* Το πρύτο κεψενο του βιβλίου το&του με τίτλο "Απο τη Δημοκρατία ατη Ααο- κρατύο" δημοβιεΰεται γυα πρύτη φορα Οτη /λώοοα-μαί απευθείας απο το χειρό- γροφο. Το δεΟτερο μέρος του βιβλίου αποτελείται απο τίοοερα κριτικά άρθρα του Ovffpafta γ\α πολλά βιβλώ που κυκλοφόρηΟαν Οτο εξυτερικο ή οτα ελλη νικά και οφ ορουν τη ού^χρονη Ελλάδα. * Τα κεήιενα είναι πλήρη και χυρις ουντομεΰαείΐ. Η οειρα twv άρθρων του δευ τέρου μίρουί είναι χρονολογική. Όλα τα κείμενα έχουν Οτοιχειοθετηθει με το μονοτονικο βύβτημα. * To COPYRIGHT διατηρεί ο Λ. Σ. Σταυριανος. ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ 1. ΑΘΗΝΑ Τ ηλ .: 546.241
εχδοσεις
*καλ6ος»
ΛΕΥΤΕΡΗΣ I . ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ
ΑπΟ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Β Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο
Ο καθηγητης Λευτέρης Σ. Σταυριανος
γεννήθηκε το 1913 στο Βανκούβερ
του
Καναδα, απο έλληνες γονείς που κατάγον
ταν απο τη Σίφνο. Αποφοίτησε (1933)
απο
το πανεπιστήμιο BRITISH COLUMBIA
του
Βανκούβερ και πήρε τα ΜΑ και PHD απο το
CLARKT UNIVERSITY τηςΜασσαχουσέτης το
1934 και 1937 αντίστοιχα.
Διατέλεσε καθηγητης στο QUEENS U-
NIVERSITY του Καναδα, στο SMITH COL
LEGE και στο NORTHWESTERN
UNIVER
SITY του Ιλλινόις, όπου απο το 1972 είναι
ομότιμος καθηγητης της Ιστορίας ,
Κατα καιρούς πήρε επτά υποτροφίες για
διάφορες επιστημονικές έρευνες πάνω στη
σύγχρονη ιστορία, στα προβλήματα συμπε
ριφοράς, κ.ά. Στα 1938-39, ήρθε στην Α
θήνα με υποτροφία της ROYAL
SOCICTY
OF CANADA για ιστορικές έρευνες.
Ο καθηγητης Λευτέρης Σταυριανος έχει
δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό άρθρων και δο
κιμίων και δεκαπέντε βιβλία, ανάμεσα στα
οποία τα: BALKAN FEDERATION
(1945),
THE BALKANS SINCE 1453 (1953),ΜΑί !’Γ>
PAST AND PRESENT (1971), κλπ, Ο συγ
γραφέας έχει επίσ·-ς αρκετή ανέκδοτη ερ
γασία .
Τ Γ Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Α: ΑΪΤΟ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ
I. Να Διδασκόμαστε απο το ΤΤαρελθον... 11
II. Η Ελλάδα και ο Τρίτος Κόσμος... 14
III. Το Μέλλον στην ΤΤολιπκη: ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ. 16
IV. Το Μέλλον στην Οικονομία:
ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ... 27
V. Το Μέλλον στην ΚουλτοΟρα:
ΝΑ ΥΤΤΗPEΤΟΥΜΕ ΤΟ Λ Α Ο ..
35
V I, Το Μέλλον στις Διεθνείς Σχέσεις:
ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ... 43
V II, Απο τη Δημοκρατία στη Λαοκρατία... 49
Β: ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ (ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ)
1. Ελλάδα: η "Λευκή Βίβλος του ΕΑΜ(1945). 57
2. Η Άλλη Ελληνικη Ιστορία (1971)... 64
3. "Η Καλύτερη ΤΤαλιοκυβέρνηση απο τον
Κάιρο του ΤΤερικλη" (1973)
79
4. Λ ΒρΓταννικη ΤΓολιτικη προς τα Αντιστα
σιακό Κινήματα στην Ελλάδα και στη Γι
ουγκοσλαβία J9 7 '5 )... . 87
I. Να Διδοΰκόμαοτε απο το ΤΤαρελθον
Ζούμε σε μια εποχή μεταβατική όπου τα *άντα αλλάζουν, τα πάντα ανατρέπονται. Ο ρυθμός της αλλαγής είναι τόσογρήγορος ώστε μπορούμε να την αποκαλέσουμε εποχή της επανάστασης. Αυ τή η επανάσταση επιδράει σ’ όλους τους λαούς του κόσμου και d’ όλες τις σφαίρες της ζωής-τους. Οι Έλληνες επηρεάζονται πιο πολυ απο τους περισσότερους λαούς, γιατί είναι πιο ευάλωτοι. Η χώρα-τους είναι μικρή και σε στρατηγικη θέση' έτσι, για αιώνες, οι μεγάλες δυνάμεις δεν την έβλεπαν οαν εΟτύα του Ελληνικού Λαου, αλλα σαν "προσοδοφόρο ακίνητο", όπως την περιέγραψε πρόσφατα αμερικανος στρατιωτι κός. Αυτο το "ακίνητο" έχει αγοραστεί και πουληθεί πολλές φο ρές κατα τα 150 τελευταώ χρόνια. Έχει αγοραστεί απο ξένους που χρησιμοποίησαν την Ελλάδα σαν πιόνι-τους στη διεθνή σκα- κιέρα* έχει πουληθεί απο Έλληνες που συνήθως μασκαρεΟονταν σε εθνικιστες, αλλα που περισσότερο ενδιαφέρονταν για τη δια τήρηση της αρχής στην Αθήνα και το άνοιγμα λογαριασμού σε ελ βετική τράπεζα, παρα για την προώθηση των συμφερόντων της χώρας-τους. Σ ’ όλη αυτήν την αγοραπωλησία, ο ελληνικός λαος πληρώνει πάντα το τήιημα* και το τψημα είναι πάντα η εκμετάλ λευση απο τα ξένα συμφέροντα και τα ανδρείκελά-τους στην Α θήνα, στηριγμένα στις λόγχες και στο χρυσάφι των ξένων, που κατα καιρούς έχει εμφανιστεί σα ρούβλι, σα φράγκο, σαμάρκο,σα στερλίνα και σα δολλάριο. Σε μιαν επαναστατική περίοδο σαν την τωρινή, ο Ελληνικός Λαος είναι σε ιδιαίτερα επικίνδυνη θέση. Οι αμερικάνικες πυρη νικές βάσεις σημαδεύουν τη χώρα-του σαν κακοφορμισμένα σπυ ριά, έτσι που να διακυβεΰεται η ίδια η φυσική-του επιβίωση, σε περίπτωση πολέμου. Η μεγάλη εθνική ανάγκη σήμερα είναι να α νατρέψει το "καθοδηγητικο" πρότυπο του παρελθόντος και να α- ποτινάξει τα δεσμα που έχουν κάνει τη χώρα-του παίγνιο των Μεγάλων Δυνάμεων, παρα την κατ’ όνομα ανεξαρτησία που κερ- δήθηκε στη δεκαετία του 1820. Για να απαλλαγεί απο αυτα τα δεσμα, πρέπει να ανακαλύψει πώς χαλκεύτηκαν και γιατί έγιναν αποδεκτα. Για να ανακαλύψει αυτο πρέπει να μελετήσει το πα ρελθόν και να διδαχτεί απο τα μαθήματά-του. ΤΤρέπει να μελετή σει την ιστορύϊ, όχι μόνο τη δική-του, αλλα κι άλλων λαων. -11-Σήμερα ο κόσμος μικραίνει γοργά, χάρη στα μοντέρνα μέθα ε πικοινωνίας και μεταφορας. Όλα τα έθνη έχουν γίνει γείτονες μέθα στο γήινο χωρίο όπου ζούμε. Μερικοί απ’ αυτους τους γεί τονες έχουν κερδίσει μεγάλες νίκες στη σημερινη μάχη για εθνι κή ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη, ενω άλλοι έχουν υπο- στει σοβαρές ήττες. Τα περισσότερα έθνη έχουν δοκιμάσει και νίκες και ήττες. Ο λαος του ΤΤαρισιου, για παράδειγμα, μπόρεσε να πάρει την εξουσία στα 1871 και να εγκαθιδρύσει την Κομμού- να-του, αλλα δεν ήξερε πώς να κρατήσει αυτήν την εξουσία και ηττήθηκε δυο μήνες αργότερα. Στα 1917 ο ρώσικος λαος ήξερε και πώς να πάρει την εξουσία και πώς να την κρατήσει και πώς να προχωρήσει, με τα πεντάχρονα σχέδια, και απο καθυστερημένη να κάνει τη χώρα-του μεγάλη παγκόσμια οικονομική και στρατιωτική δΟναμη. Ολα αυτα αποτελουν την ιστορική συμβολή-τους. Αντι- στρατεότηκαν με επιτυχία τη γηραια παγκόσμια ηγεμονία του δυ- τικου καπιταλισμού και πρόσφεραν ένα εναλλακτικό πρότυπο οι κονομικής ανάπτυξης. Όμως οι Ρώσοι γνώρισαν επίσης την απο τυχία κοντά σ1 αυτη την επιτυχία. Οι γραφειοκράτες του Σοβιε τικού Κράτους και του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος α ποκρυσταλλώθηκαν σε κληρονομικη ελιτ. Έχουν γίνει νέαάρχου- σα τάξη βασισμένη όχι στην ατομική ιδιοκτησία των μέσων παρα γωγής, όπως στη Δύση, αλλα στην ατομική ιδιοκτησία της κρα τικής εξουσίας, η οποία παρέχει τον έλεγχο αγαθών και υπηρεσι ών. Το αποτέλεσμα είναι διαφθορα και ρουσφετολογία στην κορυ φή, και κυνισμός και αποξένωση στη βάση. Ο λαος της Γιουγκοσλαβύας έχει επίσης δοκιμάσει πρόσφατα αυτο το συνδυασμό επιτυχίας που την ακολούθησε η αποτυχία.Υπο την ηγεσία του Τίτο οργάνωσε νικηφόρα αντίσταση ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα κατα το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μετα τον πόλεμο αψήφησε με επιτυχία τις υποδείξεις του Στάλιν και απόδειξε έτσι, ότι μια χώρα μπορει ταυτόχρονα να είναι κομμου νιστική και ανεξάρτητη απο το Κρεμλίνο. Αλλα μετα απο αυτές τις νίκες, οι Γιουγκοσλάβοι γνώρισαν σοβαρές αποτυχίες, όταν εξασθένησαν τον κεντρικό σχεδιασμο και εξαρτήθηκαν απο τις δυνάμεις της αγορας και τις αυτοδιευθυνόμενες επιχειρήσεις. Αυτές οι επιχειρήσεις θεωρητικά διοικοΰνται απο τους εργαζόμε νους, στην πράξη όμως ελέγχονται απο μια ελιτ γραφειοκρατών και τεχνοκρατων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πολυ διαφορετικο απο 6 ,τι προβλεπόταν. Η οικονομική ανάπτυξη κατορθώθηκε, αλ- λα κόστισε έναν ακράτητο πληθωρισμό, μια ι*|>ηλη ανεργία, ένα
αυξανόμενο χάσμα ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές δημοκρατί ες, όπως επίσης και ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μέσα στις ίδιες τις δημοκρατίες. Η Γιουγκοσλαβία, όπως και η ftxJCa, κου βαλάει το σαμάρι μιας νέας εκμεταλλεύτριας τάξης τεχνσγραφει- οκρατων, με αρκετα διαφορετικές βέβαια καταβολές. Είναι χαρα κτηριστικό ότι στο Βελιγράδι έγινε μια σπουδαστικη εξέγερση ό πως και στην Αθήνα. Τα αιτήματα της εξέγερσης, του Ιούνη 1968 στο Βελιγράδι, αποκαλύπτουν τις πληγές της σημερινης Γιουγκο σλαβίας. Τα αιτήματα περιλάμβαναν την ελάττωση της εισοδημα τικής ανισότητας, την εξάλειψη της ανεργίας, τον έλεγχο πάνω στους τεχνο-γραφειοκράτες, και τον εκδημοκρατισμό του κομ μουνιστικού κόμματος και των μέσων επικοινωνίας. Ο ελληνικός λαος δοκίμασε επίσης την ήττα μετα τη νίκη. Η μεγάλη-του νίκη στάθηκε, όταν, κατα τη γερμανική κατοχή, ορ γάνωσε το αντιστασιακό κίνημα αποτελεσματικότερα απο οποιον- δήποτε άλλον στην Ευρώπη. Σε πείσμα όλης της μεταπολεμικής πλύσης εγκεφάλου, παραμένει γεγονος πως το ΕΑΜ είναι το με γαλύτερο έπος της νεότερης ελληνικης ιστορίας. Έφερε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας τη Λαοκρατία και μαζί-της όνειρα για μια καινούργια πατρίδα που θα ήταν απαλλαγμένη απο τις αδι κίες της παλιας. Αλλα το όνειρο δεν εκπληρώθηκε. Για λόγους που θα αναφέρουμε παρακάτω, την ένδοξη αντίσταση ακολούθησε η επέμβαση της Δύσης —του Τσώρτσιλ πρώτα, και μετα του Τρού- μαν. Έτσι στην Αθήνα, τα καθεστώτα των ανδρεικέλων που στη ρίζονταν στους Γερμανους και τους Ιταλούς τα διαδέχτηκαν νέα καθεστώτα ανδρεικέλων, που τα στήριζαν οι Βρεταννοι και οι Α μερικανοί —και που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να τα στηρίζουν. Καθήκον σήμερα όλων των λαων είναι να μελετήσουν και να διδαχτούν απο αυτές τις επιτυχίες και αποτυχίες. Το παρελθόν μας προσφέρει μαθήματα, και στις παρακάτω σελίδες θα επισημά- νουμε και θα αναλύσουμε αυτα τα μαθήματα με όση σαφήνεια μας επιτρέπει η εποχή που ζούμε. -
13-II. Η Ελλάδα και ο Tpf-roc Κόβμος
Το πρώτο που πρέπει να διδαχτούμε απο την ιστορώ είναι πως η Ελλάδα είναι υπανάπτυκτη και, κατα συνέπεια, ανήκει στον Τρίτο Κόσμο. Η Ελλάδα γεννήθηκε υπανάπτυκτη μια και για τέσ σερις περίπου αιώνες ήταν κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατο— ρώς. Ομως η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ο "Ασθενής της Ευ· ρώπης", και για μεγάλο διάϋτημα είχε αποτελέσει μια εκμεταλ λευόμενη μισο-αποικία της Δύσης. Κατα συνέπεια, όταν η Ελλά δα κέρδισε την ανεξαρτησία-της στα 1829, αυτή ήταν μια ανεξα- ρτησία-φάντασμα, ένα μισο-αποικιακο καθεστώς όπως της Οθω μανικής Αυτοκρατορίας. Απ’ αυτήν την άποψη, η ιστορική κλη ρονομιά της Ελλάδας μοιάζει με εκείνη των λατινοαμερικανικών κρατών. Οταν εκείνα κατάχτησαν την ανεξαρτησία-τους το 19ο αιώνα, η Ισπανική Αυτοκρατορία ήταν κι αυτη εκείνη την εποχή ένας " Ασθενής" και μια μισοαποικία της Δύσης. Γι’ αυτο και η Ελλάδα και τα Λατινοαμερικανικό κράτη κουβαλάνε απο γεννησι- μιού-τους το ανάθεμα μιας άρρωστης φύτρας και έχουν παραμεί- νει εκμεταλλευόμενα παραρτήματα της Δύσης. Το δεύτερο που πρέπει να διδαχτούμε απο την ιστορία είναι πως σ’ όλες τις προσπάθειες της Ελλάδας για εκσυγχρονισμό αν- τιτάχθηκε και τις ματαίωσε η Δύση. Και τούτο όχι απο κακη πρό θεση απέναντι στους Έλληνες. ΤΤαντου στον τρίτο κόσμο η Δύση αντιστρατεύτηκε αμείλικτα τον εκσυγχρονισμό, είτε πρόκειται για την Κίνα των Μαντσου, είτε για τις Ινδίες των πριγκήπων,εί τε για την Αφρική των φυλάρχων, είτε για τη Λατινική Αμερική των Καουντίλλος. ΤΤαντου ο λόγος ήταν ο ίδιος. Η διαδικασία του εκσυγχρονισμού απαιτούσε κάποιες μεταρρυθμίσεις που έρ χονταν σε αντίθεση με ντόπια κατεστημένα συμφέροντα, είτεαι*- τα ήσαν δυναστείες είτε γαιοκτήμονες είτε γραφειοκράτες είτε στρατιωτικοί. Αλλα συνήθως αυτα τα κατεστημένα συμφέρονταεί χαν κάνει αμοιβαία επικερδείς συμφωνίες με δυτικές δυνάμεις, υ πό μορφή εμπορικών συνθηκών, χρηματικών δανείων,στρατιωτικών αποστολών, ή παραχωρήσεων για καταβΜευη σιδηροδρομικών γραμ μών, εργοστασίων ή για εκμετάλλευση ορυχείων. Έτσι τα ντόπια συμφέροντα και οι ξένοι συνεταίροι και προστάτες-τους ενώνον ταν ενάντια σ’ οποίον δήποτε μεταρριΛμιστη επιχειρούσε να επι φέρει τις βασικές αλλαγές,που απαιτούνταν για τον εκσυγχρονι σμό των γερασμένυν και αρχαϊκών κοινωνιων του Τρίτου Κόαμου.Γι’ αυτο όλοι οι μεγάλοι ηγέτες των λαων του Τρίτου Κόσμου α ναγκάστηκαν να πολεμήσουν ενάντια στη Δύση —ο ΣουνΓιατ-Σεν και ο Μάο στην Κίνα, ο Σουκάρνο και ο Χο Τσι Μινχ στη Νοτιο ανατολική Ασύα, οΤΤατρις Λουμούμπα και ο Αμίλκαρ Καμπραλ στην Αφρική, ο Μουστοφα Κεμαλ και ο Γκαμαλ Νάσερ στη Μέση Ανα τολή, και ο Γιάκομπο Άρμπεντζ και ο Φιντελ Κάστρο στη Λατι νική Αμερική. Το ίδιο συνέβει και στην Ελλάδα, όπου έχουν γίνει τρεις σο βαρές απόπειρες για εκσυγχρονισμό της χώρας. Η πρώτη απο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αλλα η προσήλωσή-του στα βρεττανικα συμ φέροντα οδήγησε στην καταστροφή. Η δεύτερη απο το ΕΑΜ κατα το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλα συντρίφτηκε απο την επέμ βαση του Τσώρτσιλ το Δεκέμβρη του 44. Η τρίτη στη δεκαετία του 1960 υπο τον Ανδρέα ΤΤαπανδρέου, αλλα διακόπηκε απο το χουντικο πραξικόπημα με την υποστήριξη των ΗΤΤΑ. Το συμπέρασμα που πρέπει να βγάλουμε απο τα δυο αυτα ιστο ρικά μαθήματα είναι καθαρό. Οι αλυσίδες που κρατάνε δεμένη την Ελλάδα απο το 1829 είναι οι ίδιες που κρατάνε δεμένες όλες τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Και αυτές οι αλυσίδες αποτινά- ζονται μόνο αν οι λα οι απαλλαγουν απο εκείνους που τους τις φό ρεσαν —δηλ. τις ξένες μεγάλες δυνάμεις και τους ντόπιους πρά- χτορές-τους. Για να το πετύχουμε αυτο, είναι ανάγκη ναεπανε- κτψήσουμε και να αναπλάσουμε όλες τις πλευρες της εθνικής ζω· ης με τη σειρά. Θα εξετάσουμε παρακάτω καθεμύα απ’ αυτές τις πλευρες —πολίτικη ζωη, πώς βγαίνει το ψωμί, εθνικες αξίες και προτεραιότητες, και εξωτερικες σχέσεις. -
15-III. To Μέλλον Οτην Πολίτικη: ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ
Όλοι ξέρουμε πως η δημοκρατόπ είναι το μεγάλο δώρο της Ελ λάδα* προς τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλα καταλαβαίνουμε τί έπαθε η δημοκρατία στον τόπο που γεννήθηκε; Μαράθηκε κι αποξεράθη κε σε τέτοιο σημείο ώστε να μη σημαίνει απολύτως τίποτα για το μέσο Έλληνα πολίτη. Και ο λόγος είναι πως η Ελλάδα, καθώς εί δαμε, γεννήθηκε υπανάπτυκτη, και συνεπώς ευάλωτη απέναντι σε εσωτερικες εντάσεις και εξωτερικες πιέσεις. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας τον ελληνικό λαο δεν τον ε κμεταλλεύονταν μόνο οι Τούρκοι αξιωματούχοι, αλλα και οι Έλ ληνες φαναριώτες, κοτσαμπάσηδες, επίσκοποι, αρχιεπίσκοποι και πατριάρχες. Αυτοί οι προύχοντες ήσαν παρακατιανοί συνεταίροι του οθωμανικού κατεστημένου. Συνεργάζονταν με τους πασάδες στην υπεράσπιση της εξουσίας του Σουλτάνου, και σε αντάλλαγ μα τους είχε δοθεί το δικαίωμα να έχουν γαίες, να διατηρούν α ξιώματα, και να συλλέγουν φόρους, νοίκια και εκκλησιαστικό δι καιώματα. Αυτοί οι προύχοντες, όπως και οι μεταγενέστεροισυγ- καιρινοί-μας συνεργάτες των ξένων, ενδιαφέρονταν κυρ&ς να γε μίζουν την τσέπη-τους,και έτσι εκμεταλλεύονταν ανελέητα τους συμπατριώτες-τους. Τοτινοι δυτικοί περιηγητες στην Ελλάδα α ναφέρουν συνήθως ότι οι Έλληνες προύχοντες ήσαν πιο άπληστοι απο τους Τούριους στην απομύζηΟη των συμπατριωτών-τους. Η εκμετάλλευση κατα την Τουρκοκρατία είχε ταξική παρα θρησκευ τική βάση. Δεν ή σαν τόσο οι Τούρκοι που εκμεταλλεύονταν τους Έλληνες, αλλα μάλλον πλούσιοι και ισχυροί Έλληνες που εκμε ταλλεύονταν φτωχούς και ανυπεράσπιστους Έλληνες, και η ίδια μορφή ταξικής εκμετάλλευσης λειτουργούσε και στις εβρβίκες κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και στις αρμένικες, και ακόμα και στους ίδιους τους Τούρκους. Εύλογα λοιπον οι έλ- ληνες χωρικοί αποκαλούσαν τους έλληνες δυνάστες-τους της εκ κλησίας και της αυτοκρατορικης γραφειοκρατίας "χριστιανούς - Τούρκους" και "απερίτμητους Τούρκους". Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες οι χωρικοί, που αποτελούσαν τη μεγάλη πλειοψηφώ του ελληνικού πληθυσμου, δεν είχαν εμπειρία δημοκρατικής αυτοδιοίκησης. Ζούσαν σ’ έναν επικίνδυνο κόσμο, υπόκεινταν στους ιδιότροπους εκβιασμούς και εκφοβισμούς των χριστιανών και των μουσουλμάνων Τούρκων. Για να βρουν κάποιαασφάλεια για τον εαυτό-τουε και τιε οικογένειέε-τουε, οι χωρι κοί έμπαιναν κάτω απο ισχυρούς προστάτεε ή αφεντικα. Αυτο πε- ριγράρεται πολυ καλα απο τον Βαυαρο λόγιο Φρήντριχ Τηρε, που παρατήρησε αυτεε τιε συνθήκεε και αφηγήθηκε τα ακόλουθα στα 1833: Καθωε δεν υπήρχε κεντρική εξουσία ικανή να περιλάβει κάτω απο την προστασία-τηε τον πληθυσμό—τηε, καθένας ήταν υποχρεωμένοε να αναζητάει άλλου την υποστήριξη και προστασία. Το πιο φυσικό και σίγουρο στήριγμα το βρίσκει μέσα στην οικογένεια, που στην Ελλάδα τα μέλη- τηε, ακόμα και μέχρι δεύτερου βαθμού συγγενειε είναι τόσο συνδεδεμένα και τόσο έτοιμα για αλληλοβοήθεια όσο πουθενά άλλου. Κατόπιν, ο απομονωμένοε άνθρωποε πρέ πει να τοποθετηθεί ανάμεσα στουε άλλουε. Ανάλογα με το αν αισθάνεται κανειε αδύνατοε ή ισχυροε, είτε γίνεται οπαδοε ενοε ισχυρου είτε μαζεύει γύρω-του τουε οπαδούς -του. Έτσι κάθε διακεκριμένος πολίτηε έχει ένα μάλλον αξιόλογο αριθμό υποταχτικων που είναι συνδεδεμένοι μα- ζί-του, ζητάνε τη συμβουλή-του, εκτελουν τιε επιθυμίεε -του, διαφεντεύουν τα συμφέροντά-του και επιδιώκουν πάντα να αξιωθούν το σεβασμό-του και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη-του. Αυτη είναι η καταγωγή και η φύση ανα ρίθμητων ομάδων που καλύπτουν την Ελλάδα. Οι αρχηγοί όταν δεν αισθάνονται αρκετα ισχυροί για να διαφεντέψουν τον ευατό-τουε και τουε πιστούε-τους μπαίνουν κάτω απο έναν ανώτερο αρχηγό και μ’ αυτη την προσθήκη αυξάνουν την εξουσία-του και την επιρροή-του. Έτσι, οι αρχηγοί συνδυάζουν το ρόλο του πάτρωνα ωε προε τουε υποταχτι - κούε-τουεμε το ρόλο του υποταχ.τικου ωε προε τον πάτρω να που βρίσκεται ένα σκαλοπάτι ψηλότερα. Μ’ αυτο το σύστημα κλικών διαμορφώνονται τα κόμματα. (F. THIERSH, DE L’ ΕΤΑΤ ACTUEL DE GRECE, LEIP Z IG , 1933, I , 181-182.) Αυτο το σύστημα κηδεμονίας που αναπτύχθηκε κάτω απο τουε Τούρκους εξακολούθησε, στα βασικά-του σημεία, μέχρι σήμερα. ΊΤαρότι οι οθωμανοι αξιωματούχοι εξαφανίστηκαν μετα την από χτηση τηε ανεξαρτησίαε, τη θέση-τουε την πήρε μια νέα ελιτ, η οποία κυβερνούσε απο την Αθήνα και όχι απο την Κωνσταντινού--
17-πόλη. Αυτη η ελιτ, στην αρχή αποτελούνταν απο τους πριν την ε πανάσταση προύχοντες, καπετάνιους του αντάρτικου επαναστατι κού στρατού, πλοιοκτήτες, εκκλησιαστικούς ηγέτες και αργότε ρα και απο πολίτικους, βιομήχανους και τραπεζίτες. Αυτη η ολι γαρχία διατήρησε τις σχέσεις κηδεμονίας της τουρκοκρατίας. Έ - βλεπαν τις αγροτικές μάζες Οαν αγροίκους χωριάτες, κατάλλη λους μόνο για να πληρώνουν φόρους και να δίνουν κληρωτούς για το στρατό. Μέριμνά-τους δεν ήταν να ικανοποιήσουν κοινωνικές ανάγκες και να διαμορφώσουν εθνική πολίτικη, αλλα μάλλον να σφυρηλατήσουν προσωπικές συμμαχίες για να κερδίσουν περισσό τερο πλούτο και προνόμια για αυτους και τις οικαγένειές- τους. Έτσι τα ελληνικά πολίτικα κόμματα, όπως και των πιο πολλών υ πανάπτυκτων χωρών, ήσαν μάλλον προσωποπαγείς κλίκες ή λέσχες παρα σύγχρονοι πολίτικοι οργανισμοί βασισμένοι σε αναγνωρισμέ νες ιδεολογικες αρχές. Και εκείνοι που στήριζαν αυτές τις κλί κες της Αθήνας ήσαν οι ίδιοι αγρότες και εργάτες που επι τουρ κοκρατείς είχαν στηρίξει τους κοτσαμπάσηδες και τους πασάδες. Ένας βρεταννος περιηγητης στις αρχές του 19ου αιώνα αναρέρει πως "οι Έλληνες αγρότες δεν εμπιστεύουνται τον πληθυσμό των πόλεων, και βλέπουν τους Βαυαρους, τους φαναριώτες και τους αξιωματούχους της διοίκησης, σαν φυλη εχθρών που ενσαρκώνει διάφορους βαθμούς αρπακτικότητας με διάφορα ονόματα. Μέχρι τώρα ευεργετήθηκαν πολυ λίγο απο την κυβέρνηση του βασιλια Οθωνα, διότι η φορολσγία-τους είναι τώρα μεγαλύτερη απ’ όσο ήταν επι τουρκοκρατίας." ("Η Ευθανασία της Οθωμανικής Αυτο κρατορίας" , BLACKWOODS EDINBURG M A G A ZIN E, Μάιος Ιθόΐ, σελ. 581.) Κατα τον υπόλοιπο 19ο αιώνα και, σε συνέχεια, κατα τον ει- κοστο, οι έλληνες χωρικοί συνέχισαν να "μην εμπιστεύονται τον πληθυσμό των πόλεων" και να "ευεργετούνται πολυ λίγο απο την κυβέρνηση". Τέτοια παρέμεινε η μοίρα-τους μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν μια καταιγίδα με φρέσκο άνεμοαναποδο- γΰριύε τα πάντα στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Το τί συνέ- βει τότε περιγράφεται στην παρακάτω αφήγηση που, κι αυτο πρέ πει να τόχουμε καλα στο μυαλό-μας, ανήκει στο συνταγματάρχη Γουντχάουζ, αρχηγό της βρεταννικης στρατιωτικής αποστολής, ο οποίος πολέμησε αμείλιχτα το ΕΑΜ που το θεωρούσε απειλή για τα βρεταννικα αυτοκρατορικα συμφέροντα:
Έχοντας αποχτήσει τον έλεγχο όλης σχεδόν της χώρας, έκτος απο τις κύριες συγκοινωνιακές αρτηρίες που χρη σιμοποιούσαν οι Γερμανοί, (το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) είχαν δώσει στη χώρα πράγματα που ποτε πριν δεν είχε γνωρίσει. Οι επικοινωνίες στα βουνά με τον ασύρματο, το ταγυδρομείο, το τηλέφωνο, ποτε πριν ή μετα απο τότε δεν ή σαν τόσο καλές' ακόμα και αυτοκινητόδρομοι επισκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν απο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Οι επικοινωνίες- τους, συμπεριλαμβανομένου και του ασύρματου, επεκτεί- νονταν ώς την Κρήτη και τη Σάμο, όπου αντάρτες βρίσ κονταν ήδη στο πεδίο της μάχης. Τα βουνά γεύθηκαν για πρώτη φορα τα αγαθα του πολιτισμού και της μόρφωσης. Σχολεία, τοπική αυτοδιοίκηση, δικαιοσύνη και δημόσιες υπηρεσίες, που ο πόλεμος είχε καταργήσει,λειτούργησαν ξανα. Θέατρα, εργοστάσια, λεηκες συνελεύσεις λειτούρ γησαν για πρώτη φορα. Κοινοτική ζωη οργανώθηκε στη θέ ση του παραδοσιακού ατομισμού του Έλληνα αγρότη . . . Ακολουθούμενο απο μακρια απο τις μικρότερες οργανώ σεις, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έκανε το πρώτο βήμα για την δημι ουργία ενος πράγματος που οι κυβερνήσεις της Ελλάδας είχαν παραμελήσει: ενος οργανωμένου κράτους στα ελλη νικά βουνά. Όλες οι αρετες και τα κακα ενος τέτοιου πειράματος φαίνονται· διότι όταν άνθρωποι τους οποίους κάνεις ποτε δεν βοήθησε άρχισαν να βοηθιούνται οι ίδιοι, οι μέθοδές-τους ήσαν δυναμικές και όχι πάντοτε ωραίες. (C. Μ. WOODHOUSE, Το Μήλο της Έριδος, Λονδίνο, 1948, σελ. 146-47.) Η φράση-κλειδι στην οφήγηση του Γουντχάουζ είναι εκείνη που λέει πως "κάνεις δεν βοήθησε" τους Έλληνες αγρότες, και έτσι "άρχισαν να βοηθιούνται οι ίδιοι" . Αυτο αποδείχνει την ι στορική σημασία του αντιστασιακού κινήματος του ΕΑΜ και της νέας λαοκρατύας, που εισήγαγε στη θέση της παλιαςδημοκρατίας που επικρατούσε κατα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Δημο κρατία σήμαινε ένα πολίτικο σύστημα στο οποίο ο λαος είχε το δικαίωμα, κάθε λίγα χρόνια, να εκλέγει αντιπροσώπους, και είχε επίσης το δικαίωμα να τους ενημερώνει για τις ανάγκες καιτιςε- πιθυμίες-του. Κάτω απο το σύστημα κηδεμονύας που επικρατούσε στην Ελλάδα, αυτη η δημοκρατία ήταν μια ύπουλη απάτη, που πο λύ λήΌ ωφέλησε τους αγρότες, όπως σημείωσε ο Γουντχάουζ. Η -
19-δημοκρατία, στην πραγματικότητα, ήταν ένα παιχνίδι που έπαι ζαν οι οικογένειες του Κολωνακιου για να ικανοποιήσουν τους ε- γωισμούς-τους και για να φουσκώσουν τα πορτοφόλια-τους. Η λα οκρατία, εντούτοις, ήταν κάτι τελείως διαφορετικο. Δε σήμαινε μόνο πως οι πολίτες θα είχαν το δικαίωμα να εκλέγουν περιοδικά εκείνους που θα έπαιρναν αποφάσεις Οτην Αθήνα. Σήμαινε κυρί ως πως η εξουσία για τη λήψη αποφάοεων θα μεταβιβαζόταν στους ίδιους. Απο τη Οτι/μη που αυτο έγινε, οι αγρότες χρησιμοποίη σαν την εξουσία για να "βοηθηθουν οι ίδιοι", και για να εγκατα στήσουν τα αχολεία, τα δικαστήρια, τις δημόσιες υπηρεσίες, τα θέατρα, τα εργοστάσια, τους δρόμους, τα τηλέφωνα και τους α συρμάτους, που ο Γουντχ'άουζ είχε παρατηρήσει και θαυμάσει με φθόνο. Αυτο το ιστορικο κατόρθωμα δεν έχει το ταίρι-του στην ιστο ρία της νεότερης Ελλάδας. Για πρώτη φορα ο μέσος Έλληνας α- πόχτησε την αίσθηση πως κάπου ανήκει, την αίσθηση πως δουλεύ ει για ένα κοινο σκοπο. Για πρώτη φορα αισθάνθηκε πως η φτώχεια και η σκοτεινιά της ζωής-του δεν ήταν η "μαύρη μοίρα"-του. Για πρώτη φορα υπήρχε προσδοκία και αισιοδοξία στη θέση του παλιού σκεπτικισμού και της μοιρολατρεύας. Αυτο το συναρπαστικό νέο πνεώμα σημειώθηκε απο τον Ελληνο-Αμερικανο ανταποκριτή Κων σταντίνο ΤΤοΟλο, που ταξίδεψε στις επαρχίες της Ελεύθερης Ελ λάδας πριν απο την απελευθέρωση: Έκφραση, γεμάτη ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, επι κρατούσε παντού, Οι χωρικοί μιλούν για γεωργικούς συν εταιρισμούς και αγροτικές σχολές, "πρέπει να έχουμεα- ρκετα σχολεία όπου να μπορούν τα παιδιά-μας να διδά σκονται σύγχρονες μέθοδες καλλιέργειας", μου είπε έ νας χωρικός. "Για πενήντα χρόνια νόμιζα πως οι ελιες παράγουν μόνο κάθε δύο χρόνια", είπε. "Τώρα έμαθα πως με κατάλληλη περιποίηση μπορούν να παράγουν κάθε χρό νο." Οι ψαράδες μιλούν για συνεργατικές κονσερβοποιίες. Οι γέροι συζητουν για προγράμματα δημοσίων έργων ώστε να κατασκευαστούν δρόμοι, γέφυρες, συστήματα αποχέτευ σης και ύδρευσης, καθώς και έργα κοινής ωφελείας. Οι νέοι μιλούν για σχολεία, βιβλιοθήκες και υποτροφίες. Οι μητέρες συζητουν για δωρεάν νοσοκομεία,
επισκέπ-τριες αδερφες, δημόσιες κλινικές και δημόσια ιατρεία. "ΤΤρέπει ν’ αλλάξουν τα πράγματα" , είπε μια γιαγια,"απο τότε που ήμουνα μικρούλα όποτε κάποιος αρρώσταινε σο βαρά, «ίτε έπρεπε να ξεκινήσει για την Αθήνα με τα νο σοκομεία και τους γιατρούς-της, ή να πεθάνει." (OVER SEAS NEWS A G EN C Y , ΙΟ Οκτωβρίου 1944.) Αυτο το νέο πνεύμα ενέπνευσε Οτον Ελληνικό Ααο καινούργια τραγούδια —τραγούδια της Λαοκρατίας. Δεν μας τρομάζουν τυν Γερμανυν τα βόλια των φασιστών τα άδοξα Οπαθια τόχουμε γράψει βαθια μεσ’ οτην καρδιά-μας Λαοκρατίά και όχι ΓλΟξμπουργκ βαοιλια. Λαοκρατία ήταν η λέξη-κλειδι στα βουνά της Ελεύθερης Ελ λάδας. Αυτη η λέξη εξέφραζε τους νέους ορίζοντες που είχαν α νοίξει, και το όραμα του μέλλοντος που είχαν συλλάβει. Λαο κρατία, ήταν επίσης η λέξη που χρησιμοποιούσαν πάντα οι κομ μουνιστές ηγέτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλα γι’ αυτους ήταν περισ σότερο ρητορεία παρα πραγματικότητα. Αυτο δε σημαίνει πως οι ηγέτες δεν πίστευαν στη λαοκρατία" ασψαλως και πίστευαν, και για την επιδίωξή-της έβαλαν σε κίνδυνο τη ζωή-τους για πολλά χρόνια, απο τον καιρό της μεταξικης δικτατορίας της 4ης Αυ— γούστου 1936, και ακόμα νωρίτερα. Σ ’ όλα αυτα τα χρόνια, το κόμμα-τους ήταν έκτος νόμου, και αυτοί είχαν επανειλημμένα συλληφθει, φυλακιστεί και κακοποιηθεί. ΊΤαρα τις διώξεις αυτές είχαν συνεχίσει τον αγώνα, ουσιαστικα μόνοι, διότι όλοι οι άλ λοι είχαν κάτσει διακριτικα στην άκρη. Αυτα τα βάσανα αποδείχτηκαν μεγάλο εφόδιο για τους κομ μουνιστές στη διάρκεια της κατοχής, διότι μόνο αυτοί είχαν πεί ρα παράνομης οργάνωσης και αντίστασης, και έτσι έγιναν οι πιο αποτελεσματικοί και πετυχημένοι ηγέτες του εθνικού αγώνα ε νάντια στον Άξονα. Αλλα τα χρόνια διώξεων και κατατρεγμών που κουβαλούσαν μέσα-τους αποδέχτηκαν επίσης μοιραίο μειο νέκτημα. Διότι σ’ όλα αυτα τα χρόνια, για να τα βγάλουν πέρα με τους χαφιέδες και τους προβοκάτορες, είχαν αναπτύξει συνή θειες και τακτικές βασισμένες σε αυστηρη πειθαρχώ και τυφλή υ- πακοη στις εντολες. Επίσης είχαν βαπτιστει στη μαρξιστική ιδε ολογία με την έμφαση που αυτη δίνει στο προλεταριάτο τυν πό-
-21-λευν σαν κινητήρια δύναμη της επανάστασης. Αυτοί οι ηγέτες, λοιπον, ήβαν πρσιόντα της πόλης, συνηθισμένοι να δρουν σε με γάλα αστυκα κέντρα, και έβλεπαν τους αγρότες με σταλινική κα χυποψία και ακατανοησώ. Όταν όμως ο Γιώργης Σιάντος και οι κομμουνιστές σΟντρο— φοί-του άρχισαν τον αντιστασιακό αγώνα στη διάρκεια της κατο χής, η μεγαλύτερη απήχηση βρέθηκε φυσικά ανάμεσα στους αγρό τες της υπαίθρου. Οι δυνάμεις του Άξονα συγκεντρώθηκαν στις πόλεις και κατα μήκος των συγκοινωνιακών αρτηριών, έτσι που η Ελεύθερη Ελλάδα αναγκαστικό αποτελέστηκε απο αγροτικές περι- οχες. Εκει ακριβώς ο Άρης Βελουχιώτης αναδείχτηκε λαμπρός αντάρτης οπλαρχηγός και απώττασε το φθονερο θαυμασμό των γερ- μανων και άγγλων εχθρών-του καθώς και την αφοσίωση των αν ταρτών. Όταν ο ηουγκοσλάβος παρτιζάνος ηγέτης Βουκμάνο- βιτς Τέμπο περιδιάβηκε τη Θεσσαλία στα 1943, εντυπωσιάστηκε, απο το βαθμό λάίκης υποστήριξης προς τους αντάρτες, και απο την πλήρη ασφάλεια με την οποία περνούσαν απο χωρίο σε χωρίο. Ο Άρης επανειλτριμένα κάλεσε το Σιάντο και την Κεντρική Επιτροπή-του να φύγουν απο την Αθήνα και να έρθουν στην καρ- δια της αντίστασης, στην Ελεύθερη Ελλόδα, αλλα οικομμουνι- στες ηγέτες ήσαν υπερβολικά δεμένοι απο την παράδοση ώστε να κάνουν ένα τέτοιο βήμα. ΤΤοτε δεν κατάλαβαν πραγματικό το τί συνέβαινε στα βουνά. Δεν συνειδητοποίησαν ποτε τη λίίίκη υπο στήριξη και τη δύναμη των ανταρτικων ομάδων του Άρη. Ήσαν τυφλωμένοι απο τη ρωσική ποικιλία μαρξιστικών δογμάτων και απο την υπακοη στο Στάλιν, που εκείνο τον καιρό μοίραζε τα Βαλκά νια με τον Τσώρταιλ. Αυτη η μυωπία εξηγεί γιατί ο Σιάντος ήταν πρόθυμος να υπο γράψει συμφωνίες με την εξόριστη βασιλική κυβέρνηση και τους βρεταννους υποστηριχτές-της, και κατόπιν να τους επιτρέψει να αποβιβάσουν στρατεύματα που χρησιμοποιήθηκαν ενάντια στο Ε- ΑΜ-ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη 1944. Εξηγεί επίσης γιατί ο Σιάντος προ θυμοποιήθηκε να υπογράψει τη Συμφωνώ της Βάρκιζας με την ο ποία σι αντάρτες αναγκάστηκαν να ταραδώσουν τα όπλα-τους, πα- ρότι ακόμα είχαν τον έλεγχο όλης της Ελλάδας έκτος απο Αθήνα και ΤΓειραια. Το επακόλουθο ήταν η απώλεια της λ*Λκης υποστήρι ξης μια και το όνειρο μιας καινούργιας μεταπολεμικής Ελλάδας γκρεμίστηκε απο την τυφλή αυτη λογική των στρατηγικών άνεμων που έσπειρε σύγχυση και ερημιά και ηττοπάθεια. Και τούτο απο
τη στιγμή που χάθηκε η λίίΐκη υποστήριξη, άνοιξε ο δρόμος για τη Λευκή Τρομοκρατώ και την πλύση εγκεφάλου που εξαπολύθηκαν ε νάντια στο κορμί και το πνεύμα του Έλληνα. Και έτσι το τελικό αποτέλεσμα στάθηκε η αλληλοδιάδοχη δεξιών κυβερνήσεων - αν δρεικέλων στην Αθήνα, οι οποίες μέχρι σήμερα εξαρτιούνται απο το χρυσό και τις μπαγιονέτες των ξένων αφεντικών-τους. Ανασκοπώντας τα παλια, βλέπουμε πως ριζικός λόγος γι’ αυτη τη μεγάλη εθνική τραγωδία ήταν η αποτυχία των ηγετών της αντί στασης να εφαρμόσουν πραγματικό το σύνθημά-τους για λαοκρα τία. Αυτο το σύνθημα ενέπνευσε και δραστηριοποίησε τους αγρό τες και τους εργάτες, αλλα ο Σιάντος και οι σύντροφοί-του, για λόγους που γίνονται κατανοητοί, απομονώθηκαν απο τις μάζες και έχασαν την επαφή με 6 ,τι συνέβαινε έξω απο την Αθήνα. Η απο- μόνωσή-τους με συνέπεια την άγνοια και τον ελιτισμό,οδήγησε αναπόφευκτα στα μεγάλα σφάλματα και στις ήττες απο τις οποίες το έθνος δεν έχει ακόμα συνέλθει. Αυτο το μάθημα πρέπει να δι δαχτούμε απο τις εμπειρίες του Ελληνικού Λαου κατα το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η σημασία αυτου του μαθήματος γίνεται σαφής αν στρέφουμε το βλέμμα απο την Ελλάδα προς την Κίνα, όπου ο Μάο Τσε-τουγκ σ’ αντίθεση με το Γιώργη Σιάντο, ακολούθησε ευσυνείδητα την αρχή της λαοκρατίας. Αποτέλεσμα: ο Κινέζικος Λαος όχι μονάχα μπόρεσε να πετάξει τις χειροπέδες της ξένης κυριαρχίας και εκ μετάλλευσης, αλλα επίσης να προχωρήσει προς τη δημιουργία μι ας νέας κοινωνίας στην οποία οι άνθρωποι αλληλοβοηθιούνται σαν ανθρώπινα όντα και δεν αντιπαλεύουν σαν εχθροί σε έναν άγριο πόλεμο επιβίωσης. Η λαοκρατία στην Κίνα είναι γνωστή με τ’ όνομα "γραμμή μα ζών" . Ο Μάο έδωσε τον ακόλουθο ορισμο στη γραμμή μαζών: . . . κάθε σωστή ηγεσία είναι αναγκαία "απο τις μάζες για τις μάζες". Αυτο σημαίνει: να παίρνουμε τις ιδέες των ναζών (σκόρπιες και ασυστηματοποίητες ιδέες) και να τις συγκεντρώνουμε (με τη μελέτη να τις κάνουμε συγκεντρω μένες και συστηματοποιημένες ιδέες), έπειτα να πηγαί νουμε o t ic μάζες και να προπαγανδίζουμε και να εξηγού με αυτές τις ιδέες μέχρι που οι μάζες να τις αγκαλιάσουν σαν δικές-τους, να μένουμε δεμένοι μ' αυτές τις ιδέες και να τις μεταφράζουμε σε δράση, και να ελέγχουμε την
-23-ορθότητα αυτών των ιδεών μέθα σε μια τέτοια δράση. Έ πειτα να συγκεντρώνουμε και πάλι ιδέες απο τις μάζες « ι να ξαναπηγαίνουμε σ’ αυτές, έτσι ώστε οι ιδέες να γίνο νται επίμονες και ανθεκτικες. Και έτσι συνέχεια, πάντα απο την αρχή σε έναν ατέλειωτο έλικα, με τις ιδέες να γίνονται σωστότερες, ζωτικότερες και πλουσιότερες κάθε φορα. (" Μερικά Ζητήματα πάνω στις Μέθοδες Ηγεσίας", 1 Ιουνίου 1943, Διαλεχτα Έργα, τόμ. Ill, σελ. 119.) Ο Λένιν και άλλοι ρώσοι κομμουνιστές έγραφαν επίσης επαν ειλημμένα πως το μπολσεβίκικο κόμμα-τους έπρεπε να στηρίζεται Οταθερα στις μάζες. Αλλα οι διάδοχοι του Λένιν αγνόησαν αυτόν τον κανόνα, και επέβαλαν τη θέλησή-τους με γυμνή βία και στα μέλη του κόμματος και στο σύνολο του πληθυσμου. Το τελικό α ποτέλεσμα στάθηκε πρώτα η δικτατορία και η τρομοκρατία του Στάλιν, και κατόπιν ο γραφειοκρατικός ελιτισμός των ολιγάρι θμων ηγετών του κόμματος που τώρα κυβερνάνε τη Ρωσία, και που μεριμνάνε κυρίως για τη διατήρηση της εξουσίας και των προνο- μίων-τους. Στην Κίνα, αντίθετα, η γραμμή των μαζών εφαρμόστηκε στην πράξη όπως επαινέθηκε στα λόγια. Ένας λόγο*· είναι πως ο Μάο -Τσε-τουνγκ είχε ζήσει και πολεμήσει για πολλά χρόνια μαζι με τους αγρότες —και είχε έτσι μια υποδομή πολυ διαφορετική απο εκείνη των ρώσων όσο και των ελλήνων κομμουνιστών.Χάρη σ’ αυ τη την εμπειρία', ο Μάο ανέπτυξε βαθεια πίστη στο λαο και ιδιαί τερα στους αγρότες* "είχα περάσει πολυ καιρό σε αγροτικές πε- ριοχες μαζι με τους αγρότες", έλεγε, "και είχα συγκινηθει βα- θια απο τα τόσα πράγματα που ήξεραν. Η γνώση-τους ήταν πλού σια. Δεν μπορούσα να παραβληθώ μαζί-τους." Σήμερα τα πιο συ νηθισμένα συνθήματα στην Κίνα αντικαθρεπτίζουν αυτο το σεβα σμό προς τις μάζες. "Να συγχωνευθοΰμε μέσα στις μάζες". "Να μάθουμε απο τις μάζες"." Να γίνουμε μαθητές των μαζών" " Ο λα ός και μόνο ο λαος είναι η κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας ι στορίας ." Στα χρόνια του αγώνα στην Κίνα, ολόκληρες επαρχίες απε λευθερώνονταν και νέοι θεσμοί και πρακτικές πρόβαλαν για να ε φαρμόσουν τη γραμμή των μαζών σ’ αυτές τις επαρχίες. Οι Κινέ ζοι αγρότες ανταποκρίνονταν με τον ίδιο ενθουσια<^ιο και την ί δια προσδοκία για το μέλλον όπως και οι Έλληνες. Αλλα η διοφο ρα ήταν πως ο Μάο δεν κρύφτηκε στο "Πεκίνο και τη Σαγκάη όπως
έκαναν οι Έλληνες κομμουνιστές ηγέτες Οτην Αθήνα και τον ΤΤε* ραισ. Αντίθετα, ο Μάο οργάνωσε ένα νέο τύπο XcTCk o u οτρατουκι ένα νέο τύπο κοινωνίαν Otic απελευθερωμένες περιοχεε, και αιτο αυτη τη σταθερή βάθη κατόρθωσε να κυκλώσει και να καταλάβει τις πόλεις παρόλη τη βοήθεια που έπαιρνε ο Τσιανγκ-Κάι-σεκαπο τις ΗΤΤΑ. Αυτο ήταν εντελώς αντίθετο απ’ 6 ,τι συνέβει Οτην Ελ λάδα όνου υπήρχε τόβο λίγη επαφή μεταξύ των κομμουνιστών ηγε τών της Αθήνας και των μονάδων του ΕΑΑΣ Οτην Ελεύθερη Ελλά δα ώστε καμία αν' αυτές τις μονάδες δε χρηοιμσποιήθηκε ενάντια στους βρεταννους εισβολείς και τα ντόπια ανδρείκελά-τους, στη διάρκεια της Μάχης της Αθήνας ί Μετα την ανατροπή του Τσιανγκ το 1949, το μεγάλο πρόβλημα ήταν εαν η γραμμή των μαζών, όπως εφαρμόστηκε στα χρόνια της επανάστασης, θα επεκτεινόταν σ’ ολόκληρη τη χώρα, ή εαν η Κί να θα ακολουθούσε το σοβιετικο δρόμο προς το γραφειοκρατικό ε λιτισμό. Για κάμποσα χρόνια είχαμε ένα πιΟωγύρισμα στη σοβιετι κή γραμμή, αλλα η Εκπολιτιστική Επανάσταση της δεκαετίας του ’60 εξασφάλισε την επιτυχία της γραμμής των μαζών. ΤΤολλοιθε σμοί και δραστηριότητες ειοάχθηκαν για να επιβεβαιώσουν πως η Λ «κη Δημοκρατία της Κίνας συνεχίζει να ανήκει στο λαο και όχι σε καμία νέα τάξη μανδαρίνων. Τα μέλη του κάθε ιδρύματος, είτε είναι εργοστάσια, είτε κομμούνες, είτε σχολεία, είτε νοσοκομεία, είτε ξενοδοχεία,κα ταστήματα, ή ο,τιδήποτε άλλο, εκλέγουν Επαναστατικές Επιτρο πές που διοικούν τα αντίστοιχα ιδρύματα. Ταυτόχρονα το Κομ- μουνιστικο Κόμμα, με τις τοπικές επιτροπές-του, ασκεί το συν- ολικο έλεγχο με ειδικες ευθύνες πολίτικης καθοδήγησης και ιδε ολογικής εκπαίδευσης. Αλλα παίρνονται όλες οι προφυλάξεις για να εξασφαλίσουν στο Κόμμα συμμόρφωση προς τη γραμμή των μα ζών —τον έλεγχό-του απο τις μάζες και ταυτόχρονα τον ηγετικό -του ρόλο. Παράδειγμα —υποψήφιοι για μέλη του Κόμματος δεν γίνονται δε κτοί στο Κόμμα αν δεν τους εγκρίνουν δημόσιες συνελεύσεις απο μη-μέλη. ΤΤαράδειγμα —το"χσια φανγκ" ή"να κατεβαίνουμε κάτω", αρχη που προβλέπει πως οι κοριχραίοι κάθε ιδρύματος (και πολλοί απαυτους είναι μέλη του Κόμματος) πρέπει να περνάνε δύο τουλάχιστον μή νες το χρόνο δουλεύοντας στη βάση, έτσι που οι διευθυντες να δουλεύουν στην αλυσίδα παραγωγής, οι καθηγητές πανεπιστημί
-25-ου να καθαρίζ-25-ουν υπνοδωμάτια, οι χειρούργοι να σφ-25-ουγγαρίζ-25-ουν τα χειρουργεία, και οι διευθυντες των ξενοδοχείων να κάνουν λά· τζα στην κουζίνα. ΤΤαράδειγμα —τα στελέχη ή οι διανοητικα εργαζόμενοι, όπως οι κρατικοί ή κομματικοί υπάλληλοι και καθηγητές, είναι υποχρεω μένοι να εργάζονται κήθε τόσο χειρωνακτικό απο τρειε μέχρι έξι μήνεε Οε αγροκτήματα γνωστά με την ονομασία: Σχολεε Στελε χών τηε 7ηε Mcftou. Αυτα τα μέτρα εξηγούν το γιατί οι ξένοι επισκέπτεε τόσο συχνά αναφέρουν πωε δεν μπορούν να δουν τιε διαφορεε ανάμεσα σε διευθυντεε και εργάτεε στα εργοστάσια και στιε κομμούνεε. Έ χουν την ίδια όψη, ντύνονται το ίδιο, έχουν το ίδιο βιοτικο επί πεδο, και παίρνουν τη θέση όχι του διευθυντή ή του αφεντικού , αλλα του "υπεύθυνου μέλουε" τηε Επαναστατικηε Επιτροπήε-τουε. Συμπερασματικό, η Ελλάδα και η Κίνα κατα τιε πρόσφατες δε- καετίεε διάνυσαν δύο πολυ διαφορετικούς δρόμουε. Ο Ελληνικοί δρόμοε είναι η συνέχιση τηε παραδοσιακής καταπίεσηε και εκμε- τάλλευσηε του λαου, ενω ο κινέζικος δρόμος έχει οδηγήσει στην εθνική ανεξαρτησία και στην κοινωνική δικαιοσύνη. Η αιτία-κλει- δι γι’ αυτη τη διοφορα βρίσκεται στο γεγονος ότι στην Ελλάδα η λαοκρατία δεν εφαρμόστηκε ποτε απο την κορυφή ώς τη βάση, ενω στην Κίνα αποτελει τον ακρογωνιαίο λίθο της νέας κοινών ία ς,Λύο είναι τα μαθήματα που προβάλλουν απ’ αυτη την ιστορική εμπειρία Το πρώτο είναι πως η λαοκρατία μπορει να θριαμβεύσει μόνο αν ο λαος αναμειγνύεται και συμμετέχει αληθινα σαν ενεργό στοιχείο στη διαμόρφωση της πολίτικης και όχι απλα σαν ουρα. Το δεύτερο μάθημα είναι πως ακόμα και μετα το θρίαμβο της λαοκρατίας —με τά τη νίκη της επανάστασης— μπορει να αναπτυχθεί μια "νέα τά ξη" βασισμένη στη διαχείριση της εξουσίας και στα προνόμια πα ρα στην ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αυτο είναι που συνέβει στις μέρες-μας στη Σοβιετική Ένωση και στη Γιουγκο σλάβα . Και ακριβώς για να προλάβει αυτο το ενδεχόμενο ο Μάο εξαπέλυσε την Εκπολιτιστική Επανάσταση και προειδοποίησε ότι θα χρειαστούν πολλές ακόμα τέτοιες Επαναστάσεις, διότι η τάση προς ένα νέο τύπο ταξικής κοινωνίας θα εξακολουθήσει να υπάρ χει για πολυ ακόμα.
