Ç E O R Q E S P O L I T Z E P
G U V BESS & M A U R I C E C A V E I N Ç
Β Α Σ Ι Κ Ε Σ Α Ρ Χ Ε Σ
Τ Η Σ
Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Α Σ
*
ΕΚ Δ Ο Σ ΕΙΣ Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Ι Δ ΗGEORGES PO LITZER GUY BESSE & MAURICE GAVE1NG
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Μετάφβααη : Δ Η Μ Ο Υ Μ Α Δ Ε Α 'Επιμέλεια : Δ. Α Ρ Α Β Α Ν Τ Ι Ν Ο Υ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝ ΑΓΝ Ω ΣΤΙΔΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 71 - ΑΘΗΝΑΙΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η
e r ' ΙΛΟΣΟΦΙΑ...» να μια λέξη πού άμέσως άπ’ τήν άρχή δέν έμπνέει καμμιά έμπιστοσύνη σέ πολλούς Εργα ζόμενους. Λένε δτι 6 φιλόσοφος είναι Ενας άνθρωπος πού δέν στηρίζει τά πόδια του στή γή. Τό νά προτρέπουμε λοι πόν τούς άπλούς άνθρώπους « νά φιλοσοφήσουν», είναι σάν να τούς προσκαλοΟμε σέ μιά παράσταση ταχυδακτυλουργών, πού μετά τό τέλος της θά βγοΟν ζαλισμένοι. Νά πώς παρουσιάζεται συχνά ή φιλοσοφία : Ενα παιχνί δι Ιδεών πού δέν έχουν καμμιά σχέση μέ τήν πραγματικό· τητα· Ενα παιχνίδι σκοτεινό πού μόνο λίγοι Εχουν τό προνό μιο νά τό καταλαβαίνουν καί καμμιά φορά παιχνίδι Επικίνδυνο καί ό χι τόσο ώφέλιμο γιά άνθρώπους πού ζούν μέ τόν Ιδρώ τα τοΟ προσώπου τους. Έ να ς μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος, ό Ντεκάρτ, είχε κατη γορήσει πολύ πρίν άπό τήν έποχή μας, τή στριφνότητα καί τόν Επικίνδυνο δρόμο, στόν όποίο Εσπρωχναν τή φιλοσο φία, μερικοί φιλόσοφοι πού τούς χαρακτήριζε σάν ψευτοφι λόσοφους. « Ή στριφνότητα καί ή άσάφεια τών Λρων πού χρη σιμοποιούν καί τών μεθόδων πού Εφαρμόζουν, άποτελοΟν τή βάση άπό τήν όποία μπορούν νά μιλάνε γιά τό κάθε τί κα ίμέ τόση έλαφρότητα,σάν νά τό γνωρίζουν κατά βάθος καί ύποστηρίζουν μέ έπιμονή αύτά πού λένε,άκόμα καί μπροστά στούς πιό είδικούς, στούς πιό Εμπειρους άν θρώπους, χωρίς φυσικά νά κατωρθώνουν νά τούς πείσουν. Ή περίπτωσή τους μοιάζει μέ τόν τυφλό, πού,γιά νά πο λεμήσει μέ Ισους όρους, δηλαδή χωρίς νά βρίσκεται σέβ
μειονεκτική θέση Απέναντι σέ κάποιον πού βλέπει, προσπα θεί νά τόν παρασύρει στό βάθος μιΟς πολύ σκοτεινής σπηλιβς ».(') Πρόθεση δική μας φυσικά δέν είναι νά όδηγήσουμε τόν άνα- γνώστη μέσα στή « σκοτεινή σπηλιά ». Ξέρουμε δτι τό σκο τάδι θά μάς βοηθοΒσε. Ξέρουμε έπίσης, δτι ύπάρχει μιά σκο τεινή καί κακοποιός φιλοσοφία* άλλα ύπάρχει δμως, δπως τό ήθελε καί ό Ντεκάρτ, καί μιά φιλοσοφία σαφής καί εύεργε- τική, έκείνη γιά τήν όποία ό Γκόρκυ είχε π εϊ: « θ ά ήταν σφΟλμα νά νομίζετε, δτι εΙρωνεύομαι τή φιλοσοφία. Ό χ ι ! άγαπώ τή φιλοσοφία· τή φιλοσοφία δ μως πού βγαίνει άπ’ τά κάτω, που έχει τίς ρίζες της στή γή, πού πηγάζει άπό τούς νόμους πού ρυθμίζουν τήν έργασία· πού μέ τή μελέτη τών φαινομένων τής φύσης, ύποτάζει τίς φυσικές δυνάμεις στά συμφέροντα τοϋ άν- θρώπου. Έ χ ω πεισθεΐ δτι ή σκέψη είναι άκατάλυτα δε μένη μέ τήν πράξη, μέ τήν προσπάθεια τών άνθρώπων καί δέν πιστεύω στή σκέψη πού βρίσκεται σέ κατάσταση άκινησίας, άδράνειας καί ύπνωσης ». *Η είσαγωγή στό παρόν βιβλίο Εχει σάν σκοπό νά μύς βοηθήσει νά δώσουμε τόν όρισμό τής φιλοσοφίας γενικά, Επειτα νά μάς δείξει γιά ποιό λόγο πρέπει νά τήν σπουδάζου με καί τέλος ποιά φιλοσοφία όφείλουμε νά σπουδάζουμε. I. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΟΙ άρχαίοι Έ λλη νες, πού άνάμεσά τους συναντάμε μερι κούς άπό τούς πιό μεγάλους στοχαστές πού γνώρισεν ή ίστορία,λέγοντας φιλοσοφία έννοοΟσαν τήν άγάπη πρός τή μά θηση. Αύτό — πιστεύουμε καί μείς — είναι τό άκριβές νόημα, τό περιεχόμενο τοϋ δρου φιλοσοφία (φίλος τής σοφίας). Γνωρίζω σημαίνει : «γνώση τοΟ κόσμου άλλά καί τοΟ άνθρώπου ». Αύτή δμως ή γνώση μάς δίνει τήν δυνατότητα νά 1. Ντεκάρτ : Λόγος [περί μεθόδου.καθορίζουμε ώρισμένους νόμους, μερικούς κανόνες γιά τήν πρακτική μας συμπεριφορά- μάς βοηθάει νά πάρουμε μιά πιό σίγουρη στάση άπέναντι στή ζωή. Ό σοφός τότε, ήτανε ό άνθρωπος πού δροϋσε σέ κάθε περίσταση, σύμφωνα μέ βρισμένους κανόνες πού στηρίζονταν στή γνώση τοϋ κό σμου καί τοϋ άνθρωποι». Ό δρος φιλοσοφία καθιερώθηκε κ ι’ άπό μάς,άπό κείνη άκρι- β ώ ςτήνέποχή γιατί άνταποκρινότανστίςάνάγκεςμας. Πήρε συ χνά τά πιό διαφορετικά περιεχόμενα καί τις πιό διαφορετι κές έννοιες, άνάλογα μέ τις διάφορες θέσεις άπ’ τΙς όποιες γινόταν ή θεώρηση τοϋ κόσμου. ’Αλλά τό πιό σταθερό περι εχόμενο, ή πιό σταθερή έννοια είναι ή έξής : Φιλοσοφία είναι ■οί γενικές άντιλήψεις μας γιά τόν κόσμο, άπό τΙς όποιες μπο- ροϋμε νά καθορίσουμε έναν ώρισμένο τρόπο συμπεριφοράς. Έ ν α παράδειγμα παρμένο άπό τήν ίστορία τής χώρας μας, Οά κάνει καθαρότερο αύτόν τόν όρισμό : Τόν ΙΗ' αΙώνα, οί φιλόσοφοι τής άστικής τάξης στή Γαλλία, πίστευαν καί έδί- δασκαν, στηριζόμενοι στά δεδομένα τής έπιστήμης, δτι ό κόσμος μπορεΐ νά γίνει γνωστός. Ξεκινώντας άπ’ αυτές τίς -σκέψεις, πίστευαν έπίσης δτι είναι δυνατόν νά τόν άλλάξουμε πρός τό συμφέρον τοϋ άνθρώπου. Συνέπεια αύτών τών άπό- ψεων ήταν έπίσης δτι άναγνώριζαν πώς, ό άνθρωπος είναι έπιδε- κτικός βελτίωσης, δτι δηλ. μπορεΐ νά γίνει καλύτερος, δπως ■έπίσης καί ή κοινωνία μπορεΐ νά γίνει καλύτερη. Έ ναν αΙώνα δμως άργότερα, στή Γαλλία έπίσης, οί φι λόσοφοι τής άστικής τάξης στή μεγάλη τους πλειονότητα, πί στευαν καί δίδασκαν άκριβώς τά άντίθετα,δτι δηλαδή ό κόσμος δέν είναι δυνατόν νά γίνει γνωστός, δτι τό «βάθος τών πραγ μάτων» μάς ξεφεύγει καί θά μάς ξεφεύγει γιά πάντα. Καί άπό δώ Εβγαζαν τό συμπέρασμα, δτι είναι άνόητο νά θέλουμε νά μεταμορφώσουμε τόν κόσμο. Βέβαια παραδέχονταν, δτι μποροϋμε νά έπιδράσουμε πά νω στή φύση, άλλ’ αύτό είναι μιά έπίδραση έπιπόλαιη, έπι- -φανειακή, άφοϋ τό «βάθος τών πραγμάτων» μάς είναι άπρόσι- το, άπροσπέλαστο. 'Ο σο γιά τόν άνθρωπο... πίστευαν δτι είναι έκεΓνο πού ύπήρξε καί θά υπάρχει άνέκαθεν καί πάντα.Υπάρχει
δηλαδή μιά σταθερή «Ανθρώπινη φύση» πού τό μυστικό της μάς διαφεύγει. «Ποιό τό όφελος λοιπόν, νά σπά ζουμε τό κεφάλι μας γιά νά καλυτερέψουμε τήν κοινωνία;». 10 Βλέπουμε λοιπόν δτι οΐ Αντιλήψεις γιά τόν κόσμο, δηλα δή ή φιλοσοφία, είναι ζήτημα άρκετά ένδιαφέρον, Αφοϋ δυό διαφορετικές Αντιλήψεις όδηγοϋν σέ άντίθετα πρακτικά συμ περάσματα. ΟΙ φιλόσοφοι τοϋ ΙΗ' αΙώνα ήθελαν πραγματικά νά άλ- λάξουν τήν κοινωνία, γιατί τήν έποχή έκείνη ήσαν φορείς τών άντιλήψεων καί έκφράζαν τά συμφέροντα τής άστικής τά ξης, μι&ς τάξης έπαναστατικής τότε, μιδς τάξης πού πάλευε ενάντια στή φεουδαρχία. ΟΙ φιλόσοφοι δμως τοϋ Ι θ ' αΙ ώνα έκφράζουν, συνειδητά ή Ασυνείδητα Αδιάφορο, τά συμφέ ροντα μιας άστικής τάξης πού έχει γίνει συντηρητική· μιδς τάξης πού άπό τή στιγμή πού Εγινε κυρίαρχη, άποκρούει τήν έπαναστατική Ανοδο τοϋ προλεταριάτου καί κρίνει δτι δέν ύ- πάρχει τίποτε γιά άλλαγή μέσα στόν κόσμο, τοϋ όποίου άπο- τελεΐ τό πιό διαλεχτό κομμάτι. Οί φιλόσοφοι λοιπόν δικαιώνουν τά τέτοιου είδους ταξικά συμφέροντα, δταν προσπαθοϋν νΑ Απομακρύνουν τούς Ανθρώ πους άπό κάθε προσπάθεια πού Αποβλέπει στό νΑ μεταμορφώσει τήν κοινωνία. ΠαρΑδειγμα : οί θετικιστές πού ό Αρχηγός τους Αύγουστος Κόντ, περνάει στα μάτια πολλών σαν «κοι νωνικός μεταρρυθμιστής», πού πιστεύει πραγματικΑ, κατά βάθος δτ» ή βασιλεία τής άστικής τάξης είναι αΙώνια καί πού ή «κοινωνιολογία του» δέν άναγνωρίζει παραγωγικές δυ νάμεις καί παραγωγικές σχέσεις, πράγμα πού τήν καταδικάζει νά παλεύει μέσα στις άδυναμίες της. Οί έκλεκτικοί έπίσης, πού ό πρώτος άρχηγός τους Βίκτωρ Κουζέν, ύπήρξε ό έπίση- μος φιλόσοφος τής ΑστικΑς τάξης, έκήρυσσε τήν ύποταγή τοϋ προλεταριάτου καί έδικ^ιολόγησε τά όμαδικά πυρά τοϋ Ιο υ νίου τοϋ 1848.Καί δλ’ αύτά στό δνομα «τής άλήθειας» «τήςό- μορφιάς», «τής καλωσύνης» τής «δικαιοσύνης», κ.λ.π. Ό
11 Μπερξονισμός άκόμα. Ό Μπέρξον · , πού ή άστική τάξη τόν· Εφερε μέ τιμές στά 1900, δηλαδή στήν έποχή τοϋ Ιμπεριαλι σμού, έχρησιμοποίησε δλες του τις πνευματικές δυνάμεις γιά νά άπομακρύνει τόν άνθρωπο άπό τήν συγκεκριμένη, τή ζωντανή πραγματικότητα, άπό τήν δράση του πάνω στόν κό σμο, άπό τήν πάλη του γιά τήν άλλαγή τής κοινωνίας. Δια* κήρυττε, δτι ό Ανθρωπος πρέπει νά άφιερώνεται στό «βαθύ Εγώ* του, στήν «έσωτερική » ζωή του· τά ύπόλοιπα δέν Ε χουν καμμιά άξία. Οί έκμεταλλευτές λοιπόν τοϋ μόχθου τοϋ άλλου μποροϋν νά κοιμούνται ήσυχα. Διαπιστώνουμε λοιπόν δτι ή ίδια κοινωνική τάξη, ή Γαλι- κή δηλαδή άστική τάξη, είχε χρησιμοποιήσει δύο φιλοσοφίες, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους,μέσα σέ δύο αΙώνες. Παρουσιά ζεται έπαναστατική τόν ΙΗ' αιώνα ένώ γίνεται συντηριτική ή, κυριολεκτικότερα άντιδραστική τόν 1Θ' αιώνα. Τίποτα δένμπο- ρεΐ νά εϊναι πιό χειροπιαστό γιά τήν έπιβεβαίωση τής πάρα πάνω διαπίστωσης,άπό τήν σύγκριση δύο κειμένων πού παραθέτουμε έδώ. Τό πρώτο χρονολογείται άπό τά 1789, χρονιά τής Μεγά λης άστικής έπανάστασης. Είναι γραμμένο άπό Εναν άπ* τούς πρωτεργάτες αύτής τής έπανάστασης, τόν Κάμιλλο Δεμουλέν, πού ύποδέχεται καί χαιρετίζει μ’ αύτές τίς λέξεις τούς νέους καιρούς : « Ά ς γίνει ! άς γίνει λοιπόν αύτή ή σωτήρια έπανάστα- ση, αύτή ή άναγέννηση. Καμμιά δύναμη πάνω στή γή δέν είναι σέ θέση νά τήν έμποδίσει... Είναι τό ύπέροχο κατα- στάλλαγμα τής φιλοσοφίας, τής έλευθερίας καί τοϋ πα τριωτισμού !.. Είμαστε άκατάβλητοι ». Νά τώρα καί τό άλλο κείμενο. Χρονογεϊται άπό τό 1848. Είναι τού Μ. θιέρσου, έκπροσώπου τοϋ άστικοϋ χιά κρά τους, πού τώρα ύπερασπίζει τά συμφέροντα τής άστικής τάξης, δηλαδή τής τάξης πού βρίσκεται πιά στήν έξουσία, καί ένάντια στίς Επιδιώξεις τοϋ προλεταριάτου. « Ά χ*, έάν ήταν δπως άλλοτε, δταν τό σχολείο κα- τευθύνονταν άπό τόν παπά ή άκόμα καί άπό τόν * Βλέπε: Μπέρξον, Φιλοσοφικό Λεξιχό Ρόζενταλ—Γ ιουντίν, ’Εκ δόσεις Άναγνωοτίδη (Σημ. Μεταφ.).
12 νεωκόρο τής ’Εκκλησίας, τότε δέν θά μποροϋσα νά φέ ρω άντίρηση γιά τήν έπέκταση τής παιδείας στά λαϊ κά στρώματα...Ζητώ άλλο πράγμα άπ’ αύτό πού ζητούν οΐ έκπαιδευτικοΐ μεταρυθμιστές, άπό τούς όποίους Ενας πολύ μεγάλος άριθμός είναι άξιοι περιφρονήσεως. θ έ λω φρέρηδες, äv καί "κάποτε δυσπιστοϋσα σ ’ αύτούς* μά- λιστα,τώρα ζητώ παντοδύναμη τήν έπιρροή τοϋ κλήρου,τώ ρα ζητώ νά γίνει ή δράση κα ΐήάνάμ ιξη τοϋ κλήρου ένερ- γότερη, έντονότερη, πολύ πιό Εντονη άπ’ δσο είναι τώρα, γιατί υπολογίζω περισσότερο καί στηρίζομαι πιό πολύ πάνω στόν κλήρο γιά νά διαδώσω στούς άνθρώπους τήν ευεργε τική αύτή φιλοσοφία,πού διδάσκει στούς άνθρώπους δτι βρί σκονται έδώ,πάνω στή γή, γιά νάύποφέρουν καί δχι δπως διδάσκει ή άλλη φιλοσοφία πού λέει στούς άνθρώπους. Νά χαίρεσαι, γιατί προορισμός σου έδώ κάτω είναι νά πραγματοποιήσης τήν λ ί γ η ε ύ τ υ χ ί α σ ο υ (ύπογραμμισμένο στό κείμενο). Κ ι’ äv δέν τήν βρίσκεις, χτύπα χωρίς φόβο τόν πλούσιο, πού ό έγωϊσμός του σοϋ άρνιέται αύτό τό μόριο τής εύτυχίας- άρπάζοντας άπό τόν πλούσιο τό περίσσευμά του, θά έξασφαλίσεις τήν εύτυχία τόσο τή δική σου δσο καί τών άλλων πού βρίσκονται στήν Ιδια θέση μέ σένα ». Καί ό θιέρ σ ος, δπως βλέπουμε, ένδιαφέρεται γιά τή φιλοσοφία. Γιατί ; Διότι ξέρει δτι ή φιλοσοφία Εχει χα ρακτήρα ταξικό. Οί φιλόσοφοι γενικά, δέν ύποψιάζονται κάν κάτι τέτοιο, αύτό είναι βέβαιο. ’Αλλά καί γενικά κάθε άντίληψη γιά τόν κόσμο Εχει πραχτική σημασία. ’Ενώ ώφελεϊ μερικές τάξεις, δέν έξυπηρετεΐ δμως άλλες, θ ά ίδοϋ- με παρακάτω, δτι ό Μ αρξισμός είναι μιά φιλοσοφία ταξική. Διαπιστώνουμε λοιπόν δτι, ένώ ό άστός έ π a ν a - σ τ ά τ η ς Κάμιλλος Δεμουλέν Εβλεπε στή φιλοσοφία Ενα δπλο στήν ύπηρεσία τής έπανάστασης, ό συντηρητικός θ ιέ ρ σος, βλέπει σ ’ αύτήν Ενα δπλο στήν έξυπηρέτηση τής κοινωνικής άντίδρασης. « Καλή φιλοσοφία» είναι έκείνη πού
13 προτρέπει τούς έργάτες νά σκύβουν τήν σπονδυλική τους στήλη.. Έ τ σ ι σκέφτεται ό μελλοντικός σφαγέας τών Κομ- μουνάρων. II. Π Α Ή ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΜΕ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Σήμερα, οί διάδοχοι τοϋ Θιέρσου, · τόσο στή Γαλλία δσο καί στις 'Ηνωμένες Πολιτείες, σκηνοθετούν ένάντια στούς μαρξιστές πολιτικές δίκες, γιατί θά ήθε> αν νά έξαφανί- σουν μαζύ μέ τούς μαρξιστές, καί τή φιλοσοφία τους. Ό π ω ς άκριβώς καί ό θιέρ σ ος, θά ήθελαν νά έκτελέσουν, μαζί μέ τούς μαρξιστές, καί τίς Ιδέες τους γιά τήν κοινωνική έ- ξέλιξη. Τό καθήκον λοιπόν τών έργαζομένων γενικά εί ναι νά άντιτάξουν στή φιλοσοφία πού χρησιμοποιούν οί Εκμεταλλευτές τους, μιά φιλοσοφία κατάλληλη γιά τήν πάλη τους ένάντια σ ’ αύτούς. Ή σπουδή λοιπόν τής φιλοσοφίας Εχει μεγάλο ένδιαφέρον γιά τούς έργαζομένους. Αύτό τό εν διαφέρον μάλιστα φαίνεται σαφέστερα, δταν πλησιάσουμε πε ρισσότερο, δταν μποϋμε βαθύτερα στήν ούσΐα τών Ιδιων τών κοινωνικών φαινομένων καί γεγονότων. Καί τά γεγονότα αύτά είναι oi συνθήκες, οί δλο καί πιό σκληρές, πού ή πολιτική τής άστικής τάξης, τής κυρίαρ χη ς τάξης σήμερα, έπιβάλλει στό σύνολο τών έργαζομένων τής χώρας μας : άνεργία καί άκρίβεια τής ζωής, άδιέξοδο στή πρόοδο καί άνάπτυξη τής νεολαίας, καταπολέμηση κά θε κοινωνικοϋ μέτρου, δπως τοϋ δικαιώματος άπεργίας καί τών δημοκρατικών Ελευθεριών, όπισθοδρόμηση, Ενοπλες Επιθέσεις (δπως στίς 14 Ιουλίου 1953 στό Παρίσι), άποικιοποίηση τής χώρας άπό τ ό ν ’Αμερικάνικο Ιμπεριαλισμό, αίματηρό καί κατα- στρεφτικό πόλεμο στό Βιέτ - Νάμ, άναβίωση τής Βερμάχτ, κλπ., κ.λ.π. ... Τό βασικό πρόβλημα τών έργαζομένων σήμερα είναι πώς θά βγοϋν άπ’ αύτό τό άδιέξοδο. Έ τ σ ι ή άνάγκη νά μάθουμε : γιατί γίνονται Ετσι τά πράγματα, είναι σήμερα γενική καί όξύτερη. ’Από ποϋ προέρχεται ό κίνδυνος τοϋ πολέμου; Ά π ό ποϋ πηγάζει ό φασισμός ; Ά π ό ποϋ προέρχε
14 ται ή φτώχεια ; Νά τι θέλουν νά καταλάβουν οί έργαζόμενοι τής χώρας μας· κι* άκόμα αύτό πού άναπτύσσεται, πού γενιέται, αύτό πού άλλάζει μέσα στά κοινωνικά γεγονότα καί φαινόμενα. Έ τ σ ι δμως δέν γίνεται όλοφάνερο δτι, -άφοϋ ή φιλοσοφία άποτελεί τή γενική άντίληψη τοϋ κόσ μου καί μάλιστα μιά άντίληψη μέ πραχτικές συνέπειες, άπο- βαίνει Ενας πολύτιμος βοηθός τών έργαζομένων στήν προσ- πάθειά τους νά άλλάξουν τόν κόσμο, νά τόν κατανοή σουν καλύτερα, καί νά άποχτήσουν μιά σταθερή άντίληψη γ ι’ αύτόν; Ά ς ύποθέσουμε δτι δλοι οί έργαζόμενοι παραδέχονται δτι ό άντικειμενικός κόσμος, δηλαδή ή πραγματικότητα, δέν είναι δυνατόν νά έρευνηΟεί καί νά μελετηθεΐ.Τότε θά βρεθούν άνυπεράσπιστοι μπροστά στόν πόλεμο π.χ., τήν άνεργία, τήν πείνα. Στήν περίπτωση αύτή ότιδήποτε συμβεϊ (πόλεμος, άνεργία, πείνα) αύτό θά είναι γιά τούς εργαζομένους κάτι τό άκατανόητο και άνεξήγητο πού θά τό ύποστοϋν μοιρολατρι κά. Σ’ αυτήν άκριβώς τή διανοητική κατάσταση θά ήθελε ή Αστική τάξη νά φέρει τούς έργάτες. Ξεκινώντας άπ’ αύτή τήν επιδίωξη, ή άστική τάξη δέν θ’ άφίσει κανένα μέσο άνεκμε- τάλλευτο, γιά νά διαδώσει μιάν άντίληψη τοΟ κόσμου τέτοια πού νά εξυπηρετεί τά συμφέροντά της. Έ τ σ ι μπορεΐ νά έ- ξηγειθεϊ ή σύγχυση Ιδεών καί άντιλήψεων πού καλλιερ γεί ή άστική τάξη, δπως αύτές έδώ : «Πάντα θά υπάρχουν πλούσιοι καί φτωχοί», ή άκόμα τούτη ή συγκεχυμένη άντί ληψη : « Ή κοινωνία είναι μιά ζούγκλα καί θά εϊναι πάντα ζούγκλα. Γιαυτό λοιπόν ό καθένας άς κυττάζει μόνο τόν έ- αυτό του. Φάε τό γείτονά σου, έάν δέν θέλεις να σέ φάει έκεϊνος. Ε ργάτη κύτταξε καλύτερα νά κερδίσεις τήν εύ νοια τοϋ έργοδότη σου προδίδοντας τούς συντρόφους σου έρ γάτες, καί μή προσπαθείς νά ένωθεϊς μ’ αύτούς γιά νά ύ- περασπίσετε μαζικά τά κοινά σας συμφέροντα. Γυναίκα, πού είσαι ύπάλληλος, προσπάθησε νά γίνεις μαιτρέσσα τοϋ έργοδότη σου, τότε θά έξασφαλίσεις μιά όμορ φη ζωή! Καί οί άλλοι; τόσο τό χειρότερο γ ι’ αύτούς»... Τέτοιες Ιδέες καί άντιλήψεις κατακλύζουν κάθε μέρα
15 τά περιοδικά, σάν τήν «Εκλογή» (Sélection) τό R e a d e r’s Die nest καί τόν φιλικό τύπο τής άστικής τάξης.... Μέ τέ τοιου είδους δηλητήρια, ή άστική τάξη έπιδιώκει νά διαφθεί- ρει τή συνείδηση τών έργαζομένων, άπό τά όποία έμεϊς πρέ πει νά φυλάξουμε τόν έαυτό μας. “Ετσι οί έργαζόμενοι πού διαβάζουν άκόμα έφημερίδες σάν τή F ra n c T ir e u r (έλεύθε- ρος σκοπευτής), άγοράζουν καθημερινά, χωρίς νά τό κατα λαβαίνουν, πέντε φράγκα.δηλητήριο. Καί δέν τό καταλαβαί νουν οί έργαζόμενοι, γιατί ό F ra n c - T ire u r, κάνει θόρυβο καί φωνάζει 6τι τά κοινωνικά πράγματα δέν πάνε καλά σχολιά ζοντας αύτά πού συμβαίνουν. ’Αλλά ό F ra n c - T ire u r, ένώ προφυλάγεται έπιδέξια καί άποφεύγει νά πεϊ καθαρά, γιατί ένα ώρισμένο κοινωνικό ζήτημα πηγαίνει άσχημα καί νά άποκα- λύψει τίς αίτιες, έπιτίθεται δμως άνοιχτά κατά τής ένότητας τών έργαζομένων πού άποτελεί τό μοναδικό μέσον γιά νά βγουν άπό τό άδιέξοδο. Ό λ ε ς αύτές οί Ιδέες σχηματίζουν, σέ τελευταία άνάλυση, μιάν άντίληψη τοϋ κόσμου, δηλαδή μιά φιλοσοφία τέτοια : Τήν κοινωνία δέν πρέπει νά προσπαθούμε νά τή μεταβάλουμε· πρέπει νά τήν παίρνουμε έτσι δπως είναι· δηλαδή πρέπει νά άνεχόμαστε τήν έκμετάλλευση ή τό πολύ-πολύ νά άγωνιζόμα- στε γιά καμμιά μικρή έπιδίωξη: «Γιά δνομα τοϋ θεοϋ! Είναι άνάγκη νά ζητοΰμε πάντα νά μάθουμε τό γιατί καί τό πώς γίνονται έτσι τά πράγματα πού μάς περιστοιχίζουν ; *Η άδικία άποτελεί καθημερινό φαινόμενο καί ή βία νικάει πάντα τό δίκηο ! » Νά τί μποροϋμε νά διαβάσουμε στό S u p er-S o y ,. μιά άπό τίς πολυάριθμες έφημερίδες πού ή άστική τάξη προορίζει γιά τά παιδιά τών έργατών. Βία, περιφρόνηση τοϋ άνθρώπου, εί ναι πραγματικά δ,τι χρειάζεται γιά τίς άνάγκες της ή άστική τάξη, γιά τήν όποία οί κατακτητικοί πόλεμοι άποτελοϋν κανο νικό κοινωνικό φαινόμενο. Στό σημείο αύτό είναι άπαραίτητο νά ύπενθυμίσουμε, δσα Ελεγε ό Λένιν τό. 1920 στό 3ο Συνέδριο τής 'Ομοσπονδίας
16 Κομμουνιστικών Νεολαιών της Ρωσίας. Νά πώς περιέγραφε τότε τήν καπιταλιστική κοινωνία. « Ή άρχαία κοινωνία είχε στηριχθή στήν άκόλου- θη άρχή. Ή θά κλέψεις τό γείτονά σου ή έκεϊνος θά κλέψει έσένα. Ή θά δουλέψεις γιά τά συμφέροντα άλ λου ή ό άλλος θά δουλέψει γιά τό δικό σου συμφέρον. Ή είσαι δουλοκτήτης ή γίνεσαι έσύ δούλος. Κατα λαβαίνουμε λοιπόν δ τι οί άνθρωποι πού ζούν μέσα σέ τέτοια κοινωνία, τρέφονται, θά λέγαμε, μαζί μέ τό γάλα τής μάνας τους, καί μέ μιά ψυχολογία, μέ άντιλήψεις καί Ιδέες είτε δουλοκτήτη είτε δούλου* μικροαστού, μι- κρούπαλλήλου, διανοουμένου,μέ μιά λέξη ένός άνθρώπου πού δέν σκέπτεται παρά μόνο νά άποχτήσει αύτό πού τού χρειάζεται, άδιαφορόντας γιά τούς άλλους. Έ ά ν έκμεταλλεύομαι τό μερίδιό μου τής γής, δέν έχω καιρό νά άσχολοΟμαι μέ τούς άλλους. Έ άν οί άλλοι πεινούν τόσο τό καλύτερο, θ ά τούς πουλήσω τό στάρι μου άκριβώτερα. Ά π ό τή στιγμή πού έγώ Εχω τήν θε σούλα μου, σάν γιατρού, μηχανικού, δασκάλου ή ύπαλλή- λου, τί μ’ ένδιαφέρουν οί άλλοι; Ίσ ω ; μάλιστα, κολα κεύοντας τούς Ισχυρούς, έπιζητώντας νά τούς είμαι εύχά- ριστος, θά διατηρώ τή θέση μου καί Ισως άκόμα νά πετύχω νά βγώ άπό τή κακομοιριά μου καί νά γίνω κ ι’ έγώ μεγαλοαστός ». Αύτές τίς παληές άντιλήψεις, αύτή τήνπαληά φιλοσοφία, πολύτιμη γιά τήν κυβερνώσα άστική τάξη, όφείλουμε νά τήν πολεμήσουμε χωρίς οίκτο, τόσο μέσα στήν κοινωνία δσο καί μέσα στήν Ιδια τή συνείδησή μας. Γιατί αύτή ή φιλοσοφία, Εχει σάν συμμάχους, έκτός άπό τίς παραδόσεις καί τίς προλή - ψεις καί τίς μεγάλες έφημερίδες,τό ραδιόφωνο,τόν κινηματογρά φο κλπ. Πρέπει νά θυμούμαστε καί νά πραγματοποιούμε τήν Εκληση τού B arbusse πού Ελεγε,άναφορικά μέ τήν πάλη,πού πρέ πει νά κάνουμε ένάντια στίς παληές σκουριασμένες άντιλήψεις
17 « Έ χ εις τήν δύναμη — δταν πρέπει— νά ξαναρχίσεις νά αύτοκριτικάρεσαι μέ δσο παίρνει μεγαλύτερη έντιμότητα»; Πρέπει λοιπόν νά έργασθοϋμε για νά δημιουργήσουμε Ιδέες νέες, πού φέρνουν μέσα τους τόν άέρα τής αίξιοδοξίας καί δχι πιά τής άπελπισίας, Ιδέες πού νά παρακινούν στήν πάλη καί δχι στήν έγκατάλειψη τοϋ άγώνα. Αύτό, γιά τούς έργαζομένους, δέν είναι ζήτημα δευτερεϋον, άλλα ζήτημα ζωής ή θανάτου* γιατί δέν θά μπορέσουν νά άπελευθερω- θοϋν άπό τήν ταξική καπιταλιστική σκλαβιά, παρά μόνο έάν Εχουν μιά τέτοια κοσμοθεωρία πού νά κάνει δυνατή τή μετα βολή. Ό Γ κ ό ρ κ ι στό μυθιστόρημά του «Μάννα« μάς περιγράφει τόν τρόπο μέ τόν όποιο,στή Ρωσσία τών Τσάρων,μιά γερόντισα σκλάβα ώς τότε κι’ άπελπισμένη,μεταβάλλεται σέ μιά άδάμαστη έπαναστάτρια, άπό τή στιγμή πού κατάλαβε, χάρη στό γυιό της, ήρωϊκό μαχητή τοϋ σοσιαλισμού, τήν πηγή τών δεινών τοϋ λαού της, άπό τή στιγμή πού κατάλαβε, δτι ήταν δυνατόν νά μπει τέρμα σ ’ αύτά. Στούς σημερινούς άγωνιστές, σ ’ αύτούς πού δέν είναι μοιρολάτρες, ή σπουδή τής φιλοσοφίας είναι έπιβεβλημένη. Πραγματικά, μόνο μιά σωστή κοσμοθεωρία είναι σέ θέση νά τούς έξηγήσει, γιατί παλεύουν. Χωρίς μιά τέτοια θεω ρία, καμμιά νικηφόρα πάλη δέν μπορεΐ νά ύπάρξει. Μερικοί πιστεύουν, δτι γιά νά πετύχουμε, άρκεΐ νά έχουν πραγματο ποιηθεί οί αντικειμενικοί δροι. Λάθος! γιατί εξω άπό τήν ύπαρ ξη τών άντικειμενικών προϋποθέσεων, χρειάζεται καί ή γνώ ση καί ή ύποκειμενική διαπίστωση, δτι οί δροι αύτοί ύπάρ- χουν, δτι έχουν δηλαδή πραγματοποιηθεί. Καί δσο τά πράγματα είναι πολύπλοκα, τόσο πιό πολύ μάς ένδιαφέρει νά είμαστε βέβαιοι δτι τά γνωρίζουμε. Αύτές οί παρατηρήσεις γίνον ται άπαραίτητες Ιδιαίτερα στήν περίπτωση τής έπαναστα- τικής πάλης, τής πάλης γιά τό σοσιαλισμό καί τόν κομ-2
18 μουνισμό. « Χωρίς έπαναστατική θεωρία, δέν μπορεΐ νά υπάρ ξει καί έπαναστατικό κίνημα» Ελεγε 6 Λένιν. Ά λ λά , οί πα ρατηρήσεις αύτές Ισχύουν άκόμα καί γιά κάθε άλλη μορφή πάλης* Ισχύουν γιά τήν πραγματοποίηση καί άλλων άντι- κειμεντκών σκοπών : Πάλη γιά τίς δημοκρατικές έλευθερίες, γιά τό ψωμί ή γιά τήν εΙρήνη-Λόγοι λοιπόν πρακτικοί, πραχτικές άνάγκες μάς έπιβάλουν νά σπουδάζουμε φιλοσοφία, καί νά δείχνουμε ένδιαφέρον γιά τή διαμόρφωση μιΟς γενικής άντίληψης γιά τόν κόσμο. Ά ς δοΟμε τώρα άπό πιό κοντά ποιά πρέπει νά είναι ή φιλοσοφία πού θά μάς έπιτρέψει νά κατανοήσουμε καλύτε- τερα τόν κόσμο, καί νά παλαίψουμε γιά τήν μεταβολή του. III ΠΟΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΠΟΥΔΑΖΟΥΜΕ a ) Μ ιά e lv a t ή έπιονημονική φιλοσοφία : ό διαλεχτικός ύλιαμός. ’Εάν θέλουμε νά μεταβάλουμε τήν πραγματικότητα (τή φύση καί τήν κοινωνία), πρέπει πριν άπ’ δλα νά τήν γνω ρίσουμε καλά. Τόν κόσμο δμως ό άνθρωπος τόν γνωρί ζει μόνο μέ τή βοήθεια τής έπιστήμης. Έ τ σ ι λοιπόν μό νο ή έπιστημονική άντίληψη τού κόσμου καί τής κοινωνίας μπορεΐ νά βοηθήσει τούς έργαζομένους στήν πάλη τους γιά τή βελτίωση τής κοινωνίας, γιά μιά καλύτερη ζωή. Αύτή ή έπιστημονική άντίληψη έπιτυγχάνεται μέ τή μαρξιστική φιλοσοφία, δηλαδή τό διαλεχτικό ύλισμό. Προ βάλει δμως στό voö μας τό έρώτημα :« ύπάρχει καί ποιά είναι ή διαφορά άνάμεσα στις «έπιστήμες» καί τή «φιλοσο φία»; Δέν ταυτίζεται ή δεύτερη μέ τίς πρώτες» ; Ή Μ αρξιστι κή φιλοσοφία είναι πραγματικά άχώριστη άπό τίς έπιστήμες* διαφέρει δμως άπ’ αύτές στό δτι : ένώ κάθε μιά άπό τίς έπιστήμες (φυσική, βιολογία, ψυχολογία κ.λ.π.) Εχει γιά σκο πό, γιά άντικείμενό της τή σπουδή μερικών μόνο Ιδιαίτερων κλάδων τής άντικειμενικής πραγματικότητας καί τή
διατύπω-19 « η τών νόμων πού τήν διέπουν, ή μαρξιστική φιλοσοφία, δη λαδή ό διαλεχτικός υλισμός έχει διπλό καθήκον : 1) Σάν διαλεχτική σπουδάζει τούς πιό γενικούς νόμους τοΟ κόσμου, νόμους κοινούς σ’ δλες τίς έκδηλώσεις τής Αντι κειμενικής πραγματικότητας, άπό τήν ύλική φύση ώς τή σκέψη, άπό τήν ζωντανή Ολη ώς τήν κοινωνία. Ό Μάρξ δμως καί ό Έ νγκελς, οί Ιδρυτές δηλαδή τοϋ διαλεχτικοϋ ύλι- <τμοϋ δέν βγάλανε τή διαλεχτική άπό τή φαντασία τους· ή ■άνάπτυξη, ή πρόοδος τών έπιστημών τούς έπέτρεψε νά άπο- καλύψουν καί νά διατυπώσουν τούς γενικούς νόμους, τούς κοι νούς σ ’ δλες τίς έπιστήμες, τούς όποιους έκθέτουν στή φιλο σοφία τους. 2. Σάν ύλισμός, ή μαρξιστική φιλοσοφία, είναι ή έπιστη μονική άντίληψη τοϋ κόσμου, ή μόνη άλλωστε έπιστημονική, δηλαδή ή μόνη σύμφωνη μέ τά πορίσματα τής έπιστήμης. Ποιά είναι δμως τά πορίσματα τών έπιστημών ; Ό τ ι τό σύμπαν όλόκληρο είναι μιά ύλική πραγματικότητα, στήν όποία ύπάγε- ται καί ό άνθρωπος· δτι αύτήν τήν πραγματικότητα μπορεΐ νά τήν γνωρίσει καί νά τήν μεταβάλει, δπως άποδείχνουν τά -έπιτυχή πραχτικά άποτελέσματα άπό τίς διάφορες έπιστή μες. Ό μαρξιστικός ύλισμός δμως δέν ταυτίζεται μέ καμμιά άπό τίς ξεχωριστές έπιστήμες, γιατί άντικείμενό του δέν είναι ή περιωρισμένη άντίληψη τής πραγματικότητας δπως τήν έξε- τάζει κάθε χωριστή επιστήμη, άλλά ή άντίληψη τοϋ κόσμου στό σύνολό του. Μιά τέτοια άντίληψη δλες οί έπιστήμες τήν προϋποθέτουν σιωπηρά κ ι’ δταν άκόμα οί σοφοί δέν είναι μαρξιστές. «'Υλιστική άντίληψη τοϋ κόσμου λέγει ό Ένγκελς, ση μαίνει άπλώς τήν άντίληψη τής φύσης τέτοια πού είναι, χωρίς τήν άνθρώπινη παρέμβαση, χωρίς ξένη προσθήκη». Κάθε μιά άπό τίς ξεχωριστές έπιστήμες, μελετάει μιά μό νο άποψη «τής φύσης δπως είναι». Έ νώ ή μαρξιστική φιλο σοφία, είναι ή «γενική άντίληψη τής φύσης, τέτοιας δπως •είναι» καί δπως τήν υπαγορεύουν οί έπί μέρους έπιστήμες.
20 Είναι δηλαδή, παρ’ δλο πού δέν ταυτίζεται μέ τίς έπιστήμες^ φιλοσοφία έπιστημονική. Έ νώ δμως Ισχυριζόμαστε δτι, ό διαλεχτικός ύλισμός δέν ταυτίζεται μέ τίς ξεχωριστές έπιστήμες, διαπιστώνουμε, παράλληλα, δτι οί έπιστήμες είναι άναγκαστικά διαλεχτικές (έφ’ δσον δέν μπορούν νά συγκροτηθούν, δταν άγνοούν τούς. πιό γενικούς νόμους τοϋ κόσμου) καί ύλιστικές (άφοϋ Εχουν- σάν άντικείμενό τους τό ύλικό σύμπαν).Ό διαλεχτικός ύλισμός. λοιπόν είναι άχώριστος άπό τίς έπιστήμες. Δέν μπορεΐ νά άναπτυχθεΐ παρά μόνον δταν στηρίζεται πάνω σ ’ αύτές. Μόνα στηριζόμενος στίς έπιστήμες, όλοκληρώνει τή σύστασή του. 'Αλλά σάν άντάλλαγμα, βοηθεϊ πόλύ στήν άνάπτυξη τών έ πιστημών, δπως θά δούμε. Ό διαλεχτικός ύλισμός, Εχει έπί σης τό καθήκον νά κριτικάρει τίς έπιστημονικές άντιλήψεις. καί άπόψεις γιά τόν κόσμο, δσες δηλαδή δέν συμφωνούν μέ τήν διαλεχτική καί τόν ύλισμό. Ό Ιστορικός ύλισμός έξ δλλου, άποτελεί έπέκταση τώ ν άρχών τού διαλεχτικού υλισμού στά κοινωνικά φαινόμενα. Διαλεχτικός ύλισμός καί Ιστορικός ύλισμός, άποτελούν τή θεωρητική βάση τού έπιστημονικού σοσιαλισμού καί τού- κομμουνισμού. Άνακεφαλαιώνοντας αύτά τά χαραχτηριστικά, τού διαλε- χτικού καί ίστορικού ύλισμού, ό Στάλιν Εγραφε: «Μαρξισμός είναι ή έπιστήμη τών νόμων τής έξέλιξης τής φύσης καί τής κοινωνίας· ή έπιστήμη τής έπανάστα σης τών ύπόδουλων καί έκμεταλλευόμενων μαζών* ή έπι στήμη τής έπικράτησης τού σοσιαλισμού σ ’ δλες τίς χώρες* ή έπιστήμη τής άνοικοδόμησης τής κομμουνιστι κής κοινωνίας». β) Μ ιά tir a i ή έπαναατατιχή φιλοσοφία : ή φιλοσοφία τοϋ jtQoXtrtaßiäzov. Ε πειδή ή μαρξιστική φιλοσοφία, είναι μιά έπιστημονική φιλοσοφία καί σάν τέτοια είναι ύποχρεωμένη νά άντλεΐ τίς ά~
21 ποδείξεις της μέσο άπό τά γεγονότα ή πράξη έλέγχει τή θεωρία — καί έπειδή έπίσης είναι ή φιλοσοφία τοϋ προλετα ριάτου, δηλαδή ή θεωρία τοϋ πολιτικοϋ κόμματος τοϋ προλε ταριάτου, μιβς τάξης έπαναστατικής, πού ό Ιστορικός της ρόλος είναι νά γκρεμίσει τήν άστική τάξη καί συντρίβοντας τόν κα πιταλισμό, νά χτίσ ει τόν σοσιαλισμό, χαρακτηρίζεται καί σω στά άλλωστε γ ι’ αύτούς τούς λόγους σάν έπαναστατική θεωρία. Στά έπόμενα κεφάλαια θά μιλήσουμε έκτενέστερα γιά τήν σπουδαιότητα τών δεσμών, πού ένώνουν τό προλεταριάτο μέ τό μαρξισμό. ’Αλλά άξίζει νά ποϋμε κάτι κ ι’ άπό τώρα γ ι’ αύτό τό δεσμό. 'Α ν, δπως πραγματικά συμβαίνει, τό προλεταριάτο έχει άποδεχθεϊ τήν μαρξιστική φιλοσοφία, äv τήν άφομοίωσε καί τήν έπλούτισε, αύτό Εγινε χάρη στήν πάλη του γιά τή με ταβολή, γιά τήν μεταμόρφωση τής κοινωνίας, τής κοινωνίας έκείνης, πού είναι θύμα της. Οί άνάγκες τής πάλης τοϋ έπέ- βαλλαν τήν ύποχρέωση νά γνωρίσει αύτή τήν κοινωνία, νά τήν μελετήσει έπιστημονικά. *Η άστική τάξη δμως, ύπερα- σπίζοντας τά συμφέροντά της σάν προνομοιοϋχος τάξη, κάνει κάθε προσπάθεια, ώστε νά ξεχνοϋν οί έργαζόμενοι τό άναντί- ρητο γεγονός δτι ή κυριαρχία της στηρίζεται στήν έκμετάλ- λευση τής έργατικής δύναμης. ’Αρνεΐται δηλαδή τό πραγματι κό γεγονός τής καπιταλιστικής έκμετάλλευσης, άφοϋ μιά τέ τοια άναγνώριση θά ήταν άντίθετη στά συμφέροντά της σάν έκμεταλλεύτριας τάξης. ’Από ταξικό λοιπόν συμφέρον, ή ά στική τάξη, γυρίζει δλο καί πιό πολύ τίς πλάτες της στήν ά- λήθεια. Τελείως διαφορετική είναι ή άποψη καί ή θέση τοϋ προ λεταριάτου. Τό συμφέρον τοϋ προλεταριάτου σάν Εκμεταλ λευόμενης τάξης, πού έπιδιώκει νά άπαλλαγεΐ άπ’ τό ζυγό τής άστικής τάξης, είναι νά παρατηρηρεϊ τόν κόσμο κατάματα. Έ νώ λοιπόν, ή έκμεταλλεύτρια τάξη, Εχει άνάγκη άπό τό ψέμ- μα, γιά νά διαιωνίσει τήν έκμετάλλεση, ή έπαναστατική τά ξη, Εχει άντίθετα άνάγκη άπό τήν άλήθεια γιά νά δώσει τέ λος στήν έκμετάλλευση. Έ χ ε ι δηλαδή άνάγκη άπό μιά
άλη-22 θινή κοσμοθεωρία, γιά νά κατευθύνει σωστά τά έπαναστατικά της καθήκοντα. Νά βλέπουμε τόν κόσμο κατάματα* αύτό θά πεί ύλισμός. Τό νά βλέπουμε τόν κόσμο, μέσα στήν πραγματική του έξέλιξη, είναι διαλεχτικός ύλισμός. Έ τ σ ι μποροΟμε νά ποϋμε δτι, ό διαλεχτικός ύλισμός, αύ τή ή έπιστημονική φιλοσοφία, Εγινε γιαυτό τό λόγο, ή φιλο σοφία τής έπαναστατικής τάξης, τής τάξης πού τό συμφέ ρον τής (πιβάλλει νά κατανοήσει τούς νόμους πού διέπουν τήν κοινωνία, γιά νά μπορέσει νά Ελευθερωθεί άπό τήν έκμε- τάλλευση. Ό μαρξισμός λοιπόν είναι ή έπιστημονική φιλο σοφία τοϋ προλεταριάτου. Ό Ζντάνωφ Εχει πεϊ : « Ή έμφάνιση τοϋ μαρξισμοϋ, σάν έπιστημονικής φι λοσοφίας τοϋ προλεταριάτου, βάζει τέρμα στήν παληά περίοδο τής Ισ τορία ς τής Φιλοσοφίας,πού σύμφωνα μ’αύτή, ή φιλοσοφία ήταν ή άσχολία μερικών Ερημιτών,ένα χάρι σμα γιά λίγες Σχολές, πού τίς άποτελοϋσαν ένας μικρός άριθμός φιλοσόφων καί οί μαθητές τους, χωρίς καμμιάν έπαφή μέ τόν πολύ κόσμο, άσχολία άνθρώπων άποτρα- βηγμένων άπό τή ζωή κ ι’ άπό τό λαό, άνθρώπων ξένων στό λαό. Ό μαρξισμός δέν είναι τέτοιου είδους φιλοσοφική Σχο λή. ’Αντίθετα- ξεπερνάει τήν άρχαία φιλοσοφία καί άπο- τελεϊ μιά πρόοδο σχετικά μ’ αύτήν γιατί ένώ ή άρχαία φιλοσοφία ήταν τό δώρο μερικών διαλεχτών πνευμάτων, δηλαδή μιΟς άριστοκρατίας τοϋ πνεύματος, ό μαρξι σμός άποτελεί τήν άπαρχή μιΟς τελείως καινούργιας περι όδου τής άνθρώπινης σκέψης, δπου ή φιλοσοφία μετα- β άλεται. σ ’ ένα Επιστημονικό δπλο στά χέρια τών έρ γαζομένων μαζών, πού παλεύουν γιά τήν άπελευθέρω- σή τους». Αύτήν λοιπόν τή φιλοσοφία θά σπουδάσουμε, γιά τό λόγο Ατι σάν έπιστημονική φιλοσοφία πού είναι,φωτίζει τό δρόμο τών
23 έργαζομένων στήν πάλη τους. Φωτίζει δηλαδή δλους τούς έργα- ζομένους, κ ι’ δχι μονάχα τό προλεταριάτο' γιατί δλοι οί έργαζό- μενοι είτε χειρονακτικά είτε διανοητικά, είναι οί φυσικοί σύμ μαχοι τού έπαναστατικοϋ προλεταριάτου, καί έχουν τά Ιδια συμ φέροντα ένάντια στήν κεφαλαιοκρατική άστική τάξη. Ή σπου δή τού μαρξισμού, τής έπιστημονικής δηλαδή φιλοσοφίας τού προλεταριάτου, είναι κατά συνέπειαν ύπόθεση δλων δσων είτε είναι προλετάριοι είτε δχ ι, θέλουν νά τσακίσουν τό ψέμμα πάνω στό όποιο στηρίζεται ή βασιλεία τής άστικής τάξης. Ό π ω ς κάθε έπιστήμη, Ετσι καί ή μαρξιστική θεωρία εί ναι εύκολονόητη, δηλαδή μπορεΐ νά γίνει κτήμα κάθε άν- θρώπου, άνεξάρτητα άπό τήν σημερινή ταξική του τοποθέτη- .ση. Καί ό άστός δηλαδή μπορεΐ νά γίνει μαρξιστής, έάν συμφωνήσει μέ τίς άπόψεις καί πάρει θέση στό στρατόπεδο τού προλεταριάτου. Ό άκατάλυτος δεσμός, πού ένώνει τό μαρξισμό μέ τό προλεταριάτο, μδς έπιβάλλει νά όμολογήσουμε άνοιχτά δ η ή μαρξιστική φιλοσοφία, ή φιλοσοφία δηλαδή τού προλετα ριάτου, είναι άναγκαστικά μιά ταξική, κομματική φιλοσοφία. Τό προλεταριάτο δέν μπορεΐ, δπως έχει άποδείξει ή πράξη, νά έπιβληθεΐ στήν άστική τάξη χωρίς τήν καθοδήγηση ένός έπαναστατικοϋ κόμματος, πού γνωρίζει τήν έπιστήμη τής έ- ξέλιξης τών κοινωνιών καί πού προέρχεται άπό τά σπλάχνα του. Αύτή ή άποψη έχει διατυπωθεί άπό τούς Ιδρυτές τού Μαρξισμού, δηλαδή τόν Μάρξ καί τόν Έ νγκελς, στό Μανι φέστο τού Κομμουνιστικού κόμματος. Ό Λένιν έπίσης είχε πει γιά τούς Ιδρυτές τού μαρξισμού. « Ό Μάρξ καί ό Ένγκελς, σάν φιλόσοφοι,ύπήρξαν πέρα γιά πέρα κομματικοί φιλόσοφοι». Τό Ιδιο Ισχύει καί γιά τούς άλλους μεγάλους μαθητές καί συνεχιστές τής διδασκαλίας τους καί Ιδιαίτερα τόν Λένιν, τόν Στάλιν καί τόν Μάο-τσέ-Τούγκ.
24 IV . ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Γιά τούς έργαζόμενους λοιπόν γενικά καί Ιδιαίτερα γιά τούς προλετάριους, ή σπουδή τής μαρξιστικής φιλοσοφίας δέν είναι πολυτελής ένασχόληση άλλά ταξικό καθήκον. Ή μή έκπλήρωση λοιπόν αΰτοϋ τοϋ καθήκοντος, σημαίνει, δτι ά- φίνουμε τό πεδίο έλεύθερο στίς άντιεπιστημονικές καί άντι- δραστικές άντιλήψεις, πού σκοπός τους είναι νά έξυπηρετοϋν τήν άστική τάξη καί νά διαιωνίζουν τήν έκμετάλλευση καί δτι στεροϋμε τό έργατικό κίνημα άπό τόν όδηγό πού τοϋ δείχνει τό δρόμο. Ή άστική τάξη τρέμει μπρός στή φιλοσοφία τοΟ προλε ταριάτου καί τήν πολεμάει μέ δλα τα μέσα. Γιά δεκάδες χρό νια άγνοοϋσε τή μαρξιστική θεωρία καί τήν άπέκλειε άπό τα Πανεπιστήμια. ’Αργότερα, στό μέτρο πού ό διαλεχτικός υλι σμός αΰξαινε τήν έπιρροή του (κι’ αύτό συμπίπτει μέ τήν αΰ- ξηση τοϋ κύρους τής έργατικής τάξης), ή άστική τάξη χρειά στηκε νά κάνει τήν τακτική της πιό ευέλικτη καί πιό δό λια. Οί Ιδεολογικοί της έκπρόσωποι άλλαξαν βιολί. Είπαν τότε : «Είναι πιά όλοφάνερο δτι ό μαρξισμός ήταν κάποτε μιά σωστή θεωρία. Σήμερα Εχει ξεπερασθεΐ». Κ ι’ άπ’ αύτόν άκριβώς τόν πονηρό έλιγμό τών Ιδεολογικών έκπροσώ- πων τής άστικής τάξης, ξεκινάνε οί άναρίθμητες προσπάθειες «ξεπεράσματος» τοϋ μαρξισμού. Kai είναι πραγματικά χαρα- χτηριστικό, τό δτι δλες αύτές οί προσπάθειες, περνοϋν άπό μια προκαταρκτική έργασία. ’Αρχίζουν δηλαδή μέ τό ξεκα- θάρισμα, (λικβιντάρισμα) ή τήν πλαστογράφηση τοϋ διαλε- χτικοϋ ύλισμοϋ. Ή άστική τάξη βρήκε γ ι’ αύτή τήν δουλειά, τήν πρόθυμη συμπαράσταση τΰ ν άρχηγών τής διεθνοϋς σοσιαλ δημοκρατίας. Είδικά στή χώρα μας, τή βοήθεια τοϋ Λεόν Μλούμ. Στό δργο του : « ’Ανθρώπινη κλίμακα» (1946), ό Λεόν Μπλούμ, δέν παραδέχεται δτι ό σοσιαλισμός Εχει
άνάγκη άπό μια ύλιστική φιλοσοφία, καρά τις έπίμονες άπό- ψεις τοϋ Μάρξ πάνω σ ’ αύτό τό ζήτημα. ΟΙ ήγέτες τής Σο σιαλιστικής Διεθνούς, Εφτασαν να ζητούν άκόμα καί τήν ά- νοιχτή ύποστήριξη τής έκκλησίας. Ό Μαρξισμός, δηλαδή 6 διαλεχτικός καί ιστορικός ύλισμός λένε, δέν είναι διόλου άπαραίτητος γιά τήν έπι- κράτηση τοδ σοσιαλισμοΟ. Αύτό μπορεί νά τό Επιτύχει κα λύτερα ή Χριστιανική διδασκαλία. Παρά κάτω θά ά.τοδεί- ξουμε, δτι παρόμοιες άπόψεις Εχουν σάν άποτέλεσμα, νά υπο στηρίζουν τήν κατάργηση τής ταξικής πάλης, δηλαδή ού- σιαστικά τής έπανάστασης. ’Αλλά δσο καί νά τόν άγνοήσουν, δσο καί νά τόν πλα στογραφήσουν, ό διαλεχτικός ύλισμός καί ό Ιστορικός υλι σμός δέν χάνουν τίποτα άπό τήν άλήθειά τους καί τή δύνα μή τους. Τα γεγονότα είναι γεγονότα. Καί πραγματικά, διαπιστώνουμε π.χ., δτι αύτή τήν περίοδο όξύνονται οί άντι- θέσεις άνάμεσα στά διάφορα καπιταλιστικά κράτη, πού δμως έχουν ένωθεΐ σέ κοινό μέτωπο ένάντια στή χώρα τού Σοσια λισμού. Αύτή τήν κατάσταση τήν διαπιστώνουν καί οί Ιδιοι οί καπιταλιστές. Αύτήν άκριβώς τήν κατάσταση τήν είχε προβλέψει καί τήν είχε περιγράψει ό Στάλιν στό τελευταίο Εργο του : «Τ α οίκονομικά προβλήματα τού σοσιαλισμού στήν Ε.Σ.Σ.Δ. » ένα Εργο πού άναπτύσσει καί πλουτίζει πάρα — πέρα τήν μαρξιστική θεωρία. Νά μερικά γεγονότα : Ή έπικράτηση τού σοσιαλισμού καί σέ συνέχεια ή οίκοδόμηση τού κομμουνισμού στήν Ε.Σ. Σ.Δ., τά έπιτεύγματα τών Λαϊκών Δημοκρατιών καί ή άνά- πτυξη τών έργατικών μαρξιστικών-λενινιστικών κομμάτων, άπο- τελούν λίγες άπ’τίς άπειρες άποδείξεις γιά τήν ύπεροχή καί τή δύναμη τής μαρξιστικής θεωρίας. 'Ο σο γιά τις άστικές φι λοσοφικές θεωρίες, διαπιστώνουμε δτι άρκούνται νά περιγρά φουν καί νά δικαιολογούν χωρίς δμως νά έξηγοϋν τήν δξυν- <τη τής γενικής κρίσης τού καπιταλισμού. 'Ο σοι δμως καταπιάνονται μέ τή σπουδή τής μαρξιστι κής φιλοσοφίας, ποτέ δέν πρέπει νά ξεχνούν, Ενα βασικά
ση-26 μεϊο : Σάν έπιστημονική φιλοσοφία τοϋ έπαναστατικοϋ προ λεταριάτου, ό μαρξισμός, δέν ξεχωρίζει ποτέ τή θεωρία (δη λαδή τή γνώση) άπό τήν πράξη (δηλαδή τήν δράση). Ό Μάρξ, ό Έ νγκελς καί οί μαθητές τους ύπήρξαν ταυτόχρονα διανοούμενοι καί άνθρωποι τής δράσης. 'Α λωστε αύτός άκρι- βώς ό όργανικός δεσμός άνάμεσα στή θεωρία καί στήν πρά ξη είναι έκεΐνο πού έπέτρεψε στόν μαρξισμό νά πλουτίζει τή θεωρία του· κάθε στάδιο άνάπτυξης τοϋ έπαναστατικοϋ κινήματος, άπετέλεσε μιά νέα άφετηρία, Ενα καινούργιο κί νητρο γιά τήν πάρα — πέρα άνάπτυξη τής θεωρίας. Δέν μπο ρούμε λοιπόν νά άφομοιώσουμε, νά κάνουμε κτήμα μας τίς θεωρητικές άρχές τοϋ μαρξισμοϋ, fiv δέν πάρουμε ένεργό μέρος στήν έπαναστατική δράση, πού συντείνει στήν έκκόλα- ψη τής πνευματικής μας γονιμότητας. «Ή μαρξιστικο-λενινιστική θεωρία δέν είναι δόγμα, άλλά καθοδήγηση γιά τήν δράση (·). 1. 'Ιστορία τοδ Κομμουνιατιχοϋ Κόμματος τής Ε,Ζ .Σ.Δ .
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ
ΔΙΑΛΕΧΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
