Β. Ι. ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΕΣ

I

Το αρχείο προήλθε από επεξεργασία του ψηφιοποιημένου βιβλίου π< ανέβηκε στο ιηβηοΒνβΒβΓ οη scribd, στη διεύθυνση:

ΗΉρ://νννννν.8εΐ'^(].εοιη/(]οε/152050900/Λένιν-Γ ια-τον-ιμπεριαλισμό- τους-ιμπεριαλιστές-Ιεκδ-Πρόγκρες-Συγχρονη-Εποχή

Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!

Για τα/ ιμπεριαλισμό

και τους

ιμπεριαλιστές

OB HMI1EPHAJÏH3ME Η Η Μ ΠΕΡΗΑΛΗΟΆΧ

ho ipevecKOM A3btKe

Εκδόσεις Προγκρές. 1987

0101020000 - 388 014(01) - 8 7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ανάλυση του ιμπεριαλισμού σαν καινούργιου και τελευ­ ταίου σταδίου στην ανάπτυξη του καπιταλισμού κατέχει περίο- πίη θέση στη θεωρητική κληρονομιά του Β. I. Λένιν . Χάρη σ ’ αυτή την κολοσσιαία, ως προς την έκταση και το βάθος της έ­ ρευνα, η μαρξιστική επιστήμη εμπλουτίστηκε με την κατανόη­ ση πολλών ουσιαστικών ιδιομορφιών της ιστορικής διαδικα­ σίας στη σύγχρονη εποχή. Με νέο τρόπο φωτίστηκαν οι δρόμοι της κοινωνικής προόδου, βασικό περιεχόμενο της οποίας είναι το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Στα τέλη του 19ου αιώνα η πολιτική και οικονομική κατά­ σταση στη Δυτική Ευρώπη καθοριζόταν από την ενίσχυση των θέσεων της αντεπαναστατικής αστικής τάξης, από την εντατική ανάπτυξη των μονοπωλίων και την ορμητική αποικιακή επέκτα­ ση. Τα φαινόμενα αυτά σημάδεψαν την απαρχή της μετάβασης του καπιταλισμού στο νέο ιμπεριαλιστικό στάδιο. Στις πλέον α­ ναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες δημιουργούνταν οι συνθήκες, που συντελούσαν στην αύξηση των αντιδραστικών δυνάμεων και στην αναχαίτιση της επαναστατικής ανόδου. Μέσα σ ’ αυτή την περίπλοκη ιστορική κατάσταση μόνο έ­ νας μεγαλοφυής επιστήμονας και διορατικός επαναστάτης της πράξης μπορούσε να συνεχίσει τη διερεύνηση των δρόμων της παγκόσμιας ανάπτυξης, που άρχισαν ο Κ. Μαρξ και ο Φ. ' Εν- γκελς. Το καθήκον αυτό εκπλήρωσε ο Β. I. Λένιν. Η βαθιά και ολόπλευρη ανάλυση του ιμπεριαλισμού, των χα­ ρακτηριστικών γνωρισμάτων και ιδιαιτεροτήτων του κρατικομο- νοπωλιακού καπιταλισμού, των κύριων αντιθέσεών του αποτέλε- σε αναπόσπαστο μέρος της επαναστατικής διδασκαλίας του 20ού αιώνα. Ο Αένιν έγινε, με όλη τη σημασία της λέξης, ο θεμε­ λιωτής της πολιτικής οικονομίας του ιμπεριαλισμού. Εκτός από τον επιστημονικό χαρακτηρισμό που έδοσε στις διαδικασίες

διαμόρφωσης και ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού, ο Λένιν εξ­ όπλισε το προλεταριάτο με τη διαλεκτική-υλιστική μέθο­ δο γνώσης των μετέπειτα αλλαγών του ιμπεριαλισμού, εξασφα­ λίζοντας έτσι ένα σίγουρο προσανατολισμό για την κατανόηση των νέων φαινομένων της οικονομίας και της πολιτικής του σύγ­ χρονου καπιταλισμού. Οι βασικές θέσεις της λενινιστικής ανά­ πτυξης άντεξαν θαυμάσια στη δοκιμασία του χρόνου, μέσα στις συνθήκες της πιο ταραγμένης και δυναμικής εποχής στην ιστο­ ρία της ανθρωπότητας. Ο Λένιν, όπως και ο Μαρξ, χρησιμοποίησε την οικονομία σαν αφετηρία της διερεύνησης του σύγχρονου τού καπιταλι­ σμού. Απόκρουσε αποφασιστικά την ιστορικά λανθασμένη άπο­ ψη του Κάουτσκι για τον ιμπεριαλισμό —μόνο σαν μια ορισμέ­ νη πολιτική γραμμή της αστική τάξης. Ο Λένιν συγκέντρωσε την προσοχή του στην ανάλυση των κοινωνικών-οικονομικών σχέσεων της σύγχρονής του αστικής κοινωνίας. Κύριο αντικείμενο της λενινιστικής ανάλυσης με στόχο την αποκάλυψη των βασικών νομοτελειών ανάπτυξης του ιμπεριαλι­ σμού ήταν το μονοπώλιο. Δεν ήταν τυχαίο που ο Λένιν έγραφε, ότι «αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατό πιο σύντομος ορισμός του ιμπερια­ λισμού, θα έπρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονο­ πωλιακό στάδιο του καπιταλισμού»1. Η θεωρητική ανάλυση ο­ δήγησε τον Λένιν στο συμπέρασμα ότι στην αντικατάσταση του ελεύθερου συναγωνισμού από το μονοπώλιο συνίσταται η «οι­ κονομική ουσία του ιμπεριαλισμού»2. Το μονοπώλιο ασκεί διπλή επίδραση στις παραγωγικές δυνά­ μεις. Ενισχύοντας τον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής, το μονοπώλιο ωθεί αντικειμενικά την ανάπτυξή τους. Ό μ ω ς, πα­ ράλληλα, το μονοπώλιο δημιουργεί τάσεις που εμποδίζουν την τεχνική πρόοδο. Το μονοπώλιο δίνει τη δυνατότητα αύξησης του κέρδους όχι μόνο με την ανάπτυξη της παραγωγής και τη μείωση των εξόδων της, αλλά και με τον περιορισμό ακόμα και την άμεση μείωση της παραγωγής με την τεχνητή διόγκωση των τιμών. - Ετσι συνυπάρχουν η τάση σήψης που χαρακτηρίζει το I Β I. Λενιν, Άπαντα, τόμ. 27, σελ 392 2. Β. I. Λενιν. Άπαντα, τόμ. 30, σελ 93 6

μονοπώλιο και οι δυνατότητες για γρήγορη ανάπτυξη που διαΟε- τει αυτό. Ξεκινώντας από την αναλυση των εξελίξεων συγκέντρωσης και μονοπώλησης της παραγωγής, ο Β. I. Λένιν διατύπωσε τα πέ­ ντε γνωστά οικονομικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, που διέ- κριναν το νέο στάδιο ανάπτυξης της αστικής κοινωνίας από τον καπιταλισμό του ελεύθερου συναγωνισμού: «I) συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έ­ χει φτάσει σε τέτια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουρ­ γεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομι­ κή ζωή· 2) συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του «χρηματιστικού κεφαλαίου»· 3) εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτάει η εξαγωγή κεφα­ λαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων 4) συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπι­ ταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο-5) έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγάλες καπιταλιστικές Δυνάμεις»3. Τα γνωρίσματα αυτά διατηρούν τη σημασία τους και στις συνθήκες του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού, παρόλο που αν εφαρμόσουμε τα λόγια του Μαρξ στη σημερινή εποχή, θα διαπιστώσουμε ότι όπως κάθε νομοτέλεια του καπιταλισμού τα γνωρίσματα αυτά «τροποποιούνται ανάλογα με τις πολυάριθ­ μες περιστάσεις»4. Συγκεκριμένα, η επέκταση της κυριαρχίας των μονοπωλίων υποστηρίζεται με όλα τα μέσα από την οικονο­ μική πολιτική του αστικού κράτους. Από την άλλη πλευρά, η ταξική πάλη του προλεταριάτου αφαιρεί από τα μονοπώλια την πλήρη ελευθερία δράσης, τα αναγκάζει να προσφεύγουν σε κοι­ νωνικούς ελιγμούς και υποχωρήσεις. Στη διατύπωση του πρώτου γνωρίσματος του ιμπεριαλισμού ο Λένιν υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της συγκεντροποίησης και της συγκέντρωσης του κεφαλαίου, που οδηγεί στο σχηματι­ σμό των μονοπωλίων. Τα τελευταία χρόνια η διαδικασία αυτή συντελείται με πιο γοργούς ρυθμούς. Ενώ η διερεύνηση του ε-3. Β. I. Λενιν, Άπαντα, τόμ. 27, σελ. 39ε-3. 4. Κ. Μαρξ και Φ Ενγκελ,ς. Έργα. ρωσ. έκδοση, τομ 23, σελ 659

πιπεόου μονοπώλησης στις ΗΠΑ στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 έδειξε ότι υπάρχουν 500 μεγάλα μονοπώλια, στη δεκαετία του ’70 η οικονομική δύναμη συγκεντρώθηκε σε 200 ή 100 μάλι­ στα μονοπώλια. Μεταξύ των μεγαλύτερων μονοπωλίων ξεχωρί­ ζουν οι γίγαντες ανάμεσα στους γίγαντες, που ελέγχουν σημα­ ντικό μέρος της οικονομίας (το ειδικό βάρος της πρώτης δεκά­ δας των μεγαλυτέρων μονοπωλίων στην οικονομική δομή των ΗΠΑ αποτελεί το 1/4). Το υψηλότερο επίπεδο μονοπώλησης εί­ ναι χαρακτηριστικό για την πολεμική βιομηχανία: όλη η παρα­ γωγή πυρηνικών πυραυλικών και άλλων νεότατων οπλικών συστημάτων συγκεντρώνεται σε 20 εταιρείες. Η στρατιωτικο- ποίηση της οικονομίας των ΗΠΑ από τη μια πλευρά είναι πηγή εγγυημένου υπερκέρδους, ενώ από την άλλη επιβραδύνει την α­ νάπτυξη κοινωνικών κλάδων της οικονομίας, όπως η ανέγερση κατοικιών κ.ά. Η οικονομία του σύγχρονου καπιταλισμού αποδεικνύει την άμεση σχέση ανάμεσα στο πρώτο και στο δεύτερο γνώρισμα του ιμπεριαλισμού: ανάμεσα στην αυξανόμενη συγκεντροποίηση της παραγωγής και του κεφαλαίου και στην ενίσχυση της δύνα­ μης της χρηματιστικής ολιγαρχίας. Το χρηματιστικό κεφάλαιο, που εμφανίζεται και αναπτύσσε­ ται με βάση τη στενή σύνδεση κεφαλαίου των βιομηχανικών και τραπεζικών μονοπωλίων, οδηγεί στην όξυνση μιας σειράς κοι­ νωνικών αντιθέσεων. Δεν εντατικοποιείται μόνο η εκμετάλλευ­ ση των εργαζομένων που οδηγεί στην όξυνση της ταξικής πά­ λης. Οξύνονται και οι αντιθέσεις μέσα στην ίδια την άρχουσα τάξη, βαθαίνει, όπως πρόβλεψε ο Λένιν, η διάσπαση μεσα στο στρατόπεδο της αστικής τάξης. Η «αφρόκρεμα», που εκ­ προσωπείται από τηνχρηματιστική ολιγαρχία ιδιοποιείται τα υ­ περκέρδη των μονοπωλίων και αντιτάσσεται όχι μόνο στους ερ­ γαζόμενους αλλά και στο ευρύτερο στρώμα της μεσαίας και μι­ κρής αστικής τάξης, που παραγκωνίζεται από τις πιο προσοδο­ φόρες πηγές κέρδους. Μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο η χρηματιστική ολιγαρχία α­ ναδιοργάνωσε ριζικά το όλο τραπεζικό σύστημα, ελέγχοντας πρακτικά όλους τους προσωρινά ελεύθερους χρηματιστικούς πόρους της κοινωνίας, μαζί και τις αποταμιεύσεις που είχαν κα­ ταθέσει οι εργαζόμενοι σε διάφορες ασφαλιστικές εταιρίες. Η συγχώνευση των μεγαλύτερων τραπεζών με τα βιομηχανι-8

ku μονοπώλια οδήγησε στη δημιουργία ισχυρών ενώσεων κεφα­ λαίου —χρηματιστικών ομάδων, που τα μέλη τους συνδέουν στενά η από κοινού κατοχή μετοχών, οι προσωπικές ενώσεις και κοινότητα συμφερόντων στην ανταγωνιστική πάλη. Οι χρηματιστικές ομάδες με διάφορα τεχνάσματα θέτουν υπό τον έλεγχό τους ευρύτατες σφαίρες της οικονομίας. Έ τ σ ι 18 χρηματιστικές ομάδες των ΗΠΑ που συνενώνουν γύρω στα 200 μονοπώλια ελέγχουν περίπου το 60% της βιομηχανικής παραγω­ γής της χώρας. Στην Ιαπωνία στις 3 μεγαλύτερες ενώσεις βιομη­ χανικών, εμπορικών και τραπεζικών εταιριών — «MITSUBI­ SHI», «MITSUI» και «SUMITOMO» — αναλογεί το 17% της βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, ενώ το μέρισμά τους στο ε­ σωτερικό και εξωτερικό εμπόριο είναι ακόμα μεγαλύτερο. Η συσσώρευση τεράστιας μάζας κεφαλαίων στα χέρια της χρηματιστικής ολιγαρχίας εξακολουθεί να παραμένει βασική πηγή της εξαγωγή τους στο εξωτερικό. Η σημασία της εξαγω­ γής κεφαλαίου σαν όπλο των μονοπωλίων στην πάλη για αγορές και σφαίρες επιρροής είναι σήμερα πολύ πιο μεγάλη α π ’ ό,τι ήταν την εποχή των αποικιακών αυτοκρατοριών. Ο Β. I. Λένιν χαρακτήρισε την εξαγωγή κεφαλαίου όχι μόνο σαν ένα από τα κυριότερα γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, αλλά και σαν μια από τις πιο ουσιαστικές οικονομικές του βάσεις. Α­ κριβώς η εξαγωγή κεφαλαίου είναι το κύριο μέσο με το οποίο α­ πλώνει το χρηματιστικό κεφάλαιο τα πλοκάμια του σε όλες τις χώρες του κόσμου. Παράλληλα ο Λένιν υπογραμμίζει, ότι «η ε­ ξαγωγή κεφαλαίου στο εξωτερικό γίνεται μέσο για την ενθάρ­ ρυνση της εξαγωγής εμπορευμάτων στο εξωτερικό»5. Στη μεταπολεμική περίοδο η εξαγωγή κεφαλαίου από τις ι­ μπεριαλιστικές Δυνάμεις πήρε πραγματικά τεράστιες διαστά­ σεις. Οι επενδύσεις κεφαλαίων των ΗΠΑ στο εξωτερικό το 1976 ήταν ύψους 137 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ το 1981 ανέρ­ χονταν 213 δισεκατομμύρια δολ., ενώ οι μισές από αυτές τις ε­ πενδύσεις ανήκουν στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Μη μπορώντας να αρνηθούν τις τεράστιες διαστάσεις της κλίμακας εξαγωγής κεφαλαίου, κυρίως από τις ΗΠΑ, οι αστοί οικονομολόγοι προσπαθούν να αμφισβητήσουν τη λενινιστική 5 Β Ι Αενιν. Άπαχτα. τομ 27. σε). 369. 9

θέση ότι κίνητρο για την εξαγωγή κεφαλαίου είναι το κυνηγητό του μεγίστου κέρδους. Για το σκοπό αυτό, προβάλλουν σαν επι­ χείρημα τη σημαντική επέκταση της εξαγωγής του κρατικού κε­ φαλαίου με τη μορφή των μακροπρόθεσμων δανείων και πιστώ­ σεων, καθώς επίσης και των επιχορηγήσεων και δωρεώνσύμφω- να με τα προγράμματα «βοήθειας» προς τις αναπτυσσόμενες χώ- ρες Η «βοήθεια», οι επιχορηγήσεις και τα κρατικά δάνεια, ιδιαί­ τερα προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι μέσο της οικονομι­ κής πολιτικής του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού. Σκο­ πός της πολιτικής αυτής«είναι η εξασφάλιση υπερκέρδους στα ι­ διωτικά μονοπώλια Η παροχή δάνειων και «δώρων» από την κυ­ βέρνηση των ΗΠΑ, στις περισσότερες περιπτώσεις υποχρεώ­ νουν τις «ευεργετούμενες» χώρες να αγοράζουν αμερικάνικα προϊόντα. Πολλές φορές η «βοήθεια» αυτή αποσκοπεί στη δη­ μιουργία στις αναπτυσσόμενες χώρες ευνοϊκού «πολιτικού κλί­ ματος» για τα ιδιωτικά μονοπώλια που εξάγουν κεφάλαιο, απα- λάσσοντάς τα από την απειλή της εθνικοποίησης των ξένων επι­ χειρήσεων. Νέα σημαντική τάση στην εξαγωγή κεφαλαίου αποτελεί η αύξηση της εξαγωγής του στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Το φαινόμενο αυτό καθορίζεται απο μια σειρά σοβαρές αιτίες. Πριν α π ’ όλα οι αναπτυγμένες χώρες προσελκύουν το ξέ­ νο κεφάλαιο χάρη σ την πιο σίγουρη «πολιτική σταθερότητα» τους σε σύγκριση με την τεταμένη κατάσταση στην Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική. Έ τ σ ι εκφράζεται η επιδίωξη να μειωθεί στο ελάχιστο το ρίσκο που συνεπάγονται οι επενδύσεις κεφαλαίων στο εξωτερικό. Ο παράγοντας αυτός έχει πολιτικό κυρίων χαρακτήρα, όμως υπαρχουν και πολλοί καθαρά οικονομικοί λόγοι αύξησης τοι> ενδιαφέροντος για επενδύσεις κεφαλαΐοι· σε «πλούσιες χώρες» Στις συνθήκες της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, που ο­ δήγησε στο παραπέρα βάθεμα του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας και την τεράστια αύξηση των διαστάσεων συγκέντρω­ σης της παραγωγής, τα πλαίσια των (,θνικων κρατών είναι πια στενά για τις παραγωγικές δυνάμεις, γ ι ' αι>τό μπορούν να ανα- πτιχθούν με επιτυχία μόνο με τη σονένωση των πόρων περισσό­ τερων κρατών. Οι βέλτιστες διαστάσεις των βιομηχανικών ε­ πιχειρήσεων διευρύνονται ενώ η διαδικασία καπιταλιστικής ο-10

Λοκλήρωσης και η δημιουργία οικονομικών ομάδων επεκτείνει την εσωτερική αγορά για τις χώρες-μέλη των αντίστοιχων ομά­ δων δυσχεραίνοντας τη διείσδυση σ ’ αυτές εμπορευμάτων από τρίτες χώρες. Αυτό παροτρύνει την εξαγωγή κεφαλαίου από ο­ ρισμένες χώρες της ομάδας σε άλλες, τη διεθνή επιχειρηματικό­ τητα και τη συγχώνευση εταιριών διάφορων χωρών μέσα στα πλαίσια της ομάδας. Με βάση την ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση, τα μονοπώλια προσπαθούν να ιδρύσουν όχι μόνο τελωνειακές αλλά και οικο­ νομικές και πολιτικές ενώσεις με μακρόπνοα σχέδια την επιδίω­ ξη της καθιέρωσης κοινών αρχών στη φορολογική και συναλ­ λαγματική πολιτική, καθώς και το συντονισμό των μακροπρόθε­ σμων προγραμμάτων κρατικών επενδύσεων. Στο μεταξύ η καπι­ ταλιστική ολοκλήρωση δεν εξαλείφει καθόλου το συναγωνισμό ανάμεσα σε ορισμένες ομάδες ή ανάμεσα σε ομάδες και τρίτες χώρες καθώς και μέσα στις ομάδες, δηλαδή ανάμεσα στις ίδιες χώρες-μέλη τους. Η ασίγαστη πάλη για το ξαναμοίρασμα της καπιταλιστικής αγοράς με βάση την «ισχύ» και το «κεφάλαιο» συνεχίζεται. Η ο­ λοκλήρωση που οφείλεται στην εξαγωγή κεφαλαίου και η οποία έδοσε στο κεφάλαιο μια νέα αναζωογόνηση περικλείει όλες τις αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς που προσιδιάζουν σ ’ αυτή τη μορφή οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Τα εγωιστικά συμφέροντα των ιμπεριαλιστών διαφόρων χωρών στην πάλη για τις αγορές και τις σφαίρες τοποθέτησης κεφαλαίου αποδείχνονται, συχνά, ισχυρότερα από τις επιδιώξεις για εφαρμογή κοινής στρατηγικής του ιμπεριαλιστικού στρατο­ πέδου στην πάλη ενάντια στο σοσιαλισμό, το εργατικό και εθνι- κοαπαλευθερωτικό κίνημα. Νομοτελειακό αποτέλεσμα διαδικασιών της παγκόσμιας συ­ γκέντρωσης κεφαλαίου και της διεθνούς συνύφανσής του υπήρ­ ξε και η δημιουργία των διεθνών μονοπωλίων. Ο Β. I. Λένιν σ η­ μείωνε, ότι για τον ιμπεριαλισμό είναι χαρακτηριστικό αυτό, «που προηγούμενα, πριν από τον 20ό αιώνα, δεν υπήρχε, και συ­ γκεκριμένα: το οικονομικό μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στα διεθνή τραστ, το μοίρασμα με βαση μια συμφωνία των χωρών με­ ταξύ τους, σαν περιοχών πούλησης»6. Χαρακτηρίζοντας τον 6 Β I Λένιν. Απαντα, τόμ 34, σελ 370 II

σύγχρονό του ιμπεριαλισμό, ο Αένιν υπογράμμιζε το γεγονός, ότι «έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τρα­ στ...»7. Ενώ πριν από μισό αιώνα ο Αένιν επισήμανε την συγκρότη­ ση διεθνών υπερμονοπωλίων, σήμερα η ανάπτυξη αυτής της δια­ δικασίας οδήγησε στη λιγότερο ή περισσότερο πλήρη κατάκτη- ση της διεθνούς καπιταλιστικής αγοράς από μια φούχτα υπερμο- νοπώλια. Το νέο και ιδιαίτερο συνίσταται στο ότι με τη διατή­ ρηση των παγκόσμιων καρτέλ, πολύ πιο χαρακτηριστικά για τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό έχουν γίνει τα τεράστια τραστ και κονσέρν, που έχουν εθνικό κυρίως χαρακτήρα ως προς το κεφά­ λαιο και τον έλεγχο, και διεθνή ως προς τις σφαίρες και την έ­ κταση της δραστηριότητάς τους. ’ Ετσι προέκυψε μια αντίθεση ανάμεσα στα διεθνή, ως προς την κλίμακα των επιχειρήσεών τους, μονοπώλια και τα εθνικά κράτη. Τα διεθνή μονοπώλια μπορούν να υπογράψουν και υπογρά­ φουν συμφωνίες για το ξαναμοίρασμα των αγορών, τον περιορι­ σμό της παραγωγής και την διόγκωση των τιμών. Ό μ ω ς με το σημερινό επίπεδο αύξησης της εξαγωγής κεφαλαίου και τον τε­ ράστιο ρόλο των υπερμονοπωλίων στην καπιταλιστική οικονο­ μία, καθοριστική θέση κατέχει ακριβώς η πάλη αυτών των μονο­ πωλίων για κυριαρχία στις αγορές. Το οικονομικό ξαναμοίρα­ σμα του τμήματος του κόσμου που βρίσκεται ακόμα κάτω από την κυριαρχία του ιμπεριαλισμού, προβάλλει τώρα κατά κανόνα σα συνεχώς μεταβαλλόμενο αυθόρμητο αποτέλεσμα πάλης των διεθνών υπερμονοπωλίων. Ο ιμπεριαλισμός έχασε την κυριαρχία που είχε κάποτε στον κόσμο. Βρίσκεται σε κατάσταση γενικής κρίσης. Στην οικονο­ μία και την πολιτική του, πολύ μεγάλη επίδραση ασκεί η ύ­ παρξη και η επιτυχής ανάπτυξη του παγκόσμιου σοσιαλιστικού συστήματος, όπως επίσης η ισχυρή άνοδος του εθνικοαπελευθε- ρωτικού κινήματος. Σ ’ αυτές τις συνθήκες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις επιδιώκουν να διατηρήσουν και να επεκτείνουν, όσο είναι δυνατό, τις οικονομικές και πολιτικές τους θέσεις, που έ­ χασαν με την κατάρρευση του αποικιακού συστήματος. Και αν σήμερα ο διιμπεριαλιστικος ανταγωνισμός δεν οδηγεί αναπό­ φευκτα σε πολέμους για το ξαναμοίρασμα του κόσμου, για τις α­ 7 Β I. Λενιν, Απαντα, τομ. 27. σελ 393. 12

γορές και τις πηγές πρώτων υλών, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο ότι η ιμπεριαλιστική επίθεση προσκρούει σε τρεις κύριες προοδευτικές δυνάμεις της σύγχρονης εποχής: το παγκόσμιο σ οσιαλιστικό σύστημα, το διεθνές εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Ωστόσο, οι πόλε­ μοι θα αποτραπούν οριστικά μόνο με την πλήρη εξάλειψη του ί­ διου του ιμπεριαλισμού. Για την κατανόηση των βαθύτατων διαδικασιών που χαρα­ κτηρίζουν τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό, τεράστια σημασία έχει ο νόμος για την ανισόμετρη οικονομική και κοινωνική πολιτική ανάπτυξη του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, που ανακάλυψε ο Β. I. Λένιν. Εξετάζοντας την διαφορά αρχών του προμονοπωλιακού καπιταλισμού από τον ιμπεριαλισμό, από την άποψη της ανισόμετρης ανάπτυξής του, ο Λένιν έγραφε: «Υπήρ­ χε μια εποχή σχετικά «ειρηνικού» καπιταλισμού, όταν νίκησε πέρα για πέρα τη φεουδαρχία στις προηγμένες χώρες της Ευρώ­ πης και μπορούσε να αναπτύσσεται — σχετικά — πιο ήρεμα και ομαλά, επεκτεινομενος «ειρηνικά» σε τεράστιες περιοχές εδα­ φών, που δεν είχαν ακόμη τραβηχτεί οριστικά στη δίνη του κα­ πιταλισμού». Και πιο κάτω: «Η εποχή αυτή πέρασε ανεπίστρε- πτα, την αντικατέστησε μια εποχή σχετικά πόλύ πιο ορμητική, αλματική, καταστροφική, γεμάτη συγκρούσεις...»®. Η ανάλυση της λειτουργίας του νόμου της ανισόμετρης ανά­ πτυξης στην εποχή του ιμπεριαλισμού, οδήγησε τον Β. I. Λένιν σε μια σειρά θεωρητικές γενικεύσεις. Η σημαντικότερη, η πιο σπουδαία από αυτές τις γενικεύσεις είναι η διδασκαλία του για την εμφάνιση αδύνατων κρίκων στην ενιαία αλυσίδα του ιμπε­ ριαλισμού σε σχέση με την αλματώδη ανάπτυξή του. Ακριβώς γ ι ’ αυτό, συμπεραίνει ο Β. I. Λένιν, οι διάφορες χώρες δεν θα φτάσουν στο σοσιαλισμό ταυτόχρονα, ενώ η αλυσίδα του ιμπε­ ριαλισμού μπορεί να σπάσει ό χι μόνο στις υψηλά αναπτυγμένες χώρες. Η ιστορία επιβεβαίωσε αυτό το συμπέρασμα του Λένιν. Το σπάσιμο της αλυσίδας του ιμπεριαλισμού, που πραγματοποίησε το ρωσικό προλεταριάτο και οι σύμμαχοί του με την καθοδήγη­ ση του κόμματος των μπολσεβίκων, η νίκη του σοσιαλισμού 8 Β. I. Λένιν, Άχαντα, τόμ 27. σελ. 95. 13

στην ΕΣΣΔ έθεσε τέλος σχην εποχή της αδιαίρετης κυριαρχίας του ιμπεριαλισμού. Ο ιμπεριαλισμός σαν σύστημα δέχτηκε τέ- τιο πλήγμα από το οποίο δεν πρόκειται να συνελθεί ποτέ: ξέσπα­ σε η γενική κρίση του καπιταλισμού. Η σαφέστερη και βαθύτε­ ρη εκδήλωση της κρίσης αυτής έγκειται στην συνύπαρξη, την άμιλλα και την διαμάχη των δύο συστημάτων: του σοσιαλιστι­ κοί) και του καπιταλιστικού. Το γεγονός αυτό ασκεί την ισχυρό­ τερη επίδραση σε όλες τις εσωτερικές διαδικασίες του καπιταλι­ στικού κόσμου, στους κοινωνικούς και πολιτικούς ανταγωνι­ σμούς που τον χαρακτηρίζουν. Η νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία εγκαι­ νίασε μια νέα μεταβατική εποχή στην ανάπτυξη της ανθρωπότη­ τας, μια εποχή που χαρακτηρίζεται απ’ την εντεινόμενη επίθεση του σοσιαλισμού ενάντια στον καπιταλισμό. «Η εξαφάνιση του καπιταλισμού και των υπολειμμάτων του, — έγραφε ο Β. I. Λέ- νιν, —η θεμελίωση της κομμουνιστικής τάξης πραγμάτων απο- τελεί το περιεχόμενο της νέας εποχής που άρχισε τώρα στην πα­ γκόσμια ιστορία»9. Η ζωή επιβεβαίωσε την ορθή λενινιστική α­ ντιμετώπιση του ίδιου του χαρακτήρα της παγκόσμιας σοσιαλι­ στικής επανάστασης, που συνενώνει στην κοίτη της την πάλη της συντριπτικής πλειοψηφίας της ανθρωπότητας για κοινωνι­ κή πρόοδο. «Και είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι στις επικείμενες α­ ποφασιστικές μάχες τις παγκόσμιας επανάστασης, — υπογράμ­ μιζε ο Λένιν στην ομιλία του στο 3ο συνέδριο της Κομμουνιστι­ κής Διεθνούς — το κίνημα της πλειοψηφίας του πληθυσμού της γης, που στην αρχή ο προσανατολισμός του ήταν η εθνική απε­ λευθέρωση, θα στραφεί ενάντια στον καπιταλισμό και τον ιμπε­ ριαλισμό και θα παίξει ίσως πολύ μεγαλύτερο επαναστατικό ρό­ λο, α π ’ ό,τι αναμένουμε»10. Γ ι ’ αυτό από την άποψη της ιστορι­ κής προοπτικής, η κατάρρευση του αποικιακού συστήματος, η εμφάνιση δεκάδων νεαρών εθνικών κρατών στο διεθνή στίβο και η επιλογή του σοσιαλιστικού δρόμου ανάπτυξης που έχουν κά­ νει πολλά από τα κράτη αυτά δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά τη μεγάλη απώλεια του ιμπεριαλισμού. Ο νόμος της ανισόμετρης οικονομικής και κοινωνικής πολι­ τικής ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού ισχύει πλήρως στη σύγχρο­ 9 Β I Λένιν, 4 παν τα, τομ 41, σελ. 425. 10. Β. I Λενιν, Άπαντα, τομ. 44, σελ 38 14

νη εποχή. Πυκνώνουν οι απότομες διακυμάνσεις στην εξισορό- πηση της οικονομικής ισχύς των κυριότερων ιμπεριαλιστικών κρατών. Η ανάπτυξη των παραγωγικών τους δυνάμεων συντελεί- ται με έντονα σκαμπανεβάσματα. Διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στο επίπεδο ανάπτυξης των κυριότερων ιμπεριαλιστικών χωρών και των υπόλοιπων κρατών του μη σοσιαλιστικού τμήματος του κόσμου. Αυξάνεται η διαφορά ανάμεσα σε ξεχωριστές χώρες και σε ομάδες χωρών στον τομέα των επιστημονικών ερευνών, όπως επίσης στους ρυθμούς και τις διαστάσεις της εφαρμογής στην παραγωγή των νεότερων επιστημονικοτεχνικών επιτεύξεων. ' Ο­ πως πρόβλεψε ο Λένιν, σαν αποτέλεσμα της ανισόμετρης ανά­ πτυξης οξύνονται πότε στον ένα, πότε στον άλλο κρίκο του πα­ γκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος όλες οι ανταγωνιστικές του αντιθέσεις σε βαθμό κρίσης, ενώ οι εργαζόμενες μάζες αρχί­ ζουν να αναζητούν διέξοδο από την κατάσταση αυτή στην πάλη για ριζικούς κοινωνικοοικονομικούς μετασχηματισμούς, για την οριστική απομάκρυνση των εκμεταλλευτριών τάξεων από τη διακυβέρνηση της κοινωνίας. Η σύγχρονη εποχή διακρίνεται για την τεράστια αύξηση του αντιφατικού και διενεκτικού χαρακτήρα της ανάπτυξης όλων των πλευρών της οικονομικής και πολιτικής ζωής της καπιταλι­ στικής κοινωνίας. Η διαδικασία κοινωνικοποίησης της παραγω­ γής οδήγησε στον παραπέρα διαχωρισμό των κοινωνικών δυνά­ μεων. Στην πορεία της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης η εργατική τάξη βελτιώθηκε ποιοτικά και αυξήθηκε αριθμητικά, ανέβασε σημαντικά την ειδίκευσή της, το επίπεδο γνώσεων και ιδεολογικής κατάρτισης της, απόκτησε νέους συμμάχους στο περιβάλλον των μηχανικών, τεχνικών, υπαλλήλων και διανοου­ μένων. Σήμερα στη μονοπωλιακή «αφρόκρεμα» αντιτάσσεται η απόλυτη πλειοψηφία του πληθυσμού, ενωμένη κάτω από τα δη­ μοκρατικά συνθήματα της αντιμονοπωλιακής πάλης. Έ τ σ ι διευρύνεται με γοργούς ρυθμούς το χάσμα ανάμεσα στα συμφέ­ ροντα της συντριπτικής πλειοψηφίας του έθνους στις χώρες του ιμπεριαλισμού και της χρηματιστικής ολιγαρχίας. Παρά την επιδίωξη της αστικής τάξης των ιμπεριαλιστικών χωρών για συσπείρωση απέναντι στις δυνάμεις του σοσιαλι­ σμού, του εθνικοαπελευθερωτικού και εργατικού κινήματος, εκ­ δηλώνεται σαφέστατα ένας τόσο σημαντικός παράγοντας του ι­ μπεριαλισμού όπως η συνεχής σύγκρουση των οικονομικών 15

συμφερόντων των μονοπωλίων διάφορων χωρών στην πάλη για μεγαλύτερα κέρδη. Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα στην όξυνση των διιμπεριαλιστικών αντιθέσεων, εξασΟενεί τις γενικές θέσεις του ιμπεριαλισμού, ενώ οι διαδικασίες διεθνούς συνύφανσης του κε­ φαλαίου και της περιφερειακής ολοκλήρωσης που αλλάζει τις μορφές του ανταγωνισμού, δεν συντελούν καθόλου στην εναρ­ μόνιση των ξεχωριστών «εθνικών ιμπεριαλισμών» στον διεθνή στίβο. Παρόλες τις προσπάθειες, ο μηχανισμός της καπιταλιστικής οικονομίας δεν λειτουργεί εύρυθμα. Η παραγωγή εξακολουθεί να αναπτύσσεται κυκλικά. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την ομαλή λειτουργία των υπαρχόντων παραγωγικών μονάδων, προξενώ­ ντας τέτια φαινόμενα, όπως είναι η αδιάκοπη εντατικοποίηση της εργασίας, η υπολειτουργία των επιχειρήσεων, η μόνιμη α­ νεργία, που σε μια σειρά χώρες έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, η γενική όξυνση του προβλήματος απασχόλησης και ο πληθω­ ρισμός, που έπληξε σοβαρά το βιοτικό επίπεδο των μαζών. Δεν αξιοποιούνται προς όφελος της κοινωνίας οι τεράστιες δυνατό­ τητες που δημιουργεί η σύγχρονη επιστημονικοτεχνική επανά­ σταση, τα επιτεύγματα της οποϊας γίνονται κτήμα του μονοπω­ λιακού κεφαλαίου και συντελούν μόνο στην αύξηση των υπερ­ κερδών του. Για μια σειρά λόγους, και αντικειμενικούς, που σχετίζονται με τις αυξανόμενες ανάγκες της ανάπτυξης των παραγωγικών δυ­ νάμεων, και υποκειμενικούς, που στη βάση τους.βρίσκεται η ε­ πιδίωξη του κεφαλαίου να διατηρήσει και να επεκτείνει την κυ­ ριαρχία του στον κόσμο η μονοπωλιακή αστική τάξη επιδιώκει τη διεύρυνση των οικονομικών λειτουργιών του κράτους, εγκρί­ νοντας την κρατικοποίηση σημαντικών κλάδων της οικονομίας. Ο Β. I. Λένιν έβλεπε τις βασικές αιτίες εμφάνισης του κρατι- κομονοπωλιακού καπιταλισμού σ ’ εκείνες ακριβώς τις νομοτέ­ λειες που καθόρισαν το πέρασμα του καπιταλισμού από το στά­ διο του ελεύθερου συναγωνισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτού του καινούργιου φαινο­ μένου, ο Λένιν θεωρούσε το γεγονός, ότι «από το μονοπώλιο γε­ νικά πέρασαν στο κρατικό μονοπώλιο»11, ότι ο καπιταλισμός ε­ πιδιώκει να ρυθμίζει τις οικονομικές διαδικασίες στο επίπεδο ό­ II Β I Λενιν, Άπαντα, τόμ. 31, σελ 355. 16

λης της χώρας. Οσον αφορά τις μορφές και το μηχανισμό του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, ο Λένιν θεωρούσε σαν το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο τη συγχώνευση των μονοπωλίων και του κράτους, τη συνένωση «της γιγάντιας δύναμης του καπι­ ταλισμού με τη γιγάντια δύναμη του κράτους σε ένα μηχανι­ σμό»12. Στα έργα του ο Β. I. Λένιν επεξεργάστηκε την επιστημονική αντίληψη για τον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό σ ’ όλη του την πολυπλοκότητα και αντιφατικότητα. Ο Λένιν αντιλαμβανό­ ταν ότι τα μέτρα που παίρνονταν με σκοπό την ενίσχυση του κα­ πιταλισμού και την τεχνητή εξομάλυνση των αντιθέσεων του υ­ πονομεύουν παράλληλα από τα μέσα τα θεμέλιά του. Οι καπιτα­ λιστές αμφιταλαντεύονται «παρά τη θέληση και τη συνείδησή τους, σε κάποια νέα κοινωνική κατάσταση πραγμάτων, που είναι μεταβατική από την πλήρη ελευθερία του συναγωνισμού προς την πλήρη κοινωνικοποίηση»13. Επισημαίνοντας ότι «ο κρατι- κομονοπωλιακός καπιταλισμός είναι η πληρέστερη υλική προε­ τοιμασία του σοσιαλισμού»14, ο Β. I. Λένιν υπογράμμιζε, παράλ­ ληλα, επανειλημμένα, ότι η προετοιμασία των υλικών προϋπο­ θέσεων του σοσιαλισμού, όσο μακριά κι αν έχουν φτάσει δεν ι- σοδυναμούν με πέρασμα στον σοσιαλισμό, ότι το απαραίτητο όριο ανάμεσα στον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό και στο σοσιαλισμό είναι η σοσιαλιστική επανάσταση. «Το ότι ένας τέ- τιος καπιταλισμός βρίσκεται «κοντά» στο σοσιαλισμό, — έγρα­ φε ο Λένιν, — πρέπει να αποτελεί για τους πραγματικούς εκπρο­ σώπους του προλεταριάτου απόδειξη ότι η σοσιαλιστική επανά­ σταση ζυγώνει, είναι εύκολη και πραγματοποιήσιμη, δεν επιδέ­ χεται αναβολή και δεν πρέπει διόλου να αποτελέσει επιχείρημα για να κρατούν στάση ανοχής απέναντι στην άρνηση αυτής της επανάστασης και στον εξωραϊσμό του καπιταλισμού, όπως κά­ νουν όλοι οι ρεφορμιστές»15. Ανεξάρτητα από τον κρατικό μανδύα με τον οποίο περιβάλ­ λεται ο κάπιταλισμός παραμένει η τελευταία βαθμίδα της εκμε­ ταλλευτικής κοινωνίας, την επαναστατική ανατροπή της οποίας 12. Β I. Λένιν, Άπαντα, τόμ 32, σελ 83 13. Β. I. Λένιν, Απαντα, τόμ. 27, σελ. 327 14 Β. I. Λένιν, Άπαντα, τόμ. 34, σελ 193. 15 Β. I. Λένιν, Απαντα, τόμ 33, σελ 68 2 1)1 *10 17

επεξεργάστηκε ο Β. I. Λένιν. Αυτά είναι τα βασικά πορίσματα από την ανάλυση της πενηντάχρονης και πλέον ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού, η επιστημονική ερμηνεία του οποίου δόθηκε για πρώτη φορά στα αθάνατα έργα του ηγέτη της Οχτωβριανής επα­ νάστασης. Α. Μ πορονταγιεφσκι 18

Η ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Οι αστοί ρεφορμιστές, και πίσω α π ’ αυτούς και μερικοί ο­ πορτουνιστές από τις γραμμές της σοσιαλδημοκρατίας, ισχυρί­ ζονται ότι δε συντελείται εξαθλίωση των μαζών στην καπιταλι­ στική κοινωνία. «Η θεωρία, λένε, της εξαθλίωσης» δεν είναι σω­ στή: η ευημερία των μαζών, αν και αργά, πάντως ανεβαίνει, το χάσμα ανάμεσα στους εύπορους και στους άπορους δε μεγαλώ­ νει, αλλά μικραίνει. Τον τελευταίο καιρό όλη η ψευτιά των ισχυρισμών αυτών ξε­ σκεπάζεται μπροστά στις μάζες όλο και πιο ανοιχτά. Η ακρίβεια της ζωής μεγαλώνει. Τα μεροκάματα των εργατών, ακόμη και στις συνθήκες της πιο επίμονης και της πιο πετυχημένης για τους εργάτες απεργιακής πάλης, ανεβαίνουν πολύ πιο αργά, α π ’ ό,τι ανεβαίνουν τα απαραίτητα έξοδα για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Παράλληλα μ ’ αυτό τα πλούτη των κεφα­ λαιοκρατών ανεβαίνουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Να μερικά στοιχεία σχετικά με τη Γερμανία, όπου η κατά­ σταση των εργατών είναι ασύγκριτα καλύτερη από τη Ρωσία, χάρη στο πιο υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, χάρη στην ελευθερία των απεργιών και του συνεταιρίζεσθαι, χάρη στην πολιτική ε­ λευθερία, στα εκατομμύρια μέλη των συνδικάτων, στα εκατομ­ μύρια αναγνώστες των εργατικών εφημερίδων. Σύμφωνα με τα στοιχεία αστών κοινωνιολόγων-πολιτικών, που στηρίζονται σε επίσημες πηγές, το μεροκάματο των εργα­ τών στη Γερμανία αυξήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια 25% κατά μέσο όρο. Την ίδια περίοδο ο τιμάριθμος της ζωής ανέβηκε του­ λάχιστον κατά 40%!! Και τα τρόφιμα και τα ρούχα και τα καύσιμα και τα ενοίκια των σπιτιών, όλα ακρίβηναν. Ο εργάτης εξαθλιώνεται απόλυτα, δηλαδή γίνεται πραγματικά φτωχότερος από πριν, είναι υποχρε­ ωμένος να ζει χειρότερα, να τρέφεται λιτότερα να υποσιτίζεται περισσότερο, να στεγάζεται στα υπόγεια και στις σοφίτες. 19

Πιο χτυπητή, όμως, είναι η σχετική εξαθλίωση των εργατών, δηλαδή η ελάττωση της μερίδας που παίρνουν από το κοινωνικό εισόδημα. Η αναλογική μερίδα των εργατών στην καπιταλιστική κοινωνία, που πλουτίζει με γοργούς ρυθμούς, όλο και μικραίνει, γιατί όλο και πιο γοργά πλουτίζουν οι εκατομμυριούχοι. Στη Ρωσία δεν υπάρχει φόρος εισοδήματος, δεν υπάρχουν στοιχεία για την αύξηση του πλούτου των εύπορων τάξεων της κοινωνίας. Η δική μας πολύ πιο θλιβερή πραγματικότητα σκε­ πάζεται με ένα παραπέτασμα· το παραπέτασμα του σκοταδιού, της μυστικότητας. Στη Γερμανία υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τα πλούτη των εύπορων τάξεων. Λογουχάρη, στην Π ρω σσίατα πρώτα 10 δισε­ κατομμύρια μάρκα (5 δισεκατομμύρια ρούβλια) των φορολογού­ μενων περιουσιών ανήκαν το 1902 και 1.853 άτομα, ενώ το 1908 σε 1.108 άτομα. Ο αριθμός των πιο μεγάλων πλουτοκρατών ελαττώθηκε. Τα πλούτη τους μεγάλωσαν: ο καθένας τους είχε το 1902 κατά μέσο όρο 5 εκατομμύρια μάρκα περιουσία (2 1/2 εκατομ. ρούβλια), ενώ το 1908 είχε 9 εκατομμύρια μάρκα (4 1/2 εκατομ. ρούβλια)! Μιλάνε για την «αφρόκρεμα των 10.000». Στην Πρωσσία η «αφρόκρεμα των 21 χιλιάδων» πλουτοκρατών είχε 13 1/2 δισε­ κατομμύρια μάρκα περιουσία, ενώ οι υπόλοιποι 1.300.000 κάτο­ χοι φορολογούμενης περιουσίας είχαν 3 δισεκατομύρια μάρκα. Οι τέσσερις πιο μεγάλοι εκατομμυριούχοι της Πρωσσίας (έ­ νας πρίγκιπας, ένας δούκας και δυο κόμητες) το 1907 είχαν 149 εκατομμύρια μάρκα περιουσία, ενώ το 1908 είχαν 481 εκατομμύ­ ρια μάρκα. Τα πλούτη μεγαλώνουν στην καπιταλιστική κοινωνία με α­ φάνταστη ταχύτητα παράλληλα με την εξαθλίωση των εργατι­ κών μαζών. «Πράβντα». αρ φυλ 181. Β /. Λενιν, Άπαντα, 30 του Νοέμβρη 1912 τομ. 22. σελ 230-231 ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ Η Αγγλία είναι μια από τις πιο πλούσιες, τις πιο ελεύθερες και τις πιο προηγμένες χώρες του κόσμου. Ο πυρετός των εξο­ πλισμών αγκάλιασε ήδη εδώ και πολύ καιρό την αγγλική «κοι-20

νωνϊα» και την αγγλική κυβέρνηση, το ίδιο ακριβώς όπως και τη γαλλική, τη γερμανική κλπ. Και να που ο αγγλικός Τύπος — ιδιαίτερα ο εργατικός — πα­ ραθέτει τώρα πολύ ενδιαφέροντα σ τοιχεία που δείχνουν την έξυ­ πνα στημένη καπιταλιστική «μηχανή» των εξοπλισμών. Ιδιαίτε­ ρα μεγάλοι είναι οι ναυτικοί εξοπλισμοί της Αγγλίας. Τα ναυπη­ γεία της Αγγλίας (Βίκερς, Ά ρμστρονγκ, Μπράουν κ.ά.) είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο. Εκατοντάδες και χιλιάδες εκατομμύ­ ρια ρούβλια ξοδεύονται από την Αγγλία και τις άλλες χώρες για την προετοιμασία του πολέμου. Και, εννοείται, όλα αυτά γίνο­ νται αποκλειστικά προς το συμφέρον της ειρήνης, της υπερά­ σπισης της κουλτούρας, προς το συμφέρον της πατρίδας, του πολιτισμού κλπ. Στο μεταξύ ανάμεσα στους μετόχους και στους διευθυντές των ναυπηγείων, των επιχειρήσεων παραγωγής πυρίτιδας, δυνα­ μίτη, κανονιών κλπ., βλέπουμε ναύαρχους και επιφανέστατους δημόσιους άνδρες της Αγγλίας και από τα δύο κόμματα: και από το συντηρητικό και από το φιλελεύθερο. Βροχή πέφτει ο χρυσός κατευθείαν στις τσέπες των αστών πολιτικών που αποτελούν μια συσπειρωμένη διεθνή σπείρα, η οποία υποκινεί τους λαούς στον ανταγωνισμό των εξοπλισμών και κουρεύει αυτούς τους ευκολό­ πιστους, αγαθούς, καθυστερημένους και πειθήνιους λαούς, όπως κουρεύουν το πρόβατο! Οι εξοπλισμοί θεωρούνται εθνική υπόθεση, πατριωτικό έρ­ γο- υποτίθεται πως όλοι φυλάνε αυστηρά το μυστικό. Στο μεταξύ τα ναυπηγεία, τα εργοστάσια παραγωγής κανονιών, δυναμίτη και όπλων αποτελούν διεθνείς επιχειρήσεις, όπου οι καπιταλιστές των διαφόρων χωρών εξαπατούν από κοινού και μαδούν σαν την κότα το «κοινό» των διαφόρων χωρών, φτιάχνοντας πλοία ή κα­ νόνια, χωρίς να τους ενδιαφέρει αν τα φτιάχνουν για την Αγγλία για να χρησιμοποιηθούν ενάντια στην Ιταλία, ή για την Ιταλία ενάντια στην Αγγλία. Έ ξυπνα στημένη καπιταλιστική μηχανή! Πολιτισμός, τάξη, κουλτούρα, ειρήνη — και ληστεία εκατοντάδων εκατομμυρίων ρουβλιών από τους κεφαλαιούχους επιχειρηματίες και κερδο- σκόπους των ναυπηγείων, των εργοστασίων δυναμίτη κλπ.! Η Αγγλία ανήκει στην τριμερή συνεννόηση που είναι εχ­ θρός της τριμερούς συμμαχίας. Η Ιταλία ανήκει στην τριμερή συμμαχία. Η πασίγνωστη φίρμα Βίκερς (Αγγλία) έχει παραρτή­ 21

ματα στην Ιταλία. Οι μέτοχοι και οι διευθυντές της εταιρίας αυ­ τής υποκινούν (μέσω των πουλημένων εφημερίδων και μέσω των πουλημένων κοινοβουλευτικών «παραγόντων», συντηρητικών, φιλελευθέρων, αδιάφορο) την Αγγλία ενάντια στην Ιταλία και α­ ντίστροφα. Κέρδη όμως βγάζουν και από τους εργάτες της Αγ­ γλίας και από τους εργάτες της Ιταλίας, γδέρνουν το λαό κι εδώ κι εκεί. Οι συντηρητικοί και οι φιλελεύθεροι υπουργοί και τα μέλη της Βουλής είναι σχεδόν όλοι μέτοχοι σε αυτές τις φίρμες. Τόνα χέρι νίβει τ ’ άλλο. Ο γιος του «μεγάλου» φιλελεύθερου υπουρ­ γού Γλάδστον είναι διευθυντής της φίρμας ’ Αρμστρονγκ. Ο α­ ντιναύαρχος Μπέικον, γνωστότατος ειδικός στα ναυτικά και α­ νώτατος βαθμούχος του «ναυαρχείου» στην Αγγλία, περνά στην υπηρεσία του εργοστασίου πυροβόλων όπλων στο Κόβεντρι με μισθό 7.000 λίρες στερλίνες (πάνω από 60.000 ρούβλια), ενώ ο άγγλος πρωθυπουργός παίρνει 5.000 λίρες στερλίνες (περίπου 45.000 ρούβλια). Το ίδιο γίνεται, φυσικά, σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Οι κυβερνήσεις είναι εντολοδόχοι της τάξης των καπιταλιστών. Τους εντολοδόχους τους πληρώνουν καλά. Οι εντολοδόχοι είναι οι Ιδιοι μέτοχοι. Και το προβατάκι το κουρεύουν μαζί, κάτω από το θόρυβο των «πατριωτικών» λόγων... Γράφτηκε στις 16 (29) του Μαη 1913. Β. 1. Λένιν. Απαντα, Δημοσιεύτηκε στις 21 του Μαη ¡913 τόμ 23. αελ. 179-180 στην εφημερίδα ·Πράβντα». αρ φύλ. 115 Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ Οι καπιταλιστές δεν αγαπούν να λένε τη ν αλήθεια σχετικά με τα εισοδήματά τους. Το «εμπορικό μυστικό» τηρείται αυστηρά, και για τους αμύητους είναι πολύ δύσκολο να διεισδύσουν στα «μυστικά» της δημιουργίας του πλούτου. Η ατομική ιδιοκτησία είναι ιερή: κανείς δεν μπορεί να ανακατεύεται στις υποθέσεις του ιδιοκτήτη. Αυτή είναι η αρχή του καπιταλισμού. Μα το κεφάλαιο ξεπέρασε πια προ πολλού τα πλαίσα της α­ τομικής ιδιοκτησίας και οδήγησε στη διαμόρφωση μετοχικών ε­ πιχειρήσεων. Εκατοντάδες και χιλιάδες άγνωστοι μεταξύ τους 22

μέτοχοι συγκροτούν μια ενιαία επιχείρηση· και οι κύριοι ατομι­ κοί ιδιοκτήτες έτυχε να καούν πολλές φορές, όταν με το «εμπο­ ρικό μυστικό» καλύπτονταν καπάτσοι επιχειρηματίες που άδεια- ζαν τις τσέπες των συνεταίρων τους. Η ιερή ατομική ιδιοκτησία χρειάστηκε να θυσιάσει ένα μέ­ ρος της ιερότητάς της: κρίθηκε αναγκαίο να υποχρεωθούν με νό­ μο οι μετοχικές επιχειρήσεις να κρατούν κανονικά βιβλία και να δημοσιεύουν τους γενικούς ισολογισμούς τους. Φυσικά, η εξα­ πάτηση του κοινού δε σταμάτησε με αυτό, πήρε μόνο διαφορετι­ κές μορφές, έγινε πιο έντεχνη. Το μεγάλο κεφάλαιο, συγκεντρώ­ νοντας από λίγο-λίγο τα μικρά κεφάλαια των μετόχων που είναι σκορπισμένοι σε όλες τις άκρες του κόσμου, έγινε ακόμη ισχυ­ ρότερο. Με τις μετοχικές εταιρίες ο εκατομμυριούχος έχει τώρα στη διάθεσή του όχι μόνο το δικό του εκατομμύριο, μα και ένα πρόσθετο κεφάλαιο, ας πούμε, από 800 χιλιάδες ρούβλια, που πι­ θανό να το συγκέντρωσε από 8.000 μικρονοικοκύρηδες. Γ Γ αυτό ακριβώς και ο παραλογισμός του καπιταλισμού γί­ νεται ολοένα και πιο φανερός και πιο εξόφθαλμος για τις μάζες του πληθυσμού. Να, λογουχάρη, τι μας λένε οι δημοσιευμένοι ισολογισμοί των ασφαλιστικών εταιριών στη Ρωσία για 10 χρόνια, από το 1902 ως το 1911. Το μετοχικό κεφάλαιο το 1902 ήταν 31 1/3 εκατομμύρια ρού­ βλια (21 μετοχικές επιχειρήσεις), ενώ το 1911 (στις ίδιες ακρι­ βώς 21 επιχειρήσεις) ήταν 34,8 εκατομμύρια ρούβλια. Συχνά συμβαίνει το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου να ανήκει σε μια χούφτα εκατομμυριούχους. Μπορεί 10 ή 20 μεγιστάνες να έχουν μετοχές αξίας 18 εκατομμυρίων ρουβλιών και, έχοντας τις πε­ ρισσότερες μετοχές, να διαχειρίζονται ανεξέλεγκτα τα υπόλοιπα 13 ή 16 εκατομμύρια των «μικρών» μετόχων. Οι καθηγητές συνήγοροι του καπιταλισμού, φλυαρούν για αύξηση του αριθμού των ιδιοκτητών, μόλις βλέπουν αύξηση του αριθμού των μικρών μετόχων. Στην πραγματικότητα όμως αυξά­ νει η εξουσία (και το εισόδημα) των μεγιστάνων-εκατομμυριού- χων πάνω στο κεφάλαιο «της μαρίδας». Κοιτάξτε πώς αναπτύχθηκαν μέσα σε δέκα χρόνια οι βασι­ λιάδες των ασφαλιστικών εταιριών. Το μέρισμα του μετοχικού κεφαλαίου στα 10 χρόνια έφτασε κατά μέσο όρο πάνω από 10%!! ' Οχι και άσχημο κέρδος, ε; Στο χειρότερο χρόνο της δεκαετίας 23

«απόκτησαν με τη δουλιά τους» 6 καπίκια στο ρούβλι, ενώ στα καλύτερα χρόνια 12 καπίκια! Τα αποθεματικά κεφάλαια διπλασιάστηκαν: το 1902 ήταν 152 εκατομμύρια ρούβλια, ενώ το 1911—327 εκατομμύρια. Η περιου­ σία σχεδόν διπλασιάστηκε: το 1902 ήταν 44 εκατομμύρια, το 1911—76 εκατομμύρια. Σύνολο, 32 εκατομμύρια νέα περιουσία μέσα σε δέκα χρόνια σε εικοσιμία επιχειρήσεις! Ποιος «απόκτησε με τη δουλιά του» αυτή την περιουσία; Αυτοί που δε δούλευαν, δηλαδή οι μέτοχοι, στην πρώτη σει­ ρά οι μεγιστάνες-εκατομμυριούχοι που έχουν τις περισσότερες μετοχές. Δούλευαν εκατοντάδες υπάλληλοι, κάνοντας περιοδείες, ορ­ γανώνοντας τους ασφαλιζόμενους, καταγράφοντας την περιου­ σία τους, κοπιάζοντας πάνω στους υπολογισμούς. Οι υπάλληλοι αυτοί έμειναν υπάλληλοι. Εκτός από το μισθό (που τους περισ­ σότερους, όπως είναι γνωστό, δεν τους φτάνει, δεν τους φτάνει ακόμη και για να συντηρήσουν κάπως υποφερτά την οικογένεια τους) οι άνθρωποι αυτοί δεν παίρνουν τίποτε άλλο. Κανενός εί­ δους περιουσία δεν μπορούν να δημιουργήσουν. Αν κανένας από τους μεγιστάνες έβαλε το δαχτυλάκι του στη «δουλιά» τη διευθυντική, αμείφθηκε γ ι ’ αυτό ιδιαίτερα και με υ­ πουργικό μισθό και με αποζημιώσεις. Οι κύριοι λοιπόν μέτοχοι πλούτισαν για το ότι δεν δούλευαν. ' Επαιρναν κατά μέσο όρο στη δεκαετία από τρία εκατομμύρια καθαρό κέρδος το χρόνο, «μοχθώντας» να κόβουν κουπόνια και συσσώρευαν ένα πρόσθετο ακόμη κεφάλαιο από 32 εκατομμύρια ρούβλια. Γράφτηκε στις 19 του Μάη (1 του Ιούνη) 1913. Β 1. Λίνιν, Άπαντα, δημοσιεύτηκε στις 9 του Ιουνη 1913 τομ. 23. σελ. 187-189 στην εφημερίδα «Πράβντα.», αρ φύλ 131. ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΗ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ Η Αγγλία και η Γαλλία είναι τα πιο πολιτισμένα κράτη του κόσμου. Το Λονδίνο και το Παρίσι είναι οι πρωτεύουσες του κό­ σμου, με πληθυσμό 6 και 3 εκατομμύρια. Η απόσταση μεταξύ τους είναι 8-9 ώρες ταξίδι. 24