr me teper shperblim, se sa qe parashihet sipas tarifes nga Oda e Avokateve

- kontrata qe lidhet mes avokatit dhe klientit me te cilen avokati e blen tereisht ose  pjeserisht sendin kontestues qe atij i eshte besuar ta mbroje

- kontrata me ane te se ciles nje subjekt i premton tjetrit dobi pasurore qe pala tjeter te lidhe kurore

- kontratat midis dy subjekteve per krijimin e bashkesise martesore te rrejshme ne shkembim te dobise pasurore

- kontrata ku njera pale merr detyrim per kryerjen e vepres penale

- kontrata mes personave fizik dhe juridik civil ku si mende kontrate jane sendet ne  perdorim te pergjithshem (rruget, liqenet, mineralet..)

Kontratat e ndaluara jane kontrata te pavlefshme. Pavlefshmeria e tyre eshte relative ose absolute, varesisht se çka cenojne kontratat me rastin e lidhjes. Kur cenohen interesat individuale te paleve kontraktuese, kontrata ka pavlefshmeri relative, kurse ne rast se cenohet interesi i pergjithshem i shoqerise, kontrata eshte me pavlefshmeri absolute.

Anulimi i ketyre kontratave behet sipas detyres zyrtare ne rast se eshte ne pyetje pavlefshmeria absolute, ose me iniciativen e pales kur pavlefshmeria eshte relative.

Anulimi i tyre krijon pasoja juridike. Keto pasoja shprehen ne kthimin ne gjendjen e meparshme, dhe kur kjo nuk eshte e mundur jepet vlera ne para per prestimet nga kontrata e ndaluar.

Ceshtja e pasojave juridike te ketyre kontratave nuk parashtrohet ne raste kur eshte lidhur  kontrata, por kur nuk eshte ekzekutuar ajo, sepse ab initio (prej fillimit) merret se keto jane te  pavlefshme.

KONTRATA ME FAJDE

Kontrate me fajde eshte ajo sipas te ciles njera pale kontratuese fiton per vete nje dobi  joproporcionale nga pala tjeter kontraktuese, duke shfrytezuar nevojen, mendjelehtesine,  papervojen e pales tjeter kontraktuese.

Per te ekzistuar kontrata me fajde, duhet te plotesohet kushti qe kontrata te jete me shperblim, te ekzistoje nevoja, mendjelehtesia, papervoja dhe te shkaktohet disproporcioni i prestimeve. Keto kushte duhet te permbushen ne menyre kumulative.

Pra, kontratat me fajde jane kontrata te ndaluara dhe qellimi kryesore i tyre eshte shfrytezimi i  pales se demtuar.

Pala e demtuar ka te drejte kerkese te anulimit te kontrates brenda afatit nje vjeçar nga çasti i lidhjes se kontrates.

Sado qe çdo kontrate e lidhur eshte e siguruar me sanksion juridik, qe paraqet nje garance se ne qofte se kontrata nuk permbushet vullnetarisht ajo do te permbushet me mjete te dhunes, megjithate ka raste kur kreditori nuk ka besim ndaj pales tjeter kontraktuese (debitorit).

Mjete e sigurimit te ekzekutimit te kontrates jane personale dhe reale.

Mjete te sigurimit personal te ekzekutimit te kontrates jane:  pendimi, kushti penal  dhe dorezania.

Mjete reale te ekzekutimit te kontrates jane: hipoteka, pengu, kapari dhe kaucioni. Ketu do te  behet fjale vetem per kaparin dhe kaucionin, sepse hipoteka dhe pengu jane objekt i studimit i

se drejtes reale.

1. Dorezania si kontrate akcesore, eshte mjet personal per sigurimin e ekzekutimit te kontrates. Ajo krijohen ne baze te marreveshjes se kreditorit dhe dorezanit me te cilen dorezani merr  obligim qe te paguaje borxhin nese ate nuk do ta paguaj debitori.

 Natyra akcesore e dorezanise shprehet ne disa aspekte:

Vlefshmeria e dorezanise varet nga vlefshmeria e detyres kryesore. Ne qofte se nuk krijohet detyra kryesore e vlefshme nuk eshte e vlefshme as dorezania.

 Ne qofte se detyrimi kryesor do te krijohej si detyrim natyral, nuk mund te krijohet as dorezania.

Dorezania shuhet pas shuarjes se detyres kryesore.

Detyrimi i dorezanit nuk mund te jete me i madh se detyra e debitorit, etj..

Dorezania eshte sigurimi me i mire i kreditorit. Kur ekziston dorezania kreditori i ka dy debitor  te cileve mund t’u drejtohet per pagim. Debitoret ne kete rast nuk kane pozite te njejte. Njeri  prej tyre eshte debitor kryesor dhe dorezani eshte debitor akcesor dhe ky i fundit pergjigjet pas

debitorit kryesore.

Me dorezani krijohen dy lloj marredheniesh:

a) Marredhenia e kreditorit dhe dorezanit, e cila manifestohet me faktin se dorezani i pergjigjet kreditorit ashtu diç i pergjigjet debitori kryesore. Dorezani eshte i detyruar te permbushe kerkesen ndaj kreditorit nese ate nuk e ben debitori.

Dorezani eshte i mbrojtur me mjete te veçanta, nese kreditori kerkon pagimin prej tij, para se ta kete kerkuar nga debitori kryesor.

Ekzistojne dy raste kur kreditori i drejtohet menjehere dorezanit: Kur i debitori kryesor ka falimentuar, dhe ne rastin kur debitori kryesor zhduket. Ne keto raste orezani pergjigjet kreditorit per tere borxhin. Detyra e tij nuk mund te jete me e madhe se detyra e debitorit kryesor.

 b) Kur dorezani paguan kerkesen kreditorit, ai ka te drejte regresi ndaj debitorit kryesore. Qellimi i dorezanise eshte qe te siguroje ekzekutimin e kontrates ndaj kreditorit, e jo qe te lirohet debitori kryesor nga detyrat e veta.

Duke u paguar kerkesa e kreditorit nga ana e dorezanit, kjo kalon te dorezani dhe tani dorezani i ka te gjitha te drejtat, te cilat i ka pasur kreditori ndaj debitorit.

- Dorezani i thjeshte – eshte subsidar sepse detyrohet te paguaje borxhin kur kete nuk e  ben debitori ne afatin e caktuar 

- Dorezani pagues – eshte lloj debitori ndaj te cilit kreditori ka te drejte t’ia kerkoje  pagesen menjehere pa kaluar nga kreditori kryesor 

- Bashkedorezania – ekziston atehere kur shume vete ne cilesine e dorezanit dorezanojne  per borxhin e debitorit kryesor.

- Dorezani i dorezanit – ekziston kur nje person detyrohet ndaj kreditorit se do te  pergjigjet per permbushjen e detyrimit te dorezanit, dhe

- Dorezani per shperblimin e demit – ekziston kur nje person i paranton dorezanit se do ta shperbleje demin nese dorezani i’a paguan kerkesen kreditorit dhe ne ate rast nuk mund te regresoje nga debitori kryesor.

Dorezania shuhet:

- kur shuhet kontrata kryesore

- kur kreditori ia fal borxhin dorezanit - kur nderrohet debitori

- me konfondim

2. Pendimi si klauzole ose kontrate e veçante, eshte mjet i sigurimit personal per ekzkutimin e kontrates, si dhe eshte kontrate akcesore sepse lidhjet prane dhe ndan fatin e kontrates kryesore. Me marreveshjen e paleve kontraktuese mund te autorizohet njera ose te dy palet qe te terhiqen nga kontrata duke dhene pendimin.

Pendimi eshte premtim i shumes se caktuar ne te holla ose i ndonje vlere pasurore te cilen do ta  paguaj njera ose te dy palet ne rast se heq dore nga kontrata e lidhur.

3. Kushti penal si kontrate akcesore eshte mjet personal i sigurimit te ekzekutimit te kontrates. Ai ekziston kur debitori dhe kreditori merren vesh qe debitori te paguaje shumen e parave ose dhenien e ndonje vlere pasurore, ne rast se nuk e ekzekuton detyrimin e vet ne teresi ose ate e  permbush ne menyre te parregullt.

Qellimi kryesor i kushtit penal eshte qe t’i bej presion debitorit qe ai te permbushe kontraten me kohe dhe ne menyre te rregullt, e ne rast se ate nuk e ben, kushti penal i ben te mundur qe me lehte ta realizoje shperblimin e demit.

Kushti penal mund te kontraktohet ne dy menyra: a) per mos-ekzekutimin e plote te kontrates, dhe b) per ekzekutim te parregullt (te pjesshem).

Kushti penal nuk mund te kontraktohet per detyrime me para ( sepse krijohet obligimi per   pagimin e kamates), apo ne rast se kontrata eshte e ndaluar dhe jo morale.

Mjetet reale te sigurimit te kontrates ishin: hipoteka, pengu, kapari kaucioni dhe avansi.  Ne vijim flitet per kaparin, kaucionin dhe avansin.

1. Kapari eshte ajo shume parash ose ndonje vlere tjeter pasurore, e cila dorezohet me rasin e lidhjes se kontrates, si shenje se kontrata eshte lidhur dhe si mjet sigurimi per ekzekutimin e saj. Kapari eshte mjet real i ekzekutimit te kontrates i cili kontraktohet si klauzole e veçante apo si kontrate akcesore ndermjet paleve qe nenkutpon se krijimi, efekti dhe shuarja e saj varen nga kontrata kryesore.

2. Kaucioni eshte mjet real i sigurimit te ekzekutimit te kontrates, qe jepet ne te holla me rastin e lidhjes se kontrates.

Zakonisht kaucioni deponohet per kthimin e ambalazhit te sendit te blere. Me kete bleresi i garanton shitesit se do te ktheje ambalazhin, dhe ne rast se nuk e kthen, shitesi ka te drejte te mbaje kaucionin.

3. Paradhenia eshte mjet real i sigurimit te ekzekutimit te kontrates.

Ajo llogaritet si ekzekutim i pjesshem i kontrates dhe shton sigurine e kontrates kryesore.

EFEKTET E KONTRATAVE

Per te shqyrtuar efektet e kontratave, duhen shqyrtuar dy çeshtje me rendesi: a) çfare efekti ka kontrata e detyrimit sipas natyres se saj dhe,

 b) ndermjet cilave subjekte ajo i krijon efektet e veta.

Sipas grupit te pare te te drejtave, kontrata ka efekt  juridiko-obligues, qe nenkupton se per  fitimin e pronesise ne menyre derivative eshte e nevojshme te ekzistojne dy kushte: kushti i  pare eshte baza juridike (shitja, dhurata) dhe kushti i dyte eshte menyra e fitimit te pronesise ( dorezimi i sendit, nese lende eshte sendi i luajtshem apo me regjistrimin ne librat e tokes, nese lenda eshte send i paluajtshem).

Sipas grupit te dyte te te drejtave, kontrata ka efekt  juridiko-real . Me ane te kontrates fitohet  pronesia, ashtuqe nga çasti i krijimit te kontrates se plotefuqishme, pronesia eshte fituar   pavaresisht se a eshte durezuar lenda e kontrates bleresit. Sipas ketij sistemi, dorezimi i sendit

nuk eshte element thelbesor per fitimin e sendit.

Sipas grupit te trete, per bartjen e te drejtave reale paraqiten dy kontrata: njera eshte kauzale kurse tjetra eshte reale. Kontrata e pare obligon, kurse e dyta eshte e pavarur dhe sherben per  dorezimin e sendit.

Si pale ne nje kontrate konsiderohet çdo subjekt qe ka marre pjese ne lidhjen e saj ne emer dhe ne llogari te vet. Si pale konsiderohet edhe ai subjekt i cili nuk ka marre pjese drejtperdrejte ne lidhjen e saj por qe e ka lidhur kontraten ne menyre te terthorte, permes perfaqesuesit.

Por, efektet e kontratave shtrihen edhe ne nje kategori personash, te cilet nuk kane marre pjese ne lidhjen e saj por qe nuk mund te konsiderohen si persona te trete. Ata njihen si sukcesore univerzal, pasardhesit e te drejtes se paleve kontraktuese. Sukcesore univerzal, jane ata individe, mbi te cilet kalojne te gjitha te drejtat dhe detyrat e paraardhesve te tyre. Ne rast se njera pale kontraktuese vdes, te drejtat dhe detyrat nga kontratat e lidhura kalojne tek trashegimtaret.

Kontratat e detyrimeve nuk kane efekt ndaj personave te trete. Te drejtat dhe detyrimet qe  burojne nga kontrata e lidhur vlejne vetem per palet kontraktuese.

 Nevojat e qarkullimit juridik kane kerkuar qe te lejohet mundesia e lidhjes se kontratave ne dobi te personit te trete.

Kontrata ne dobi te personit te trete eshte kontrate e detyrimeve, ne te cilen nje kontraktues, qe njihet si promitent, obligohet ndaj kontraktuesit tjeter, qe njihet si stipulent, se do te ekzekutoje  prestimin e caktuar ne dobi te personit te trete qe quhet beneficiar.

 Ne kete kontrate, promitenti eshte premtuesi qe duhet te jape diçka ne dobi te personit te trete dhe ne kete kontrate eshte ne poziten e debitorit. Stipulenti eshte kontraktuesi ne kontraten ne dobi te personit te trete dhe ka rolin e kreditorit.

Beneficiari eshte subjekti qe nuk merr pjese ne lidhjen e kesaj kontrate, por vetem fiton dobi nga kjo kontrate.

Personi i trete nga kontrata e lidhur fiton te drejten qe, pavaresisht dhe ne menyre te drejtperdrejte te kerkoje permbushjen e prestimit ne dobi te vet edhe pse ne aktin e lidhjes se kontrates nuk ka marre pjese personalisht, e as qe eshte paraqitur me ane te autorizuesit.

Cdo kontrate mund te lidhjet si kontrate ne dobi te personit te trete, dhe ne kontrate duhet te ekzistoje klauzola sipas te ciles te drejten e permbushjes ose te ekzekutimit te veprimit te caktuar mund ta kete personi i trete.

Kontrata ne dobi te personit te trete eshte kur lidhjet kontrata per sigurimin e jetes, ndermjet siguruesit dhe te siguruarit, qe shuma e siguruar t’i jepet ndonje subjekti te afert me siguruesin kur shkaktohet rasti i siguruar.

Qe kontrata e lidhur ne dobi te personit te trete te jete e plotefuqishme, duhet te permbushen kushte te caktuara. Keto vlejne eshte per promitentin, stipulentin dhe beneficiarin.

Stipulenti dhe promitenti duhet te permbushin kushtet e pergjithshme qe vlejne per te gjitha kontratat e detyrimeve. Keto kushte te pergjithshme jane: aftesia punuese e paleve kontraktuese,  pajtimi i vullnetit, lenda dhe baza e kontrates. Nese per permbushjen e kontrates qe lidhet

kerkohet permbushja e formes se caktuar, atehere klauzola ‘dobia e te tretit’ duhet gjithsesi te shprehet.

Beneficiari nuk duhet domosdo te kete aftesine e veprimit, per arsye se te drejten ne dobi te tij e konstituojne stipulenti dhe promitenti me deklarimin e vullnetit te tyre. Ndersa shfrytezuesi, duhet te kete zotesine juridike, sepse nese mungon kjo zotesi, nuk mund te jete bartes i te drejtes.

Efektet juridike te kontrates ne dobi te personit te trete klasifikohen permes tre lloj marredheniesh qe krijohen nga keta tre subjekte: