• No results found

52530446-Φιλοσοφικό-Κοινωνιολογικό-Λεξικό-Β’-–-http-www-projethomere-com.pdf

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "52530446-Φιλοσοφικό-Κοινωνιολογικό-Λεξικό-Β’-–-http-www-projethomere-com.pdf"

Copied!
350
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)
(2)
(3)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ

ΛΕΞΙΚΟ

(4)

ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ 24 10681 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 3836482 - 3805451

(5)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟ

ΛΕΞΙΚΟ

ΤΟΜΟΣ Β'

Δαβίδ - Ιωσήφ ο φιλόσοφος ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Κ. ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΗΝΑ 1995

(6)

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΙΖΕΙ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

Ακαδημαϊκός ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ • Χιωτάκης Τάκης · Χωραφάς Ευστράτιος Δρ Φιλοσοφίας Φιλόλογος, πρώην εκπαιδευτικός σύμβουλος

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

• ΑγουρΙδης Σάββας ομ. Καθηγητής Παν. Αθηνών • Αναπολιτάνος Διονύσιος Καθηγητής του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών • Αλατζόγλου - Θέμελη Γραμματική Επίκουρος Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο • Ανδριανοπούλου Αθανασία Κοινωνιολόγος • Αργυροπούλου Ρωξάνη Δρ Φιλοσοφίας, Ερευνήτρια του ΚΝΕ του ΕΙΕ • Βελισσαρόπουλος Δημήτριος Πρέσβυς ε.τ. • Βιτσαξής Βασίλειος Πρέσβυς ε.τ. • Βώρος Φανούριος Δρ Φιλοσοφίας, Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου • ΓιωργοβασΙλης Δημοσθένης Δρ Φιλοσοφίας • ΔελλήςΙ. Γ. Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Πατρών • Ζιάκας Γρηγόριος Καθηγητής Ιστορίας Θρησκειών Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης • Θεοτοκάς Νίκος Κοινωνιολόγος • Ιέλο Μαριάντζελα Φιλόλογος, Πανεπιστήμιο Αθηνών • Καράς Γιάννης Δρ Φιλοσοφίας, Ερευνητής του ΚΝΕ του ΕΙΕ • Καριώτογλου Αλέξανδρος Δρ Θεολογίας • Κασσωτάκη - Μαριδάκη Αθανασία Δρ Ψυχολογίας, ειδική συνεργάτις στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών • ΚεσσΙδης θεοχάρης Καθηγητής Φιλοσοφίας, αντεπ. μέλος της Ακαδημίας Αθηνών • Κοκάλας Θεόδωρος Φιλόλογος • Κοκολόγος Αθανάσιος Φιλόλογος, Ερευνητής • Κράλλης Χάρης

(7)

Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κωστσρός Γρηγόριος Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών ΛεοντσΙνη - Γλυκοφρύδη Αθανασία Επίκουρος Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών Λιακόπουλος Ευστάθιος Δικηγόρος - Συγγραφέας Μαμούρης Ζήσης Βιολόγος, Δρ Γενετικής, Λέκτωρ του Γενικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Μανουράς Ευάγγελος Ψυχολόγος Μόττη - ΣτεφανΙδη Ευφροσύνη Επίκουρος Καθηγήτρια Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Μπάλιας Ευστάθιος Δρ Πολιτικής Επιστήμης Μπαρτζελιώτης Λεωνίδας Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών Μπέγζος Μάριος Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας Πανεπιστημίου Αθηνών Μττιτσάκης Ευτυχής Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Υφηγητής Θεωρίας της Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών Νάτσης Αθανάσιος Φιλόλογος (Πανεπιστημίου Αθηνών) Νόθα - Καλτσούνη Χριστίνα Δρ Κοινωνιολογίας Νούτσος Παναγιώτης Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ΟικονομΙδης Νικόλαος Φιλόλογος, Ερευνητής Οικονόμου Αντώνιος Οικονομολόγος - Μηχανικός Οικονόμου Γεώργιος Φυσικός Παπά Βασιλική Ψυχολόγος Παπαγούνος Γεώργιος Ιστορικός Φιλοσοφίας και Επιστήμης Πατέλης Δημήτριος Δρ Φιλοσοφίας Πολίτης Νικόλαος Αναπληρωτής Καθηγητής Βυζαντινής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ρούσσος Ευάγγελος Δρ Φιλοσοφίας Σαρρής Νεοκλής Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Τμήμα Κοινωνιολογίας Στεργίου Νίκος Κοινωνιολόγος Τερέζης Χρήστος Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Πατρών Τζαφερόπουλος Απόστολος Φιλόλογος, πρώην Σύμβουλος Εκπαίδευσης EE Τσατσούλης Δημήτριος Κοινωνιολόγος - Σημειολόγος Τσινόρεμα Σταυρούλα Επίκουρος Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Φαραντάκης Πέτρος Δρ Φιλοσοφίας Χωραφάς Ευστράτιος Φιλόλογος Ψημμένος Νίκος

(8)

Οι κυριότερες συντομογραφίες

αγγλ. - αγγλικά ΟΕΔΒ - Οργανισμός Εκδόσεως ανατ. - ανατύπωση Διδακτικών Βιβλίων Ακαδ. Επ. - Ακαδημία Επιστημών ό.π. - όπου παραπάνω αποσπ. - απόσπασμα παράγρ. - παράγραφος βιβ. - βιβλίο π.χ. - παραδείγματος χάρη βιβλιογρ. - βιβλιογραφία πρβλ. - παράβολε βλ. - βλέπε Σ.Ε. - Σύγχρονη Εποχή γεν. - γ έ ν ν η σ η στερ. - στερητικό εκδ. - έ κ δ ο σ η σ.σ. - σελίδες ΕΚΚΕ - Εθνικό Κέντρο στο ίδιο - στο προαναφερόμενο Κοινωνικών Ερευνών έργο εξ. - και εξής τ. - τόμος επαν. - επανέκδοση του ίδιου - του ίδιου συγγραφέα επιμ. - επιμέλεια XX· - χωρίς χρονολογία ετυμ. - ετυμολογία έκδοσης θιβ. - θιβετιανά κ.ά. - και άλλα Bd - τόμος κεφ. - κεφάλαιο Hrsg - εκδότης κ.ο.κ. - και ούτω καθεξής PG - Patrologia Graeka

λ. - λήμμα PUF - Press Universitairs

λ.χ. - λόγου χάρη de France μαρτ. - μαρτυρία μερ. - μέρος Αθ. - Αθήνα ΜΙΕΤ - Μορφωτικό Ιδρυμα LPZ. - Λιψία Εθνικής Τραπέζης N.Y. - Νέα Υόρκη μτφ. - μετάφραση Φρανκ. - Φρανγκφούρτη Σημείωση: • Οι χρονολογίες, που αναγράφονται μετά το όνομα του προσώπου στο οποίο αναφέρεται το λήμμα, σημαίνουν τον χρόνο γέννησης και θανάτου του [π.χ. Αβελάρδος (Νάντη, 1079 - Cluny, 1142)]. • Ο αστερίσκος που συνοδεύει μια λέξη (π.χ. Αριστοτέλης*, υλισμός* κ.ά.) δείχνει ότι για τη συγκεκριμένη λέξη υπάρχει στο Λεξικό ειδικό λήμμα. • Ο μικρός αριθμός που βρίσκεται στο τέλος μιας χρονολογίας δείχνει τη σειρά έκδοσης (π.χ. το "19662" υποδηλώνει ότι πρόκειται για τη 2η έκδοση του έργου στο οποίο αναφέρεται το κείμενο). • Οι τίτλοι των βιβλίων, και γενικά των έργων, γράφονται στο κείμενο με πλάγια στοιχεία (π.χ. Πολιτεία του Πλάτωνα, Τα Μετά τα φυσικά του Αριστοτέλη).

(9)

Δ

Δαβίδ (6ος αι. μ.Χ.). Αρμένιος, χριστιανός νεο-πλατωνικός φιλόσοφος της σχολής της Αλε-ξάνδρειας* και σχολιαστής έργων του Αριστο-τέλη*. Έγραψε Προλεγόμενα φιλοσοφίας και σχόλια στις Κατηγορίες του Αριστοτέλη και στην Εισαγωγή του Πορφύριου*. Όλα τα έργα του σώζονται στο ελληνικό πρωτότυπο, εκτός από τα σχόλια στις αριστοτελικές Κατηγορίες, που σώζονται αποσπασματικά στην ελληνική και ακέραια στην αρμενική γλώσσα. Το έργο αυτό εσφαλμένα αναφέρεται ως έργο του Ηλία, ενός άλλου σχολιαστή του Αριστοτέλη. Ως ερμηνευτής ο Δαβίδ έχει επηρεασθεί από το ερμηνευτικό έργο του Αμμώνιου του Ερμείου*. Ε. Ν. Ρούσσος δαίμονες. Η αρχική σημασία της λέξης διαφέ-ρει πολύ από αυτήν των "πονηρών πνευμάτων" υποανθρώπινης κατάστασης, όπως είναι γνω-στά από τις σχετικές, δυσφημιστικού χαρακτή-ρα, χριστιανικές δοξασίες. Κατά την αρχαιοελ-ληνική μυθολογία, οι δαίμονες ήταν κατώτε-ρες, και συνήθως ευεργετικές για τους ανθρώ-πους, θεϊκές οντότητες, αντίστοιχες με τους αγγέλους της ιουδαιοχριστιανικής και μωαμε-θανικής θρησκευτικής παράδοσης. Ο Πλάτων* (Συμπόσιον*, 202 ε) θα πει μέσω Διοτίμας*: «και γαρ παν το δαιμόνιον μεταξύ εστι θεού τε και θνητού ... ερμηνεύον και διαπορθμεύον θεοίς τα παρ" ανθρώπων και ανθρώποις τα παρά θεών ... εν μέσω δε ον αμφοτέρων συ-μπληροί, ώστε το παν αυτό ξυνδεδέσθαι» (γιατί οι δαίμονες βρίσκονται μεταξύ θεών και ανθρώπων ... για να μεταβιβάζουν' στους θεούς όσα προέρχονται από τους ανθρώπους και στους ανθρώπους όσα προέρχονται από τους θεούς ..., και αφού (οι δαίμονες) είναι α-νάμεσα στα δύο γεμίζουν το μεταξύ τους διά-στημα, έτσι ώστε το σύμπαν να έχει εσωτερική συνοχή). Πρόκειται για τον ενδιάμεσο, μεταξύ θείου και ανθρώπινου, κόσμο, για τη λετττοϋφή και, παραπέρα, μη μορφική κατάσταση ύπαρ-ξης κατά τις ινδουϊσπκές γνωσιακές διδασκα-λίες· σύμφωνα μ' αυτές τις τελευταίες, οι αγα-θοποιοί "ντέβας" και οι κακοποιοί "ασούρας" συντελούν με την αντίθεσή τους στην ισορρο-πία και αρμονία του κόσμου. Ε. Χωραφάς δαιμόνιον, βλ. Σωκράτης Δαμασκηνός Ιωάννης, βλ. Ιωάννης ο Δαμα-σκηνός Δαμάσκιος ο Δαμασκηνός (περ. 458-535 μ.Χ.). Νεοπλατωνικός φιλόσοφος και ρήτορας, ο τε-λευταίος διευθυντής της πλατωνικής Ακαδη-μίας στην Αθήνα και σχολιαστής έργων του Πλάτωνα*. Οταν ο Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία* (529), ο Δαμάσκιος, ακολουθούμενος από τον Σιμπλίκιο* και άλλους μαθητές και συνεργάτες του, πιστούς στην "πατρώαν δόξαν", εγκατέ-λειψε τη χριστιανική επικράτεια και πήγε στην Περσία, ελπίζοντας να εξασφαλίσει κάποια στέγη για την εθνική φιλοσοφία των Ελλήνων. Γρήγορα όμως απογοητεύθηκε και εκεί και ε-πέστρεψε στην Ελλάδα, αφού πέτυχε τουλά-χιστο, με ειδικό όρο σε συνθήκη του Ιουστινια-νού με το βασιλιά της Περσίας Χοσρόη τον Α" (532), να μην υποχρεωθούν αυτός και οι συ-νεργάτες του να ασπαστούν τον χριστιανισμό. Ετσι ο Δαμάσκιος πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του σε αξιοπρεπή απομόνωση. Από τα έργα του Δαμάσκιου έχουν σωθεί ο Βίος Ισιδώρου, που αναφέρεται στη ζωή και το έργο του δασκάλου του, το Περί αρχών, σχό-λια στους πλατωνικούς διαλόγους Παρμενίδη και Φίληβο (το δεύτερο παλαιότερα το απέδι-δαν στον Ολυμπιόδωρο*) και μια συλλογή με περιγραφές γύρω από παράδοξα φαινόμενα. Ακόμα είναι γνωστά από μνείες σχόλια στον πλατωνικό Τίμαιο' και στον ψευδοπλατωνικό Αλκιβιάδη Α'*, μια πραγματεία για τους

(10)

χαλ-δαϊκούς χρησμούς και μια πραγματεία για τον χώρο και τον χρόνο. Η προσωπική συμβολή του Δαμάσκιου στη φι-λοσοφία έγκειται στη διδασκαλία του "περί αρχών", όπου υποστήριξε ότι οι νεοπλατωνι-κές "υποστάσεις" και όλες οι σχετινεοπλατωνι-κές με αυτές θεωρίες για την ενότητα και την πολλα-πλότητα των όντων αποτελούν κατασκευές του νου από την ανάγκη του να κατανοήσει την πραγματικότητα, ενώ η ίδια η πρώτη αρχή είναι καθαυτήν πέρα από την έννοια και της ε-νότητας και της πολλαπλότητας και μένει έξω από κάθε περιγραφή, γιατί είναι πέρα από την εμβέλεια του ανθρώπινου νου. Ε. Ν. Ρούσσος

Δαμιανός Πέτρος (Pier Damiani, Ravenna 1007 - Faenza 1072). Ιταλός μοναχός, θεολόγος και Αγιος. Το 1057 ονομάσθηκε επίσκοπος της Ostia και στη συνέχεια εστάλη στη Γαλλία και στη Γερμανία ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας. Η σημασία του μεταρρυθμιστικού του έργου εγγράφεται στο γενικότερο πλαίσιο της με-ταρρυθμιστικής για την Εκκλησία προσπάθειας του Πάπα Γρηγόριου VII (γρηγοριανή μεταρ-ρύθμιση). Εργαζόμενος στους κόλπους του Τάγματος των Βενεδικτίνων, συνέβαλε στη βελτίωση βασικών κανόνων λειτουργίας της Εκκλησίας, όπως, π.χ., η υποστήριξη των μο-ναστικών κέντρων προς τον Πάπα. Από θεολογική άποψη, αντίθετα, ο Damiani ρέμεινε πιστός στις παλαιές φιλοσοφικές πα-ραδόσεις, αρνούμενος την τότε αρτιγέννητη σχολαστική θεωρία. Στο έργο του De Divina Omnipotentia (Περί της Θείας Παντοδυναμίας), ωστόσο, φαίνεται ότι κατέχει τέλεια τους κα-νόνες της διαλεκτικής, αναλύοντας το πρό-βλημα της σχέσης μεταξύ ελευθερίας και πα-ντοδυναμίας του Θεού. Αλλα έργα του: De perfectione monachorum (Περί της των μονα-χών τελειότητος), De Sancta simplicitate (Περί της Αγίας απλότητος), De vera felicitate (Περί της αληθούς ευτυχίας). Μαρώντζελα Ιέλο Δαμωδός Βικέντιος (1700-1752). Πρόδρομος του νεοελληνικού διαφωτισμού. Γεννήθηκε στα Χαβριάτα της Κεφαλονιάς και φοίτησε (πι-θανότατα από το 1713 ως το 1719) στο Φα-λαγγινιανό Φροντιστήριο της Βενετίας, όπου ένας ή ο κυριότερος από τους δασκάλους του ή ταν ο ζακυνθινός λόγιος Αντώνιος Κατήφο-ρος. Εκεί διδάχτηκε, κατά τον κανονισμό της σχολής, γραμματική, φιλολογία, ρητορική, λο-γική και φιλοσοφία. Υπάρχουν βάσιμες ενδεί-ξεις ότι στο Φλαγγινιανό διδάσκονταν και κεί-μενα γραμμένα σε γλώσσα απλοελληνική, όπως λόγου χάρη, οι μύθοι του Αισώπου μετα-γλωττισμένοι από τον Ιωάννη Πατούσα. Αν η πληροφορία αυτή αληθεύει, εξηγεί και το ότι τα κείμενα του Δαμωδού είναι γραμμένα σε ωραία και απλή νεοελληνική. Η γλωσσική αυτή μορφή φαίνεται ότι ήταν για το Δαμωδό συνει-δητή επιλογή. Συνέχισε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα θεολογίας, φιλοσοφίας και νομικής και έδωσε εξετάσεις για το δίπλωμα του Δικαίου τον Ια-νουάριο του 1721. Επιστρέφοντας στο νησί του άσκησε αρχικά το επάγγελμα του δικηγό-ρου. Φαίνεται όμως ότι σύντομα απογοητεύτη-κε από τον τρόπο απονομής της δικαιοσύνης και εγκατέλειψε τη δικηγορία για να ασχολη-θεί με έργο διδακτικό και συγγραφικό. Από το 1722, καθώς φαίνεται, ο Δαμωδός άρ-χισε το διδακτικό έργο του στο χωριό του. Γρήγορα το σχολείο του απέκτησε μαθητές και φήμη καλή. Λέγεται ότι έφταναν εκεί και μαθη-τές από τα άλλα νησιά και από την ηπειρωτική Ελλάδα- ότι μαθητής του υπήρξε κάποιο διά-στημα και ο Ευγένιος Βούλγαρης. Ο Δαμωδός υπήρξε υπόδειγμα "εδραίου" δα-σκάλου, του σπουδασμένου δηλαδή ανθρώπου που επιστρέφει στη γενέθλια γη και προσφρει έργο διδακτικό σ" όλη τη ζωή του. Δεν έ-χουμε πολλές πληροφορίες για το σχολείο του (οργάνωση, πρόγραμμα κ.λπ.). Φαίνεται όμως ότι αυτός πρώτος δίδαξε στον ελλαδικό χώρο νεότερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία' και κατέ-βαλε ιδιαίτερη προσπάθεια να γίνεται κατα-νοητός από τους μαθητές του, μιλώντας απλά και σε γλώσσα απλή" αυτή η παιδαγωγική του φροντίδα είναι ορατή στα Προοίμια των έργων του που έχουν ύφος διδακτικό. Δημοσιευμένα έργα του Δαμωδού έχουμε πέντε. Αυτά είναι: Επίτομος Λογική και Τέχνη Ρητορική, Βενετία, 1759. Σύνοψις της Ηθικής Φιλοσοφίας. Σύντομος Ιδέα της Λογικής κατά την μέθοδον των Νεωτέρων. Πράξις κατά συ-ντομίας εις τας ρητορικός ερμηνείας. Συνταγ-μάτιον Θεολογικόν. Τα τέσσερα τελευταία εκ-δόθηκαν πολύ αργότερα από το θάνατο του Δαμωδού, ως πρόσφατα. Έχουν καταγραφεί 140 σωζόμενα χειρόγραφα έργων του Δαμωδού σε διάφορες βιβλιοθήκες, ταξινομημένα ως προς το περιεχόμενό τους

(11)

ως εξής: Λογική, Ρητορική, Μεταφυσική, Ηθική, θεολογία, Φυσιολογία. Ο Δαμωδός υπήρξε πρόδρομος -κατά μια γενιά- του νεοελληνικού διαφωτισμού, που τα κύρια χαρακτηριστικά του ήταν: άντληση παι-δείας από την ελληνική αρχαιότητα αλλά και "μετακένωση" παιδείας (κατά τη φράση του Κοραή) από τη δυτική Ευρώπη, στροφή προς τις φυσικές επιστήμες, καλλιέργεια κριτικής σκέψης, γλώσσα απλή (διάλεκτος κοινή, δη-μώδης, δημοτική). Βιβλιογρ.: G. P. Henderson, Η αναβίωση του ελληνικού στοχασμού, (μετάφρ. Φ. Κ. Βώρου. Αθήνα, 1977), κεφά-λαιο: Δαμωδός • Ανθρακίτης.· Βασιλική Μπάμπου - Στα-μάτη. Ο Βικέντιος Δαμωδός: βιογραφία - εργογραφία 1700-1752 (διδακτορική διατριβή). Αθήνα, 1982.- Α. Αγγέλου, Η Εκπαίδευση, στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της εκδοτικής Αθηνών), τ. ια'. οελ. 306-328. Φ. Κ. Βώρος Δάμων ο Αθηναίος (περ. 500-430 π.Χ.). Μουσι-κός και μουσικολόγος, δάσκαλος και πολιτιΜουσι-κός σύμβουλος του Περικλή. Ήταν μαθητής του μουσικού Αγαθοκλή ή του μαθητή του Λαμπρο-κλή. Η εκδοχή ότι ήταν μαθητής και του σοφι-στή Πρόδικου* και συμμαθητής του Σωκράτη* πρέπει να αποκλειστεί, επειδή και οι δύο ήταν κατά πολύ νεότεροι του Δάμωνα. Ο Δάμων ει-σηγήθηκε στον Περικλή ανάμεσα σε άλλα και την "μισθοφοράν" των δικαστών, κατηγορήθη-κε όμως από τους πολιτικούς αντιπάλους του "ως πολυπράγμων και φιλοτύραννος", έγινε στόχος των κωμικών και τελικά "εξωστρακί-σθη" (περ. 450-440). Από σωζόμενα σύντομα αποσπάσματα του Αρεοπαγιτικού του βγαί-νουν ενδιαφέρουσες απόψεις του Δάμωνα για τη σχέση της μουσικής με τον ψυχικό βίο του ανθρώπου, για την παιδαγωγική αξία της μου-σικής και για την πολιτική δεοντολογία της. Συγκεκριμένα, κατά τον Δάμωνα, η μουσική α-ντιστοιχεί με κάθε είδος της σε κάποιο διαφο-ρετικό κάθε φορά "ήθος της ψυχής", "κινεί την ψυχήν", "πλάττει το ήθος" και γενικά "εις πάσας τας αρετάς προάγει" την ψυχή. Ο Πλά-των* στην Πολιτεία* του εκφράστηκε τιμητικά για τις απόψεις του Δάμωνα σε σχέση με την πολιτική της μουσικής αγωγής. Ε. Ν. Ρούσσος Δάμων ο Συρακόσιος (περ. 400-350 π.Χ.). Πυ-θαγόρειος* φιλόσοφος, γνωστός για τη μέχρι θανάτου αφοσίωσή του στη φιλία. Όταν ο φίλος του Φιντίας, καταδικασμένος σε θάνατο από τον τύραννο Διονύσιο τον Β' για ανατρε-πτική δράση εναντίον του, ζήτησε να αφεθεί προσωρινά ελεύθερος για να τακτοποιήσει τα προσωπικά του θέματα, ο Δάμων προσφέρθη-κε να πάρει τη θέση του ως εγγυητής. Πραγ-ματικά ο Φιντίας επέστρεψε εμπρόθεσμα, μόλο που κανένας δεν ήλπιζε στην επιστροφή του, και τότε ο τύραννος θαύμασε τη φιλία τους, τους απέδωσε την ελευθερία και τους βεβαίωσε ότι στο εξής μπορούσαν να βασίζο-νται και στη δική του φιλία. Ε. Ν. Ρούσσος Δανιηλίδης Δημοσθένης (1889-1972). Γεννή-θηκε στο Προκόπι Καππαδοκίας. Φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους σχολή και στη συνέχεια γράφτηκε στη Νομική σχολή του Οθωμανικού πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης. Το 1913 αποφοιτά με τον τίτλο του διδάκτορα. Την ίδια χρονιά φεύγει για την Ευρώπη. Για μια δεκαετία αφιερώνεται στη μελέτη, παρακο-λουθώντας μαθήματα νομικής, φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, οικονομικών και πολιτικών ε-πιστημών στα πανεπιστήμια της Βιέννης, της Ζυρίχης, του Βερολίνου, της Βέρνης, της Βασι-λείας και της Γενεύης. Το 1916 παρακολουθεί τις παραδόσεις του Αβροτέλη Ελευθερόπου-λου* στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, που τον ε-πηρέασαν βαθιά. Την επόμενη χρονιά βρίσκε-ται στο Βερολίνο μαθητής των διάσημων κοι-νωνιολόγων Β. Ζόμπαρντ* και Φιέρκαντ. Ο Δανιηλίδης μελετά τις οικονομικές και πολι-τισμικές συνιστώσες του νέου ελληνισμού, ε-πιχειρώντας παράλληλα να οργανώσει τον προβληματισμό του στα πλαίσια ευρύτερων ρευμάτων που συγκροτούνται ανάμεσα στους Ελληνες φοιτητές των ευρωπαϊκών πανεπι-στημιακών κέντρων. Το 1921 ίδρυσε τον «Σύν-δεμο των Νεοελλήνων», με στόχο την ενεργο-ποίηση των Ελλήνων του εξωτερικού για τα κρίσιμα ελληνικά θέματα. Η Μικρασιατική καταστροφή έχει ολότελα δια-ψεύσει τη μεγαλοϊδεατική ιδεολογία. Σύμφω-να με τον Δανιηλίδη, η ταυτότητα του νέου ελ-ληνισμού δεν μπορεί παρά να συγκροτηθεί «βασισμένη αποκλειστικά στη νεοελληνική πραγματικότητα», στη σύγχρονη κοινωνική, οι-κονομική και πολιτισμική κατάσταση της Ελλά-δας. Ο νέος ελληνισμός δεν μπορεί να διαμορ-φωθεί ούτε στηριγμένος στο παραδοσιακό πρότυπο του εκκλησιαστικού κράτους (Μεγά-λη Ιδέα), ούτε οδηγημένος από τις αυταρχικές κρατικές δομές, που «είναι το καχεκτικό βλα-στάρι ενός ξένου πολιτικού δέντρου, που το

(12)

είχαμε φυτέψει εδώ κι έναν αιώνα». Ο Δανιη-λίδης οργανώνει στην επαρχία μαθήματα πα-νεπιστημιακού επιπέδου, κατά το πρότυπο των ελεύθερων πανεπιστημίων της Δανίας και της Σουηδίας. Την ίδια εποχή εκδίδει στο Παρίσι τη βδομαδιάτικη εφημερίδα "Νέα Φωνή" (1923-1926), όπου αρθρογραφεί με το ψευδώνυμο Σθένης Δήμος. Ο Δανιηλίδης είναι μαχητικός δημοτικιστής. Από το 1915 γράφει με μονοτο-νικό σύστημα. Το 1931 επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Το 1934 εκδίδει το πρώτο μέρος του βιβλίου του Νεοελληνική Κοινωνία και Οικονομία, που αν και δεν αποτελεί παρά την εισαγωγή, την α-νάπτυξη δηλαδή των προϋποθέσεων μιας ε-μπεριστατωμένης μελέτης της νεοελληνικής πραγματικότητας, είναι ένα έργο κλασικό, που αναγνωρίζεται ως πολύτιμη συμβολή στην α-νάπτυξη της κοινωνιολογικής σκέψης στην Ελλάδα (η συνέχεια του βιβλίου δεν εκδόθηκε ποτέ). Ιδρύει το 1934 τη «Φοιτητική Ένωση για το Ελληνικό Χωριό». Η λαϊκή ζωή αναδίδει ένα πολιτισμικό πρότυπο, που είναι απαραίτητο να μελετηθεί και να αναδειχθεί, για να γεφυρωθεί κάποτε η απόσταση ανάμεσα στο χωριό και την πρωτεύουσα. Συνεχίζει τις περιοδείες και τα μαθήματά του στην επαρχία. Παράλληλα οργανώνει κύκλους μαθημάτων για τους φοι-τητές. Η δικτατορία του Μεταξά ανακόπτει αυτή την προσπάθεια. Στην Κατοχή συνδέεται στενά με το εθνικοα-πελευθερωτικό κίνημα. Με την απελευθέρωση γίνεται δήμαρχος στο Φάληρο. Διώκεται και συλλαμβάνεται τον Δεκέμβριο του 1944. Το 1958 εκλέγεται πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για την Υφεση και την Ειρήνη. Τα τελευταία του χρόνια αφοσιώνεται στις προ-σπάθειες για την ίδρυση ελεύθερου πανεπιστή-μιου στο Προκόπι της Εύβοιας, αξιοποιώντας τη μεγάλη περιουσία της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου του Ρώσση. Η απριλιανή δικτατορία (1967) ματαίωσε και αυτή την προσπάθεια. Αρθρα και μελέτες του βρίσκονται στα περιοδι-κά: "Νεοελληνικά Γράμματα", "Παιδεία", "Νέα Πολιτική", "Καινούργια Εποχή", "Αρχείον Κοι-νωνικών και Οικονομικών Επιστημών", κ.λπ. Το 1975 εκδόθηκε σε βιβλίο το άρθρο του Η Κύ-προς και η αγγλική μάσκα. Ν. Θεοτοκάς δαρβινισμός. Ο όρος αναφέρεται στη θεωρία της βιολογικής (ή οργανικής) εξέλιξης που α-νέπτυξε ο Δαρβίνος* και δημοσίευσε στο βι-βλίο του Η Προέλευση των Ειδών το 1859. Ο δαρβινισμός εμπεριέχει δύο βασικές θέσεις: (1) όλα τα είδη προέκυψαν από τροποποιήσεις άλλων κοινών προγονικών ειδών και (2) η γε-νεσιουργός δύναμη των τροποποιήσεων αυτών είναι η "φυσική επιλογή". Στη σύλληψη της ιδέας της φυσικής επιλογής από τον Δαρβίνο επέδρασαν καταλυτικά οι ιδέες του οικονομο-λόγου Τόμας Μάλθους* (Th. R. Malthus, 1766-1834), βάσει των οποίων οι παράγοντες του περιβάλλοντος αποτελούν φραγμό στη γεω-μετρική αύξηση των πληθυσμών. Η δαρβινική θεώρηση της δράσης της φυσικής επιλογής στηρίζεται σε τέσσερεις βασικές παρατηρή-σεις του φυσικού κόσμου: (1) Κάθε είδος πα-ράγει περισσότερους απογόνους από όσους θα φτάσουν σε ηλικία αναπαραγωγής- (2) υ-πάρχει ποικιλομορφία ανάμεσα στα άτομα ενός είδους, η οποία μεταβιβάζεται γενετικά στους απογόνους" (3) στον αγώνα για την επι-βίωση υπάρχει έντονος ανταγωνισμός ανάμε-σα στα άτομα ενός είδους" (4) τα άτομα που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες διαθέτουν τον ευνοϊκότερο συνδυασμό χαρακτηριστικών θα επιβιώσουν και θα αναπαραχθούν. Το απο-τέλεσμα της δράσης της φυσικής επιλογής θα είναι η συσσώρευση των "ευνοϊκών" και η εξά-λειψη των "μη ευνοϊκών" χαρακτηριστικών. Σε μεγάλη χρονική κλίμακα, εάν οι αλλαγές αυτές είναι αρκετά σημαντικές, θα προκαλέ-σουν την εμφάνιση ενός νέου είδους. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα, προετοιμα-σμένη από τις εξελικτικές θεωρίες των Καντ* (Imm. Kant, 1724-1804) και Λαπλάς* (P. S. de Laplace, 1749-1827) στην Αστρονομία, του Λέυελ (Ch. Lyell, 1797-1875) (το έργο του επη-ρέασε σημαντικά τον Δαρβίνο) στη Γεωλογία, και των Μπυφόν (G. - L. de Button, 1707-1788), Λαμάρκ (J. - Β. de Lamarck, 1744-1829) και Τσαίημπερς (R. Chambers) στη Βιολογία, κάνει αμέσως δεκτή την ιδέα της εξέλιξης του Δαρ-βίνου. Αντίθετα, η έννοια της φυσικής επιλο-• γής δεν κατανοείται και αμφισβητείται έντονα. Ως κυριότερο επιχείρημα των επικριτών της προβάλλεται η αναμιγνύουσα κληρονομικότη-τα, άποψη ευρύτατα διαδεδομένη στα μέσα του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία οι συ-νεχείς διασταυρώσεις ανάμεσα στα άτομα ενός είδους οδηγούν στην εξάλειψη της ποικι-λομορφίας των ατόμων, με συνέπεια να μην υ-πάρχει πεδίο δράσης για τη φυσική επιλογή. Η θεώρηση των πραγμάτων αλλάζει το 1900

(13)

με την επανανακάλυψη των νόμων της σωμα-τιδιακής φύσης της κληρονομικότητας, που ο Μέντελ (J. - Gr. Mendel, 1822-1884) είχε δια-τυπώσει 40 χρόνια πριν, και την εισαγωγή από τον Ντε Βρις (Hugo de Vries, 1848-1935) της έννοιας των μεταλλάξεων, την οποία χρησιμο-ποιεί για να εξηγήσει τις απότομες αλλαγές στη μορφολογία των ατόμων ενός είδους. Τα νέα αυτά δεδομένα απομακρύνουν την ιδέα της αναμιγνύουσας κληρονομικότητας, αντί όμως να ενισχύσουν τον δαρβινισμό τον κατα-δικάζουν σε μια μακροχρόνια κρίση. Οι πρώτοι Μεντελιστές, Ντε Βρις και Μπάτεσον (W. Bateson), θεμελιώνουν τη θεωρία του Μεταλ-λακτισμού, βάσει της οποίας περιορισμένος α-ριθμός μεταλλάξεων σε ένα προγονικό είδος είναι αρκετές για τη δημιουργία ενός νέου εί-δους. Η φυσική επιλογή δεν έχει καμιά θέση στη θεωρία αυτή, και ο δαρβινισμός κατά την πρώτη εικοσαετία του 20ού αιώνα βρίσκεται στο ναδίρ του. Την πτώση του δαρβινισμού ακολουθεί η ανα-βίωσή του μετά το 1930. Κορυφαίοι επιστήμο-νες, κυριότεροι από τους οποίους είναι οι ζωο-λόγοι Μάυρ (Ernst Mayr), Χάξλυ* (J. Haxley) και Ρενς (Bern. Rensch), ο βοτανολόγος Στέ-μπινς (L. Stebbins), ο παλαιοντολόγος Σίμπσον (G. - G. Simpson),οι γενετιστές Φορντ (Ε. Β. Ford) και Ντομζάνσκυ (Th. Dobjansky, 1900-1975) και οι βιομαθηματικοί Χάλντειν (John Β. S. Haidane), Φίσερ (R. Α. Fisher) και Ράιτ (Sewall Wright) επιχειρούν με επιτυχία τη σύν-δεση της δαρβινικής θεωρίας με στοιχεία της γενετικής, συνθέτοντας μια νέα εξελικτική θε-ωρία, γνωστή ως Νεοδαρβινισμός ή Συνθετική θεωρία. Σύμφωνα με τη νέα αυτή θεωρία, η έν-νοια του Δαρβινισμού, που αφορά στην ποικι-λομορφία των ατόμων ενός είδους, αντικαθί-σταται από την έννοια της ποικιλομορφίας των πληθυσμών ενός είδους, η οποία οφείλεται στις μεταλλάξεις και τον μειωτικό ανασυνδυα-σμό. Η φυσική επιλογή δρα πλέον στη γενετι: κή σύσταση των πληθυσμών και όχι σε μεμο-νωμένα άτομα. Η δημιουργία νέων ειδών γίνε-ται σταδιακά και προϋποθέτει τη βαθμιαία ανα-παραγωγική απομόνωση των πληθυσμών. Στις μέρες μας, αν και εξακολουθούν να υπάρ-χουν διαφωνίες σε ορισμένα θέματα, η Συνθε-τική θεωρία είναι ευρύτατα αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα. Βιβλιογρ.: C. Darwin, Η Καταγωγή των Ειδών, μετάφρ. Ανδρ. Πάγκαλου, εκδ ΓκοΡόστη, Αθήνα. 1974.- J. C. Greene. The death ol Adam: Evolution and its impact on

Western thought, εκδ. Iowa State University Press,

1959.-T. Dobzhansky, Η Γενετική της Εξελικτικής Πορείας, με-τάφρ. Κ. Καστρίτση, 1979 - Ε. Mayr, The growth ol

bio-logical thought: Diversity, Evolution and Inheritance, εκδ.

Harvard University Press. Cambridge, 1982.

ΖήσηςΜαμούρης δαρβινισμός κοινωνικός. Θεωρητικό ρεύμα του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, που έχο-ντας ως αφετηρία τις εξελικτικές θεωρίες του Κάρολου Δαρβίνου* (Charl Darwin) και του Χέρμπερτ Σπένσερ* (Herbert Spencer) μεταφέ-ρει, με έναν τρόπο λίγο - πολύ μηχανιστικό, τις αρχές της βιολογίας, και ειδικότερα τις αρχές "αγώνας για την επιβίωση" και "φυσική επιλο-γή", στην κοινωνική πραγματικότητα. Ο κοινω-νικός δαρβινισμός αποτελεί μια μορφή βιολο-γισμού στις κοινωνικές επιστήμες. Με αφετηρία τις βιολογικά θεμελιωμένες από-ψεις του Δαρβίνου περί "φυσικής επιλογής", θεωρείται πως στις ανθρώπινες κοινωνίες ανα-πτύσσεται μεταξύ των "εκ φύσεως" ανόμοιων ατόμων ένας αγώνας επιβίωσης, στον οποίο μπορούν να αντεπεξέλθουν και να επιβληθούν μόνον οι πλέον προικισμένοι και ικανοί. Δηλα-δή, εκείνοι που διαθέτουν μια αυξημένη ικανό-τητα προσαρμογής. Πρόκειται για έναν αγώνα στον οποίο ο βιολογικά ισχυρότερος επιβάλλε-ται στον βιολογικά αδύναμο. Οι απόψεις αυτές περί γενετικής διαφοράς των ατόμων απετέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία η επιστήμη και ειδικότερα η Κοινωνιολο-γία έχτισε τον λόγο της. Η μεταφορά των από-ψεων αυτών στην Κοινωνιολογία για μελέτη και ερμηνεία της οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνικών σχηματισμών και της ανθρώπι-νης κοινωνικής δράσης απετέλεσε το άλλοθι για την κοινωνική ανισότητα και υπήρξε πηγή κάθε ρατσιστικής ιδεολογίας. Ο κοινωνικός δαρβινισμός ως ιδεολογία προσέφερε κάλυψη σε όλες τις μορφές κοινωνικής ανισότητας και ρατσισμού. Ενα από τα παράγωγά του ήταν η χιτλερική θηριωδία και ειδικότερα τα προγράμ-ματα των Γερμανών για την "καθαρότητα της άριας φυλής". Η απόδοση της ανισότητας στην "ανθρώπινη φύση" δεν περιορίστηκε μόνον στην περίπτω-ση φυλών ή εθνών αλλά επεκτάθηκε και στην περίπτωση των φύλων και των κοινωνικών τά-ξεων. Οι θεωρίες για τον "εκ φύσεως" χαμηλό δείκτη νοημοσύνης της γυναίκας καθώς και οι θεωρίες του ρατσισμού είναι δύο από τα χαρα-κτηριστικότερα παραδείγματα. Στόχος αυτών των θεωριών είναι να πείσουν πως κάθε μορφή ανισότητας είναι βιολογικά προσδιορισμένη.

(14)

Είναι δηλαδή ζήτημα γονιδίων, που κανείς δεν μπορεί να επηρεάσει και κατά συνέπεια να αλ-λάξει τη ροή των πραγμάτων. Επομένως, οποι-αδήποτε μορφή ανισότητας ανάμεσα στα άτομα, τα φύλα, τις κοινωνικές ομάδες και τους λαούς θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως α-ποτέλεσμα "φυσικής επιλογής" και να γίνεται αποδεκτή ως έχει. Στα πλαίσια μιας τέτοιας θε-ώρησης, οποιαδήποτε αντίληψη που θα απέδι-δε αυτές τις ανισότητες σε παράγοντες κοινω-νικούς - πολιτισμικούς έπρεπε να απωθείται ως επιστημονικά αθεμελίωτη.

Βιβλιογρ.: Hofstadter R.. Soaal Darwinism in American

Thought, Beacon Press, Boston 1955.- Spencer H„ On the Comparative Psychology ol the Sexes, στο: "Study of

Sociology", London, 1973, o. 373-383.- Shields S..

Functionalism and the Psychology ot Women. A Study in Sodal Myth, στο: "American Psychologist", July 1975, σ.

739-754. Xp. Νόβα • Καλτοούνη Δαρβίνος Ροβέρτος Κάρολος (Darwin Robert Charles) (12.2.1809, Σριούσμπερυ - 1882, Ντά-ουν του Κεντ). Αγγλος φυσιοδίφης, θεμελιω-τής της θεωρίας της βιολογικής εξέλιξης. Το 1825 εισάγεται στο Πανεπιστήμιο του Εδιμ-βούργου, για να σπουδάσει Ιατρική. Βρίσκει όμως τις σπουδές ανιαρές και το θέαμα των εγχειρήσεων αποκρουστικό, και δύο χρόνια α-γότερα πηγαίνει στο Κολλέγιο του Χριστού του Καίμπριτζ, για να σπουδάσει Θεολογία. Εκεί αναπτύσσει στενή φιλία με τον καθηγητή Βοτανικής Τζων Χένσλοου και άλλους επιφα-νείς επιστήμονες, που κεντρίζουν το ενδιαφέ-ρον του για τη γεωλογία, τη βοτανική και τη ζωολογία. Μετά την αποφοίτηση του, το 1831, και με τη βοήθεια του Χένσλοου, διορίζεται ε-πίσημος φυσιοδίφης στο πλοίο "Μπήγκλ", το οποίο πραγματοποιεί πεντάχρονη (27.12.1831 έως 2.10.1836) αποστολή με σκοπό την προ-παρασκευή χαρτών για το Βρετανικό ναυτικό. Στη διάρκεια του ταξιδιού, ο Δαρβίνος επισκέ-πτεται τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, τις Αζόρες, τις ακτές της Ν. Αμερικής, τα νησιά Γκαλάπαγκος, την Τασμανία και τη Νέα Ζηλαν-δία και έχει την ευκαιρία να μελετήσει φυτά, ζώα, απολιθώματα και γεωλογικούς σχηματι-σμούς των περιοχών αυτών. Συγκεντρώνει χι-λιάδες δείγματα φυτών και ζώων, κρατώντας παράλληλα λεπτομερέστατες σημειώσεις. Αμέσως μετά την επιστροφή του από το ταξίδι, ασχολείται με τη συγγραφή τεσσάρων βιβλίων γεωλογικού ενδιαφέροντος. Η ιδέα της εξέλι-ξης των ειδών αρχίζει να ωριμάζει τον Μάρτιο του 1837, μετά τις παρατηρήσεις και τις συ-γκρίσεις των διαφόρων μορφών ζωής κυρίως των νησιών Γκαλάπαγκος. Σταδιακά απομα-κρύνεται από την ιδέα της αμεταβλητότητας των ειδών και προσπαθεί να συλλάβει μηχανι-σμούς ικανούς να εξηγήσουν την προέλευση των ειδών από άλλα προγονικά είδη. Τον Σεπτέμβριο του 1838, η μελέτη του έργου του οικονομολόγου Τόμας Μάλθους Δοκίμιο επί της Αρχής των Πληθυσμών, (κεντρική ιδέα του οποίου είναι ότι η γεωμετρική αύξηση των πληθυσμών περιορίζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος) οδηγεί τον Δαρβίνο στη σύλ-ληψη της ιδέας της "φυσικής επιλογής". Η βα-σική αρχή της είναι ότι στον αγώνα για την ε-πιβίωση, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μερικές από τις υπάρχουσες διαφορές μεταξύ των ατόμων ενός είδους θα είναι ευνοϊκές και θα τείνουν να διατηρηθούν μέσω της αναπαρα-γωγής, ενώ άλλες θα είναι δυσμενείς και θα ε-ξαφανίζονται. Το 1844 καταγράφει τις από-ψεις του σε ένα δοκίμιο, που ποτέ ωστόσο δεν θα δει το φως της δημοσιότητας. Από το 1846 έως το 1854 αφοσιώνεται στη συγγραφή μιας τετράτομης μονογραφίας με θέμα την ταξινό-μηση των θυσανόποδων, αναζητώντας παράλ-ληλα αποδείξεις για να στηρίξει τη θεωρία της φυσικής επιλογής. Το 1856 αρχίζει τη συγγρα-φή του βιβλίου Φυσική Επιλογή. Δεν θα το ο-λοκληρώσει όμως ποτέ, γιατί τον Ιούνιο του 1858 παραλαμβάνει το χειρόγραφο του νεα-ρού φυσιοδίφη Αλφρεντ Ρ. Ουάλας, που εργα-ζόταν στο Μαλαϊκό Αρχιπέλαγος, στο οποίο υ-πήρχε μια σύντομη αλλά περιεκτική αναφορά στην εξέλιξη και τη φυσική επιλογή. Απογοη-τευμένος, ενθαρρύνεται από τους φίλους του Τσαρλς Λάυελ και Ζόσεφ Χούκερ και τελικά α-νακοινώνει από κοινού με τον Ουάλας τα απο-τελέσματα των ερευνών του στη Λινναία Εται-ρεία του Λονδίνου (1.7.1858). Στις 24 Νοεμβρί-ου τΝοεμβρί-ου 1859 δημοσιεύει μια περίληψη τΝοεμβρί-ου έργου του με τίτλο Η Προέλευση των Ειδών Μέσω Φυσικής Επιλογής ή η Επικράτηση των Ευνοούμενων Ποικιλιών στον Αγώνα της Ζωής. Η επιτυχία είναι πρωτοφανής. Τα 1250 αντίτυπα εξαντλούνται την ημέρα της εκτύπω-σης τους. Αν και η θεωρία της εξέλιξης είχε κατά καιρούς προταθεί, άμεσα ή έμμεσα, και από άλλους, ο Δαρβίνος είναι ο πρώτος που παρουσίασε μια ολοκληρωμένη σύνθεση της. Προσκόμισε ένα τεράστιο όγκο δεδομένων και προσδιόρισε τη φυσική επιλογή ως τον κύριο μηχανισμό της. Η θεωρία του βρήκε ένθερμους

(15)

οπαδούς, αλλά και φανατικούς πολέμιους. Σί-γουρα όμως προκάλεσε μια παγκόσμια επιστη-μονική έκρηξη, που οι κλυδωνισμοί της είναι αισθητοί μέχρι σήμερα. Αλλα σημαντικά έργα του είναι: Η γονιμοποίη-ση των Ορχεοειδών, 1862' Οι κινήσεις και οι συνήθειες των αναρριχώμενων φυτών, 1864" Η καταγωγή του ανθρώπου και η επιλογή σε σχέση με το φύλο, 1871· Η έκφραση των συ-ναισθημάτων στον άνθρωπο και στα ζώα, 1872" Τα εντομοφάγα φυτά, 1875" Οι επιδρά-σεις της διασταυρωμένης γονιμοποίησης και της αυτογονιμοποίησης στο Βασίλειο των Φυτών, 1876" Η δύναμη της κίνησης στα φυτά, 1880" Ο σχηματισμός γόνιμου εδάφους μέσω της δράσης των γεωσκωλήκων, 1881.

Βιβλιογρ. : Life and Letters of Charles Darwin, εκδ. Francis Darwin, Λονδίνο. 1887.- C. Darwin, Καταγωγή των Ειδών, μετάφρ. Ανδρ. Πάγκαλου, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 1974.-C. D. Darlington, Darwin's Place in History, εκδ. Blackwell, 1959.· C. Ε. D. Robert, Darwin: Before and After, εκδ. Moody Press, Chicago, 1967.

ΖήσηςΜαμούρης δεδομένο. Το πριν από τη νοητική του επεξερ-γασία περιεχόμενο του νου ή το νοητικό εκεί-νο περιεχόμεεκεί-νο που η ιδιοσυστασία του είναι άμεσα αναγνωρίσιμη, η δε αλήθεια του δεδο-μένη. Το δεδομένο διαφέρει ουσιωδώς από το κατασκευασμένο ή από το αποδεδειγμένο. Η διαδικασία της κατασκευής ή η διαδικασία της απόδειξης στηρίζονται στο δεδόμενο, διότι δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσουν στο κενό. Το δεδομένο, είτε με τη μορφή αρχικού εμπει-ρικού υλικού είτε με τη μορφή ήδη κατοχυρω-μένης αλήθειας, αποτελεί το υλικό πάνω στο οποίο στηρίζεται και η κατασκευή και η απόδει-ξη. Διον. Αναπολιτάνος δεΙκτης.Όρος της σημειωτικής που προτάθηκε από τον αμερικανό φιλόσοφο Τσαρλς Σάντερς Πηρς* (Peirce) κατά την τριμερή διάκριση του σημείου που ο ίδιος επεχείρησε. Σε αντίθεση με την "εικόνα" ή "ομοίωμα", η οποία ορίζεται μέσω της απλής σχέσης ομοιότητας που δια-τηρεί με το αντικείμενο αναφοράς, και το "σύμβολο", που στηρίζεται σε μια γενική σύμ-βαση, ο "δείκτης" ή "ενδείκτης" (index) είναι το σημείο εκείνο που έχει ή είχε, για κάποια χρο-νική στιγμή, μια σχέση πραγματικής σύνδεσης ή φυσικής συνάφειας ή άμεσης συμπαρουσίας με το αντικείμενο αναφοράς. Έτσι, αν η γλώσ-σα ανήκει στη σημειωτική τάξη του "συμβό-λου" και η ζωγραφική στην τάξη της "εικόνας", "δείκτες" αποτελούν ο καπνός (της φωτιάς), η σκιά, η σκόνη, τα ερείπια, τα δακτυλικά αποτυ-πώματα κ.λπ. Σύμφωνα με πρόσφατες σημειο-λογικές θεωρίες, η φωτογραφία (όπως πρώτος διευκρίνισε ο Πηρς) θεωρείται δείκτης του πραγματικού αντικειμένου αναφοράς της μια και διατηρεί φυσική συνάφεια μαζί του. Για τον Λ. Πριέτο, όπως ανέλυσε στο βιβλίο του Μηνύματα και σήματα (Νεφέλη, 1986), ο "ενδείκτης" εντοπίζει μια τάξη δυνατοτήτων που μπορεί να πραγματοποιηθεί, ενώ ταυτό-χρονα αποκλείει όλες τις άλλες τάξεις δυνα-τοτήτων. Η σύγχρονη αφηγηματολογία, τέλος, ακολου-θώντας τις διαπιστώσεις των γλωσσολόγων Γιάκομπσον* και Μπανβενίστ, αναφέρεται στους "δείκτες" του κειμένου, όπως προσωπι-κές αντωνυμίες, επιρρήματα κ.ά., προκειμένου να προσδιορίσει τις αφηγηματικές κατηγορίες του χρόνου ή του υποκειμένου της εκφώνη-σης. Δημ. Τσατσούλης δεϊσμός ή ντεϊσμός. Πρόκειται κυρίως για μια θρησκευτική τοποθέτηση παρά για μια συγκε-κριμένη θρησκευτική ή φιλοσοφική θεωρία. Σύμφωνα με τις απόψεις των εκπροσώπων του, η θεολογική γνώση ή είναι έμφυτη ή μπο-ρεί να αποκτηθεί με την αξιοποίηση της έλλο-γης σκέψης. Κατά συνέπεια, για τη διαμόρφω-ση μιας τέτοιας γνώδιαμόρφω-σης δεν είναι αναγκαία η θεία Αποκάλυψη και, πολύ περισσότερο, μια ο-ποιαδήποτε δογματική ή εκκλησιαστική διδα-σκαλία. Επίσης, τονίζεται ότι ο παρεμβατικός ρόλος του Θεού είναι περιορισμένος. Εξαν-τλείται στην αρχική δημιουργία του κόσμου, την οποία επετέλεσε με νόμους αρμονικής συ-νάφειας. Από το σημείο αυτό και ύστερα απο-σύρεται και δεν λαμβάνει μέρος ούτε στην ε-ξελικτική ανάπτυξη του φυσικού σύμπαντος ούτε στις δραστηριότητες του κοινωνικού σώ-ματος. Το φυσικό σύμπαν λειτουργεί έλλογα και έτσι μας εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις για να διατυπώσουμε λογικές αποδείξεις για την ύπαρξη του Θεού ή για να προβούμε σε μια λο-γική συγκρότηση του μεταφυσικού κόσμου. Οι δεϊστές, τέλος, ήσαν αντίθετοι προς τον θρη-σκευτικό φανατισμό. Ο δεισμός εμφανίζεται τον 17ο και τον 18ο αιώνα και κυριότεροι εκ-πρόσωποι του είναι στην Αγγλία ο Εντ. Χέρ-μπερτ* και στη Γαλλία ο Ντ' Αλαμπέρ*. Χρ. Τερέζης

(16)

«Δεκατριόβιβλος» ή «Δεκατρία βιβλία» (Σιν -σαν - τσζιν). Συλλογή δεκατριών αρχαίων κινε-ζικών βιβλίων, που σχηματίστηκε βαθμιαία σε μακρό χρονικό διάστημα (2ος αι. π.Χ. - 13ος αι. μ.Χ.) και ως κανόνας του κομφουκιανισμού* είχε τεράστια επίδραση στην κοινωνική και πο-λιτιστική ζωή της Κίνας. Τον πυρήνα της συλ-λογής απετέλεσε η "Πεντάβιβλος" (Βου-Κινγκ) κατά την εποχή των Χαν και, συγκεκριμένα, επί αυτοκράτορος Ου-ντι (140-87 π.Χ.), η οποία περιλαμβάνει τα βιβλία: 1 ) Σι-Κινγκ (Shih Cing, Το βιβλίο των Ωδών), παλαιότερο από τον Κομφούκιο*, 2) Σου-Κινγκ (Shu Ching, To βιβλίο της Ιστορίας), 3) I Κινγκ (I Ching, Το βι-βλίο των μεταβολών), πριν από τον Κομφούκιο κι αυτό, 4) Λ ι-Κι (Li-Chi, Το βιβλίο της εθιμοτυ-πίας), γραμμένο υπό την επίδραση των κομ-φουκιανών και αποτελούμενο από δύο έργα: α) Η μεγάλη διδασκαλία (Ta Hsüeh) του Tseng Tse και β) Η αρχή του μέσου όρου (Chung Yung) του Tze Ssu, και 5) Τσιουν-Τσίου (Ch'iun Chiu, Χρονικά του φθινόπωρου και της άνοι-ξης), που λαθεμένα αποδιδόταν στον Κομφού-κιο. Επί δυναστείας Ταν (618-907 μ.Χ.) προ-στέθηκαν άλλα πέντε βιβλία: Τσζιουλί (Ιεροτε-λεστία της δυναστείας των Τσζόου), I Λι (Το βιβλίο των τύπων και των τελετών), Τσζο-τσζουάν (Το χρονικό του κυρίου Τσζο-Ττιου-μίν), Γκουνιάν-τσζουάν (Το χρονικό του κυρίου Γκουνιάν Γκάο), Γκουλιάν-τσζουάν (Το χρονι-κό του κυρίου Γκουλιάν-Τσι). Επί αυτοκράτο-ρος Βεν-Τσζουν (827-840 μ.Χ.), ο κανόνας πλουτίζεται με άλλα τρία έργα: Σιάο τσζιν (Hsio Cing, Το βιβλίο της υιικής ευσέβειας), Λου Γιούι (Lun Yü, γνωστό ως Ανάλεκτα, γραμμένο 107 χρόνια μετά τον θάνατο του Κομφούκιου, βιβλίο φαινομενικά ασήμαντο, ένα συνονθύλευμα από γνώμες, αφορισμούς και μικρούς διαλόγους, που όμως μεταφέρει αυθεντική την κινεζική σκέψη) και το Ερ για, ένα είδος λεξικού όλων των παραπάνω βι-βλίων. Η όλη συλλογή ολοκληρώθηκε επί δυ-ναστείας του Βόρειου Σουν (960-1127) με την προσθήκη ενός δέκατου τέταρτου έργου, του βιβλίου του Μέγκιου (Μενγκ-Τσε*), του μεγά-λου οπαδού και υπερασπιστή του κομφουκιανι-σμού. Ε.Χ. Δεκεμβριστές. Ρώσοι επαναστάτες, ευγενείς, κυρίως αξιωματικοί του τσαρικού στρατού που είχαν πάρει μέρος και στον πόλεμο κατά του Ναπολέοντα το 1812. Τον Δεκέμβριο του 1825 (απ' εδώ και το προσωνύμιό τους) οργάνωσαν την πρώτη στη Ρωσία ένοπλη εξέγερση κατά της τσαρικής απολυταρχίας. Η δράση τους τοποθετείται στο πρώτο στάδιο του ρωσικού κοινωνικοαπελευθερωτικού κινή-ματος, στην επονομαζόμενη περίοδο της "επα-ναστατικότητας των ευγενών", μέσα σε συν-θήκες αποσύνθεσης του δουλοπαροικιακού συστήματος και ωρίμανσης στους κόλπους του των καπιταλιστικών σχέσεων. Το κίνημα των Δεκεμβριστών εξέφραζε το επι-τακτικό για την εποχή εκείνη αίτημα της ανά-πτυξης της Ρωσίας και αντανακλούσε την έ-ντονη δυσαρέσκεια των λαϊκών μαζών. Επδίωκε την ανατροπή του τσαρισμού και την ε-γκαθίδρυση δημοκρατικής τάξηρ πραγμάτων. Για την επίτευξη των σκοπών τους, οι Δεκεμ-βριστές είχαν δημιουργήσει μυστικές οργανώ-σεις: τη "Βόρεια Εταιρεία", με επικεφαλής τους Σ. Μουραβιόφ και Κ. Ριλέεφ, τη "Νότια Εταιρεία", με ηγέτη τον Π. Πέστελ, και την "Εταιρεία των Ενωμένων Σλαύων", των αδελ-φών Π. και Α. Μπορίσοφ, που αργότερα συγ-χωνεύτηκε με τη "Νότια Εταιρεία". Οι Δεκεμβριστές οραματίζονταν την εθνική α-ναγέννηση της πατρίδας τους, την πρόοδο και την προώθησή της στις πρώτες γραμμές του πολιτισμένου κόσμου. Δεν είχαν όμως σαφή α-ντίληψη ούτε των σκοπών τους ούτε και των μέσων για την επίτευξή τους. Σε πολλά ζητή-ματα πρόβαλλαν θολές και συχνά αντιφατικές απόψεις. Υποστήριζαν, λόγου χάρη, την ανά-γκη να αφομοιωθεί η πείρα της Ευρώπης, αλλά ταυτόχρονα αναζητούσαν τον ιδανικό τύπο οργάνωσης της νέας κοινωνίας στο κοινοτικό σύστημα ορισμένων ακμαίων πόλεων της με-σαιωνικής, προμοσκοβίτικης Ρωσίας, όπως το Πσκοφ και το Νόβγκοροντ. Οργάνωναν την ε-παναστατική ανατροπή του τσαρισμού, πολλοί όμως κηρύσσονταν όχι υπέρ της κατάργησης της μοναρχίας αλλά απλώς υπέρ παροχής συ-ντάγματος. Στη διαμόρφωση των ιδεολογικών και θεωρητι-κών κατευθύνσεών τους επέδρασαν τα επανα-στατικά γεγονότα στη Δυτική Ευρώπη (Γαλλι-κή Επανάσταση του 1789), καθώς και τα κη-ρύγματα των γάλλων διαφωτιστών του 18ου αιώνα. Οι κατευθύνσεις όμως αυτές δεν ήταν όμοιες. Στην πλειονότητά τους οι Δεκεμβρι-στές ήταν φιλελεύθεροι και υλιΔεκεμβρι-στές (Γιακού-σκιν, Μπορίσοφ, Κριούκοφ κ.α.). Αποδέχονταν την ατομική θεωρία σχηματισμού του σύμπα-ντος, θεωρούσαν τον ντεϊσμό ως αποδεκτό

References

Related documents

Figure 16 shows the AFM phase map images at two different scan size of the sample 1GNPs, whereas Figure 17 shows the AFM image of the DMT modulus maps with the profile of the value of

Increasing of concentration and the weight percent of graphene increased the compressive strength and reduced the porosity of the POFA based geopolymer mortar.. The

This investigation has thoroughly presented the design and performance evaluation of a novel distributed event-triggered control and estimation strategy. The objective of

Automotive Industrialization European Manufacturing During the 2007 economic recession, American banks and businesses, including Ford, General Motors and Chrysler, were

• African Americans who receive mental health services tend to receive lower quality of care than do whites.. • AA are more likely to receive older forms of medications

Community Health and Community Mental Health services require a limit of 4 hours of face to face client contact per 8 hour shift, averaged over a week to be applied in order to

Department of Physics•Fayetteville, Arkansas.. This unit will last approximately _____ days. We will be studying firearm ballistics. We will investigate this area of forensics using

Verified and citibank credit limit form india on my home credit card issuing bank account details of the limit increase the contact details, as citibank online and is