ἱστοριογραφία
Ἠ δημοσίευση ἔγινε κατόπιν ἀδείας τοῦ συγγραφέως Κέρκυρα 25 Ἰουλίου 2012
Ἡ Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία τῆς
Μακεδονίας στή σερβική ἱστοριογραφία
Τά ἐδάφη τῆς σημερινῆς Πρώην Γιουγκοσλαβικῆς Δημοκρατίας τῆς Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) ἁπλώνονται κατά μῆκος τοῦ ποταμοῦ Βαρδάρη (Ἀξιοῦ) καί ἀποτελοῦν γεωγραφικά ἕνα ἑνιαῖο σύνολο μέ τή σερβική κοι λάδα τοῦ ποταμοῦ Μοράβα. Ἀπό ἱστορικῆς ἀπόψεως, τά σημερινά βόρεια καί κεντρικά διαμερίσματα τῆς ΠΓΔΜ ἀποτελοῦσαν τό νότιο τμῆμα τῆς λεγόμενης Παλαιᾶς Σερβίας. Γι’ αὐτό πολλοί Σέρβοι ἱστορικοί θεωροῦν ὅτι ὁ ὅρος «Μακεδονία», πού χρησιμοποιήθηκε γιά τήν περιοχή αὐτή κατά τόν 19ο αἰώνα, ἦταν ἐσφαλμένος, ἐπειδή ἐπρόκειτο γιά μία περιοχή καθαρά σερβική, στήν ὁποία ἁπλωνόταν τό πρῶτο μεσαιωνικό σερβικό κράτος, τό ὁποῖο μάλιστα γιά ἀρκετό χρονικό διάστημα εἶχε πρωτεύουσα τά Σκόπια.1 Τό μαρτυροῦν αὐτό πολυάριθμα ἱστορικά μνημεῖα, πολλά ἀπό τά ὁποία σώζονται καί σήμερα. Σέ διάφορες περιοχές βρίσκονται σερβικές ἐκκλησίες, μοναστήρια καί ἐρείπια σερβικῶν ἀρχαίων πόλεων μέ σερβικές ἐπιγραφές.2 Ἐπίσης, ἡ πόλη τῶν Σκοπίων ἦταν πολύ σημαντική γιά τή μεσαιωνική Σερβία. Στά Σκόπια, στίς 8 Ἀπριλίου 1346, συνεκλήθη ἡ τοπική κληρικολαϊκή Σύνο δος, ἡ ὁποία ἀνακήρυξε τόν Ἀρχιεπίσκοπο Σερβίας Ἰωαννίκιο σέ Πα τριάρχη. Στά Σκόπια, στίς 15 Ἀπριλίου 1346, ὁ Πατριάρχης Ἰωαννίκιος ἔστεψε τόν Ντοῦσαν σέ Αὐτοκράτορα. Ἀξίζει ἐδῶ νά ἀναφέρουμε ὅτι ὁ Βασιλιάς Στέφανος Ντοῦσαν (1331-1355) ὅταν κατέλαβε μεγάλα τμήματα τῆς Μακεδονίας, ἐπεκτείνοντας τά σύνορα τοῦ σερβικοῦ κράτους, ἀνακή ρυξε τόν ἑαυτό τοῦ “Βασιλέα καί Αὐτοκράτορα Σέρβων καί Ρωμαίων”3, γεγονός τό ὁποῖο δείχνει ἀνάγλυφα ὅτι εἶχε ἐπεκτείνει τήν κυριαρχία του1 Μ.Vojvodic: Srbija i makedonsko pitanje, istorijski glasnik sv. 1-2, Beograd 1990-92, σ.33 2 Ἡ μονή Lensovo, ὁποία χτίστηκε τό 1341, βρίσκεται κοντά στήν κωμόπολη Κράτοβο, ἡ
μονή τοῦ πρίγκιπα Μάρκου, ἡ ὁποία χρονολογεῖται ἀπό τό 1345, βρίσκεται μεταξύ Σκο πίων καί Πρίλεπ, ἡ μονή Nagoričane κοντά στήν πόλη Κουμάνοβο, ἡ μονή Treskavac κοντά στό Πρίλεπ, ἡ μονή τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα, ἡ ὁποία χτίστηκε ἀπό τόν βασιλιά Βου κάσιν τό 1389 καί πολλές ἄλλες.
ἀνάμεσα σέ ἑλληνικούς πληθυσμούς. Γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο χώρισε καί τό μεγάλο κράτος του σέ δυό τμήματα, στό βόρειο μέ τίς “σερβικές χώρες”, ὅπου τοποθέτησε ὡς διοικητή τόν νεότερο γιό του Οὖρος, καί στό νότιο μέ τίς “ἑλληνικές χώρες” πού τό διοικοῦσε ἄμεσα ὁ ἴδιος.4 Εἶναι γεγονός ὅτι οἱ Ὀθωμανοί ὅταν ἔφτασαν στά βόρειο-κεντρικά διαμερίσματα τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ μετά τή μάχη στήν κοιλάδα τοῦ Ἔβρου, στούς Τσερνομιανούς, τό ἔτος 1371, συνάντησαν μόνο Σέρβους. Εἶναι ἀρκετό νά ἀναφέρουμε ὅτι ὁ μεγαλύτερος Σέρβος ἥρωας τοῦ 14ου αἰώνα Μάρκο Κράλεβιτς, γιός τοῦ βασιλιᾶ Βουκάσιν, γεννήθηκε καί εἶχε ὡς ἕδρα του τήν πόλη Πρίλεπ. Εἶναι ἐπίσης, σημαντικό νά ἀναφέρουμε ὅτι στήν κεντρική καί βόρεια ΠΓΔΜ διατηρήθηκε τό ἔθιμο τῆς Slavas, δηλ. τῆς ἑορτῆς τοῦ προστάτη ἁγίου του σπιτιοῦ, κάτι πού ἀποτελεῖ ἀποκλειστικά καί μόνο σερβικό ἔθιμο.5 Τέλος, ἡ γλώσσα πού μιλοῦσαν οἱ πολίτες τῆς σημερινῆς βόρειας καί κεντρικῆς ΠΓΔΜ ἦταν κυρίως σερβική, μέ κάποιο μεῖγμα βουλγαρικῶν, ἀποτέλεσμα τῆς βουλγαρικῆς διεισδύσεως καί προπαγάνδας μετά τήν ἵδρυση τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας, τό ἔτος 1870. Μεγάλο πλῆγμα στό σερβικό πληθυσμό τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ ἐπέφερε ἡ ἀποτυχημένη διείσδυση τῶν Αὐστριακῶν στά Σκόπια τό 1689. Οἱ Ὀθωμανοί, οἱ ὁποῖοι τό 1683 ἔφτασαν στό κατώφλι τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης, πολιορκώντας τή Βιέννη, ὑπέστησαν μεγάλη ἥττα καί μάλιστα ὁ αὐστριακός στρατός μαζί μέ ἐπικουρικό στράτευμα πού ἔσπευσε ἀπό τήν Πολωνία καί μέ τή βοήθεια τῶν Σέρβων τούς κυνήγησαν μέχρι τά Σκόπια. Ὅμως, σύντομα ἡ κήρυξη τοῦ πολέμου μεταξύ Γαλλίας καί Αὐστρίας βοήθησε τούς Ὀθωμανούς νά ἀνακτήσουν τά ἐδάφη τους καί γιά ἀντεκδίκηση στράφηκαν ἐναντίον τῶν Σέρβων.6 Τότε ὁ Σέρβος Πα τριάρχης Ἀρσένιος Τσαρνόγιεβιτς (+1706) βλέποντας ὅτι οἱ Σέρβοι μένουν μόνοι καί περικυκλωμένοι ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ἀφοῦ ὁ αὐστριακός στρατός ὑποχωροῦσε, ἡγήθηκε περίπου 70000 Σέρβων7 καί ἀποφάσισε νά τούς μεταφέρει ἀπό τά νότια διαμερίσματα τῆς χώρας καί τήν περιοχή τοῦ Κοσσυφοπεδίου, πρός τά βόρεια ὅπου θά ἦταν πιό ἀσφαλεῖς ἔτσι, ὥστε νά ἀποφύγει, ὅσο μποροῦσε, τά ἀντίποινα τῶν Ὀθωμανῶν. Τότε πυρπολήθηκαν ὅλα τά σερβικά χωριά τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῶν πόλε ων Τέτοβο, Σκοπίων καί Κουμάνοβο.8 Αὐτή εἶναι ἡ πασίγνωστη μεγάλη 4 Κων. Βακαλόπουλου, Ἱστορία τοῦ βόρειου ἑλληνισμοῦ – Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 47. 5 Γιά τούς Σέρβους δέν ὑπάρχει ὀνομαστική ἑορτή, ἀλλά ἡ “Slava” πού εἶναι ἑορτή, πρός τιμή τοῦ προστάτη ἁγίου ὅλης της οἰκογένειας. Ἡ “Slava” παραμένει πάντα ἴδια γιά κάθε οἰκογένεια ξεχωριστά καί πηγαίνει ἀπό τόν πατέρα στό γιό.
6 Popović Radomir, Srpska crkva, Beograd 1997, σ. 120.
7 Veselinović Rajko, Istorija Srpske pravoslavne crkve sa narodnom istorijom, τ 1,
Beograd 1966, σ. 78.
μετοίκιση τῶν Σέρβων, οἱ ὁποῖοι πέρασαν στήν ἀντίπερα ὄχθη τοῦ Δού ναβη ὅπου ἦταν Αὐστροουγγρικά ἐδάφη. Πολλοί δέ ἀπό αὐτούς ἔφτασαν ἀκόμα καί βορειότερα ἀπό τή Βουδαπέστη.9 Ἡ διαδικασία ἀπελευθερώσεως τῆς Σερβίας ἄρχισε τό 1804 μέ τήν ἐξέγερση τῶν Σέρβων ἐναντίον τοῦ βορειότερου τμήματος τῆς Ὀθωμανι κῆς Αὐτοκρατορίας στό λεγόμενο Νομό τοῦ Βελιγραδίου. Τότε τά νότια σύνορα τῆς Σερβίας ἔφθασαν πέρα τοῦ βουνοῦ Κοπαόνικ, περιοχή τῆς σημερινῆς νότιας Σερβίας. Ὅμως περιοχές ὅπως τό Κοσσυφοπέδιο, πού θεωρεῖται ἀπό τούς ἴδιους τους Σέρβους ὡς ἡ κοιτίδα τοῦ σερβικοῦ πολι τισμοῦ, ἔμειναν ἐκτός. Τήν ἴδια περίοδο ἐμφανίζεται καί ἡ ἐθνική ἀφύπνι ση τῶν Βουλγάρων, οἱ ὁποῖοι ἐξ ἀρχῆς συνειδητοποίησαν ὅτι ἡ ἐθνική συγκρότηση κράτους θά μποροῦσε εὐκολότερα νά γίνει μέσω τῆς ἀνασυ γκροτήσεως τῆς Βουλγαρικῆς Ἐκκλησίας ἡ ὁποία θά ὑπηρετοῦσε πολ λούς στόχους, ὅπως τήν παιδεία τοῦ βουλγαρικοῦ γένους, τήν ἐνίσχυση τῆς χρήσεως τῆς βουλγαρικῆς γλώσσας, θά τόνιζε τήν ἐθνική συνείδηση, θά δημιουργοῦσε τήν ὑποδομή γιά τήν ὀργάνωση τοῦ νέου κράτους, θά πληροφοροῦσε τά ὑπόλοιπα Εὐρωπαϊκά κράτη γιά τόν ὑπόδουλο χριστι ανικό βουλγαρικό λαό καί κυρίως τά ὅρια τῆς Ἐκκλησίας θά ἀποτελοῦ σαν τό πρόπλασμα τῆς ἀνασυγκροτήσεως τοῦ μελλοντικοῦ βουλγαρικοῦ κράτους. Τά πράγματα ἐξελίσσονταν εὐνοϊκά γιά τή βουλγαρική πλευρά καί μέ τήν ὑποστήριξη τῆς Ρωσίας οἱ Ὀθωμανοί τούς ἔδωσαν τήν ἄδεια, ἀπό τό 1850, νά ἱδρύουν σχολεῖα στίς πόλεις: Σκόπια, Πρίλεπ, Βελεσσά καί Βιτώλια (Μοναστήρι), παρότι ἐκεῖ ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 18ου αἰώνα ὑπῆρχαν σερβικά σχολεῖα γιά τό σλαβικό στοιχεῖο τῆς περιοχῆς.10 Ἀπο τέλεσμα ὅλης αὐτῆς τῆς Βουλγαρικῆς προπαγάνδας ἦταν ἡ ἵδρυση, τό 1870, τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας11 καί ἡ ἐκκλησιαστική ἀπόσπαση ἐπαρχι ῶν πού ἀνῆκαν ἱστορικά στή Σερβική Ἐκκλησία καί στό Οἰκουμενικό Πα τριαρχεῖο. Ἀπό τότε ὁ σλαβικός πληθυσμός διχάστηκε. Ἄλλοι παρέμειναν πιστοί στό Πατριαρχεῖο καί ἄλλοι θεώρησαν ἑαυτούς Βουλγάρους καί προσχώρησαν στήν Ἐξαρχία. Ὅμως, ἡ Μεγάλη Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τό ἔτος 1872, κήρυξε τή Βουλγαρική Ἐξαρχία σχισματική καί καταδίκασε τόν “ἐθνοφυλετισμό”, διότι εἶναι ἀντίθετος μέ τή διδα σκαλία τῆς Ἐκκλησίας.12
9 Veselinović Rajko, Arsenije III Crnojević u istoriji i književnosti, Beograd 1949, σ. 20.
10 Μ.Vojvodic, ὃ. π., σ.37 11Σχετικά μέ τήν ὅλη πορεία καί ἐξέλιξη τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος βλ. Ἀγγελόπουλου Ἀθ., Ὁ Κόσμος τῆς Ὀρθοδοξίας στά Βαλκάνια Σήμερα – Ἡ Ἑτεροδιδασκαλία τοῦ Φυλε τισμοῦ κατά τά “ΕΓΓΡΑΦΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙ ΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1852-1873, ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ 1908”, Θεσσαλονίκη 1995. 12 “Ἀποκηρύττομεν κατακρίνοντες καί καταδικάζοντες τόν φυλετισμόν, τοὐτέστι τάς φυ λετικάς διακρίσεις καί τάς ἐθνικάς ἔρεις καί ζήλους καί διχοστασίας ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ
Τήν περίοδο λοιπόν αὐτή ἐμφανίζεται καί τό Μακεδονικό ζήτημα, τό ὁποῖο δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό τήν γενικότερη ἐπέκταση τοῦ λεγο μένου Ἀνατολικοῦ ζητήματος, ὅπως αὐτό ὀνομάζεται στήν ἱστορία. Τά βι λαέτια τῆς Θεσσαλονίκης, τοῦ Μοναστηρίου καί τμῆμα τοῦ βιλαετί ου τοῦ Κοσσυφοπεδίου ὅπου ἐντασσόταν τό σαντζάκιο τῶν Σκοπί ων ἀποτελοῦσαν τή γεωγραφική Μακεδονία ὅπως αὐτή εἶχε καθιε ρωθεῖ νά λέγεται κατά τήν μακραίωνη περίοδο τῆς Ὀθωμανικῆς κυ ριαρχίας. Ἡ γεωγραφική ὅμως ἔννοια πού εἶχε προσδοθεῖ στήν πε ριοχή μέ τόν ὄρο Μακεδονία δέν εἶχε καμία ἐθνολογική διάσταση. Ἡ ὕπαρξη τῆς ἐθνολογικῆς διάστασης, τῆς ξεχωριστῆς δηλαδή “μακε δονικῆς ἐθνότητας” ἀνακαλύφθηκε στό πλαίσιο τῆς συγκροτήσεως ἀπό τό στρατάρχη Τίτο τῆς νέας ὁμοσπονδιακῆς Γιουγκοσλαβίας μετά τό Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.13 Μετά τήν ἵδρυση τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας (1870), Σέρβοι πολιτι κοί ἄρχισαν νά διαμαρτύρονται γιά τήν κατάσταση πού ἐπικρατοῦσε στήν Παλαιά Σερβία. Αὐτό ἐπιβεβαιώνεται καί ἀπό τά ἐπίσημα ἔγγραφα τῆς περιόδου, ὅπου φαίνεται ὅτι ἡ κατάσταση γιά τούς Σέρβους πού ζοῦ σαν στό χῶρο τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας ἐπιδεινώθηκε ραγδαία κατά τό δεύτερο ἑξάμηνό του 1872. Ἐκ μέρους τῆς σερβικῆς κυβερνήσεως ὁ Γιόβαν Ρίστιτς λέγει ὅτι οἱ ἀδικίες πού διαπράττουν οἱ Βούλγαροι εἰς βάρος τοῦ σερβικοῦ λαοῦ ἀναγκάζει τούς Σέρβους νά ταχθοῦν στό πλευρό τοῦ Πα τριαρχείου, “ἐμεῖς θά ἀποφανθοῦμε δημόσια ὑπέρ τοῦ Πατριαρχείου, ἄν αὐτοί (οἱ Βούλγαροι) δέν ἀποσυρθοῦν ἀπό τήν Παλαιά Σερβία.”14 Στούς Βουλγάρους δέν ἄρεσε καθόλου ἡ ἀντίσταση πού πρόβαλ λαν οἱ Σέρβοι στό χῶρο τῆς βόρειο-κεντρικῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ, μέ τή λει τουργία σερβικῶν σχολείων, ἱεροδιδασκαλείων καί τήν πολιτιστική δρα στηριότητα. Ἀκριβῶς γιά αὐτό, ὑπῆρξε κίνδυνος νά ξεσπάσουν σοβαρές συγκρούσεις ἀνάμεσα σέ Σέρβους καί Βουλγάρους, πράγμα πού ἡ Ρωσία προσπαθοῦσε νά ἀποτρέψει.15 Ὅμως οἱ Βούλγαροι ἐνισχύθηκαν σημαντι κά μέ τή συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου16 (1878) καί τή δημιουργία τῆς Με Ἐκκλησίᾳ, ὡς ἀντικείμενον τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ Εὐαγγελίου καί τοῖς ἱεροῖς κανόσι τῶν μακαρίων πατέρων ἡμῶν”. Ἀγγελόπουλου Ἀθ., ὃ. π., σ. 601. 13 Μέ τή δημιουργία τῆς νέας μορφῆς τοῦ Μακεδονικοῦ, ὁ Τίτο ἀπέβλεπε ἐξ ἀρχῆς τή συγκράτηση καί ἀφομοίωση τῆς γιουγκοσλαβικῆς Μακεδονίας ἐντός τῆς γιου γκοσλαβικῆς ὁμοσπονδίας διότι ἡ πλειοψηφία τῶν κατοίκων ἦταν βουλγαρικῆς αὐτοσυ νειδησίας. Ἔτσι, προεῖχε ἡ ἀποβουλγαροποίηση τῆς περιοχῆς, ἡ ἀντιμετώπιση τῆς βουλ γαρικῆς προπαγάνδας καί ἡ δημιουργία μίας νέας ἐθνικῆς συνείδησης. Ἐπίσης, μέ τή δημιουργία “Μακεδονικού” ζητήματος, οἱ κομμουνιστικές ἀρχές τῆς Γιουγκοσλαβίας ἐπι ζητοῦσαν τήν ἐπέκταση τῆς χώρας τους τόσο πρός τη βουλγαρική ὅσο καί πρός τήν ἑλ ληνική Μακεδονία.
14 Popović Radomir, Bugarska Egzarhija – Istorijsko – kanonski aspect, Glasnik, br. 4 ,
Beograd - April 2006, σ. 132.
15 Μ.Vojvodic, ὃ. π., σ.39
16 Ἡ συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου εἶναι ἔργο τοῦ πρεσβευτῆ Ἰγνάτιεφ, ὁ ὁποῖος τή δια
γάλης Βουλγαρίας πού περιλάμβανε σχεδόν ὁλόκληρή τη Μακεδονία. Τε λικά Σέρβοι καί Ἕλληνες θά ἀντιδράσουν καί μέ τή βοήθεια τῶν Με γάλων Δυνάμεων λίγους μῆνες ἀργότερα στό συνέδριο τοῦ Βερολίνου (1878) θά ἀνατρέψουν τή συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Στόν πόλεμο πού διεξήγαγε ἡ Σερβία ἐναντίον τῆς Τουρκίας, 1876-78, ὁ σερβικός στρατός ἔφθασε μέχρι τό Κοσσυφοπέδιο. Σύμφωνα ὅμως μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ συνεδρίου τοῦ Βερολίνου (1878), τά σύνορα τῆς Σερβίας τέθηκαν πιό βόρεια ἀπό τόν πραγματικό πυρήνα τοῦ μεσαιωνι κοῦ σερβικοῦ κράτους. Περιοχές ὅπως τό Κοσσυφοπέδιο, ἡ Ράσκα ἤ Σάντζακ καί ἡ Παλαιά Σερβία, δηλ. ἡ περιοχή τῶν Σκοπίων, τοῦ Κου μάνοβο, Κράτοβο, Τέτοβο, τμήματα τῆς δυτικῆς Μακεδονίας ὅπως τό Γκόστιβαρ, Κίτσεβο, Ντέμπαρ, ἀλλά καί οἱ περιοχές τοῦ Πρίλεπ καί τοῦ Τίτο Βέλες ἔμειναν ἔξω ἀπό τή Σερβία καί παρέμειναν στούς Ὀθωμα νούς.17 Σύμφωνα μέ μία ἔκθεση πού ἔκαναν ἀξιωματικοί του γαλλικοῦ στρατοῦ, πού στάθμευαν στή Δαλματία, γιά τίς ἀνάγκες τοῦ Ὑπουργείου Ἄμυνας τῆς Γαλλίας, κατά τή διάρκεια τοῦ 19ου αἰώνα, ὁ ἀριθμός τῶν πο λιτῶν ὀρθοδόξου θρησκεύματος στήν τότε “Μακεδονία” ἦταν τρεῖς φορές μεγαλύτερος ἀπό τόν ἀριθμό τῶν μουσουλμάνων, ἐνῶ ἡ γλώσσα τοῦ ἐκεῖ σλάβικου στοιχείου ἦταν ἀποκλειστικά καί μόνο ἡ σερβική.18 Ἀπό τά μέχρι τώρα ἱστορικά στοιχεῖα διαπιστώνουμε ὅτι οἱ πρῶτοι πού ἐπιδίωξαν νά καταλάβουν ἐδάφη σερβικά (Παλαιά Σερβία) καί ἑλλη νικά τῆς Μακεδονίας ὅταν ἄρχισε νά κλονίζεται ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρα τορία ἦταν οἱ Βούλγαροι, χωρίς ὅμως νά ἰσχυρίζονται ὅτι εἶναι Μακε δόνες. Μεγάλη σημασία γιά τούς Σέρβους, σχετικά μέ τήν ἐξέλιξη τοῦ δι κοῦ τους ζητήματος στήν περιοχή τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ, ἦταν οἱ ἀλλαγές πού σημειώθηκαν στή χώρα, στίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰώνα, μέ τήν ἀνάδειξη τῆς δυναστείας Καρατζόρτζεβιτς στήν ἐξουσία (1903) καί τήν ψήφιση τοῦ Δημοκρατικοῦ Συντάγματος.19 Οἱ ἰσχυρισμοί τῶν Σέρβων πολιτικῶν παρα γόντων σχετικά μέ τήν ὕπαρξη πολυάριθμων Σέρβων, ἱστορικῶν μνημείων καί δικῶν τους ἐθίμων στήν κεντρική καί βόρεια ΠΓΔΜ καθώς καί γιά τήν ὀρθότητα τῆς ὀνομασίας ‘Παλαιά Σερβία’ καί ὄχι ‘Μακεδονία γιά τή συγκριμένη περιοχή ἦταν ἀπόλυτα ταυτόσημοι μέ τούς ἰσχυρισμούς πολ λῶν γνωστῶν Σέρβων καί ξένων ἐπιστημόνων καί σλαβολόγων.20 Ρωσο-τουρκικό πόλεμο τοῦ 1877-1878. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν μία τεράστια Βουλγαρία πού περιλάμβανε: τήν κυρίως Βουλγαρία, τήν Ἀνατολική Ρωμυλία, ὅλη τη Μακεδονία (ἐκτός τῆς Θεσσαλονίκης καί μέρος τῆς Χαλκιδικῆς) καί μέρος τῆς σημερινῆς Ἀλβανίας. Βλ. Τ.Ἠλιαδάκη, Ἀπό τό Μακεδονικό στή Νέα Τάξη καί στό Σκοπιανό, Ἀθήνα 1995, σ.26 17 Μ.Vojvodic, ὃ. π., σ.35 18 Μ.Vojvodic, ὃ. π., σ.35 19 M.Vojvodic, ὃ. π., σ.40 20 M.Vojvodic, ὃ. π., σ.45
Τέλη 19ου - ἀρχές 20ου αἰώνα ὁ γνωστός Σέρβος ἀνθρωπογεωγράφος
Jovan Cvijić στό ἔργο τοῦ “Remarques sur l’ ethnographie de la Makedoine”, πού ἐκδόθηκε στό Παρίσι, ὑπογραμμίζει ὅτι ἡ εὐρύτερη περιοχή τῶν Σκοπίων, τοῦ Κράτοβο, τοῦ Τέτοβο καί ὁλόκληρη ἡ περιοχή τοῦ σημερινοῦ Κοσσυφοπέδιου, ἀποτελοῦσαν τμήματα τῆς Παλαιᾶς Σερβίας. Αὐτό τό στήριζε τόσο ἀπό ἐθνογραφική ἄποψη ὅσο καί ἀπό τό γλωσσικό ἰδίωμα πού μιλοῦσαν οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς. Ὅπως τόνιζε ὁ ἴδιος, οἱ σερβικές αὐτές περιοχές κακῶς ἄρχισαν νά ἀποκαλοῦνται, στίς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 19ου αἰώνα, ‘Μακεδονία’. Ἐδῶ πρέπει νά ποῦμε ὅτι σύμφωνα μέ τή σερβική ἱστοριογραφία ἡ Πα λαιά Σερβία ἁπλωνόταν στό νότο μέχρι τό Μοναστήρι (Βιτώλια), τή Στρώμνιτσα, τό Πρίλεπ καί στήν ἀνατολή μέχρι τά βουνά τοῦ Πιρίν καί πέρα ἀπό τίς περιοχές αὐτές ἦταν ἡ Μακεδονία. Ἐδῶ δέν πρόκειται γιά καμία ἄλλη ἐκτός ἀπό τήν ἑλληνική Μακεδονία, τό Ἀρχαῖο Ἑλληνικό Μακεδονικό Βασίλειο. Οἱ περιοχές τῆς Παλαιᾶς Σερβίας μαζί μέ τό Κοσσυφοπέδιο ἀποτε λοῦσαν τόν πυρήνα τοῦ σερβικοῦ μεσαιωνικοῦ κράτους. Ο Cvijić ἀνα φέρει ὅτι ὅλα τά μνημεῖα τοῦ σλαβικοῦ πολιτισμοῦ, πού βρίσκονται στίς περιοχές αὐτές εἶναι ἀποκλειστικά καί μόνο σερβικά. Πρέπει νά ἀνα φέρουμε ὅτι τά ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς ἔρευνας καί οἱ ἰσχυρισμοί τοῦ Jovan Cvijić, συμφωνοῦσαν ἀπόλυτα μέ τά ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν πού ἔκαναν καί οἱ ἐπιφανεῖς σλαβολόγοι Niderle καί Florinski.21 Ἀξιόλογα εἶναι ἐπίσης καί τά ἀποτελέσματα στά ὁποῖα κατέληξαν καί ἄλλοι ἐπιφανεῖς ἐπιστήμονες. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, ὁ Aleksandar Belić καί ὁ Rista Nikolić ἐπιβεβαιώνουν, βάσει τῶν δικῶν τους γλωσσολο γικῶν καί ἐθνογραφικῶν ἐρευνῶν, ὅτι τήν ἴδια γλώσσα (σερβική) πού μι λοῦσε ὁ πληθυσμός τῆς κεντρικῆς Σερβίας, τῆς περιοχῆς Μοράβα, μιλο ῦσαν καί οἱ κάτοικοι τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Πριζρένης (τοῦ σημερι νοῦ Κοσσυφοπέδιου), τῶν Σκοπίων, τοῦ Κράτοβο καί τοῦ Τέτοβο. Ἐπί σης οἱ ἴδιοι ἀποφαίνονται ὅτι οἱ συγκριμένες περιοχές εἶναι ἀπόλυτα σερβικές. Παρόμοια ἀποτελέσματα ἐρευνῶν ἐπιβεβαίωσαν καί οἱ ἐπιστή μονες πού ἀσχολήθηκαν μέ τή διερεύνηση τῆς Slavas, ‘τῆς οἰκογενειακῆς ἑορτῆς τοῦ σπιτιού’ στό χῶρο τῆς ΠΓΔΜ. Η Slava εἶναι ὀρθόδοξη ἑορτή πρός τιμή τοῦ προστάτη ἅγιου ὅλης της οἰκογένειας. Εἶναι καθαρῶς σερ βικό ἔθιμο καί κάτι παρόμοιο μέ τή δική μας ὀνομαστική ἑορτή. Γιά τήν ὕπαρξη λοιπόν αὐτοῦ τοῦ σερβικοῦ ἐθίμου στήν σημερινή ΠΓΔΜ, ἔγραψε ὁ Ρῶσος σλαβολόγος Ivan S. Jastrebov, καθώς καί ὁ Bozidar A. Prokic, τό ἔτος 1902, στό ἔργο «Vojvoda Ivac. Najstariji istorijski spomen o slavi u Makedoniji» ὅπου μεταξύ ἄλλων ἀναφέρει ὅτι μέ βάση τά σημαντικότερα
ἱστορικά στοιχεῖα γιά τή θρησκευτική ἑορτή Slava ἀποδεικνύεται ὅτι ἑορ ταζόταν καί στήν σημερινή ΠΓΔΜ ἀπό τόν 11ο αἰώνα.22 Ἕνα ἄλλο πολύ σημαντικό στοιχεῖο εἶναι καί οἱ σερβικοί οἰκισμοί τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ. Ἐδῶ μιλᾶμε γιά παλιά χωριά πού βρίσκονται στά βόρεια διαμερίσματα, κυρίως στήν εὐρύτερη περιοχή τῶν Σκοπίων καί τοῦ Κουμάνοβο ὅπου οἱ Σέρβοι θεωροῦνται αὐτόχθονος πληθυσμός. Με ρικά μόνο ἀπό αὐτά βάσει τῆς ἐπίσημης ἀπογραφῆς τοῦ 1981 εἶναι:23 To Nikuljane, τό ὁποῖο βρίσκεται σέ ἀπόσταση 23 χιλιομέτρων βο ρειοδυτικά τοῦ Κουμάνοβο. Πρόκειται γιά σερβικό χωριό τό ὁποῖο ἱδρύ θηκε τό 1750. Στήν ἀπογραφή τοῦ 1981, τό 97,2% τῶν κατοίκων ἦταν Σέρ βοι. Τό Selemli, τό ὁποῖο βρίσκεται στό Δῆμο Γευγελής, στή νότια ΠΓΔΜ, δέκα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά τῆς Λίμνης Δοϊράνης. Ἐδῶ οἱ Σέρβοι τό 1981 ἦταν τό 92,5% τοῦ πληθυσμοῦ. Τό Četirce ποῦ ἀπέχει 18 χιλιόμετρα ἀπό τήν πόλη τοῦ Κουμάνο βο, ἱδρύθηκε τό 1810. Ἐδῶ οἱ Σέρβοι κάτοικοι ἦταν 89,6%. Τό Karabičane, τό ὁποῖο ἀνήκει στό Δῆμο τοῦ Κουμάνοβο. Ἐδῶ ὑπάρχουν ἴχνη οἰκισμοῦ ἀπό τόν μεσαίωνα, ἐνῶ τό σημερινό χωριό ἱδρύ θηκε γύρω στά 1870. Τό 1981, τό 89,2% ἦταν Σέρβοι. Τό Staro Nagoričane ποῦ ἀνήκει στό Δῆμο τοῦ Κουμάνοβο συμπε ριλαμβάνει καί μερικά ἄλλα μικρότερα χωριά. Στό κυρίως χωριό βρίσκεται ἡ ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, δωρεά τοῦ Σέρβου βασιλιᾶ Μιλούτιν (1282-1321). Τό ἔτος 1981, τό 87,5% τῶν κατοίκων ἦταν Σέρβοι. Τό Novo Selo, τό ὁποῖο βρίσκεται 17 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά τοῦ Κουμάνοβο, τό 1981, εἶχε 86,2% Σέρβους. Τό Rečica, τό ὁποῖο ἀνήκει στό Δῆμο τοῦ Κουμάνοβο, εἶχε 86,1% Σέρβους. Τό Algunja, τό ὁποία βρίσκεται ἐπίσης στό Δῆμο τοῦ Κουμάνοβο. Μέχρι τό ἔτος 1912 ζοῦσαν Σέρβοι καί Ἀλβανοί, ἐνῶ, μετά τήν ἀπελευ θέρωση ἀπό τούς Ὀθωμανούς οἱ Ἀλβανοί ἀποσύρθηκαν. Τό 1981, τό 83,8% τοῦ πληθυσμοῦ ἦταν Σέρβοι. Τό Suševo βρίσκεται σέ ἀπόσταση 27 χιλιομέτρων ἀπό τό Κουμάνο βο καί κοντά στά σημερινά σύνορα Σερβίας - ΠΓΔΜ. Μέχρι τά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα, τό Susevo ἦταν καθαρῶς σερβικό χωριό, ὅμως, τήν περίοδο αὐτή οἱ Ἀλβανοί ἀπό τήν κοιλάδα τοῦ Πρέσεβο, πού τώρα ἀνήκει στή νότια Σερβία, ἔκαναν ἐπίθεση εἰς βάρος τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ τῆς εὐρύτερης περιοχῆς μέ ἀποτέλεσμα πολλοί Σέρβοι νά ἐγκαταλείψουν τίς 22 M.Vojvodic, ὃ. π., σ.45
23 Τά χωριά πού ἀναφέρονται στή συνέχεια βλ. S.Kicosev: Srbi u Makedoniji, Novi Sad
ἑστίες τους. Μετά τό 1913, οἱ Σέρβοι ἐπανῆλθαν καί βάσει τῆς ἀπογρα φῆς τοῦ 1981, εἶχαν τήν πλειοψηφία μέ 73,2%. Τό Tabanovce, τό ὁποῖο βρίσκεται 18 χιλιόμετρα βόρεια τοῦ Κου μάνοβο. Τό 1981 οἱ Σέρβοι ἦταν 63,2% τοῦ πληθυσμοῦ. Τό Kučevište, τό ὁποῖο ἀνήκει στό Δῆμο Σκοπίων. Πρόκειται γιά παλιό μεσαιωνικό οἰκισμό τῶν Σέρβων, πού ἀναφέρεται, γιά πρώτη φορᾶ, τό ἔτος 1348, ὡς τό μέρος καταγωγῆς τοῦ Σέρβου ἄρχοντα Radoslav. Στό χωριό βρίσκεται ἡ ἐκκλησία τῆς Θεοτόκου καί σέ ἀπόσταση δυό χιλιο μέτρων ἡ μονή τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, πού κτίστηκε στό δεύτερο μισό του 14ου αἰώνα, τήν ἐποχή τοῦ Σέρβου βασιλιᾶ Οὔρεση. Τό ἔτος 1981, οἱ Σέρβοι ἀποτελοῦσαν τό 47,9% τοῦ πληθυσμοῦ. Ὑπάρχουν ἀκόμα καί πολλά ἄλλα παλιά σερβικά χωριά στά ὁποῖα οἱ Σέρβοι εἶναι αὐτόχθονες καί εἶχαν τήν πλειοψηφία, στήν ἀπογραφή τοῦ 1981, ὅπως: To Crničani, Tromedja, Umin Dol, Čučer, Marvinci, Rudnik, Ljubodrag, Mrševci, Brzak, Dolno Konjare, Sretenovo, Banjane, Korešnica, Gorno Konjare, κ.α.
Ἐπίσης πρέπει νά τονίσουμε ὅτι στό νότιο τμῆμα τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ ὑπάρχει καί ἑλληνική μειονότητα. Ἡ μειονότητα αὐτή στά μέσα του 19ου αἰώνα ἦταν πλειονότητα καί ἐκτεινόταν βόρεια τῶν ἑλληνικῶν συνόρων ἀπό τήν Ἀχρίδα, τό Μοναστήρι, τή Γευγελή καί τή Στρώμνιτσα ἕως βόρεια στό Κρούσεβο καί τό Πρίλεπ. Κατά τά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα οἱ χριστιανοί τῆς Πελαγονίας (περιοχή Μοναστηρίου – Κρουσόβου), πού ἦταν κατ’ ἐξοχήν Ἕλληνες, διακρίνονταν σέ δυό γλωσσικές ὁμάδες: τούς σλαβόφωνους, οἱ ὁποῖοι ἦταν κυρίως γεωργοί καί κτηνοτρόφοι καί τούς βλαχόφωνους πού προέρχονταν ἀπό τήν περιοχή τῆς Μοσχόπολης24 τῆς Βορείου Ἠπείρου, ἀπ’ ὅπου εἶχαν μεταναστεύσει μαζικά κατά τόν 18ο αἰώνα, ἐξαιτίας τῆς καταστροφῆς τῆς πόλεώς τους καί τοῦ διωγμοῦ ἀπό 24 Ἡ Μοσχόπολη βρίσκεται δυτικά τῆς Κορυτσᾶς στή Βόρειο Ἤπειρο. Τόν 18ο αἰώνα ἦταν ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα ἐμπορικά καί πολιτιστικά κέντρα στά Βαλκάνια. Τήν περί οδο τῆς μεγάλης ἀκμῆς τῆς πόλης, τή δεκαετία τοῦ 1730, ὁ πληθυσμός ἔφτανε τίς 60000. Μαρτυρία τῆς μεγάλης ἀκμῆς εἶναι οἱ ἐπιβλητικοί ναοί τοῦ Ἁγίου Νικολάου (1721), τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου (1721) καί τῶν Ταξιαρχῶν (1722) μέ τίς πολλές καί ἀξιόλογες ἁγιογραφίες. Ἡ πόλη κατοικοῦνταν ἀπό Ἕλληνες – Βλάχους καί ἦταν ἕνα ἀπό τά σημα ντικότερα βλαχόφωνα κέντρα, μέ κύρια ἐνασχόληση τό ἐμπόριο, τήν κτηνοτροφία, τήν κατεργασία μαλλιοῦ, ταπητουργίας καί βυρσοδεψίας. Ἡ πόλη ἦταν γνωστή καί γιά τήν σιδηρουργία, ἀργυροχοΐα καί χαλκουργική. Στή Μοσχόπολη ἱδρύθηκε σχολεῖο τό 1744 μέ τήν ὀνομασία Ἑλληνικόν Φροντιστήριον, τό ὁποῖο ἐξελίχθηκε σέ σημαντικό ἐκπαιδευτι κό κέντρο τῆς περιοχῆς. Στήν πόλη ἱδρύθηκε, τό 1731, καί τυπογραφεῖο, τό ὁποῖο ἦταν τό δεύτερο στό χῶρο τοῦ ὑπόδουλου ἑλληνισμοῦ μετά ἀπό αὐτό τῆς Κωνσταντινούπο λης. Ἐκεῖ τυπώθηκε καί τό πρῶτο τετράγλωσσο λεξικό Ἑλληνικῆς, Ἀλβανικῆς, Βλάχικης καί Βουλγαρικῆς γλώσσας). Ὅμως τό 1769 λόγω τῆς συμμετοχῆς τῆς πόλης στήν προε τοιμασία τῆς ἐξεγέρσεως τοῦ 1770 (Ὀρλωφικά), ἡ πόλη ὑπέστη μεγάλες λεηλασίες ἀπό τούς μουσουλμάνους. Οἱ μεγαλύτερες ὅμως καταστροφές σέ πολύτιμους πολιτιστικούς θησαυρούς ἔγιναν τό 1788 ἀπό τά στρατεύματα τοῦ Ἀλί Πασᾶ. Ἡ Μοσχόπολη στή συ νέχεια δέν μπόρεσε νά ἀνακτήσει τήν παλιά δόξα της. Οἱ περισσότεροι Μοσχοπολίτες μετανάστευσαν.
τούς Ὀθωμανούς. Ἡ παιδεία, ἡ ἐκκλησία καί ἡ κουλτούρα στήν βόρεια αὐτή περιοχή ἦταν καθαρά ἑλληνική καί στό σύνολό τους οἱ χριστιανοί κάτοικοι εἶχαν στραμμένο τό βλέμμα πρός τόν ἑλληνισμό καί τό Οἰκουμε νικό Πατριαρχεῖο. Ἡ δημιουργία βουλγαρικῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως στήν Πελαγονία καί γενικότερα στή βόρεια Μακεδονία ἄρχισε στά μέσα του 19ου αἰώνα καί ἐντάθηκε μέ τήν ἵδρυση τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας. Ὁ ἑλληνισμός λόγω τῶν πιέσεων μειώθηκε μέχρις ἐξαφανίσεως στήν περιοχή τῆς Ἀχρίδας καί τῶν Σκοπίων, παρέμεινε ὅμως ἰσχυρός καθ’ ὅλη τη διάρκεια τοῦ 20ου αἰώνα στήν περιοχή τῆς Πελαγονίας μέ βασικά προπύργια τό Μοναστήρι καί τό Κρούσεβο.25 Μεγάλο παράδειγμα τῆς ἑλ ληνικῆς αὐτοσυνειδησίας τῆς κοινότητας τοῦ Μοναστηρίου εἶναι τό ὑπόμνημα πού ἀπηύθυναν πρός τίς Μεγάλες Δυνάμεις καί συγκεκριμένα πρός τό Γάλλο ὑπουργό Ἐξωτερικῶν Ντελκασέ τό 1903, τό ὁποῖο μεταξύ ἄλλων ἔλεγε: “…λαλοῦμεν ἑλληνιστί, βουλγαριστί, βλαχιστί, ἀλβανιστί, ἀλλ’ οὐδέν ἧττον ἐσμέν ἅπαντες Ἕλληνες καί οὐδενί ἐπιτρέπομεν ν’ ἀμφισβη τεῖ πρός ἠμᾶς τοῦτο”. Στό Κρούσεβο ἐπίσης ὁ βλαχόφωνος ἑλληνισμός εἶχε ἀνέκαθεν τήν πλειοψηφία. Ἐκεῖ, ἄνθησε τό ἐμπόριο καί ἡ Παιδεία σέ τέτοιο μάλιστα βαθμό ὥστε νά ἀναδειχθοῦν ἀπό τήν περιοχή πέντε καθηγητές τῶν Πανεπιστημίων Ἀθηνῶν καί Θεσσαλονίκης, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ὁ Ἀλέξανδρος Σβῶλος. Λόγω λοιπόν τοῦ ὅτι οἱ Σέρβοι θεωροῦσαν ζωτικῆς σημασίας τήν περιοχή τῆς Παλαιᾶς Σερβίας καί τοῦ Κοσσυφοπεδίου, τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1912, μαζί μέ τίς σύμμαχες βαλκανικές χῶρες Ἑλλάδα καί Βουλγαρία, ξεκι νοῦν τόν πόλεμο κατά τῶν Τούρκων. Ἀμέσως καί χωρίς μεγάλη ἀντίσταση οἱ ἰσχυρές σερβικές δυνάμεις ἀπελευθέρωσαν τήν Παλαιά Σερβία καί τό Κοσσυφοπέδιο. Μάλιστα ἔφτασαν μέχρι καί τίς ἀκτές τῆς σημερινῆς Ἀλ βανίας, ὅμως ἀναγκάστηκαν νά ἀποσυρθοῦν ἀπό ἐκεῖ κάτω ἀπό τήν πίε ση τῶν Μεγάλων Δυνάμεων πρός ὄφελος τοῦ σχηματισμοῦ ἀνεξάρτητου Ἀλβανικοῦ κράτους. Οἱ ἐδαφικές διεκδικήσεις τῶν Σέρβων στόν μακεδονι κό χῶρο, ἐκτός ἀπό τό βιλαέτι τοῦ Κοσσυφοπεδίου, ἐκτείνονταν στά βόρεια διαμερίσματα τῶν βιλαετίων Μοναστηρῖου καί Θεσσαλονίκης, δη λαδή ὡς τήν γραμμή Πρίλεπ – Μοναστηρίου – Ἀχρίδας (στό βιλαέτι Μο ναστηρῖου) καί στήν κοιλάδα τῆς Στρώμνιτσας (βιλαέτι Θεσσαλονίκης), χωρίς βέβαια νά διαθέτουν τά ἀπαραίτητα λαϊκά ἐρείσματα ἀνάμεσα στούς συμπαγεῖς σλαβόφωνους πληθυσμούς. Μετά τή λήξη τοῦ πολέμου, ἄρχισαν διαπραγματεύσεις γιά τήν δια νομή τῆς Μακεδονίας. Οἱ Βούλγαροι, βλέποντας ὅτι μέ διαπραγματεύσεις δέν θά πετύχουν τό σκοπό τους, στίς 16 Ἰουνίου 1913 ἐπιτέθηκαν αἰφνι 25 Στά τέλη τῆς Τουρκοκρατίας ἡ ἑλληνική κοινότητα Μοναστηρῖου συντηροῦσε 17 ἐκ παιδευτικά ἱδρύματα μέ 2500 περίπου μαθητές. Κων. Βακαλόπουλου, ὃ. π., σσ. 364-365.
διαστικά κατά τῶν Ἑλλήνων καί Σέρβων. Ἔτσι ξεκίνησε ὁ Δεύτερος Βαλ κανικός πόλεμος, ὁ ὁποῖος εἶχε δυσμενῆ κατάληξη γιά τή Βουλγαρία. Ἡ ἥττα τῆς Βουλγαρίας, ἐπισφραγίσθηκε μέ τή συνθήκη τοῦ Βουκουρεστί ου, στίς 10 Αὐγούστου 1913. Μέ τή συνθήκη αὐτή ἡ Σερβία κατάφερε νά πάρει ὅλη τη σημερινή ΠΓΔΜ, ἑξαιρουμένης τῆς Στρώμνιτσας. Οἱ βουλγα ρικές ὅμως ἐπιδιώξεις, συνεχίσθηκαν καί μέ τό ξέσπασμα τῶν δυό Παγκο σμίων πολέμων. Ὅλη αὐτήν τήν περίοδο ἡ Σερβία δέν ἐνδιαφέρθηκε οὐσιαστικά γιά τήν Βόρεια Μακεδονία ἀλλά κυρίως γιά τήν Παλαιά Σερβία καί τήν ἔξοδό της στήν Ἀδριατική θάλασσα. Ἡ Βουλγαρία πάλι ἐνδιαφέρθηκε γιά τήν ἀπόκτηση ἐδαφῶν τόσο στήν Παλαιά Σερβία ὅσο καί στήν Μακεδονία ὅπου θεωροῦσε τούς σλαβόφωνους κατοίκους Βουλγάρους, ἀλλά ποτέ δέν ἰσχυρίστηκε τήν ὕπαρξη κάποιου ξεχωριστοῦ Μακεδονικοῦ ἔθνους. Ὁλοκληρώνοντας μποροῦμε συμπερασματικά νά ποῦμε: α) Ἡ περιοχή τῶν Σκοπίων καί τοῦ Τετόβου δέν ἀποτελοῦσε ποτέ τμῆμα τῆς ἱστορικῆς Μακεδονίας ἀλλά τῆς Παλαιᾶς Σερβίας. β) Πρίν ἀπό τόν Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, δέν ἀνέφερε ποτέ κανένας, οὔτε καί ἀπό τούς μετέπειτα δημιουργούς της Λαϊκῆς Δημοκρατίας τῆς “Μακεδονίας”, ὅτι στήν περιοχή τῆς σημερινῆς ΠΓΔΜ - ἐπονομαζόμενη τότε Νότια Σερβία ἤ διοίκηση τοῦ Βαρδάρη - ὑπάρχει ἕνα ξεχωριστό ἰδιαίτερο ἔθνος “Μακεδονικό”. Η παρούσα εργασία δημοσιεύθηκε στόν « Εκκλησιολόγο» -Πάτρα 19 & 23 Δεκ 2008.
Γεώργιος Νεκτάριος Αθ. Λόης, Ph.D
Καθηγητής (ΣΕΠ) Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών Τακτικό Μέλος Ι.Ε.Θ.Π. - Καριπείου ΜελάθρουΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ἀγγελόπουλου Ἀθ. Ὁ Κόσμος τῆς Ὀρθοδοξίας στά Βαλκάνια Σήμερα – Ἡ Ἐτεροδιδασκαλία τοῦ Φυλετισμοῦ κατά τά “ΕΓΓΡΑΦΑ ΠΑΤΡΙΑΡ ΧΙΚΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1852-1873, ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ 1908”, Θεσσαλονίκη 1995. Ἀγγελόπουλου Ἀθ. Ὁ κόσμος τῆς Ὀρθοδόξιας – Ἡ Σερβική Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, Θεσσαλονίκη 1984. Ἀγγελόπουλου Ἀθ. Ἑλληνορθόδοξες κοινότητες τῆς σημερινῆς νοτίου Γιουγκοσλαβίας (β μισό τοῦ 19ου αἱ.) στόν τ. “Ἡ διαχρονική πορεία τοῦ κοινοτισμοῦ στή Μακεδονία”, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 93-103. Βακαλόπουλου Κων. Ἱστορία τοῦ βόρειου ἑλληνισμοῦ – Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1990 Ἠλιαδάκη Τ. Ἀπό τό Μακεδονικό στή Νέα Τάξη καί στό Σκοπιανό, Ἀθήνα 1995 Λόη Γεωρ. Νέκ., Τό Μακεδονικό ζήτημα ἀπό πολιτικῆς καί ἐκκλησιαστι κῆς πλευρᾶς στήν Γιουγκοσλαβία (1918-1991), Ἀθήνα 2002.
Κicosev S. Srbi u Makedoniji, Novi Sad 1992, σ. 109.
Ostrogorski Georgije. Istorija Vizantije, Beograd 1969, σ. 486.
Ostrogorski Georgije, Serska Oblast posle Dusanove smrti, Beograd 1965. Popović Radomir, Bugarska Egzarhija – Istorijsko – kanonski aspect,
Glasnik, br. 4 , Beograd - April 2006
Popović Radomir, Srpska crkva, Beograd 1997
Slijepčević Djoko: Istorija srpske pravoslavne crkve. t.III, Beograd 1962. Stanojević Stanoje, Istorija srpskog naroda, Beograd 1926.
Veselinović Rajko, Istorija Srpske pravoslavne crkve sa narodnom
istorijom, t. 1, Beograd 1966
Veselinović Rajko, Arsenije III Crnojević u istoriji i književnosti,
Beograd 1949.
Vojvodic Μ. Srbija i makedonsko pitanje, istorijski glasnik sv. 1-2,
