L
L
AM-ANG
AM-ANG
Ti bersion ti Imprenta Parayno
ken ti bersion ni Leonardo Y. Yabes
Rimat Multimedia, Inc. Quezon City, Philippines
58 Road 7, Project 6, Quezon City 1100 Philippines
Tel/Fax: (6-32) 455-3222 E-mail: rimatmag@yahoo.com
Copyright © 2005 ti Rimat Multimedia, Inc.
Manarawidwid ti Produksion: Joyce Gardaya-Calso Disenyo ti Akkub: Patrick Paul Abainza
Tipo ken Disenyo ti Libro: Ariel S. Tabag ISBN
Maragsakankami a mangibinglay kadakayo iti dua a bersion ti Lam-ang, ti mabigbig nga epiko dagiti Ilokano.
Umuna a paset ti am-ammo a “Parayno Version,” nalawag a gapu iti panangipablaak itoy ti Imprenta Parayno ti Calasiao, Pangasinan. Immaldit ti nasao nga imprenta ti pakasaritaan ti biag ni Lam-ang idi 1962 ket nailaklako idi ti nasao a librito kadagiti tien-daan – iti abay dagiti tagilako a buneng ken dadduma pay a kasapulan dagiti mannalon.
Inrapinmi ti bersion ni Apo Leopoldo Y. Yabes tapno mapagdasig dagiti mangbasa ti agduma a bersion ti epikotayo.
Kayatmi nga iruknoy a kas sangaraay a sabong ti isip daytoy a libro ket agbalinto a per-manente a rekord a dinto agkupas iti panaglabas ti panawen.
Dios ti agngina kadagiti timmulong iti pan-nakairuar daytoy a libro: Juan S.P. Hidalgo, Jr., Ariel S. Tabag, Cles B. Rambaud, Herman G. Tabin, Noli S. Dumlao, Daniel L. Nesperos, Linda Lingbaoan-Bulong ken Jocelyn G. Calso. Kadatayo a nakabasan iti daytoy nga epiko, sapay koma ta agungar manen iti lagiptayo ti kabibiag ni Lam-ang. Kadagiti di pay nakabasa, daytoy koma agdindinamag nga epikotayo ti mangpasantak iti tarigagay ken kalikagumyo a tumulong a mangitandudo iti bukodtayo a literatura.
Sapay koma.
Angel R. Calso
Marso 2005 Quezon City, Philippines
L
L
AM-ANG
AM-ANG
Historia a Pacasaritaan ti Panagbiag
ni Lam-ang iti Ili a Nalbuan
nga Asaoa ni D.a Ines Cannoyan
iti Ili a Calanutian
Ti bersion ti Imprenta Parayno,
Calasiao, Pangasinan, c1962.
Maisagut daytoy a libro
kadagiti amin nga Ilokano
OH, naslag a Dios Espiritu Santo
silaoam Apo toy panunotco tapno mapudnoac ti ipalaoagco
iti historia ti maysa a tao. Ta idi tiempo nga unana
adda dua nga agasaoa nga nabiit pay ti panangaoatda
iti matrimonio a nangina. Iti pannagna ti aldao
di nagbayag daytoy babain agnginao ta nadanon ti panagbungan daydi sacramento nga inaoat dan.
Nadumaduma nga bungbungan ti inna dita masarsaramsam
salamagui a marabanban pias quen daldaligan.
Niog pay a lolocoten bayyabas a pariggalsem
sua quen loloquisen
quet daguitoy met ti inna sidaen. Pingpinggan quen im-immoco
loslosi quen pocpoclo leddangan pay quen soso
isoda ti inna cagusto. Idinto ta magtengna ti pito a bulan daydi sicugna
napalalo ti ay-ayatda ta adanin ti panagpasngayna.
Quet idinto ta castan daytoy babain Namongan
inna dita napanunotan ta aramidenda a dalagan.
Quinonana dita nga insaoang ay asaoac nga Don Juan inca pay coma pumocan itay aramiden a dalagan.
Rebbengna unayen ita ti inta panagsagana cadaguiti maicanada
nga aruaten no sumngay toy bunga. Tapno ditanto mabiglaan no madanon ti iroruar nan adda met saganan a dalagan
a rumbeng a paguiddaan. Nagrobuat met a napan
ni asaoana a Don Juan ta idinto a nagtengannan
linicmotna di caoayan. Sana met pinayapayan di angin a inna ragutan todo pay a bomayangabang
ulep arig a teppang.
Quimat quen sal-it agcacamacam sinirocda di caoayan
casla narabaraban iti booc di caoayan. Ay naalas cababain man no aoitenca nga caoayan immona daytoy caoayan quet simmaruno ni Don Juan.
Ta idinto a inna magtengan di balay a inna inulogan nagoornos daguitoy caoayan
Ay asaoac a Don Juan daytay man tongo ti agdalagan
a sagat quen gasatan
dangla quen bayyabas a inoquisan. Ay asaoac a Don Juan
ta inca coma gumatang itay dongdong quen dalican
ta iso ti pagdadangan. Ti digusco nga agdalagan quen banga ti maymaysan
tapno adda pangiccan ti cadcadua ti anactan.
Quet idi mapaaddana amin daguitan iso met ti ipapanao nan
a simmurong iti carayan napan idiay bantay cangisitan.
Ta mapan maquidangadang cadaguiti iggorot a burican
iso met a pasngayen nan daydi naboquelda a daran.
Aoan ti dida maayaban a paquicaasian a parteran ni lacay Marcos a batecan isoda quen Pasio mayaman. Quet aoan lat nacapaltot gayam
adda man malaguip nan daydi baquet nga ar-arucotan nga aoan pigsat ramramay nan.
Quet idinto ta mapaltot nan ni inan babain Namongan
maysa a lalaqui ti rimuar agsao met daytoy ubing itan.
Ay ina ngamin Namongan ta innacto pabuniagan ninto Lam-ang ti maipanagan ti manganac ni lacay Guiddan.
Quet idinto ta nabuniagan agsaludsod met piman quen inana a Namongan
ni amana a nagutangan. Ay ina saludsodec man no adda amac oenna aoan
no subbotac oenno saan oenno nasudi met a tinaudan.
Ay anacco ngamin Lam-ang no ni amam ti cunam idi addaca pay lat itoy tian iti pimmanao guiniddatonan.
Iso met ti caaoannan ta gubat ti inna napanan
a ili ti caiggorotan iggorot nga burican. Quinona met ni Lam-ang
ay ina a Namongan
daytoy anacmo palubosam man ta innac talaoataoan.
Ay, anacco sinanlalaquin Lam-ang saanca a mapmapan
ta marabanban ta sacam quet maradagum ta imam. Ta dica pay la naitanggadan
iti uneg ti siam a bulan nagpasig laeng a napan ni sinanlalaquin Lam-ang.
Gubat ti inna napanan nga ilit caiggorotan ta napanna talaoataoan ni amana a nagutangan. Nangibulsa iti bato ti sagang
casta met ti tangraban bato pay ti laolaoigan casta met ti bato ti musang.
Dinalanna ti cabarraoasan casta met ti caboluan casta unay ti inna pamayan
daydi motea ti gamayan. Ta idinto a inna maasitgan
ti longog ti carayan quet dagusna a naquitan tay cayo a cadadacquelan.
Isot inda pagraransoan daguitay iggorot a burican
ta isot inna pagsaedan ti tao a inna cabacal. Ioarasna met ti matanan quet dagusna a naimatangan
daytay ramot a tagaang a mabalin a paglotuan. Dinagusna a ininnaoan
quet sana pinisocan daydi bangana a maymaysan bangat caibaan, mailac-amnat aoan.
Idi addat iti ngalay ti dalan idi nalpas nga nangan sangailien daytoy quinnan
nga gracia a pacabsugan.
Inaoid nat calasagnan impanna met idi siquigan intogquelna met di gayang
idi ayan ti sacaanan. Inucsotna met di campilan
idi bucala a pagtalcan quet nacaridep met ditan ni sinanlalaqui ni Lam-ng.
Immayto met itattan iti partaan ni amanan quet quinonana idi piman di tinagtagainep ni Lam-ang.
Ay pagayamco a Lam-ang darasem met ti apan madamada a ramrambacan
di bangabanga ni amam. Nabaringcuas met ni Lam-ang
innalana met daguitoy igam quet nagrobuaten a napan
pagna laeng a pagnan. Ta idinto can a magteng nan
ti bantay a cangisitan idiay Mamdili quen Dagman
dimmagus iti tal-laong dan. Ta inna met naquitan daydi bangabanga ni amanan
ta napanda met sinarucang nga impasango iti dayaan.
Ay iggorot a burican ta sumaludsodac man
no aniat nacabasolan ni ama a naggapuan rebbengna a incay bayadan.
Ay pagayam mi a Lam-ang rebbengna met a subliam
di balay nga inulogam no saan quet maicaduacan daydi lalaqui aya nga amam.
Ay iggorot a burican diac la mapnec gayam no dacdacay lat caayayam
sica iggorot a capitan. Sica Bumacas ti pangnaganan
pendaem met a cartaan dagup ti masacupam tapno umayda amin agpinsan.
Dardarat quen padang idiay balbalay idiay nuevan idiay dogodog quen Tapaan idiay mamoocan quen caoayan. Idiay Amangabon quen Gambang
ditoy Lipay quen Caparian idiay Sumadag quen Lucutan
idiay Tupinao quen Bandan. Idiay Sambangqui quen Loya
idiay Bacong quen Sasaba idiay Tebteb quen Bacayaoan
ta idinto a nabilletian. Ti inilin-ili a cabangibang
ta tumayotoyda piman nga casla manoc a macorocoran
daguiti iggorot a burican. Apaya unay quet ti ruaydan ta saan nga ammo ti caadudan
napanna met inaprosan daydi bato ti laolaoigan.
Limmagto a naminpinsan ni lalaqui a ni Lam-ang
a napan iti catay-acan quet pacpacupaquennan. Daydi quiliquili quen sellang
idi loppo agsidormang
quen tacquiag a caniguid quen canaoan di lalaqui a Lam-ang.
Ita ta lacubendan iti ayanna a pangpanganan
rinugianda ngad itan ti inda panagayayam. Ni lalaqui a ni Lam-ang casla tomodo iti sardam
ti agdisso a gayang aracupenna a mamimpinsan. Ta casla umaoat iti inapugan cadaguiti gayang nga agsasal-lupang
idinto ta maibusandan daguiti iggorot a burican. Ti todos, pica quen gayang
ta dida laeng nadissoan ni lalaqui aya a ni Lam-ang quet quinonana cadacuadan.
Bumalesac met itan ocsotenca a campilan bucala met a pagtalcan intagbatna ngarud piman. Ta daydi dimquet idi campilan
isot napanna quinnan dacquel unay a suman tapno dina maoracionan.
Ay iggorot a burican daanandac ngarud itan
napanna pinayapayan di angin a mangaragan.
Isut caduana a napan sa dimmuclos a naminpinsan
casla nagpatpat inambaan agpadpada a mangan. Idi agaoid quen agpapan daydi igam aya ni Lam-ang
naapritda a namimpinsan ta maysa lat nabunaan. Ta napanna nagang-angaoan
sananto quet iniggaman daydi iggorot a burican
ita agcanibusanan can. Napanna pay guinusingan
napanna pay binoldingan sananto pay piningodan
apanna pay pinucolan. Sananto quet inibbatan daydi iggorot a burican quet dina la quinaasian a inna nagang-angaoan. Tapno adda pacaquitaan ti partesmo quen cabaguiam quet reppetec met daytoy gayang
toy samsamcot caiggorotan tapno adda pacaquitaan.
Ita panaoan can lugar a nagay ayaman
nagrubuaten a napan ni lalaqui aya a Lam-ang.
Ta napanna sinangpetan ni inana a Namongan ta casla carayan Vigan
ti nagayos a daradan daguiti iggorot a burican. Ta idinto can a inna nagtengan
ti ilida a Nalbuan ay ina ngamin Namongan
ta sumalsaludsudac man no aniat nacabasolan ni ama a naggapoan. Ay anacco ngamin Lam-ang
no ni amam apo ti conam aoan ammoc a inna guinoraan ta dicam pay met la nagsubang.
Ay quinona met ni Lam-ang quen inana a Namongan ta dusa comat carbengam naimbag la quet ta napudnoam.
Ay ina ngamin Namongan patitem ta longgangan
ta umarayat da lattan daguitay addic a babbalasang
a mamindua nga siam siam a sagsisiam. Ta apandac coma golgolan
idiay carayan Amburayan toy boocco nga ammaragan
ta naatipocpocan di bacal a nagmalem calman.
Ay ina ngamin Namongan ta inta man la rautan daydiay agamang a daan
nga nagadiguit gatasan nagpannubet a der-an quen tinubay a bal-ang. Ay ina ngamin Namongan
alaem met ta arutang innala met ni Namongan
ta napanna sinagadan. Di ruangan ti agamang a quinatayan quen tinacquian
ti ipes quen laoalaoan ti cabayagnan a di naluctan.
Ta siam a taoen itan a dipay narautan di pagayda a samusam
ibuan quen laguingan. Lumanog quen lampadan
maratectec quen macan gaygaynet quen balasang casta met tay quimmatuday.
Quet idinto ta marautandan conana cadaguiti napan
ay addic a babbalasang pendaenyo nga rautan ti tomonggal maysa a nagan
ta cucuana marautannan. Quet idinto ta macarautdan
ti nasurok a sangabaar ay addic a babbalasang
reppetenna aoitennan.
Alaenyo met itay di surusor a galimban sumoquit cay met ita beggang
a pangaron iti arutang. Addic a babbalasang isobli yonto met ta beggang
ta manayon a patigaan ta beggang ti paticalang quet idiay carayan Amburayan
ti intay pagdidigusan. Ta isot pacadamagan iti buaya a cadacquelan ta innac la coma maquiay-ayam
quen buaya a cadadacquelan quet nagrobuatda met a napan
idiay carayan Amburayan. Iti iguid daytoy a carayan
ioarasna di matanan dagusna a naquitan pinapayapayanda ni Lam-ang.
Quet daydi angin a capigsaan guimmil-ayab di arutang
iti asuc nacacascasdaao nagderraao ti i-San Juan.
Nagtaray ti i-Bacnotan ta cunada met no uram ta idinto ta dida masebseban
napanna pinayapayan. Di todo bumayangabang quen ulep arig a teppang quimat quen sal-it agcacamacam
Addic a babbalasang alaenyo met piman di sorosor a galimban ta incay man met caudan
sadac man golgolan ditoy tengnga ti carayan. Quet idinto ta magolgolan dan
ni lalaqui a ni Lam-ang natubaan ti bagsang simmang-at ti bucotan udang a raoayraoayan quet timpao amin a campan
igat a casta nga ruay. Addic a babbalasang didac coma segseggaan ta bumatocac maminsan
ta innac maquiay ayam quen buaya a cadacquelan
ta incam agpadasan. Bimmatoc itan ni Lam-ang
saanna a napuntaan ta bimmaba toy buayan simmurong met ni Lam-ang casta met simmurong ni buayan
nagpababa met ni Lam-ang. Idi ta agquitadan
rinoguianda ti nagdangadang nacalucsao ni Lam-ang dinuclosna a naminpinsan
imbucotna daydi buayan nga imbangcag aya ni Lam-ang.
Ay addic a babbalasang alaenyo met ta ngipennan ta dagusenyo a paputican
ta isot anib iti dalan.
Ay addic a babbalasang no itan quet rebbengnan nga intay pay met sublian
di balay nga inulogan. Ay ina ngamin Namongan ta inca man met ida tangdanan daguitoy addic nga babbalasang
pisos maysa nga addang ti agaoid ken agpapan.
Idi ta nalpas dan ay ina ngamin Namongan
ta inca man met lucatan dayta despensa a maicaduan
ta iruarmo coma inan di caoesco a capapatgan. Ta mamlesac aoan curang daydi calson a guinalonan quen bado a sinombraan
pano a sinolsolanan a napanda sinambirian daguitay addic a babbalasang.
Quet idi nalpas daytan ina inca man met lucatan diay maicatlo a despensan
ta iruarmo met itay di balitoc a balaoan. Siam a cacaoicaoan a bomtac no mainitan ti init a macayangyang a mamapudot dapan a taoid di nagtaoidan ti apot tumeng quen dapan.
Ta innac coma singdanan toy purao a caoitan manocco a carurayan quen asoc a burburan pasaqui nga ulayan a nacaay-ayat ti buyadan. Ta innac coma maquiay-ayam
idiay ili a Calanutian ta isot pacadamagan quen Doña Ines Cannoyan.
A nalinis a balasang ta siam can a lalabayan
ti inna marugsan iti maysa la nga sardam. Ay anacco lalaquin Lam-ang
apo dica mapmapan ta sicanto la quet a quitan
ti inna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan.
Ta aducan ti babacnang cacastila can pay ti mapan quet aoan lat inna paggustuan
sicanto la quet a quitan ti inna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan. Ay ina ngamin Namongan
innac laeng a di agcurang ta innac maquiay-ayam
idiay ili a Calanutian ta bareng pagayatannac itay
ni Doña Ines Cannoyan.
Ay anacco ngamin Lam-ang no asaoa apo ti cunam immaduan a babbalasang iti uneg daytoy paguilian
mapilipili caman
iti paggustoam quen pagayatam. Daytoy met ti sinaonan ni sinanlalaquin Lam-ang ay ina ngamin Namongan
no dayta ina ti cunam. Aoan lat innac pagayatan cadaguita nasaom a babbalasang
ta dinac taltalaanan ta innac nga di agcurang. Anacco ngamin Lam-ang
apo dica mapmapan ta inna canto pay quet suyatan
tay isbo a sinayugan sicanto ti maas-asian no incanto mabainan. Daytoy met ti inna insaoang
tay purao nga caoitan a manoc nga carurayan quen pasaqui nga purao. Ay apo ngamin Namongan daydi dardarepdep mi idi calman
manugangmo nga di agcurang ni Doña Ines Cannoyan. Ina ta lana iruarmo man daydi lana nga casinglag idi kalman
ta innac coma lanaan toy manocco a carurayan ta agvestido camin nga mapan
Ay ina ngamin Namongan ina yaoatmo man daydi balitoc a quinaoicao napanna piman siningdanan
daydi purao a caoitan. Casta met a inna siningdanan
di asona a burburan a pasaqui nga ulayan quet idinto a inna siningdanan
nagrobuaten a napan. Inobbana met di caoitan
a manoc a carurayan ay anacco ngamin Lam-ang
Dios ti comoyog caniam. Aluadam met ti pagnaam
iti dalanmo nga mapan ta dica met pangduaan ti lasatem a capeggadan.
Isot inna guiniddan a nagrobuaten ni Lam-ang
a napan idiay Calanutian nga ili ni Doña Ines Cannoyan.
Ay pagna laeng a pagnan ta idinto a magoduana ti dalan
iso met nga inna nasaracan ni lalaqui a Sumarang a nagmatat gosing pinggan
a nagagong dua a dapan. Daytoy ti inna insaoang ay gayyem lalaquin Lam-ang
sadino aya ti papanam a baquir a inca panganopan quen bantay a inca pangatian
oh gayyemko a Lam-ang.
Quinona met ni Lam-ang ay gayyemko a Sumarang
ta agsaludsodac man no dino met ti naggapuam
a daga a napnapanam quen ili a nagpaspasiaram. Quinona met ni Sumarang no dayta gayyemco ti cunam
naggapuac amianan idiay ili a Calanutian ta napanac naquiay-ayam quen Doña Ines Cannoyan.
Quinona met ni Lam-ang no dayta a napanam isot´ gandatek quen gagarac
pagayamco a Sumarang. Dica la patpatoloyan sicanto la quet a quitan
ti apanna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan. Immaduan a babacnang quen señores a cacastilan quet aoan lat inna tinan-aoan
ni Doña Ines Cannoyan ay pagayamco a Lam-ang ta dica patoloyenen ti mapan.
Quinona met ni Lam-ang ay pagayamco a Sumarang
ta itan quet agsinatan ta innac la maquiay-ayam
idiay ili a Calanutian ta bareng innac pagayatan.
Quinona ni Sumarang ita quet canibusanam ta umayen quet daanam daguitoy igiggamac nga igam
ta annolan dica mapadaanan toy igamco nga sinimaan.
Quinona met ni Lam-ang umanay ti pagayatam gayyemco nga Sumarang ta adtoyac nga madadaan.
Imbulos ni Sumarang daydi igiggamanna nga gayang
dinagusna nga tiniroan ni gayyemna a Lam-ang. Sinippao met ni Lam-ang casla immaoat inapugan ta sinalongsong ti balasang
nga gaued a labilaban. Ta inal-laoatna met itay iti quiquit quen pattogangan
imbal-laoes nat naminsan iti tengnged quen licudan. Ay pagayamco nga Sumarang
ita agsubli daytoy gayang ta diac cayat ti macautang ta napudot daytoy igam nalamiis met toy butagan daytoy pica nga iniggaman. Ay pagayamco a Sumarang
umayen quet daanam ta no dica masiputan baguimto ti maioalang quet caasinto ti napanaoam
ay ipacpacadac caniam.
Napanna pinayapayan di angin mangaragatan iso met ti inna iguiguiddan nga imbulsona daytoy gayang.
Siam nga caturodan ti napanna nagbal-lasioan nga intayab daydi gayang ni lalaqui nga Sumarang
dayta ti nagtungpalam iti cadaques ti cadaoyam. Ay pagayamco a Sumarang
itan inta agsinan quet dagus nga panaoancan itoy lugar a inta nagayayaman.
Napanna met inubban di purao nga caoitan sa nagrubuat a nagnan ni sinanlalaqui ni Lam-ang.
Pagna laeng a pagnan ta inna met nasungadan ti balay di balasang a Saridandan quinonana ay caca dumagasca man
caca sinanlalaquin Lam-ang darasem coma ti agaddang. Ta inta man la agabrazan
ta napalalo ti ilionan ni babai a Saridandan nasacsaquit la unay toy matan ditoy taoa a naquinpamarang.
Nagango daytoy maman nga naguian ditoy bandejan
nga idadaanco caniam caca sinanlalaquin Lam-ang
sumalsaludsudac man sadino aya caca ti papanam?
Adic nga Saridandan no saludsudem ti naggapoan
ni ama a nagutangan quen ina nga Namongan. Ay babai nga Saridandan dinac coma gaogaoidan ta mapanac nga di agcurang
iti ili nga Calanutian ta bareng innac maimatangan
ni Doña Ines Cannoyan. Quinona ni Saridandan
apayaunaycan cacan ta dinac laeng pagustoan
iti daoatco tarigagayan. Nagrubuaten a nagnan ni lalaqui a ni Lam-ang nagpasig laeng a napan tapno matungpal ti gagaranan.
Idinto ta inna masungadan daytoy ili nga Calanutian
nasdaao met ni Lam-ang iti caado ti agayayam ta dimo ammo ti caduam iti ruayda nga napalaluan.
Mabalin a talaytayan ti olo daguiti agay-ayam
naimbag a bonobonan ti naguitugquelan ti gayang
quet mabalin nga raepan ti tupra daguiti agay-ayam.
Quinona ni Lam-ang ananoec la ngatat itan ti umasideg idiay dennanan
ti nabangon nga cal-langan nga inna pagpaspasiaran
ni Doña Ines Cannoyan. Ay immus-usoc gayam
a limmipit ni Lam-ang iti sacsaca daguiti agay-ayam
ta idin quet nagtengannan daydi tengnga ti paraangan di balay ni Doña Ines Cannoyan.
Indissona di manocnan di purao aya a caoitan namagpag iti naminsan quet natuang daydi cal-langan
iso met ti itatan aonan ni Doña Ines Cannoyan.
Nagtaguob met ditan di asona a borboran bimmangon di cal-langan
naparuar nat daan napaadda nat aoan di asona a burburan.
Daytoy ti inna insaoang di baquet quen ni amanan
ay anacco a Cannoyan agvestida caman ta adda aya ni cacam a ni lalaquin Lam-ang. Idinto ta nacavistit itan
immolog ni Cannoyan quet idi inna nagtengan ti tengnga ti paraangan. Nga agturong itay quen Lam-ang
nabainanda amin ditan daguiti cacastila quen babacnang
nga adda a mangar-arubayan. Ay quinona ni Cannoyan
caca ngamin Lam-ang darasem ta umaddang ta yaoatmo ta imam ta inta man la agabrazan
ta napalalo toy ilionan ni babai nga Cannoyan. Ay caca ngamin Lam-ang
ta inta man idiay ayan diay balay a tinaleban a bumtac no mainitan ta bulo iti calinongan iti siroc ti cayo a cadadacquelan.
Idinto ta nacaulidan ay ama a nagutangan
iruarmo man itay tay palangca a dinoradoan
nga balitoc a bulaoan a pinanday ti yamianan.
Idinto ta nacatugaodan quinona ni Cannoyan ay ina ngamin Unnayan
ina nga nagutangan ta inca man la pisocan tay banga ti maymaysan.
Casla banga ti caibaan a mailac amna ti aoan nga uray adda iti dalan ta rebbengna nga isaganaan
iti inna aya pannangan ni caca aya D. Lam-ang.
Ama a nagutangan ta inca man met la corcoran
daytoy manoc a caponman daytay innac idadaan iti yaayna ditoy panagpasiar
ni caca lalaqui D. Lam-ang. Idinto ta nacalutodan simmangoda a nangan idi lamisaan a napunian quet daydi cammetan ni Lam-ang
iso met ti pagcammetan ni Doña Ines Cannoyan. Quet daydi pagquiddisan
ni Doña Ines Cannoyan iso met ti quiddisan ni sinanlalaquin Lam-ang. Daytoy paguigupan ni Lam-ang
iso met ti inna igupan toy nasingpet a balasang a sinanbabain Cannoyan.
Idi nalpas ti caan quinona ni Cannoyan
ina ngamin Unnayan inca coma idiay inaladan.
Ta inca man la gatudan diay gaued a labilaban
ta umisem no asitgan cumidday a gatudan. Ay ina ngamin Unnayan
ina pumoros caman ti bua a garasigasan nga agcataoa a purosan ta intay man pamamaan
ni caca aya ni Lam-ang. Ay ina ngamin Unnayan
ina agdobla caman idi tabaco a batecan a mulat daya ti Cagayan.
Idi nalpas daytan daytoy met ti sinaonan quinona ni amana quen inanan
ay anacco ngamin Lam-ang apo aniat gagaram quen gandatmo a inayam.
Daytoy met ti sinaonan toy manoc a carurayan
a purao nga caoitan a manoc aya ni Lam-ang ta umay cam maquiyaman quen anacmo a Cannoyan.
Apo no ania ti cunam umay cam mangabalayan
quinona met piman di manoc a carurayan.
Daytoy met ti saodan daytoy baquet quen calacayan
ay anacco ngamin Lam-ang no incanto matutopan. Iti dagup ti ibagami caniam
asaoaem ni Cannoyan quet no dicanto madaeran ti dagup ti ibagami caniam
dicanto laeng lumdaang. Cona met di carurayan
no dayta apo ti conam nadadaan ni Lam-ang iti uray ania a pagayatam. Ay anacco ngamin Lam-ang
ioarasmo dayta matam iti tengnga toy inaladan
balitoc ti talaytayam. Iso amin a landagan
balitoc a bulaoan ay anacco ngamin Lam-ang
ioarasmo dayta matam. Quitaem met ta paraangan
ta dua ti sinancaoitan uppat met ti sinanpamusian
dua ti sinan-udang nga sumorsurong iti carayan
quet balitoc amin daguitan. Ay anacco ngamin Lam-ang
ioarasmo daguita matam tapno inca ida caimatangan daguiti gameng ni Cannoyan.
Iti tengnga ti balay mit itan nga taoid di nagtaoidan daydi dua nga sininlucban nga abalbalay ni Cannoyan. Daytoy pay tectec quen gangan-ayan
balitoc amin daguitan iso amin a longgangan
casta met ti salayayan Quinonana nga insaoang
ay ina ni Cannoyan ay anacco ngamin Lam-ang
no incanto matutopan. Daytoy a imbagac caniam
asaoaem lan Cannoyan no casmo matutopan amin a innac insaoang. Quinona met ni Lam-ang
ina no daguita imbagam ina ngamin Unnayan no daguita ina ti cunam
dinto pay macatacatan ti cocuac a tinaoidan. Dinto met macatacatan
ti maysa a collaobaan nagpangpanginaac lat itan
ti binanniitan a bagsang fuera pay la ti samsam
idiay ilit caiggorotan. Dipay taoidko a naminsan ti apoc iti tumeng quen dapan
quen ama a nagutangan quen ni met ina a Namongan
no addanto pagcurangan ni sinanlalaquin Lam-ang.
Dua pay ti sasacayan a balitoc a bulaoan a nagbunbunag ti pinggan
idiay ili casanglayan ta nalpas met a naicamang
ti ari idiay Puanpuan. Iso ti partesco quen cabaguian
idiay ili a casanglayan iso a napananna nagviajean
tay barangayco a sampan pamayac addat itan ta napan nagcarga iti pinggan.
Daytoy met ti sinaodan anacco ngamin Lam-ang ita rebbeng met a subliam di balaymo nga inulogam
idiay ili a Nalbuan ta ibagamto quen inam. Quinona met ni Lam-ang
ay ama nga nagutangan quen sica ina nga Unnayan
no agsublinto ni Lam-ang dengguen yonto nga imdengan
ta agsalvaacto idiay Sabangan. Nagpacada met ni Lam-ang
idiay ili a Calanutian ay pagna la nga pagnan
a nagtaoid inulogan. Daytoy met ti sinaonan
ni babai a Cannoyan ama a nagutangan
Intay coma arcosan intay met coma bengbengan
ingganat idiay Sabangan a cas la pagcorpusan. Quinonada quen Cannoyan
da amana quen inanan matongpal aoan curang
ti amin a pagayatam tapno aoan pagcunaam
anacmi nga Cannoyan. Nacagteng met aya ni Lam-ang
idiay ilina a Nalbuan ay ina ngamin Namongan addaacon ina idiay naggapuan
ili a Calanutian a ilin Doña Ines Cannoyan.
Ay anacco a Lam-ang anacco agsaludsodac man no casano daydiay napanam cuna met di manoc a carurayan manugangmo nga aoan curang
ni inan babain Cannoyan. Quinona met ni Lam-ang patitem dayta longgangan
ta umarayatda man ti dagup amin a cailian
ta intay coma luganan diay dua a sasacayan. Ta intay ida cargaan daguiti masapol a ipaay
a pagservi iti bodaan cas iti malucong quen pinggan.
Baboy quen calding pay natnateng quen ican quen gargaret a maipaay
nga tomotop iti bodaan. Patilambo quen banga pay
parioc pay quen sinublan baso pay a paguinoman a sarming a paganninaoan. Quet idinto a naurnong dan
ti dagup ti cailian impalaoag ni Lam-ang cadaguiti adda a sisasaclang.
Dacay amin a cailian incay met coma lumogan
idiay dua a sasacayan ta umay cay met maquiay-ayam
itay bodac ta incam agcasar quen Doña Ines Cannoyan
Quet idinto a macargaan dacay coma nga cailian maysa maysa´t lumogan ta idinto nga macalugan dan
ti dagup amin a cailian quinona itan ni Lam-ang.
Ay ina a Namongan irobuatmo amin idan iti icapet ni Cannoyan di chinelasnan a guinalonan
nga balitoc a bulaoan quen singsingna a tinampucan.
Daytay pay dua nga peinetanan quen dua pay a manillanan
innala met ni inanan binungonna amin idan
ta apanna isaganan
quen manugangna nga Cannoyan. Ina intan ta inta lumogan idiay maysa nga sasacayan
idinto nga nacagteng dan idi luganda a barangay
dagus met a inisadan ti layag di sasacayan. Idinto nga di magnan di dua nga sasacayan tinongpa ni Lam-ang di cutit daguidi barangay
nagnada met a duan daguitoy dua nga sasacayan. Ta idinto nga inda maasitgan
ti pagdanian ti sabangan nagsalva met ni Lam-ang ta iso piman ti pangamoan
ni Doña Ines Cannoyan iti isasangpet ni Lam-ang. Quinona met ni Cannoyan
oh ama nga nagutangan quen ina nga Unnayan
adda gayam ni cacan ni lalaqui aya ni Lam-ang ta nagsalva idiay Sabangan.
Ay ama nga nagutangan quen ina nga Namongan agrobuat cay coma nga mapan ta intay sabten coma ni Lam-ang
idiay iguid ti baybay ni sinanlalaquin Lam-ang. Dinagusda ngarud ti nagnan
napanda met nagtengan daydi pingping di sabangan
adda nga nadadaan ni lalaqui aya ni Lam-ang
cacuyog nan inanan. Darasem caradcadam caca ngamin Lam-ang ta yaoatmo caniac ta imam
ta inta man agabrasan ta napalalo ti ilio nan ni babai ni Cannoyan. Ay caca ngamin Lam-ang
pasang-atem amin idan ti dagup amin ti cailiam ta mamlesda aoan curang.
Itoy itedco a pamlesan cocuana pamlesan nan quinona ni Cannoyan cadaguiti cailian ni Lam-ang.
Daguitoy met ti sinaodan daguitoy dua nga agabalayan
ay ina aya nga abalayan a senora nga Unnayan. Ta rebbengna met a sangpetan
di balay a inulogan iti ili a Calanutian. quet nagrubuatda a napan.
Quet idinto a inda magtengan di balay nga inulogan ni Doña Ines Cannoyan naguinanada a padapadan.
Idinto a nabigatan Lunes ti pangnaganan namlesda nga aoan curang
ni Doña Ines Cannoyan. Di chenelas a guinalonan
singsingna tinampocan quen peinetana a liman quen manillana a duan. Casta met ti inaramidnan ni sinanlalaquin Lam-ang
incapetna met piman di calsonna a guinalonan. Quen badona a sinomraan quen di panona a sinambirian
chinelasna a binordaan quen cal-logongna a ragcang.
Itan ta nagrubuatdan inyulog ti musico idan repibui ingganat simbaan quet casla bumtac ti campanan
Quet idi piman ta nagtengdan idi papananda nga Simbaan
immolog met ditan di Padre Dura a mangasar. Quet dagus nga nagaras dan
nagpasurongda a duan quet nangrugi met ti misan nalpas ti bendicion rimmuardan.
Timmacderda quet rimmuardan daguitoy novio quen novian
a sinanlalaquin Lam-ang quen sinanbabain Cannoyan.
Ay ina nga abalayan ala quet ipagnata idan quet idinto nga umaddang
ni Doña Ines Cannoyan. Paltog maysa nga addang quet asoc aya ti nagluganan
ti paltog aya ni Lam-ang nganngani maboong ti campanan.
Ta idi piman ta nagtengan di balay nga inulogan mapan met ti sangatay-acan
ti camada aya ni Lam-ang. Idinto piman ta castan
rinuguianda ti salan amin daguiti cailian ni sinanlalaquin Lam-ang.
Daguiti babbai a cailian ni lalaqui aya ni Lam-ang
ta napanda met sinalan ti pandanggo quen sagamantican.
Quet idinto ta pasarnan a horas ti pananglamisaan daguiti cocinero naggaodan
Ay dacay met a cailian incay amin sumaclang iti naidaya a gracian idin quet simmangodan nagbatog toy novio quen novian nagbaetanda ida ti baquet quen lacay.
Denggenyo toy innac isaoang ta cucuana doyognan quet no saan bungonennan
nga isangpet iti balaynan. Quet idi nalpas ti caan soblianda manen ti agsasalan
daguitoy tao nga cailian quet aoan sardeng ti salan.
Quinona ni Cannoyan ay caca ngamin Lam-ang quitaec man dayta echoram
quen estilo ti pannagnam no addanto pagcunaan isublicanto quen inam. Nagpacada iti saclang daguitoy novio quen novian
ta napalalo ti dagaang tapno macapariirdan. Quinona ni Cannoyan quen lalaquin Lam-ang
inta man ita agpasiar idiay nabangon a cal-langan.
Ta idinto ta macaulidan daytoy ti sinaonan ni babai a Cannoyan quen asaoana a Lam-ang.
Caca ngamin Lam-ang dagusem man ti magnan tapno maquitac ta echoram
quen estelo ta pannagnam. Ta no addanto pagconaan
isublicanto a di agcurang iti biang ni inam a sinan babain Namongan.
Ay immaddang met itan iti pasar ti lima nga addang
ay quinona ni Cannoyan caca ngamin Lam-ang
Diac cayat ta quitam ta bucrosca nga bucangcang
ta duriri pay ta pannagnam quet dayta boocmo mapinggoldan.
Ay Doña Ines Cannoyan no dayta ti cunam estiloc daytoy a cadauyan
a patocpatoc ti bacnang idiay ili a Nalbuan. Ay Doña Ines Cannoyan quitaec man met dayta echoram
quen estilo ti pannagnam amangan no maatiocan.
Immaddang met itan iti pasar ti lima nga addang
daytoy met ti sinaonan ni sinanlalaquin Lam-ang
Ay Doña Ines Cannoyan diac met cayat dayta quitam
ta oasaoas dayta sacam sarangquinod dayta addang.
Quet dayta met ita ti conadan daguitoy dua nga agabalayan
ta sumalsaludsudac man no casano met ti cadaoyan
toy anacmo a manugang abalayanco a Unnayan. Daytoy met ti quinonanan ay no ni Doña Ines Cannoyan
cabus no mapalubosan lenned no sumangpet balay. No mapan sumacdot carayan
pendaennanto a lucatan ti bato ti iguid ti carayan
ta conananto nga udang tay aganod nga angapan no agdacdacquel ti carayan.
Ay daytoy met ti sinaudan ta sumalsaludsudac man daytoy anacta a manugang
a lalaqui ayan Lam-ang. Ay ina nga abalayan no ni Lam-ang aya ti conam
lutuad met no palubosan quet lenned no mapasungadan.
No mapan iti cabaquiran pendaenna nga aplian
ti siroc ti cacaycayoan nga inna pagturturogan.
Quinona met piman ni baquet a Namongan
doña nga abalayan rebbengna nga ipagatin idan.
Nagrobuat dan nga napan napanda amin idiay sabangan
ti cailian ni Doña Cannoyan quen cailian met ni Don Lam-ang.
Napanda amin limmugan idi dua nga sasacayan idinto a nacalugan dan iti dagup daguiti cailian nagrobuat quet inisadan ti layag daydi sasacayan. Idinto ta dida magnan
di dua nga sasacayan tinongpa met ni Lam-ang
ti cutit di sasacayan nagnada nga duan alpajaro met ti anginen dan. Ta idinto a inda magtengan
ti ili a Nalbuan casta met a pimmondodan bimmangcagda nga padapadan
ta napanda amin sinublian ti balayda nga inulogan. Idi casta dagus met a nagsasaladan
ti cailian ni Cannoyan quen cailian met ni Lam-ang quet quinalicaguman ti caaduan.
Nga isoda pay met ti sumalan daguitoy novio quen novian quet quinalicaguman ni Lam-ang
nga isalana ni Cannoyan. Quet idi casta nagsaladan ti pandanggo, balse quen curachan
sagamanteca ti Pangasinan quen pios idiay cailocuan
Itan quet nagsisinadan nabati ni Cannoyan
ta imbati ni inanan iti biang aya ni Lam-ang.
Ta idi ta nasibet dan ti cailian aya ni Cannoyan
napan met ngarud ditan ti madama nga capitan. Ay pagayamco a Lam-ang
yammoc quenca itay ta sica ti mabatangan nga agbatoc iti rarang. Idi masibet daytoy capitan
daytoy met ti sinaonan ni lalaqui ayan Lam-ang
ay asaoac a Cannoyan ta siac can ti mabatangan a mapan agbatoc iti rarang.
Idi adda a partaang ta sidanac a diac manduan
ta sippaoen nacto ti ican ni tioantioan a bercacan.
Quet iti tandaanam agsalanto ti agdan marbanto ta casuuran mapispisangto ta dalican.
Ta idinto ta mabigatan nagrobuaten ni Lam-ang
dinagus nan ti napan quet apaman a nagteng nan
di apanna pagbatocan nagucsoben aya ni Lam-ang.
Napan idi cararangan ta agnanao aya ni Lam-ang
idinto ta maquitanan di agcarcarayam a rarang
binatoc met ni Lam-ang saanna a natompongan. Pinidua manen ni Lam-ang
ta napanna met tinan-aoan idinto ta maquitanan timmapuac aya ni Lam-ang
apag iso di ngioat di ican di tioantioan a bercacan.
Itan quet nagpartaang agsalsala di agdan
narba ti casuuran napisangpisang di dalican. Nagsangit met ni Cannoyan ay asaoacan aya ni Lam-ang
sadin ti ayan mot itan aoan pay matangdanan
a busu a cararagan a mangornos ita tultulang.
Napan nagbiroc itan ni babai a Cannoyan idinto ta inna masapulan ni lacay Marcos a batucan. Napanna met siningdanan
di purao aya a caoitan di upa a carurayan ni babai aya ni Cannoyan.
Casta met nga inna inoccoran di asoda a burburan a pasaqui nga ulayan napanna ida inobban da carurayan quen ulayan
nagrobuat dan a napan. Ta idinto a inna nagtengan di napanan aya ni Lam-ang quet dagus natompongan dan di pagan-anay aya ni Lam-ang
nagsangit ni Cannoyan quet napalalo a leddaang nan.
Quinona di manoc a caoitan apo dica madanagan ta no ni apo ti cunam agbiag a di agcurang no inda la quet maquitan
ti dagup ti tultulangnan. Bimmatoc met itan ni lacay Marcos a batucan
saanna a napuntaan piniduana manen ti napan natomtonganna daguiti tultulang
nga intacqui daydi ican. Daydi manoc a carurayan
masirib met la unay ta ammona laeng a padlesan
ti inda pagbanbanagan da sinanlalaquin Lam-ang quen sinanbabain Cannoyan.
Quinona met di caoitan amin daguita tultulang iruarmo a di agtantan nga aoan pagcurangan iti uray maymaysa a tolang tapno maisubli met ti biagnan.
Idinto ta aoan ti natdan inarisamsamna daguiti tolang
aoan ti inna nagcurangan quet idinto nga aoan curang
di tulang aya ni Lam-ang castoy ti inna insaoang.
Oh apoc a Cannoyan ita bidangmo ulesam man
quet apaman a maulesam digusem a tal-licudan. Timmaraoc ni Cannaoan
namagpag ni carurayan nagcutidan daguiti tulang
quet simmublat met itan Daydi aso nga olayan timmagoob iti naminduan
sana met quinarucayan dagup daguiti toltolang.
Iti itedco a partaang di tolang aya ni Lam-ang
nagbiag a di nagcurang quet bimmangon metten ditan.
Apunay ti turogco itay asaoac a Cannoyan iti turogco a nargaang
ta pito nga aldao itan iti dita panagcaiddan quet ilioco toy napalaluan.
Turogco conam gayam ta intacqui naca tay ican
a tioantioan a bercacan ta daydi partaangco caniam
isot innac nagsangsangitan ay asaoac aya ni Lam-ang.
Ta diac la maturayan asaoac a Don Lam-ang yaoatmo man ta imam ta napalalo unay ti ilionan
ni babai nga Cannoyan a imbatim nga asaoan.
Napasagda nga duan natuangda a cas padulan
iti ilioda nga napalaolan casta met ni Lam-ang naguinnilioda nga duan quen babai aya ni Cannoyan.
Quinona met ni Lam-ang iti iliona a napalaluan itoy manocco a caoitan quen tay asona a burburan quen manocna a carurayan inongngoanna amin idan.
Quet idinto ta castan ta nalpas ti inniliodan
nagrubuatda a napan ta intay coma sangpetan
tay balayta a inulogan casta met a napandan.
Idinto ta nacasangpetdan quinona ni Lam-ang rebbengna a tandanan
toy lacay a batucan ta iti pirac lipusemman
asaoac nga Cannoyan. Daytoy ti nagtungpalan ti panagbiag ni Lam-ang nga asaoa ni Doña Ines Cannoyan
quet nagbiag dan a sinanam-ay. (Gibusna)
L
L
AM-ANG
AM-ANG
Pakasaritaan ti Panagbiag ni Lam-ang
nga Asawa ni Donia Ines Cannoyan
O, naslag a Dios Espiritu Santo
silawam, Apo, ‘toy panunotko tapno mapudnoak ti panangipalawagko
ti pakasaritaan ti maysa a tao. Idi panawen nga un-unana
adda dua nga agassawa a nabiit pay ti panangawatda
iti matrimonio a nangina. Iti pannagna ti aldaw
di nabayag daytoy babain naginaw ta nadanonen ti panagbungan daydi sakramento nga inawatdan.
Nadumaduma a bungbungan ti inna ditan masarsaramsam:
salamagi a marabamban, pias ken daldaligan Niog pay a lulukoten bayabas a pariggalsem
sua ken lulukisen
ket dagitoy met ti inna sidaen: Panapana ken maratangtang,
ar-arosip ken aragan tirem a tinuktokan pasayan a kinalapan; Pingpinggan ken im-imuko,
luslosi ken pukpuklo, leddangan pay ken suso, ta isu dagitoy ti inna kagusto.
Idinto ta magtengna ti pito a bulan daydi sikogna,
napalalo ti ay-ayatda ta adanin ti panagpasngayna.
Ket idinto ta kastan, daytoy babain Namongan
inna dita napanunotan ti aramidenda a balitang. Kinunana dita nga insawang
“Ay, asawak a Don Juan, inka koma pumukan itay aramiden a balitang.
“Inka koma imatangan di immulata a kawayan idiay Bantay Caparisan, ket inka koma pukanan. “Rebbengna unayen ita
ti inta panagsagana kadagiti maikanada
nga aruaten no sumngay ‘toy bunga, “Tapno ditanto mabiglaan no madanon ti iruruarnan adda met saganan a balitang
a rumbeng a pagiddaan.” Nagrubbuat met a napan ni asawana a Don Juan; ket idinto a nagtengannan
linikmutna ‘di kawayan. Sana met pinayapayan di angin nga inna ragutan,
tudo pay a bumayabang ulep arig a teppang. Kimat ken sal-it agkakamakam
sinirokda ‘di kawayan; kasla narabaraban a buok ‘di kawayan.
“Ay, naalas, kababain man no awitenka a kawayan”---immuna daytoy kawayan ket simmaruno ni Don Juan.
Idinto nga inna nagtengan ‘di balay nga inna inulogan, naguurnos dagitoy kawayan
iti arpad ‘di arubayan. Ket kinuna di babain Namongan,
“Ay, asawak a Don Juan, daytay man tungo ti agdalagan
a sagat ken gasatan.
“Dangla ken bayabas nga inukisan, ket inka met koma gumatang
itay dongdong ken dalikan ta isu ti pagdadangan. “Ti digusko nga agdalagan
ken banga ti maymaysan tapno adda pangikkan iti kadkadua ti anaktan.” Ket idi napaaddana amin dagitan isu met ti ipapanawnan ni Don Juan
a simmurong iti karayan napan idiay Bantay Cangisitan;
Ta napan nakidangadang kadagiti Igorot a burikan.
Isu metten a pasngayan ni Namongan daydi nabukelda a daran.
Awan ti dida maayaban a mangilot a parteran ni Lakay Marcos a batukan, ni Alisot ken Pas-ho a nabaknang.
Ket awan lat’ nakapaltot gayam. adda man nalagipdan daydi baket nga ar-arukutan nga awan pigsat’ ramramaynan.
Ket idinto ta mapaltotnan ni inan babai Namongan, maysa a lalaki ti rimmuar; ket agsao met daytoy ubing itan:
“Ay, ina ngamin Namongan, no innakto pabuniagan tinto Lam-ang kaniak maipanagan, ket ti manganak ni Lakay Gibuan.”
Ket idinto ta nabuniagan nagsaludsod met piman
ken inana a Namongan ni amana a nagutangan. “Ay, ina, sumaludsodak man
no adda amak wenno awan, no subbotak wenno saan, wenno nasudi met ti tinaudan.” Ket simmungbat ni Namongan, “Ay, anakko ngamin Lam-ang,
no ni amam ti kunam, addaka pay laeng ditoy tian idi pimmanaw giniddatonan.
“Isu ti kaawannan ta gubat ti inna napanan
iti ili a Kaigorotan Igorot a burikan.”
Kinuna met ni Lam-ang, “Ay, ina a Namongan, daytoy anakmo palubosam man
ta innak talawatawan ti ama a nagutangan.” Ket kinuna met ni Namongan, “Ay, anakko, sinanlalakin Lam-ang,
saanka a mapmapan ta marabamban ‘ta sakam ket maradagum ‘ta imam. “Ta dika pay la naitanggadan
iti uneg ti siam a bulan.” Nagpasig laeng napan ni sinanlalakin Lam-ang.
Gubat ti inna napanan iti ili a Caiggorotan ta inna talawatawan ni amana a naggapuan. Nangibulsa iti bato ti sagang,
kasta met ti tangraban, bato pay ti lawlawigan, kasta met ti bato ti musang. Dinalanna ti kabarrawasan,
kasta met ti kaboloan, kasta unay ti inna pamay-an
daydi mutia ti gayaman. Idinto ta inna maasitgan
ti lungog ti karayan ket dagusna a nakitan ‘tay kayo a kadadakkelan.
Isut’ inda pagranransuan dagitay Igorot a burikan ket ditoy isut’ inna pagsaedan
ti tao nga inna kabakal. Inwarasna met ti matanan ket dagusna a naimatangan
daytay ramut a tagaang a mabalin a paglutoan. Dinagusna nga ininnawan
ket sana met pinisukan daydi bangana a maymaysan bangat’ kaibaan, mailak-amnat’ awan,
ti adda iti ngalay ti dalan. Idi nalpas a nangan kinunanan
ni sinanlalakin Lam-ang, “Sangailien daytoy kinnan
a grasia a pakabsogan.” Inawidnat’ kalasagnan impanna met iti sikigan, intugkelna met di gayang
iti yan ti sakaanan. Inuksotna met di kampilan
iti bukala a pagtalkan, ket nakaridep met ditan ni sinanlalakin Lam-ang.
Immayto met itattan ti partaan ni amanan; ket adda nagkuna piman iti tagtagainep ni Lam-ang: “Ay, pagayamko a Lam-ang,
darasem ket ti ‘apan ta madamada a ramrambakan
Nagbaringkuas met ni Lam-ang, innalana met dagitoy igam,
ket nagrubuaten a napan, pagna laeng a pagnan. Ta idinto kan’ a magtengnan
ti bantay a kangisitan idiay Mamdili ken Dagman,
dimmagus iti tallaongdan. Ket inna met nakitan daydi bangabanga ni amanan,
ta napanda met sinarukang nga impasango iti dayaan.
Ket kinuna ni Lam-ang, “Ay, Iggorot a burikan, ta sumaludsodak man
no aniat’ nakabasolan ni ama a naggapuan, rebbengna nga inkay’ bayadan.” Simmungbat met ti Igorot a burikan,
“Ay, pagayammi a Lam-ang, rebbengna met a subliam
di balay nga inulogam, no saan ket maikaduakan kadaydi lalaki, aya, nga amam.” Simmungbat met ni lalakin Lam-ang,
“Ay, Iggorot a burikan, diak la mapnek gayam no dakdakay lat’ kaay-ayam,
dakay Iggorot a kapitan. “Sika, Bumacas ti pangnaganan,
pendaem met a suratan dagup ti masakupam tapno umayda amin agpinsan.
“Dardarat ken Padang, idiay balbalay iti Nuevan, idiay Dogodog ken Tapaan, idiay Momoocan ken Cawayan, “Idiay Amangabon ken Gambang,
ditoy Lipay ken Capariaan, idiay Sumadag ken Lucutan,
idiay Tupinaw ken Bandan. “Idiay Sambangki ken Loy-a,
idiay Bacong ken Sasaba, idiay Tebteb ken Bacayawan.”
Ket idinto a nabilyetian Ti inili-ili a kabangibang, matuyutoyda, aya, piman, a kasla manok a makurkoran
dagiti Igorot a burikan. Apaya unay la ket ti ruaydan ta saan nga ammo ti kaadudan. Napan met ni Lam-ang inaprosan
daydi bato ti lawlawigan; Limmagto a namimpinsan
ni lalaki a ni Lam-ang a napan idiay katay-akan;
ket pakpakupakennan Daydi kilikili ken sellang
idi luppo agsidormang ken takiag a kanigid ken kanawan
Ket isut’ kaduana a napan; sa dimmuklos a namimpinsan,
kasla agpatpat ‘ti nambaan agpadpada a tadem mangan,
Idi agawid ken agpapan daydi igam, aya, ni Lam-ang; ket naapritda a namimpinsan
ta maysa lat’ nabunaan. Ta napanna nagang-angawan,
sananto ket iniggaman daydi Igorot a burikan ket kinunana kenkuanan, “Ita, agkanibusanankan!” Napanna pay ginusingan, napanna pay binuldingan
sana pay piningudan, napanna pay pinukulan.
Sananto ket inibbatan daydi Igorot a burikan
ket dina la kinaasian nga nagang-angawan: “Tapno adda pakakitaan ti partesmo ken kabagiam ket reppetek met dagitoy gayang
‘toy samsamkot’ Kaiggorotan tapno adda pakakitaan.
“Ita, panawankan, tay-ak a nagay-ayaman---”
nagrubbuaten a napan ni lalaki a ni Lam-ang. Idi ta lakubendan
kas kalawa ti papanganan ni lalaki, aya, ni Lam-ang; ket idinto a nalakubdan,
rinugiandan nga’d itan ti inda panagay-ayam. Ni lalaki a ni Lam-ang kasla tumudo iti sardam
ti agdisso a gayang, arakupenna a mamimpinsan. Ta kasla umawat iti inapugan kadagiti gayang nga agsasallupang,
iti di mabayag naibusandan dagiti Igorot a burikan, Iti duros, pika ken gayang
ta dida laeng nadissoan ni lalaki, aya, ni Lam-ang, ket kinunana kadakuadan:
“Bumalesak met itan, uksotenka met a kampilan,
bukala a pagtalkan”---ket intagbatna iti dagan; Ket daydi kimat iti kampilan
isut’ napanna kinnan a dakkel unay a sumang, tapno dida maorasionan. Ket ita, inna met kinunan,
“Ay, Igorot a burikan, daanandak ngarud itan---”
ket napanna pinayapayan ‘di angin a mangaragan,
Ta napanna sinangpetan ni inana a Namongan ket kasla karayan Vigan
ti nagayus a daradan dagiti Igorot a burikan. Ket idinto nga inna magtengan
ti ilina a Nalbuan
kinunana ken babain Namongan: “Ay, ina ngamin Namongan,
“Ta sumaludsodak man no aniat’ nakabasolan
ni ama a naggapuan ta innaka pay met tinalawan.” Ket insungbat met ni Namongan,
“Ay, anakko ngamin Lam-ang, no ni amam, apo ti kunam, awan ammok nga inna ginuraan ta dikam’ pay met la nagsubang.”
“Ay,” kinuna met ni Lam-ang ken inana a Namongan, “Dusa koma ti karbengam, naimbag la ket ta napugtoam.
“Ay, ina ngamin Namongan, patitem ‘ta longgangan
ta umarayat lattan dagitay addik a babbalasang,
a mamindua a siam, siam a sagsisiam. “Ta ‘apandak koma gulgolan
‘diay Karayan Amburayan; ‘toy buokko nga immarangan
ta naatipukpukan
idi bakal a nagmalem kalman.
“Ay, ina ngamin Namongan, ta inta man la rautan daydiay agamang a daan
a nagadigit’ gasatan nagpannubet der-an ken tinubay a bellang. “Ay, ina ngamin Namongan,
alaem met 'ta arutang---” innala met ni Namongan ta napanda sinagadan ‘Di ruangan di agamang a kinatayan ken tinakian ti ipes ken lawwalawwan ti kabayagna a di naluktan.
“Ta siam a tawen itan a di pay narautan ‘di pagayta a samosam,
ibuan ken lagingan. “Lumanog ken lampadan,
maratektek ken makan gagaynet ken balasang, kasta met ti kimmatuday.” Ket idinto ta marautandan, Kinunana kadagidi napan,
“Pendaenyo a rautan ti tunggal maysa a nagan ta kukuana marautannan.”
Ket idinto ta nakarautdan iti nasurok a sangabaar ni Lam-ang kinunana manen,
“Ay, addik a babbalasang, reppetenna, awitennan.
“Alaenyo met itan di surusor a galimban, sumukitkay met ita beggang
a pagaron iti arutang. “Ay, addik a babbalasang, isubliyonto met ta beggang
ta manayon a pategnan ta beggang ti patikalang ket idiay Karayan Amburayan
ti intay pagdidigusan. “Ta isut’ pakadamagan iti buaya a kadakkelan, ta innak la koma makiay-ayam
ken buaya a kadakkelan.” Ket nagrubuatdan a napan Idiay Karayan Amburayan.
Iti igid daytoy karayan, inwarasna di matanan, dagusna met a nakitan di aribukbok daydi buayan.
Ket kinuna ni Lam-ang, “Ay, addik a babbalasang,
puoranyo dayta arutang.” Ket idinto a dida mapuoran,
Pinayapayan ni Lam-ang daydi angin a kapigsaan gimmil-ayab di arutang; ti asuk nakakaskasdaaw, nagderraaw ti i-San Juan.
Nagtaray ti i-Bacnotan ta kunada met nga uram. Ket idin ta dida masebseban, ni Lam-ang inna pinayapayan
Di tudo a bumayangbang ken ulep nga arig a teppang, kimat ken sal-it agkakamakam ngem nagrigat laeng a naiddepan.
Ket kinuna ni lalakin Lam-ang, “Ay, addik a babbalasang,
alaenyo met piman di surusor a galimban
ta inkay met kaudan sadak man gulgolan ditoy tengnga ti karayan.” Ket idinto ta magulgolandan
ni lalakin a ni Lam-ang, natubaan ti bagsang, simmang-at ti bukutan udang a rawayrawayan, ket timpaw amin a kampan,
igat a kasta a ruay.
Ket kinuna ni lalakin Lam-ang, “Ay, addik a babbalasang,
didak koma segseggaan ta bumatokak maminsan
ta innak makiay-ayam ken buaya a kadadakkelan,
ta inkam agpadasan.” Bimmatok aya ni Lam-ang
saanna a napuntaan ta bimmaba ‘toy buayan, simmurong met ni Lam-ang kasta met a simmurong ni buayan,
Ita nagkitadan,
rinugianda ti nagdangadang; nakaluksaw ni Lam-ang, dinuklosna a naminpinsan,
imbukotna daytoy buayan nga imbangkag aya ni Lam-ang. Ket kinunana kadagiti babbalasang,
“Ay, addik a babbalasang, alaenyo met ta ngipennan, ket dagusenyo a paputikan
ta isut’ anib iti dalan. “Ay, addik a babbalasang,
no itan ket rebbengnan nga intay pay met sublian
di balay nga inulogan.” Ket idin a makadanondan kinunana ken babain Namongan,
“Ay, ina ngamin Namongan, ta inka man met ida tangdanan
dagitoy addik a babbalasang, pisos maysa nga addang iti agawid ken agpapan.” Ket idi ta natangdanandan: “Ay, ina ngamin Namongan,
inka man met lukatan dayta despensa a maikaduan,
ta iruarmo koma, inan, di kawesko a kapapatgan. “Ta mamlesak awan kurang
kadaydi kalson a ginalonan ken bado a sinombraan,
panio a sinulsolan, a napandan sinambirian dagitoy addik a babbalasang.”
Ket idi ta nalpas daytan: “Ina, inka man met a lukatan
diay maikatlo a despensan, ta iruarmo met itan di balitok a bulawan. “Siam a kakawikawan a bumtak no mainitan, ti init a makayangyang a mamapudot dapan a tawid a nagtawidan ti apot’ tumeng ken dapan. “Ta innak koma singdanan
toy puraw a kawitan, manokko a karurayan ken asok a burboran
pasaki nga olayan a nakaay-ayat ti buyadan. “Ta innak koma makiay-ayam
idiay ili a Calanutian, ta isut’ pakadamagan ken Doña Ines Cannoyan;
“Ay, nalinis a balasang, ta siam kan’ a lalabayan
ti inna narugsakan iti maysa a sardam.” Ket kinuna met ni Namongan,
“Ay, anakko lalakin Lam-ang, apo, dika pay ‘apan, ta sikanto la ket a kitan
ti inna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan.
“Ta adu kan’ ti babaknang, kakastila kan’ pay ti mapan, ket awan lat’ inna paggustuan;
sikanto la ket a kitan ti inna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan. Ket simmungbat met ni Lam-ang,
“Ay, ina ngamin Namongan, innak laeng a di agkurang,
ta innak makiay-ayam idiay ili a Calanutian, ta bareng innak pagayatan
ni Doña Ines Cannoyan." Simmungbat manen ni Namongan,
“Ay, anakko ngamin Lam-ang, no asawa, apo, ti kunam, immaduan a babbalasang iti uneg daytoy a pagilian,
mangpilika man
ti paggustuan ken pagayatan.” Daytoy met ti sinaonan ni sinanlalakin Lam-ang, “Ay, ina ngamin Namongan
no dayta, ina, ti kunam, “Awan lat’ innak pagayatan kadagita nasaom a babbalasang;
ket dinak taltalaanan ta innak a di agkurang.”
Daytoy met ti sinaonan ni babain Namongan, “Anakko ngamin Lam-ang,
Apo, dika mapmapan,
“Ta innakanto pay ket suyatan ‘tay isbo a sinayugan, ket sikanto ti maas-asian no inkanto mababainan.” Daytoy met ti inda insawang
‘toy puraw a kawitan, ken manok a karurayan,
ken pasaki a puraw: “Apo ngamin Namongan daydi dardarepdepmi idi kalman
manugangmo a di agkurang ni Doña Ines Cannoyan.” Kinuna ngarud ni Lam-ang,
“Ina, ta lana iruarmo man, di lana a kassinglag idi kalman,
ta innak koma lanaan ‘toy manokko a karurayan,
ta agbestidokami a mapan idiay ili a Calanutian. “Ay, ina ngamin Namongan
ina, yawatmo man daydi balitok a bulawan a siam a kakawikawan.” Ket idinto ta naawatnan daydi balitok kinawikaw, napanna piman siningdanan
daydi puraw a kawitan, Kasta met nga inna siningdanan
di asona a burburan a pasaki nga olayan,
ket idinto nga inna nasingdanan, nagrubuatdan a napan.
Inubbana met di kawitan a manok a karurayan, ket itan, kinuna ni Namongan, “Ay, anakko ngamin Lam-ang,
Dios ti kumuyog kenkan. “Aluadam met ti pagnaam
iti dalanmo a mapan, ta dika met pangduaan ti lasatem a pagpeggadan.”
Ket idin inna giniddan ti nagrubuaten ni Lam-ang,
a napan idiay Calanutian nga ili ni Doña Ines Cannoyan.
Ket kinuna met ni Lam-ang ken ni inana a Namongan, “Ay, ina ngamin Namongan,
Dios ti agbati kenkan.” Ay, pagna laeng a pagnan, ket idi a magudduana ti dalan,
isu met nga inna nasarakan ni lalaki a Sumarang a nagmatat’ kasla pinggan ket nagagong dua a dapan. Daytoy ti insawang ni Sumarang:
“Ay, gayyem lalakin Lam-ang, sadino, aya, ti papanam a bakir nga inka panganupan, ken bantay nga inka pangatian,
o, gayyemko a Lam-ang?”
Kinuna met ni Lam-ang: “Ay, gayyemko a Sumarang,
ta agsaludsodak man no sadino met ti naggapuam
a daga a napanam ken ili a nagpaspasiaram?”
Kinuna met ni Sumarang, “No dayta, gayyemko, ti kunam,
naggapuak amianan, idiay ili a Calanutian, ta napanak nakiay-ayam ken Doña Ines Cannoyan.”
Kinuna met ni Lam-ang, “No daytay a napanam, isut’ gandatko ken gagaran,
pagayamko a Sumarang.” Ket simmungbat ni Sumarang:
“Ay, gayyemko a Lam-ang, dika la patpatuloyanen,
ta sikanto la ket a kitan ti ‘apanna pagayatan ni Doña Ines Cannoyan.
“Immaduan babaknang ken senyores a kakastilan, ket awan lat' inna tinan-awan
ni Doña Ines Cannoyan, ay, pagayamko a Lam-ang, dika pagpatuloyanen ti mapan.”
Kinuna met ni Lam-ang: “Ay, pagayamko a Sumarang,
ta itan agsinatan ta innak la makiay-ayam
idiay ili a Calanutian ta bareng innak pagayatan
Kinuna ni Sumarang: “Ita, kanibusanam, ta umayen ket daanam dagitoy ig-iggamak nga igam, ta anno lan dika mapadaanan,
toy igamko a sinimaan.” Kinuna met ni Lam-ang: “Umanay ti pagayatam,
gayyemko a Sumarang, ta adtoyak a madadaan.”
Imbulos ni Sumarang daydi ig-iggamanna a gayang
dinagusna a tiniroan ni gayyemna a Lam-ang. Sinippaw met ni Lam-ang, kasla immawat iti inapugan
ti sinalungsong ti balasang a gawed a labilaban. Ta inallawatna met itan tay kikit ken pattungagan, imballawesnat’ naminsiam idi tengnged ken likudan,
ket sana insawang: "Ay, pagayamko a Sumarang,
ita, agsubli daytoy gayang ta diak kayat ti makautang ta napudot daytoy iniggaman,
nalamiis met toy butagan daytoy pika nga iniggaman.
“Ay, pagayamko a Sumarang, umayen ket daanam, ta no dika masiputan, bagimto ti maiwalang ket kakaasinto ti mapanawam,
ay, ipakpakadak kenkan.” Napanna pinayapayan di angin a mangaragatan,
isu met ti inna igigiddan nga imbulosna daytoy gayang.
Siam a katurodan ti napanna nagballasiwan nga intayab daydi gayang
ni lalaki a Sumarang. Ket kinuna ni Lam-ang: “Dayta ti nagtungpalan ti kadakes ti kadawyan. Ay, pagayamko a Sumarang,
itan inta agsinan, ket dagus a panawankan
ditoy lugar nga inta nagay-ayaman.” Napanna met inubban
di puraw a kawitan, sa nagrubuat a nagnan ni sinanlalakin Lam-ang.
Pagna laeng a pagnan, ket inna met nasungadan ti balay ti balasang a Saridandan
a nagkuna kenkuanan: “Ay, kaka ngamin Lam-ang,
kaka, dumagaska man, darasem koma ti umaddang,
“Ta inta man la agabrasan, ta napalalo ti iliwnan ni babai a Saridandan nasaksakit la toy matan nga agpadpadaan kenkan ditoy tawa nga akimparang.
“Nagango daytoy maman a nagyan ditoy bandehan
nga idadaanko kenkan, kaka, sinanlalakin Lam-ang,
sumaludsodak man, sadino, aya, ti naggapuam?” Simmungbat met ni Lam-ang:
“Ay, adik a Saridandan, no saludsodem ti naggapuan,
ni ama a nagutangan ken ni ina a Namongan. “Ay, babai a Saridandan, dinak koma gawgawidan ta mapanak a di agkurang
iti ili a Calanutian, ta bareng innak maimatangan
ni Doña Ines Cannoyan.” Kinuna ni Saridandan, “Apaya, umaykan, kakan,
ta dinak la pagustuan iti dawatko tarigagayan.”
Nagrubbuaten a nagnan ni lalaki a ni Lam-ang, nagpasig laeng a napan tapno matungpal gagaranan.
Idinto nga inna nasungadan daytoy ili a Calanutian, nasdaaw met ni Lam-ang
iti kaadu ti agay-ayam, saanmo nga ammot’ kaduam
iti ruayda napalaluan. Mabalin a talaytayan ti ulo dagiti agay-ayam
naimbag a bunubonan ti nagitugkelan iti gayang,
ket mabalin met a raepan ti tupra dagiti agay-ayam.
Kinuna ni Lam-ang, “An-anuek la ngata itan ti umasideg idiay dennanan idiay nabangon a kallangan,
nga inna pagpaspasiaran ni Donia Ines Cannoyan?”
Ay, immus-usok gayam a limmiplipit ni Lam-ang iti saksaka dagiti agay-ayam
inggana ti dina nagtengan ti tengnga di paraangan
di balay ni Cannoyan. Indissona di manoknan di puraw, aya, a kawitan,
namampag iti naminsan ket natuang di kallangan
isu met ti itatan-awnan ni Donia Ines Cannoyan.
Nagtaguob itan di asona a burboran,
napabaronat’ daan napaaddanat’ awan di asona a burboran.
Daytoy ti inna insawang di baket ken ni anaknan, “Ay, anakko a Cannoyan,
agbestidaka man ta adda aya ni kakam a ni lalakin Lam-ang.” Idinto ta nakabisti itan, immulog ni Cannoyan, ket idi inna nagtengan ti tengnga ti paraangan, Nga agturong aya ken Lam-ang,
nabainanda amin ditan dagiti Kakastila ken babaknang
nga adda a mangar-arubayan. Ay, kinuna ni Cannoyan,
“Kaka ngamin Lam-ang, darasem ta umaddang,
ta yawatmo ta imam, ta inta man la agabrasan
ta napalalo ti iliwnan ni babai a Cannoyan. “Ay kaka ngamin Lam-ang,
ta inta man idiay ayan diay balay a tinaleban a bumtak no mainitan,
ta bulo ti natinongan iti sirok kayo a kadakkelan.”
Idinto ta nakaulidan, kinuna ni Cannoyan, “Ay, ama a nagutangan,
iruarmo man itan tay palangka a dinoradoan
a balitok a bulawan a pinanday ti i-amianan.”
Idinto a nakatugawdan, kinuna ni Cannoyan, “Ay, ina ngamin Unnayan,
ina a nagutangan, ta inka man la pisukan tay banga ti maymaysan,
“Kasla banga ti kaibaan a mailak-amna ti awan nga uray adda iti dalan, ta rebbengna nga isaganan
ti inna aya pannangan ni kaka, lalaki Don Lam-ang.
“Ama a nagutangan, ta inka man met kurkuran daytay manok a kapon man,
daytay innak idadaan iti yaayna ditoy panagpasiar ni kaka, aya, Don Lam-ang.”
Idin ta nakalutodan, simmangoda a nangan iti tengnga di lamisaan, ket di kammeten ni Lam-ang
isu met ti pagkammetan ni Donia Ines Cannoyan. Ket daydi pagkiddisan ni Donia Ines Cannoyan
isu met ti kiddisan ni sinalalakin Lam-ang; Daydi pagigupan ni Lam-ang
isu met ti inna igupan toy nasingpet a balasang a sinan babain Cannoyan.
Idi nalpas ti kaan kinuna ni Cannoyan, “Ina ngamin Unnayan, inka man idiay inaladan, “Ta inka man la gatudan diay gawed a labilaban,
nga umisem no asitgan ket kumidday a gatudan. “Ay, ina ngamin Unnayan,
ina, pumuroska man ti bua a garasigasan nga agkatawa a purosan,
ta intay man pamamaan ni lalaki, aya, a Lam-ang. “Ina ngamin Unnayan,
ina, agdublaka man iti tabako a batekan a mulat’ daya ti Cagayan.”
Idi nalpas daytan, daytoy met ti sinaodan ni amana ken ni inanan, “Ay, anakmi ngamin Lam-ang,
apo, aniat’ gagaram ken gandatmo nga inayan?”
Daytoy met ti sinaonan toy manok a karurayan
a puraw a kawitan a manok, aya, ni Lam-ang, “Umaykam, apo, koma makiyaman
ken anakyo a Cannoyan. “Apo, no ania ti kunam, umaykam
mangabalayan”---daytoy ti kinuna piman di manok a karurayan.
Daytoy met ti sinaodan dagitoy baket ken kalakayan, “Ay, anakmi ngamin Lam-ang,
no inkanto matutopan “Ti dagup ti ibagami kenkan,
asawaem ni Cannoyan; ket no dikanto madaeran ti dagup ti ibagami kenkan,
dikanto koma lumdaang.” Kinuna met di karurayan, “No dayta, apo, ti kunam
madadaan ni Lam-ang iti uray ania a pagayatam.”
Kinuna met di kalakayan “Ay, anakko ngamin a Lam-ang,
iwarasmo dayta matam, iti tengnga toy inaladan balitok amin ti talaytayan.
“Isu amin a landagan balitok a bulawan. Ay, anakko ngamin Lam-ang,
iwarasmo dagita matam. “Kitaem met ta paraangan
ta dua ti sinankawitan uppat met ti sinanpamusian,
dua ti sinan-udang a sumursurong iti karayan,
ket balitok amin dagitan. “Ay, anakko ngamin Lam-ang,
iwarasmo dagita matam, tapno inka ida maimatangan dagita gameng ni Cannoyan.
“Iti tengnga ti balaymit’ itan a tawid di nagtawidan,
agtultulidda a duan dagiti dua a sinanlukban
a balitok a bulawan nga abalbalay ni Cannoyan. “Daytoy tektek ken gagan-ayan
balitok a bulawan dagitan, isu amin a longgangan kasta met ti sallapayna.”
Kinuna nga insawang ti ina ni Cannoyan, “Ay, anakko ngamin Lam-ang,
no inkanto matutuopan “Dagiti imbagami kenkan,
asawaem lan’ Cannoyan no kasmo matutopan amin nga inkami intalantan.”
Kinuna met ni Lam-ang, “Ina, no dagita imbagam,
ina ngamin Unnayan, no dagita ti kunam, dinto pay makatakatan ti kukuak a tinawidan. “Dinto met makatakatan
ti maysa a kulluoban a nagpangpaanginak lat’ itan
ti binanniitan a bagsang sabali pay la ti samsam
idiay ilit’ Kaigorotan.
“Di pay tawidko a naminsiam iti apo iti tumeng ken dapan
ken ama a nagutangan ken ni met ina a Namongan.
No addanto pagkurangan ni sinanlalakin Lam-ang,
“Dua pay ti sasakayan a balitok a bulawan nga agbumbunag iti pinggan
idiay ili a Casanglayan, ta nalpas met a naikamang
iti ari idiay Puanpuan. “Isu ti partesko ken kabagian
idiay ili a Casanglayan, isu ti napanna nagbiahean tay barangayko a sampan,
pamay-ak adda itan, ta napan nagkarga iti pinggan.”
Daytoy met ti sinaodan, “Anakmi ngamin Lam-ang, ita, rebbengmo met a sublian
di balaymo nga inulogan, idiay ili a Nalbuan ta ibagamto ken inam.” Kinuna met ni Lam-ang,
“Ay, ama nagutangan, ken sika, ina nga Unnayan,
no agsublinto ni Lam-ang, denggenyonto nga imdengan ta agsalbaakto idiay Sabangan.”
Nagpakada met ni Lam-ang idiay ili a Calanutian a pagna laeng a pagna
Daytoy met ti sinaonan ni babai a Cannoyan, “Ama a nagutangan, ken sika met, ina nga Unnayan,
“Dikay koma madanagan; intay koma arkosan intay met koma begbengan
ingganat’ idiay Sabangan, tapno kasla pagkurposan.”
Kinunada ken Cannoyan da amana ken inanan, “Matungpal awan kurang
ti amin a pagayatam, tapno awan a pagkunaam,
anakmi a Cannoyan.” Nakagteng met, aya, ni Lam-ang
idiay ilina a Nalbuan ket kinunana ken Namongan,
“Ay, ina ngamin Namongan, “Magmag-anka a nagtengan addaakon, ina, idiay naggapuan
nga ili a Calanutian ili ni Donia Ines Cannoyan.” Ket kinunana met ni Namongan,
“Anakko, kaasi ti Dios piman a di ket kasubalitan, nakaradkad la ni inam. “Anakko, agsaludsodak man no kasano daydiay napanam?”
Kinuna met di kawitan a manok a karurayan, “Manugangmo a di agkurang
ni sinan babain Cannoyan.”
Kinuna met ni Lam-ang, “Patitem dayta longgangan,
ta umarayatda man ti dagup amin a kailian,
ta intay koma luganan diay dua a sasakayan. “Ta intay ida ikargan dagiti masapul nga ipaay
a pagserbi iti bodaan kas iti malukong ken pinggan.
“Baboy ken kalding pay, natnateng ken ikan, ken gargaret a maipaay
a tumutop iti bodaan. “Patilambo ken banga pay,
pariok pay ken sinublan, baso pay a paginuman, ken sarming a paganninawan.”
Ket idinto a naurnongdan ti dagup ti kailian, impalawag ni Lam-ang kadagiti adda a sisasaklang:
“Dakay amin a kailian, inkay met koma lumugan
idiay dua a sasakayan ta umaykay met makiay-ayam
iti bodak ta inkam agkasar ken Donia Ines Cannoyan.” Ket idinto a makalugandan
ti dagup amin a kailian, kinuna itan ni Lam-ang, “Ay, ina a Namongan,
“Ti ikapet ni Cannoyan---di tsinelas a ginalonan
a balitok a bulawan, ken singsingna a tinampukan.
“Daytay pay painetenan ken dua pay a manilianan.”
Innala met ni inanan binungonna amin idan
ta ipanna isaganan ken manugangna a Cannoyan.
Ket itan, kinuna ni Lam-ang, “Ina, intan ta inta lumugan
idiay maysa a sasakayan.” Idinto a nakagtengdan idi luganda a barangay, dagus met nga inisadan di layag di sasakayan.
Idinto a di magnan di dua a sasakayan, tinungpa ni Lam-ang ti kutit dagiti barangay, ket nagnada met a duan
dagiti dua a sasakayan. Ket idi nga indan maasitgan
ti pagdanian ti Sabangan, nagsalba met ni Lam-ang, ta isu piman ti pangammuan
ni Donia Ines Cannoyan iti isasangpet ni Lam-ang. Kinuna met ni Cannoyan, “Ay, ama a nagutangan,
ken ina nga Unnayan, adda gayam ni kakan ni lalaki, aya, ni Lam-ang ta nagsalba idiay Sabangan.
"Ay, ama a nagutangan ken ina nga Unnayan, agrubbuattay' koma a mapan
ta sabatentay koman ni sinanlalakin Lam-ang.” Dinagusda ngarud ti nagnan
napanda met nagtengan daydi pingping ti Sabangan;
ket adda a nadadaan ni lalaki, aya, ni Lam-ang,
kinakuyogna ni inanan. Ket kinuna ni Cannoyan,
“Darasem, karadkadam, kaka ngamin Lam-ang, ta yawatmo kaniak ta imam
ta inta la agabrasan ta napalalo nga iliwnan
ni babai a Cannoyan. “Ay, kaka ngamin Lam-ang,
pasang-atem amin idan ti dagup amin a kailiam, ta mamlesda awan kurang.” “Itoy itedko a pamlesandan, ket kukuana pamlesannan,”
kinuna ni Cannoyan kadagiti kailian ni Lam-ang.
Daytoy met ti sinaonan ni babai a Namongan, “Ay, ina nga abalayan a seniora nga Unnayan, “Ta rebbengna itan a sangpetan
di balay nga inulogan iti ili a Calanutian”---ket nagrubuatda ngarud itan.
Ket idinto nga inda nagtengan di balay nga inulogan ni Donia Ines Cannoyan naginanada a padapadan.
Idinto a nabigatan, Lunes ti pangnaganan,
namles awan kurang ni Donia Ines Cannoyan.
Ket inkapetna itan di tsinelas a ginalonan, singsingna a tinampukan
ken painete a liman ken maniliana a duan. Kasta met ti inaramidnan
ni sinanlalakin Lam-ang, inkapetna met piman di kalsonna a ginalonan, Ken badona a sinumbraan ken paniona a sinambirian,
tsinelasna a binordaan ken kallugongna a kagrang.
Itan ta nagrubuatdan, inyulog ti musiko idan, repika ingganat’ simbaan, kasla bumtak ti kampanan. Ket idi piman ta nakagtengdan
idi papananda a simbaan, immulog met ditan di Padre Cura a mangkasar.
Ket dagus a nagdarasdan, ket inda met itan natukaran;
ket iti di mabayag itan nangrugi met ti misan.
Ket idi malpas ti misan, timmakderda ket rimmuardan
dagitoy nobio ken nobian a sinanlalakin Lam-ang ken sinanbabain Cannoyan.
Ket kinuna ni Unnayan, “Ay, inga nga abalayan,
ala ket ipagnata idan,” ket idinto nga umaddang
ni Donia Ines Cannoyan Paltog maysa nga addang ket asuk, aya, ti naglinongan
ti paltog, aya, ni Lam-ang, ngangani mabuong kampanan.
Ta idi piman ta nagtengandan di balay nga inulogan, napan ti sangatay-akan iti kamada ni Lam-ang. Idinto piman ta kastan
rinugianda ti salan amin dagiti kailian ni sinanlalakin Lam-ang,
Ken dagiti met kailian ni babai a Cannoyan ta napanda met sinalan ti fandango ken sagamantikan.
Ket idinto ta pasarnan nga oras ti pananglamisaan,
dagiti kusinero naggaudan ket dagus a napuniandan.
Ket kinuna ni Unnayan, “Ay, dakay amin a kailian,
inkay koma sumaklang iti naidaya a grasian.” Simmango ngarud itan
dagiti amin a kailian, ket nagbatog ti nobio ken nobian
nagbaetanda ti lakay. Ket kinuna ni Unnayan, “Denggenyo toy innak isawang,
ta kukuana duyognan, kasta met a bungonennan nga isangpet iti balaynan.”
Ket idi nalpas ti kaan sinublianda man ti nagsasalan
dagitoy tao a kailian, ket awan sardeng ti salan
ingganan iti sardam. Kinuna ni Cannoyan, “Ay, kaka ngamin Lam-ang,
kitaek man dayta itsuram ken estilo ti pannagnam,
no addanto pagkunaan isublikanto ken inam.” Nagpakadada iti saklang dagitoy nobio ken nobian,
ta napalalo ti dagaang tapno makapariirdan. Kinuna ni Cannoyan ken lalakin Lam-ang, “Inta man itan agpasiar idiay nabangon a kallangan.”
Ket idinto ta makaulidan, daytoy ti sinaonan ni babai a Cannoyan ken asawana a Lam-ang: “Kaka ngamin Lam-ang, dagusem man ti magnan tapno makitak ta itsuram ken estilo ti pannagnam. “Ta no addanto pangabakian,
isublikanto a di agkurang iti biang ni inam
nga sinan babain Namongan.” Ay, immaddang met itan iti pasar ti lima nga addang,
ket kinuna ni Cannoyan, “Kaka ngamin Lam-ang, “Diak la kayat ta kitam ta bukroska a bukangkang,
sallakupka a pakkang, ket bukbukodam ti dalan,
duriri pay ti pannagnam, ket ta buokmo mapinggoldan.” Ket simmungbat met ni Lam-ang,
“Ay, Donia Ines Cannoyan, no dayta, aya, ti kunam, estilok daytoy a kadawyan
a patokpatok a baknang idiay ili a Nalbuan a dayat’ ili a Nagulian. “Ay, Donia Ines Cannoyan,
kitaek man met ta itsuram ken estilo ta pannagnam, amangan no maatiwkan.”
Immaddang met itan iti pasar ti lima nga addang;
daytoy met ti sinaonan ni sinanlalakin Lam-ang, “Ay, Donia Ines Cannoyan,
diak met kayat ta kitam ta wasawas met ta sakam, sarangkinod dayta addang.”
Ket kinuna met itan ni babain Namongan ken abalayanna nga Unnayan,
“Ay, sumaludsodak man no kasano met ti kadawyan
toy anakta a manugang, abalayanko nga Unnayan.”
Daytoy met ti kinunanan ni babai nga Unnayan, “Ay, no ni Ines Cannoyan,
kabus no mapalubosam, lenned no sumangpet balay. “No mapan sumakdot' karayan,
pendaennanto a luktan dagiti bato iti igid karayan,
ta kunananto nga udang tay aganud nga anggapan no agdakdakkel ti karayan.”
Ay, daytoy met ti sinaonan ni babai nga Unnayan, “Ta sumaludsodak man daytoy anakta a manugang
a lalaki ayan Lam-ang.”
Kinuna met ni Namongan, “Ay, inga nga abalayan, no ni Lam-ang aya ti kunam,
lutuad met no palubosam ket lenned no mapasungadan.
“No mapan iti kabakiran pendaenna nga aplian ti sirok ti kakaykaywan nga inna pagturturogan.”
Ket kinuna met piman ni baket a Namongan, “Donia nga abalayan rebbengna nga ipagatin idan.”
Nagrubuatdan a napan, napanda amin idiay Sabangan
ti kailian ni Donia Cannoyan ken kailian met ni Lam-ang.
Napanda amin limmugan idi dua a sasakayan, ket idi nakalugandan ti dagup dagiti kailian, nagrubuat ket inisadan ti layag dagidi sasakyan.
Ket idi a dida magnan dagiti dua a sasakayan, tinungpa met ni Lam-ang
ti kutit dagiti sasakayan; nagnada ngarud a duan, alpaharo met ti inangindan.