ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Μέρος 1o
Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων
Γιάννης Σιάτρας
Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ
www.forologoumenos.grΣτοιχεία έκδοσης
ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Μέρος 1o: Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων ISBN: 978-960-9751-01-8 Copyright 2012 Εκδότης Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ (Αρ. Αποφ. Πρωτοδικείου Αθηνών: 556/2011) Μνησικλέους 2, 10556 Αθήνα, τηλ: 2103242032, fax: 2103242802e-mail: secretariat@forologoumenos.gr, greek.taxpayers@gmail.com
Μέλος του Taxpayers Association of Europe
www.forologoumenos.gr Συγγραφέας: Γιάννης Σιάτρας Βοηθός Έρευνας: Βάσια Κεφαλά Εκτύπωση: Open Line Εξώφυλλο: Ελένη Κουρκουνάκη Οποιοδήποτε τμήμα του βιβλίου μπορεί να αναπαραχθεί με οποιοδήποτε τρόπο, με την προϋπόθεση της σαφούς και πλήρους αναφοράς του τίτλου του βιβλίου και του ονόματος του εκδότη (Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ). Ηλεκτρονική έκδοση της μελέτης Η μελέτη αυτή επιλέχθηκε να εκδοθεί κυρίως σε ηλεκτρονική έκδοση. Αυτό έγινε για τους παρακάτω λόγους: α) Για την εξοικονόμηση χρόνου: Η συγγραφή της μελέτης έγινε μέσα σε διάστημα ενός μηνός, με στόχο να έχει ολοκληρωθεί περί τα μέσα Ιανουαρίου 2012, ώστε να παραδοθεί έγκαιρα στον Υπουργό και τα μέλη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, στα πλαίσια των συζητήσεων που γίνονται για την τροποποίηση ή τη συμπλήρωση του υφιστάμενου νομοθετικού καθεστώτος. Όπως έχει ανακοινωθεί, η πρώτη συνεδρίαση της Επιτροπής για το ζήτημα αυτό θα γίνει στις 24 Ιανουαρίου 2012. β) Για την εκμετάλλευση της δυνατότητας παραπομπής στις συνδέσεις (links): Στην παρούσα μελέτη έχουν συμπεριληφθεί εκαντοντάδες σύνδεσμοι, οι οποίοι παραπέμπουν σε δικτυακούς τόπους και σελίδες, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και χρήσιμο περιεχόμενο: τα κείμενα της αντίστοιχης νομοθεσίας του συνόλου των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τους δικτυακούς τόπους των κοινοβουλίων άλλων κρατών, τις αναφορές αξιολόγησης της Ομάδας GRECO για το σύνολο των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, σχετικά άρθρα του ελληνικού και του διεθνούς Τύπου, μελέτες επιφανών επιστημόνων κλπ. Αυτός ο πλούτος στοιχείων και πληροφοριών δε θα μπορούσε να καταχωρηθεί σε ένα κλασικό βιβλίο χάρτινης μορφής και κυρίως, δε θα μπορούσε να είναι προσβάσιμος με τόση ευκολία. Γι’ αυτό άλλωστε, τα περιορισμένα αντίτυπα της βιβλιοδετημένης έκδοσης, συνοδεύονται από CD, έτσι ώστε η πρόσβαση σε οποιαδήποτε παραπομπή να είναι άμεσα δυνατή. γ) Για την εξοικονόμηση κόστους: Στόχος μας είναι η κατ’ έτος προσαρμογή και ο εμπλουτισμός της έκδοσης, με όλες τις νέες εξελίξεις επί του θέματος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων σε διεθνές επίπεδο. Όμως, οι διαρκείς επανεκδόσεις ενός κλασικού βιβλίου σε χάρτινη μορφή κάθε έτος, επί ενός τόσο εξειδικευμένου θέματος, αφ’ ενός μεν δε θα είχαν πρακτικό νόημα και αφ’ ετέρου δε θα ήταν οικονομικά προσιτές.
Ένα και δυό: τη μοίρα μας δεν θα την πει κανένας. Ένα και δυό: τη μοίρα του ήλιου θα την πούμε ‘μείς. “Ήλιος ο πρώτος” Οδυσσέας Ελύτης
Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ
Ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2011, στην Αθήνα. Βασικοί σκοποί του Συλλόγου είναι: • η προστασία των δικαιωμάτων των Ελλήνων φορολογουμένων και των Ελλήνων ασφαλισμένων στα ασφαλιστικά ταμεία • ο κοινωνικός έλεγχος των δαπανών της δημόσιας διοίκησης • η υποβολή προτάσεων και πραγματοποιήση παρεμβάσεων σε θέματα φορολογίας και γενικά θεμάτων που άπτονται της λειτουργίας της οικονομίας • η εμπέδωση της φορολογικής συνείδησης στους έλληνες πολίτες • η ενημέρωση, εκπαίδευση και σωστή πληροφόρησή του έλληνα φορολογούμενου Στον έναν περίπου χρόνο της λειτουργίας του, ο Σύλλογος έχει αναπτύξει μία σειρά δραστηριοτήτων: καθημερινή οικονομική ενημέρωση από το δικτυακό του τόπο στη διεύθυνση www . forologoumenos . gr , εκπαιδευτικές εκδηλώσεις για ζητήματα φορολογίας και οικονομίας, προτάσεις προς τις αρχές και τα πολιτικά κόμματα για ζητήματα φορολογικής πολιτικής, δράσεις επί θεμάτων εμπέδωσης φορολογικής συνείδησης στους πολίτες και ειδικότερα στους μαθητές, οργάνωση κοινωνικού διαλόγου για το ζήτημα της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Παράλληλα, ο Σύλλογος έχει υποβάλει αιτήσεις ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά διαφόρων νομοθετημάτων (τέλος επιτηδεύματος, ειδικό τέλος ακινήτων), μηνυτήριες αναφορές σε περιπτώσεις φοροδιαφυγής ή διασπάθισης δημοσίου χρήματος από πολίτες ή εκπροσώπους της δημόσιας διοίκησης και ερωτήσεις προς τις αρχές αναφορικά με θέματα διαχείρισης του δημοσίου χρήματος. Ο Σύλλογος, συμμετέχει σε συνέδρια του εξωτερικού, συνεργάζεται με αντίστοιχους συλλόγους άλλων κρατών και είναι μέλος του Taxpayers Association of Europe.Ο συγγραφέας
Ο Γιάννης Σιάτρας, γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας, το 1963. Είναι οικονομολόγος με προπτυχιακές σπουδές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και μεταπτυχιακές σπουδές (Διοίκηση Επιχειρήσεων – ΜΒΑ) στο University of Illinois, του οποίου υπήρξε υπότροφος. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του εργάσθηκε στον τραπεζικό κλάδο, ενώ στη συνέχεια, μεταπήδησε στο χώρο των επενδύσεων. Κατά το διάστημα 1990 – 2004 υπήρξε εκδότης και διευθυντής του επενδυτικού περιοδικού ΧΡΗΜΑ & ΑΓΟΡΑ, ενώ παράλληλα ανέπτυξε επιχειρηματική δραστηριότητα στους χώρους των εκδόσεων, της πληροφορικής, της εμπορίας βιβλίων και της επενδυτικής διαμεσολάβησης. Σήμερα δραστηριοποιείται ως σύμβουλος επενδύσεων και σύμβουλος επιχειρήσεων. Έχει ασχοληθεί με τον τομέα της οικονομικής ιστορίας και της ιστορίας του Χρηματιστηρίου. Είναι ιδρυτικό μέλος και πρώτος Πρόεδρος του Συλλόγου ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ. Η διεύθυνση του επαγγελματικού δικτυακού του τόπου είναι www . eurocapital . gr και το email τουi . siatras @ gmail . com.
Η βοηθός έρευνας
Η Βάσια Κεφαλά είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πρόλογος
Κατά διαστήματα, έρχονται στην επικαιρότητα τα ζητήματα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των αμοιβών των πολιτικών. Τα ζητήματα αυτά, προσφέρονται για εύκολη και ανέξοδη διαμαρτυρία, που συχνά φθάνει στα όρια του λαϊκισμού. Ένα χαρακτηριστικό των διαλόγων που διεξάγονται στα τηλεοπτικά παράθυρα και των άρθρων που γράφονται στον Τύπο, είναι η παντελής απουσία στοιχείων. Ποιό είναι το ποσό της άμεσης και της έμμεσης χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων; Ποιές είναι οι αμοιβές των βουλευτών; Ποιό είναι το κόστος λειτουργίας του Κοινοβουλίου; Κανείς δε μπορεί να απαντήσει, με ακρίβεια, στα ερωτήματα αυτά. Και ακόμη περισσότερο, κανείς δεν διαθέτει συγκριτικά στοιχεία άλλων χωρών. Αν δεν έχουμε στοιχεία και εάν δε μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις με το τί ακριβώς συμβαίνει σε άλλες χώρες –και κυρίως στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης- δε μπορούμε να κάνουμε ούτε καλόπιστο και κυρίως, ούτε δημιουργικό διάλογο. Όταν ένας διάλογος γίνεται με βάση αξιόπιστα στοιχεία, τότε δεν μπορεί να είναι παραπλανητικός. Και έτσι μπορεί να είναι παραγωγικός και μπορεί να οδηγήσει σε αποτελέσματα. Στη σειρά των δύο μελετών με τίτλο “Το κόστος της Δημοκρατίας”, ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, προσπαθεί να ρίξει φως σε δύο επίκαιρα ζητήματα: α) Τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων: Βάσει ποιάς νομοθεσίας χρηματοδοτούνται τα ελληνικά πολιτικά κόμματα; Με τί ποσά χρηματοδοτούνται; Τί συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπαϊκής Ένωσης; Με τί ποσά χρηματοδοτούνται τα κόμματα στις χώρες αυτές; β) Στις αμοιβές των υπουργών και των βουλευτών και στο κόστος λειτουργίας του Κοινοβουλίου: Ποιές είναι οι άμεσες και οι έμμεσες συνολικές αμοιβές των υπουργών και των ελλήνων βουλευτών; Πόσο κοστίζει, αναλυτικά και στο σύνολό της, η λειτουργία του Ελληνικού Κοινοβουλίου; Πώς συγκρίνονται τα ποσά αυτά με τα αντίστοιχα κόστη των άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης; (το 2ο μέρος της μελέτης, θα κυκλοφορήσει κατά το μήνα Μάρτιο του 2012). Βέβαια, αυτή είναι η ποσοτική διάσταση των παραπάνω θεμάτων. Πέρα απ’ αυτή, θέλουμε να εξετάσουμε και την ποιοτική διάσταση. Πώς έχει το θεσμικό πλαίσιο σε κάθε χώρα; Πώς λειτουργεί; Τί προβλήματα έχουν ανακύψει και πώς αντιμετωπίστηκαν αυτά; Καθώς η ελληνική οικονομία και κοινωνία διανύουν μία βαθιά κρίση, είναι βέβαιο ότι το όλο θέμα του «κόστους της Δημοκρατίας» θα μπει στο μικροσκόπιο της κοινωνίας και θα επανεξετασθεί. Όχι τόσο επειδή το κόστος είναι μεγάλο, αλλά κυρίως επειδή, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η λειτουργία των θεσμών της Δημοκρατίας μας δεν ήταν ούτε επαρκής, αλλά ούτε και ικανοποιητική, γεγονότα που συνέβαλαν στην εκδήλωση της κρίσης και της μεγέθυνσής της.Η μελέτη προσπαθεί επίσης να επικεντρωθεί και να σχολιάσει τη λειτουργία των θεσμών, πάνω στο ζήτημα της λειτουργίας του συστήματος του πολιτικού χρήματος. Όπως προκύπτει από την ανάγνωση του τμήματος που αναφέρεται στη νομοθεσία που αφορά στα θέματα της χρηματοδότησης των κομμάτων και των δαπανών των προεκλογικών εκστρατειών, θα διαπιστώσουμε ότι, η νομοθεσία είναι επαρκής. Το ίδιο άλλωστε καταθέτουν και οι παρατηρητές διαφόρων διεθνών οργανισμών που παρακολουθούν και αξιολογούν τα ελληνικά θεσμικά ζητήματα. Η εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας είναι προβληματική. Και είναι προβληματική επειδή καλλιεργήθηκε ένα περιβάλλον υπερβολικής χαλάρωσης και μία νοοτροπία ανοχής απέναντι σε μικρές ή μεγάλες παραβάσεις των νόμων. Μέσα στο περιβάλλον αυτό, ο φαρισαϊσμός που χαρακτηρίζει την εφαρμογή της νομοθεσίας στα ζητήματα αυτά, κατέληξε να είναι αντιληπτός, αλλά –ακόμη χειρότερα- και κατανοητός και αποδεκτός. Μέσα από τη λογική αυτή, η οποία επί δεκεατίες δεν ενοχλούσε κανέναν, ο υπερδανεισμός των μεγάλων κομμάτων εξουσίας, είναι απλά μία φυσιολογική κατάληξη της ανεύθυνης νοοτροπίας του πολιτικού μας συστήματος. Της ίδιας ανεύθυνης νοοτροπίας που οδήγησε και ολόκληρη τη χώρα στο χείλος της καταστροφής. Η αφορμή για τη συγγραφή της μελέτης αυτής, ήταν το κάλεσμα του Υπουργού Εσωτερικών κ. Τάσου Γιαννίτση, περί τα μέσα Δεκεμβρίου 2011, προς τα πολιτικά κόμματα, για να υποβάλουν προτάσεις για το διάλογο που ήδη έχει ξεκινήσει για την τροποποίηση ή τη συμπλήρωση του υφιστάμενου καθεστώτος της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, έκρινε ότι θα μπορούσε και ο Σύλλογος να συμβάλει στο διάλογο αυτό. Στον ένα μήνα που είχαμε στη διάθεσή μας, προσπαθήσαμε να συλλέξουμε όσα περισσότερα στοιχεία μπορούσαμε, ώστε να παρουσιάσουμε ένα –κατά το δυνατό- ολοκληρωμένο σύνολο της νομοθεσίας και των πρακτικών των υπολοίπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ολοκλήρωση της μελέτης, θα γίνει το Μάρτιο του 2012, με την έκδοση του 2ου μέρους, το οποίο θα αναφέρεται στις αμοιβές των υπουργών και των βουλευτών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επίσης και στις συνολικές λειτουργικές δαπάνες των Κοινοβουλίων. Επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά την κα Βάσια Κεφαλά, τελειόφοιτη του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την πολύτιμη βοήθειά της στην επίπονη έρευνα που χρειάσθηκε να γίνει για τη συγγραφή της παρούσας μελέτης. Επίσης, επιθυμώ να ευχαριστήσω τον κ. Eldion Ballabani, τελειόφοιτο του τμήματος Λογιστικής των ΤΕΙ Χαλκίδας, για τη βοήθειά του στην εξεύρεση πολλών στατιστικών στοιχείων και στοιχείων της νομοθεσίας των άλλων χωρών. Γιάννης Σιάτρας Ιανουάριος 2012
Η Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων
Σύνοψη της μελέτης
Το ζήτημα της χρηματοδότησης των κομμάτων έρχεται συχνά στην επικαιρότητα, επειδή είναι απ’ αυτά που προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ με τον τρόπο που προβάλλεται, προσφέρεται για εύκολη και ανέξοδη διαμαρτυρία, που συχνά φθάνει στα όρια του λαϊκισμού. Όμως, η κύρια αδυναμία των διαλόγων που διεξάγονται στα τηλεοπτικά παράθυρα και των άρθρων που γράφονται στον Τύπο, συνήθως είναι η απουσία στοιχείων. Στοιχείων για τα ποσά και τους όρους της χρηματοδότησης των κομμάτων στην Ελλάδα και κυρίως, στοιχείων για το πώς έχουν τα μεγέθη αυτά στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Ο Σύλλογος ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΟΥΜΕΝΟΙ, κατά το διάστημα του Δεκεμβρίου 2011 και του Ιανουαρίου 2012, πραγματοποίησε ειδική μελέτη, η οποία βασίστηκε στην ανάλυση της νομοθεσίας κάθε χώρας, αλλά και στις αξιολογήσεις κάθε χώρας από τα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης, και εξετάζει τα συστήματα και τις πρακτικές χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εξέταση αυτή έχει ως σκοπό να πληροφορηθεί η ελληνική κοινωνία και οι έλληνες νομοθέτες, τις αρχές και τις μεθόδους που λειτουργεί το σύστημα της πολιτικής χρηματοδότησης σε άλλες χώρες, αλλά και το πώς τα άλλα ευρωπαϊκά κόμματα κατορθώνουν, με λιγότερα κρατικά χρήματα, να επιτελούν το έργο τους, με πολύ μεγαλύτερο βαθμό διαφάνειας. Με βάση το μέσο όρο της περιόδου 2007-2011, προκύπτει ότι η ετήσια χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα είναι € 64,42 εκατομμύρια. Από απόψεως ποσού, αυτή είναι η 5η μεγαλύτερη δαπάνη χρηματοδότησης κομμάτων στην Ευρώπη, τη στιγμή που η Ελλάδα είναι μόλις η 9η μεγαλύτερη χώρα σε πληθυσμό. Η Ελλάδα έχει το 3ο υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης ανά εγγεγραμμένο ψηφοφόρο, το οποίο φθάνει € 6,49. Το αντίστοιχο κόστος της Γερμανίας είναι μόλις € 2,14 ευρώ, ενώ ο μέσος όρος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι € 2,44. (Δείτε σχετικό πίνακα) Αναλογικά, η Ελλάδα δαπανά € 9,39 ανά έγγυρη ψήφο, ενώ η Γερμανία δαπανά € 3,08, τη στιγμή που ο μέσος όρος των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μόλις € 3,73. Οι διαφορές είναι πιο εντυπωσιακές στο επίπεδο των δαπανών, ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ενώ για την Ελλάδα, το ΑΕΠ και τα φορολογικά έσοδα του κρατικού Προϋπολογισμού αποτελούν το 1,85% και το 1,44% αντίστοιχα, του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δαπάνες χρηματότησης των ελληνικών κομμάτων φθάνουν στο 6,88% του συνόλου των 27 χωρών! Οι παραπάνω διαφορές είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές αν ληφθεί υπόψη ότι, στα γραφεία των ελλήνων βουλευτών και ευρωβουλευτών έχουν αποσπασθεί 857 δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι στην ουσία εκτελούν κομματική εργασία. Όταν σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποσπώνται δημόσιοι υπάλληλοι για να στελεχώσουν κομματικά γραφεία, η αμοιβή τους συνυπολογίζεται στην ετήσια επιχορήγησή τους. Πέραν όλων των παραπάνω, σύμφωνα με τις αναφορές της «Οργάνωσης Κρατών εναντίον της Διαφθοράς» (GRECO) του Συμβουλίου της Ευρώπης, ενώ η νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων στη χώρα μας δείχνει να είναι αρκετά πλήρης, εν τούτοις σε πρακτικό επίπεδο η νομοθεσία δεν εφαρμόζεται πλήρως. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικόότι, ουδέποτε έχουν επιβληθεί κυρώσεις για παράβαση της νομοθεσίας χρηματοδότησης των κομμάτων ή της χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών! Το κυριότερο πρόβλημα που εντοπίζεται στην εφαρμογή της νομοθεσίας είναι η αδυναμία της Επιτροπής Ελέγχου, η οποία είναι και το ανώτατο εποπτικό όργανο για τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων, να επιτελέσει το έργο της. Η Επιτροπή που απαρτίζεται από τρεις ανώτατους δικαστικούς και από εκπροσώπους κάθε κόμματος (δηλαδή οι ελεγχόμενοι, είναι παράλληλα και ...ελεγκτές), ουδέποτε έχει διαπιστώσει κάτι το μεμπτό ή επιλήψιμο σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με το πολιτικό χρήμα. Από την άλλη πλευρά, τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, ακολουθώντας μία ανεύθυνη πολιτική διαχείρισης των οικονομικών τους, έχουν βρεθεί καταχρεωμένα στις τράπεζες, ενώ έχουν υποθηκεύσει τις κρατικές επιχορηγήσεις πολλών ετών. Τί μπορεί να γίνει για να λυθεί το πρόβλημα; Ποιές μεταβολές θα πρέπει να γίνουν στη νομοθεσία, αλλά και στην ίδια τη λειτουργία των κομμάτων, έτσι ώστε να επιτευχθεί η αύξηση της διαφάνειας και η ορθή λειτουργία των κομμάτων; Βέβαια, από καμία χώρα δε λείπουν τα σκάνδαλα. Αυτό είναι ανθρώπινο και δύσκολο να θεραπευθεί. Όμως, σημασία έχει το πώς άλλες χώρες αντιδρούν στις παραβάσεις της νομοθεσίας. Σημασία έχει το ότι, δύσκολα θα δούμε άλλες περιπτώσεις τόσο μεγάλης «χαλάρωσης» των θεσμών και αδιαφορίας μπροστά στην απροκάλυπτη παραβίαση της νομοθεσίας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα. Θα δούμε και περιπτώσεις συστημάτων όπου ο κρατικός έλεγχος και η εποπτεία απουσιάζουν εντελώς, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στη Σουηδία. Όμως, θα διαπιστώσουμε ότι, στις περιπτώσεις αυτές, την κρατική εποπτεία έχουν υποκαταστήσει συστήματα αρχών, που από μόνα τους έχουν δημιουργήσει και που εθελοντικά ακολουθούν τα κόμματα, έτσι ώστε ο πολίτης να γνωρίζει τον τρόπο που εκλέγονται τα πρόσωπα που τον κυβερνούν. Ακόμη, θα δούμε περιπτώσεις, όπως στη Γερμανία, όπου τα κόμματα έχουν επίσης αυτοδεσμευθεί σε θέματα διαφάνειας έχοντας μάλιστα απαρνηθεί το δικαίωμα της ασυλίας που δίνει ο νόμος στους βουλευτές. Είναι χαρακτηριστικό ότι, το Γερμανικό Κοινοβούλιο έχει εκδώσει ψήφισμα με τίτλο “Αρχές που ισχύουν στις περιπτώσεις ασυλίας”, το οποίο έχει ενσωματωθεί στον Κανονισμό Λειτουργίας του Κοινοβουλίου και στο οποίο αναφέρεται με σαφήνεια ότι, οι προβλέψεις περί ασυλίας είναι ένα τυπικό ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την κοινοβουλευτική παράδοση και δεν έχει ως στόχο να λειτουργεί ως εμπόδιο για την ποινική δίωξη παρανομούντων μελών. Διαβάζοντας κάποιος τί συμβαίνει σε άλλες χώρες και συγκρίνοντας αυτά με την κατάσταση των ελληνικών υπερχρεωμένων κομμάτων, που εξακολουθούν να δαπανούν διπλάσια απ’ ότι εισπράττουν, θα αντιληφθεί γιατί το Κράτος μας πτώχευσε. Και θα αναρωτηθεί εάν είναι ποτέ δυνατό να χρεωκοπήσουν κράτη όπως η Σουηδία, η Γερμανία, η Δανία ή ακόμη και η Μεγάλη Βρετανία. Όχι. Τα κράτη αυτά, υπό κανονικές συνθήκες, δε θα χρεοκοπήσουν ποτέ. Και αυτό, όχι επειδή οι πολίτες των κρατών αυτών είναι πιο έξυπνοι ή περισσότερο εργατικοί από εμάς. Δε θα χρεοκοπήσουν επειδή, επί αιώνες, στον κόσμο μας ισχύει μία βασική αρχή: Ο πλούτος των εθνών είναι η ποιότητα των θεσμών τους.
Περιεχόμενα
Πρόλογος 5 Σύνοψη 7 Κεφάλαιο 1 - Το ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων 11 Κεφάλαιο 2 - Συμβούλιο της Ευρώπης – Κανόνες χρηματοδότησης κομμάτων 15 Επιτροπή της Βενετίας: Αρχίες και κανόνες χρηματοδότησης 15 Σύσταση κοινών κανόνων χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων 17 Η αξιολόγηση της πολιτικής χρηματοδότης από το Συμβούλιο της Ευρώπης 20 Κεφάλαιο 3 - Συγκριτικά στοιχεία των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 22 Σημεία σύγκλισης και απόκλισης στις νομοθεσίες των χωρών της Ε.Ε. 22 Το Οικονομικό Κόστος της Χρηματοδότησης των Κομμάτων 25 Κεφάλαιο 4 - Η χρηματοδότηση των ελληνικών πολιτικών κομμάτων 29 Η νομοθεσία 29Σχολιασμός της GRECO Evaluation Team (GET) 36
Συμπεράσματα (GRECO) 49 Συστάσεις (GRECO) 50 Ο δανεισμός των πολιτικών κομμάτων από τις Τράπεζες 52 Επισημάνσεις – Προτάσεις 59 Κεφάλαιο 5 - Η χρηματοδότηση των κομμάτων στις χώρες της Ευρ. Ένωσης 67 Αυστρία 67 Βέλγιο 70 Βουλγαρία 74 Γαλλία 77 Γερμανια 84 Δανία 90 Εσθονία 92 Ηνωμένο Βασίλειο 95 Ιρλανδία 101 Ισπανία 103 Ιταλία 106 Κύπρος 109 Λετονία 113 Λιθουανία 115 Λουξεμβούργο 119 Μάλτα 121 Ολλανδία 123 Ουγγαρία 127 Πολωνία 132 Πορτογαλία 136 Ρουμανία 139 Σλοβακία 143 Σλοβενία 146 Σουηδία 150 Τσεχία 154 Φιvλανδία 157 Κεφάλαιο 6 - Η χρηματοδότηση των κομμάτων στις χώρες της Ευρ. Ένωσης 160 Σύνδεσμοι 164
1.
Το ζήτημα της χρηματοδότησης των πολιτικών
κομμάτων
Παρά το ότι η λειτουργία των πολιτικών κομμάτων έχει μία μεγάλη προϊστορία και παράδοση, η άμεση δημόσια χρηματοδότηση των κομμάτων είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο, τόσο στην Ευρώπη, όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Έως το 1990, μόλις σε 11 από τα σημερινά 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν θεσπιστεί κανόνες για την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, ενώ έως το 2000, ο αριθμός τους είχε αυξηθεί σε 19. Σήμερα, κανόνες για την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, υπάρχουν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτός από τη Λετονία και τη Μάλτα1. Επί πολλές δεκαετίες, η χρηματοδότηση του μεγαλύτερου μέρους των δραστηριοτήτων των πολιτικών κομμάτων της δυτικής Ευρώπης, εξαρτιόταν σχεδόν αποκλειστικά, από την ιδιωτική συνεισφορά. Τα Σοσιαλιστικά και Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα συνήθως εξασφάλιζαν μια σχετικά σταθερή και διαρθρωτική ροή εσόδων από τις εισφορές των μελών τους και από δωρεές των συγγενών συνδικάτων. Τα φιλελεύθερα και τα συντηρητικά κόμματα συνήθως βασίζονταν σε συνεισφορές από ευκατάστατους ιδιώτες και σε δωρεές από ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η χρηματοδότηση της πολιτικής διαδικασίας από το κράτος, όταν παρουσιάζονταν, ήταν μόνο έμμεση. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν από τις πρώτες δημοκρατίες της δυτικής Ευρώπης που θέσπισε την άμεση κρατική χρηματοδότηση προς τα πολιτικά κόμματα2. Από το 1959, σχετικά μικρά ποσά δεσμεύονταν στον Προϋπολογισμό της χώρας, για να χρηματοδοτήσουν μερικές εξειδικευμένες κοινοβουλευτικές δραστηριότητες των κομμάτων. Αργότερα, το 1967 θεσμοθετήθηκε η νομική βάση και τέθηκαν οι όροι για σημαντικές και ουσιαστικές κρατικές ενισχύσεις. Στη συνέχεια, πολλές άλλες χώρες ακολούθησαν το γερμανικό παράδειγμα και εισήγαγαν την πρακτική των δημόσιων επιδοτήσεων, αρχικά προς τις κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων και στη συνέχεια προς τους κεντρικούς κομματικούς φορείς. Κατά τις επόμενες δεκαετίες, όλο και περισσότερα κράτη υιοθέτησαν το θεσμό της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, ή των κοινοβουλευτικών ομάδων. Η χρονολογική 1 Η Λετονία, η Μάλτα και η Ελβετία είναι οι μόνες χώρες της Ευρώπης όπου δεν υφίσταται ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Για την Ελβετία, αυτό ισχύει μόνο σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Σε τοπικό επίπεδο, υπάρχει ένας μικρός αριθμός καντονιών, τα οποία προβέπουν την πλήρη ή τη μερική αποζημίωση των υποψηφίων σε τοπικές και σε δημοτικές εκλογές.2 Ο William Bourke Cockran, ο Δημοκρατικός υποψήφιος των Προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, κατά το 1904,
ήταν ο πρώτος πολιτικός που έκανε την πρόταση για την κρατική ενίσχυση των προεδρικών προεκλογικών εκστρατειών, σαν αντίδραση στα μεγάλα ποσά που κατόρθωνε να συγκεντρώσει από ιδιωτικές πηγές ο Theodore Roosevelt (ο οποίος και τελικά κέρδισε τις εκλογές). Και όμως, το ζήτημα της κρατικής ενίσχυσης των κομμάτων στις ΗΠΑ δεν επανήλθε στην επιφάνεια παρά μόνο κατά τη δεκαετία του 1960.
εξέλιξη της υιοθέτησης του θεσμού αυτού απο τα κράτη της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ως εξής3: Έναρξη της χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γερμανία 1959 Εσθονία 1994 Σουηδία 1964 Λετονία 1995 Φιvλανδία 1969 Ιρλανδία 1997 Ιταλία 1974 Πολωνία 1997 Αυστρία4 1975 Λιθουανία 1999 Ην. Βασίλειο 1975 Ολλανδία 1999 Ελλάδα 1984 Πορτογαλία 2003 Ισπανία 1985 Βουλγαρία 2005 Δανία 1986 Σλοβακία 2005 Γαλλία 1988 Σλοβενία 2005 Βέλγιο 1989 Ρουμανία 2006 Ουγγαρία 1990 Λουξεμβούργο 2007 Κύπρος 1991 Μάλτα -Τσεχία 1991 Στις χώρες που αρχικά υιοθέτησαν το μέτρο της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, προηγήθηκε ένας μακροχρόνιος και συχνά εξαντλητικός διάλογος. Αντίθετα, στις χώρες της νότιας Ευρώπης όπου η Δημοκρατία αποκαταστάθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, ή στις χώρες της μετα-κομμουνιστικής Ανατολικής Ευρώπης, ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, εισήχθη χωρίς ευρύ διάλογο, περισσότερο σαν μία γενικότερη διεθνή τάση, που αναγκαστικά συνοδεύει ένα δημοκρατικό πολίτευμα, παρά ως μία ανάγκη η οποία είναι αποτέλεσμα της εμπειρίας από τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων επί μακρύ χρονικό διάστημα. Ένα από τα επιχειρήματα που προβλήθηκε κατά τη διάρκεια της κοινωνικής διαβούλευσης, εναντίον της πρακτικής της κρατικής χρηματοδότησης, ήταν ότι, οι φορολογούμενοι δεν πρέπει να αναγκάζονται να στηρίξουν οικονομικά τα κόμματα που δεν εγκρίνουν πολιτικά. Παράλληλα, προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι με τη θεσμοθέτηση κρατικής χρηματοδότηση θα διατηρούνταν το παραδοσιακό status quo των κομμάτων, γεγονός που θα καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την δημιουργία νέων κομμάτων και την εισαγωγή τους στο υπάρχον κομματικό σύστημα. Έτσι, υποστηρίχθηκε ότι, η δημόσια χρηματοδότηση θα λειτουργούσε ως ένας μηχανισμός για την αύξηση της απόστασης μεταξύ της «πολιτικής ελίτ» και των εκπροσωπούμενων πολιτών. 3 Η ουσιαστική χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων στη (Δυτική) Γερμανία ξεκίνησε το 1967. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 1975 θεσπίστηκε η χρηματοδότηση των κομμάτων της αντιπολίτευσης (Short Money), για να μπορούν τα κόμματα αυτά να κάνουν πιο αποτελεσματικά το αντιπολιτευτικό τους έργο. Στη Λετονία, το 1995 ψηφίστηκε ο νόμος που ρυθμίζει τη χρηματοδότηση των κομμάτων από τον ιδιωτικό τομέα. Στη χώρα αυτή, έως σήμερα, δεν επιτρέπεται η χρηματοδότηση των κομμάτων από το Κράτος. 4 Παρά το ότι η Αυστρία υιοθέτηση τη νομοθεσία για τη χρηματοδότηση των κομμάτων κατά το 1975, στην πράξη, η πρώτη χρηματοδότηση δόθηκε στα πολιτικά κόμματα, μόλις κατά το 2004.
Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων, τα οποία έδωσαν κίνητρο στις περισσότερες χώρες να υιοθετήσουν το νέο θεσμό, ο οποίος θα λειτουργούσε ευεργετικά: - Για να αντισταθμίσει το αυξανόμενο κόστος και την αυξανόμενη ανεπάρκεια πόρων, αφού κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και του 1970, η δραστηριότητα της πολιτικής γινόταν όλο και πιο ακριβή. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό οφειλόταν στην αυξανόμενη χρήση των μέσων μαζικής επικοινωνίας5, στις πιο δαπανηρές τεχνικές των εκστρατειών και στην ανάγκη ευρύτερης χρησιμοποίησης επαγγελματιών για τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων, μεγαλώνοντας έτσι, ακόμη περισσότερο το μέγεθός τους. - Για να διασφαλίσει τον ελεύθερο και δίκαιο πολιτικό ανταγωνισμό, αφού οι κρατικές επιδοτήσεις θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για να διευκολυνθεί η ίση μεταχείριση και οι ίσες ευκαιρίες, με την ανάπτυξη νέων, μικρών και λιγότερο επινοητικών κομμάτων τα οποία θα μπορούσαν να ανταγωνίζονται σε μια πιο δίκαιη βάση τα υπερισχύοντα και οικονομικά περισσότερο προνομιούχα κόμματα. - Για να περιορίσει τον δυνητικά αποδιοργανωτικό ρόλο των ιδιωτικών χρημάτων, αφού η δημόσια χρηματοδότηση μειώνει την εξάρτηση των κομμάτων από ιδιωτικά συμφέροντα και τις υποχρεώσεις των κομμάτων απέναντι στους χρηματοδότες τους, στοιχείο το οποίο θα βοηθούσε στον περιορισμό της διαφθοράς στη δημόσια ζωή και τη λειτουργία του Κράτους. Παράλληλα, ένα ακόμη σοβαρό επιχείρημα που, σε πολλά κράτη, υποστηρίζει την κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, έχει να κάνει με τη βραχυχρόνια δημοκρατική ιστορία των κρατών αυτών. Δηλαδή, καθώς τα κόμματα, σε αρκετές χώρες, είναι σχετικά καινούργιοι οργανισμοί, δεν έχουν αναπτύξει ακόμη τους μηχανισμούς μέσα στην κοινωνία για την αυτόνομη λειτουργία τους και την εξ ιδίων πόρων χρηματοδότηση της λειτουργίας τους. Σε ένα τέτοιο ιστορικό πλαίσιο υπάρχουν ελάχιστες εναλλακτικές πηγές εκτός από τις κρατικές χορηγήσεις οι οποίες αντισταθμίζουν τη γενική έλλειψη οικονομικών πόρων. Στις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αναπτύχθηκε και το επιχείρημα ότι, η κρατική χρηματοδότηση των κομμάτων, θα βοηθούσε στην εξάλειψη των μειονεκτημάτων που είχαν τα νέα κόμματα στις χώρες αυτές, έναντι των κομμουνιστικών κομμάτων, τα οποία, παρά την πτώση των καθεστώτων, κληρονόμησαν τους μηχανισμούς, αλλά και την περιουσία των άλλοτε κυβερνώντων κομμάτων. Όμως, καθώς υιοθετήθηκε ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των κομμάτων, σταδιακά διαπιστώθηκε ότι, η ύπαρξη εξασφαλισμένης και –σε πολλά κράτη- πλούσιας χρηματοδότησης, περιόρισε το ενδιαφέρον και την ανάγκη των κομμάτων για τη συγκέντρωση ιδιωτικών πόρων και παράλληλα απέτρεψε τα μέλη των κομμάτων και τους πολίτες να εισφέρουν προς αυτά. Έτσι, από την εποχή της υιοθέτησης της κρατικής χρηματοδότησης σε κάθε χώρα, τα πολιτικά κόμματα αντιμετωπίζουν τη μείωση του 5 Η διάδοση της τηλεόρασης σε όλο το κόσμο κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και το ακριβό κόστος της χρήσης τηλεοπτικού χρόνου, υπήρξε ένα από τα αίτια που προκάλεσε τη διεθνή εξάπλωση του θεσμού της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων. Η ανάγκη για τη χρηματοδότηση της πολιτικής διαφήμισης (σε όλα τα κράτη, τα κόμματα δικαιούνται δωρεάν χρήση των κρατικών ραδιοτηλεοπτικών μέσων, όμως, με δεδομένο τον ανταγωνισμό μεταξύ τους, ο χρόνος που τους διατίθεται είναι ελάχιστος και δεν επαρκεί για τις ανάγκες μίας προεκλογικής εκστρατείας ενός μεσαίου ή μεγάλου κόμματος).
ενδιαφέροντος των πολιτών για την πολιτική, μία τάση που αποτυπώνεται στη μείωση του αριθμού των μελών των κομμάτων. Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται και μείωση των εσόδων των κομμάτων από ιδιωτικές πηγές. Συνεπάγεται επίσης και τη μείωση του αριθμού των παραδοσιακών εθελοντών, οι οποίοι δέχονταν να εργασθούν χωρίς αμοιβή στο διοικητικό μηχανισμό των κομμάτων και οι οποίοι βοηθούσαν στη διεξαγωγή των προεκλογικών εκστρατειών. Με τη σειρά της, η εξέλιξη αυτή συντελεί στην περαιτέρω αύξηση του κόστους λειτουργίας των κομμάτων, αφού ο μικρότερος αριθμός εθελοντών, αναγκαστικά αντικαθίσταται με μεγαλύτερο αριθμό επαγγελματιών. Σήμερα, μετά από μερικές δεκαετίες εφαρμογής της πρακτικής της κρατικής χρηματοδότησης, αποδεικνύεται ότι ο θεσμός, ενώ σε γενικές γραμμές λειτούργησε αρκετά ικανοποιητικά, σε πολλές χώρες, δεν είχε τα αποτελέσματα που οι κοινωνίες ανέμεναν ότι θα μπορούσε να έχει. Η πολιτική διαφθορά δεν εξαλήφθηκε, αλλά απλά άλλαξε χαρακτηριστικά. Η παλαιότερη εξάρτηση από την ιδιωτική χρηματοδότηση, αντικαταστάθηκε με την εξάρτηση από την κρατική χρηματοδότηση, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα τη συχνή παραβίαση της νομοθεσίας και τη μείωση της σημασίας των θεσμών. Πολιτικά σκάνδαλα εξακολουθούν να υπάρχουν, με τη μόνη διφορά να είναι η αντικατάσταση της εμπλοκής του «ιδιωτικού χρήματος» από το «κρατικό χρήμα», χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι τα πολιτικά σκάνδαλα με την εμπλοκή ιδιωτικού χρήματος έχουν εξαληφθεί. Η διαφάνεια στη λειτουργία των κομμάτων, έχει αυξηθεί, αλλά όχι στο βαθμό που είχε εκτιμηθεί ότι θα αυξάνονταν. Η λειτουργία των θεσμικών οργάνωνων, σε πολλές χώρες, αποδείχθηκε «ελλιπής» και ανεπαρκής για το έργο που αναλάμβαναν. Η είσοδος της Ευρώπης σε μία δομική οικονομική κρίση κατά την οποία οι πολίτες της θα αναγκασθούν να περιορίσουν το βιοτικό τους επίπεδο και να μεταβάλλουν πολλές από τις συνήθειες των περασμένων δεκαετιών, θα φέρει σε δοκιμασία το πολιτικό σύστημα και θα αναπτυχθεί και πάλι ο διάλογος γύρω από τους τρόπους χρηματοδότησής του. Κατά τα επόμενα χρόνια, ο θεσμός της κρατικής χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων θα δεχθεί κριτική. Η κριτική δε θα αφορά κυρίως τον ίδιο το θεσμό, αλλά την ανεπάρκεια με την οποία λειτούργησε, σε πολλά από τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο θεσμός προφανώς θα αντέξει στην κριτική και την κρίση του. Όμως, η κοινωνική πίεση θα τον αναγκάσει να αμβλύνει τις αδικίες που η εφαρμογή του προκαλεί και να διορθώσει σημαντικά τα προβλήματα διαφάνειας που αντιμετώπισε. Παράλληλα, η κριτική που θα υπάρξει και η κρίση που θα δημιουργηθεί, θα αναγκάσει τα κόμματα να στραφούν περισσότερο προς τις παλαιότερες και ξεχασμένες πηγές χρηματοδότησής τους: την ίδια την κοινωνία. Και καθώς θα γίνεται αυτό, αναγκαστικά θα αναπτυχθεί περισσότερο ο διάλογος, μέσα στα ίδια τα κόμματα, ενώ, αναγκαστικά, θα βελτιωθεί το επίπεδο της διαφάνειας στη λειτουργία τους. Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων είναι ένας νέος θεσμός. Ο οποίος εξακολουθεί να δοκιμάζεται. Οι κρίσεις που γνωρίζει ή που θα γνωρίσει στο μέλλον, θα τον σφυριλατήσουν, θα τον βελτιώσουν και θα τον κάνουν περισσότερο δίκαιο και λειτουργικό.
2.
Συμβούλιο της Ευρώπης – Αρχές και κανόνες
χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων
Το Συμβούλιο της Ευρώπης6 (Council or Europe – Conseil de l’Europe) είναι ένας διεθνής
οργανισμός οποίος αποσκοπεί στη συνεργασία μεταξύ των κρατών της Ευρώπης στους τομείς των νομικών προτύπων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατικής ανάπτυξης, του κράτους δικαίου και της πολιτιστικής συνεργασίας. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εργασθεί συστηματικά για τη διατύπωση κοινών κανόνων συμπεριφοράς στον τομέα της λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων και της κρατικής χρηματοδότησής τους και δραστηριοποιείται για την υιοθέτηση των κανόνων αυτών από τα κράτη μέλη του. Η αρχική προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή έγινε με την υιοθέτηση των «Γενικών Αρχών για τη Δημόσια Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων», τους οποίους διατύπωσε η Επιτροπή της Βενετίας (Venice Commission ), το Μάρτιο του 2001: Συμβούλιο της Ευρώπης – Επιτροπή της Βενετίας: Αναφορά επί των Γενικών Αρχών για τη Χρηματοδότηση των Πολιτικών Κομμάτων: Γενικές αρχές που υιοθετήθηκαν από την Ολομέλεια της Επιτροπής, της 6-10 Μαρτίου 2001: Δημόσια Χρηματοδότηση • Η δημόσια χρηματοδότηση πρέπει να παρέχεται σε κάθε κόμμα που εκπροσωπείται στο Κοινοβούλιο. • Προκειμένου, όμως, να διασφαλιστεί η ισότητα των ευκαιριών για τις διάφορες πολιτικές δυνάμεις, η δημόσια χρηματοδότηση θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί και σε πολιτικούς φορείς που αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος και που παρουσιάζουν υποψήφιους στις εκλογικές αναμετρήσεις. Το ύψος της χρηματοδότησης θα μπορούσε να καθορίζεται από το νομοθέτη σε περιοδική βάση, σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια. • Φορολογικές απαλλαγές θα μπορούσαν να προσφέρονται, για τα χρήματα τα οποία κατευθύνονται αυστηρά για τη χρηματοδήτηση της πολιτικής δραστηριότητας των κομμάτων. • Η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων με δημόσια χρήματα, θα πρέπει να γίνεται με την προϋπόθεση ότι οι οικονομικοί λογαριασμοί των πολιτικών κομμάτων θα υπόκειται σε έλεγχο από ειδικά δημόσια ελεγκτικά όργανα. Τα κράτη θα πρέπει να προωθούν την πολιτική της οικονομικής διαφάνειας των πολιτικών κομμάτων που επωφελούνται από τη δημόσια χρηματοδότηση. 6Το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το 1949. Μέλη του είναι σήμερα όλα τα κράτη της Ευρώπης (47 κράτη, εκτός από τη Λευκορωσία, η οποία είναι υποψήφιο μέλος) ενώ παρατηρητές είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, το Μεξικό, το Ισραήλ και η Αγία Έδρα.
Ιδιωτική Χρηματοδότηση • Τα πολιτικά κόμματα μπορούν να λαμβάνουν ιδιωτικές χρηματικές εισφορές. Εισφορές από ξένα κράτη ή αλλοδαπές επιχειρήσεις θα πρέπει να απαγορεύονται. Η απαγόρευση αυτή δε θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τις οικονομικές εισφορές από υπηκόους που διαμένουν στο εξωτερικό. • Άλλοι περιορισμοί της ιδιωτικής χρηματοδότησης θα μπορούσαν επίσης να προβλεφθούν. Αυτές θα μπορούσε να είναι: α) η επιβολή ανωτάτου ορίου για κάθε εισφορά. β) η απαγόρευση εισφορών από τις επιχειρήσεις ή από θρησκευτικές οργανώσεις. γ) ο προηγούμενος έλεγχος, από δημόσιο όργανο εξειδικευμένο σε εκλογικά θέματα, των εισφορών από μέλη κομμάτων που επιθυμούν να θέσουν υποψηφιότητα σε εκλογές. • Η διαφάνεια της ιδιωτικής χρηματοδότησης του κάθε κόμματος θα πρέπει να είναι εγγυημένη. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, κάθε κόμμα θα πρέπει, κάθε χρόνο, να δημοσιοποιεί τους λογαριασμούς του προηγούμενου έτους. Οι λογαριασμοί αυτοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν και κατάλογο με όλες τις δωρεές. • Όλες οι δωρεές που υπερβαίνουν κάποιο συγκεκριμένο ποσό, το οποίο καθορίζεται από το νομοθέτη, θα πρέπει να καταγράφονται και να δημοσιοποιούνται. Εκλογικές Εκστρατείες • Για τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών για όλες τις πολιτικές δυνάμεις, θα πρέπει να προσδιορίζεται ένα ανώτατο όριο στις δαπάνες των εκλογικών εκστρατειών. Στον προσδιορισμό του ορίου θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη η γενικότερη κατάσταση της χώρας και ο αριθμός του αριθμού των ψηφοφόρων. • Το Κράτος θα πρέπει να συμμετέχει στις δαπάνες της προεκλογικής εκστρατείας, μέσω χρηματοδότησης, ίσης με ένα ποσοστό επί της ανώτατης επιτρεπόμενης δαπάνης, ή αναλογικά με τον αριθμό των ψήφων που κερδίθηκαν. Η χρηματοδότηση αυτή θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει τα κόμματα τα οποία δεν έλαβαν ένα συγκεκριμένο αριθμό ψήφων. • Οι ιδιωτικές εισφορές μπορούν να γίνουν δεκτές για την αντιμετώπιση των προεκλογικών δαπανών. Όμως, το συνολικό ποσό των εισφορών δεν πρέπει να υπερβαίνει το προβλεπόμενο ανώτατο όριο. • Οι συνεισφορές από ξένα κράτη ή αλλοδαπές κρατικές επιχειρήσεις πρέπει να απαγορεύεται. Η απαγόρευση αυτή δεν πρέπει να εμποδίζει τις εισφορές υπηκόων που διαμένουν στο εξωτερικό. • Άλλοι περιορισμοί μπορούν επίσης να προβλεφθούν. Τέτοιες μπορούν να περιλαμβάνουν την απαγόρευση των εισφορών από τις επιχειρήσεις ή από τις θρησκευτικές οργανώσεις. • Οι λογαριασμοί των προεκλογικών εκστρατειών θα πρέπει να υποβάλλονται, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα μετά τις εκλογές, σε ειδικό κρατικό όργανο στο οποίο έχει ανατεθεί η επίβλεψη των εκλογικών διαδικασιών. • Η διαφάνεια των εκλογικών δαπανών πρέπει να επιτυγχάνεται με τη δημοσίευση των λογαριασμών κάθε προεκλογικής εκστρατείας. Εποπτεία και κυρώσεις • Κάθε παρατυπία στη χρηματοδότηση ενός πολιτικού κόμματος πρέπει να συνεπάγεται κυρώσεις ανάλογες με τη σοβαρότητα της παράβασης. Οι κυρώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν την απώλεια του συνόλου ή μέρους της κρατικής χρηματοδότησης για το επόμενο έτος. • Κάθε παρατυπία στο πλαίσιο της χρηματοδότησης μίας προεκλογικής εκστρατείας πρέπει να συνεπάγεται, για το υπαίτιο κόμμα ή υποψήφιο, κυρώσεις ανάλογες με τη σοβαρότητα της παράβασης. Οι κυρώσεις μπορούν να περιλαμβάνουν τη μερική ή
των ολική απώλεια τυχόν δημόσιας χρηματοδότησης, την καταβολή προστίμου, την επιβολή άλλων χρηματικών κυρώσεων, ή ακόμη και την έκπτωση του υποψηφίου από την εκλογή. • Οι παραπάνω κανόνες, συμπεριλαμβανομένων και της επιβολής των κυρώσεων, επιβάλλονται από την αρμόδια εκλογική επιτροπή, σύμφωνα με το νόμο.
Συμβούλιο της Ευρώπης: Σύσταση Κοινών Κανόνων
Χρηματοδότησης Πολιτικών Κομμάτων (Rec(2003)/4)
Με βάση τις Γενικές Αρχές για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων, τον Απρίλιο του 2003, το Συμβούλιο της Ευρώπης εξέδωσε την «Σύσταση 4 /2003» (Recommendation Rec(2003)4), η οποία προσδιορίζει μία σειρά από κοινούς κανόνες χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων, τους οποίους συμβουλεύει τα κράτη μέλη του, να υιοθετήσουν. Πιο συγκεκριμένα, το Συμβούλιο της Ευρώπης, θεωρώντας ότι: ● τα πολιτικά κόμματα είναι θεμελιώδη στοιχεία των πολιτικών συστημάτων των κρατών μελών και ότι είναι κύρια όργανα για την έκφραση της πολιτικής βούλησης των πολιτών, ● για την καταπολέμηση της πρόληψης και του φαινομένου της διαφθοράς, η χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών πρέπει να βασίζεται σε συγκεκριμένα πρότυπα, ● η διαφθορά συνιστά μία σοβαρή απειλή προς τη Δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και της αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης και ότι παρεμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη, θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών και ότι υποσκάπτει τα ηθικά θεμέλια της κοινωνίας, ● η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τα θέματα της πρόληψης και της καταπολέμησης της διαφθοράς στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων είναι απαραίτητη για την καλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών, εξέδωσε τη Σύσταση 2003/4, η οποία αναφέρεται στην υιοθέτηση κοινών κανόνων για την καταπολέμηση της διαφθοράς στον τομέα της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών. Με τη σύσταση αυτή, α) συνιστά στις Κυβερνήσεις των κρατών μελών να υιοθετήσουν, στα νομικά τους συστήματα, κανόνες εναντίον της διαφθοράς στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και των εκλογικών εκστρατειών, οι οποίοι διαπνένονται από τις κοινές θέσεις που αναφέρονται στο παρόν κείμενο καιβ) ζητά από την “Ομάδα Κρατών εναντίον της Διαφθοράς” ("Group of States against Corruption – GRECO") να παρακολουθεί την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας.
