UNIVERSITETI I PRISHTINËS
Fakulteti i drejtësisë
GJILAN
________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________- Kjo skriptë vlen për të gjithë studentët të cilët gjenden në vitin e dytë.
________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________
ORGANIZATA NDËRKOMBËTARE
________________________________________________________________________________________________PJESA E GJASHTË
ORGANIZATAT NDERKOMBETARE
KAPITULLI I
1.IDETE PER KRIJIMIN E ORGANIZATAVE NDERKOMBETARE
- Idete e para per organizimin e bashkesise nderkombetare lidheshin me se shpeshti me perpjekjet per ruajtjen e paqes.
- Organizatat e para te tilla jane paraqitur qysh ne kohen e vjeter (Liga greke), por jane hasur edhe ne kohen e mesme (Hanza).
- Qellimi i tyre q’eshte e verteta nuk ka qene te krijojne dhe te mbronin nje rend nderkombetar te bazuar ne drejtesi, por me teper te siguronin hegjemonine e nje shteti.
- E ketille ka qene PAX ROMANA si institucion (rend), te cilin e garantonte Roma. - Idete per krijimin e organizatave te ketilla u shtuan sidomos ne periudhen e luftes per
supremacion midis Papatit dhe mbreterve kur Papati dhe mbreterit romako-gjermane po luftonin per krijimin e nje monarkie universal, ne te cilen do te pranoheshin si sizeren mbi te gjithe mbreterit (sunduesit) e krishtere
- Idete per krjimin e nje organizate nderkombetare (te monarkise universal, te federates boterore) i hasim ne vepra te teologeve, te filozofeve, te shkrimtareve dhe te burrave te shteteve te
ndryshme (Augustini i Shenjte, Toma Akuini, Pierre Dubois, Emeric Cruse, Sully, Saint-Pierre, Henry de Saint-Simon, Jorge Poiebrad, Dante Aligieri, Erazmo, Leibnitz, Immanuel Kant, Fichte, Tomas Mor, William Peen, Jeremy Bentham etj).
- Dante Aligieri (1265-1321), duke shqyrtuar problemin e konfliktit midis Kishes dhe shtetit, ne vepren “Monarkia” ka dhene nje ide te thelle te shtetit universal.
- Dante eshte angazhuar per realizimin e planeve te Henrikut VII, i cili enderronte per krijimin e nje monarkie boterore, si nje shtet boteror, i cili i vetmi do te mund te siguronte vetem nje njeri. - Ky do te ishte gjyqtari i fundit dhe me i larti.
- Ai do te ishte i drejte, sepse nuk do te ishte i ngarkuar me ambicie (meqe do te ishte i te gjitheve), dhe as do te kishte frike nga armiqte, sepse ai nuk do te kishte armiq.
- Ai do te kujdesej per interes te pergjithshme te tere njerezimit, kurse per interest e tjera do te kujdeseshin pushtetet lolale, domethene pushtetet e shteteve kombetare, te cilat do ti
nenshtroheshin monarkut si ligjdhenes i pergjithshem.
- Sipas Dantes, monarkia do ti gjasonte federates ose konfederates.
- Disa nga idete e atehershme kishin per qellim krijimin e aleancave te sundimtareve te krishtere. - Keto aleanca duhej te evitonin luftes midis te krishtereve dhe te krijonin nje mekanizem per zgjidhjen e te gjitha konflikteve midis tyre.
- Ne rast lufte midis sundimtareve te krishtere, qe nuk ishin anetare te aleances parashikoheshin bojkoti dhe bllokada si sanksione, ose ndermjetesimi dhe intervenimi i aleances (Pierre Dubois (1305), Jorge Poiebrad (1461).
- Me 1623 Emeric Cruse dallohet per idete e tij per organizimin e paqes se pergjitheshme nepermjet bashkimit te te gjitha shteteve ne nje bashkesi (konfederate), me seli ne Venedik, (me Keshillin federal), ku secili anetar do te kishte perfaqesuesin e perhershem, kurse te gjithe ata do te mbikeqyrnin ruajtjen e paqes dhe te harmonise dhe do te diskutonin per konfliktet.
- Sipas tij, perfaqesuesit e shteteve ne konflikt, do ti paraqitnin qendrimet, kurse te tjere do te gjykonin.
- Sunduesit s’do te humbnin asgje nga autoriteti edhe pot u nenshtroheshin vendimeve te te tjereve.
- Ndaj atyre qe do te refuzonin vendimet parashikoheshin sanksione (bashkimi i te gjitha shteteve kunder shtetit-refuzues).
- Bashkesine e ketille duhej ta perbenin te gjitha shtetet e botes, kurse sunduesit radhiteshin sipas ketij rendi: Papa, Sulltani i Turqise, Perandori romako-gjerman, Mbreti i Frances, Mbreti i Spanjes; ne vendin e gjashte duhej te vinte sundimtari i Persise ose i Kines, ose i Rusise e me pastaj mbreti i Anglise, Polonise, Danimarkes, Suedise, Japonise, Marokut etj.
- Me 1641 Sully publikoi projektin per organizimin e Evropes, i cili fillimisht ishte paraqitur nga Mbreti i Frances, Henruku IV (1553-1610).
- Sipas Sully-it, Evropa duhej ndare ne 15 shtete pak a shume te barabarta, te cilat do te lidheshin ne nje federate, me Keshillin e pergjithshem si organi me i larte qe do te perbehej nga anetaret e deleguar te shteteve.
- Papa, Mbreti Gjerman, Franca, Spanja dhe Anglia do te kishin ne Keshillin e pergjithshem nga 4 anetare, kurse dhjete shtetet e tjera nga 2 perfaqesues.
- Ky keshill do te merrej me qeshtjet e pergjithshme politike dhe me zgjidhjen e konflikteve. - Sipas Sully-it, lufta midis anetareve ka qene e ndaluar, dhe detyra e tyre do te ishte qe te mbronin Evropen nga jo krishteret.
- Gjate shekullit XVIII per keso idesh jane dalluar abati Saint Pierre, Jean Jacques Rousseau-i, Bentham-i, Kant-i dhe Sant-Simon-i.
- Saint Pierre ne Projektin per ruajtjen e paqes se perhershme ne Evrope (1713) eshte angazhuar per tu dhene fund lufterave midis sundimtareve te krishtere, per q’qellim duhej krijuar nje lige evropiane e bazuar mbi parimet e krishterizmit, e cila e vetmja do te ishte ne gjendje tu garantonte anetareve te vet sigurine e jashtme e te brendshme (ne rast te lufterave qytetare). - Me 1756 Jean Jacques Rousseau-i ne vepren e tij te madhe mbi organizaten boterore, qe bazohej mbi Projektin per ruajtjen e paqes se perhershme te Saint Pierre-it, kishte shfaqur planin per krijimin e nje lidhjeje te popujve ne nje konfederate, e cila do te kishte parlamentin dhe qeverine e perbashket dhe do te mbeshtetej mbi parimet demokratike.
- Sipas tij, vetem kjo forme e qeverise, e bazuar mbi vullnetin e te gjithe popujve, do tem und ta ruante paqen boterore.
- Benthami, ne nje ese mbi te drejten nderkombetare (1789), ishte angazhuar per krijimin e nje kodi nderkombetar dhe per krijimin e nje lige per te miren e te gjithe popujve, e cila do te mbronte demokracine dhe paqen (ne vend te Liges se sundimtareve).
- Kete ide me vone e perpunoi Kanti, ne vepren e tij “Drejt paqes se perherhshme” (1795), ne te cilen rekomandonte krijimin e disa republikave te lira, te cilat do te bashkoheshin ne nje federate, qe do te garantonte paqen e perhershme.
- Kanti sulmonte ekzistimin e ushtrive te hershme, te cilatj ane shkak i lufterave sulmuese, dhe angazhohej qe lufta te shpallej vetem mbi baze te plebishitit te te gjithe qytetareve, sepse, vetem nese ata qe duhet te luftojnem, duhet te kene fjalen vendimtare per luften-historia me sdo te jete e shkruar me gjak.
________________________________________________________________________________________________
2.KRIJIMI I ORGANIZATAVE TE PARA NDERKOMBETARE
- Megjithese idete per krijimin e tyre jane te vjetra, organizatat nderkombetare jane nje dukuri relativisht e re.
- Fillet e tyre jane te lidhura kryesisht me pjesen e dyte te shekullit XIX.
- Atehere u bene ndryshime te medha, nen ndikimin en evojave praktike qe ishin shfaqur si rezultat i zhvillimit te lidhjeve nderkombetare, te trafikut etj.
- Keshtu nen ndikimin e zbulimit e te venies ne perdorim te mjeteve te reja te komunikacionit (lidhjeve) krijohen: a)Lidhja Telegratifke Nderkombetare (1865) dhe b)Lidhja Postale
Nderkombetare (1875) qe tubonin gati te gjitha shtetet e qyteteruara dhe qe luajten nje rol shume te rendesishem ne lehtesimin dhe ne njesimin e trafikut nderkombetar.
- Me 1875 u krijua Byroja per Masa dhe Pesha (Paris) me qellim qe te njesoheshin masat e peshat dhe te persosej sistemi metrik.
- Me 1885 (Paris) eshte lidhur Konventa mbi Mbrojtjen e Prones Industruale dhe ne Berne eshte krijuar Unioni Nderkombetar per Mbrojtjen e Prones Industriale (shfrytezimi i zbulimeve, planeve, modeleve ose kopjimi i tyre i paautorizuar).
- Me 1888 u krijua Byroja Nderkombetare per Mbrojtjen e Prones Letrare dhe Artistike (Berne), me te cilen shkrimtareve dhe artisteve u siguroheshin dobi nga publikimi, shfaqja, perkthimi, etj i veprave te tyre.
- Ne kete kohe u shfaq nevoja per ndermarrjen e masave te pergjithshme per evitimin e epidemive (koleres, etheve te verta) dhe u krijua Departamenti Nderkombetar i Shendeti Publik (1907).
- Nga kjo shihet qarte se ne kete kohe eshte shfaqur nje numer i konsiderueshem i bashkimeve (unioneve) nderkombetare, te cilat tubonin shtete dhe kishin per qellim perparimin e
bashkepunimit ne disa lemenj te caktuar te natyres teknike, ekonomike, shendetesore, etj duke vene ne shesh nevojen e nje bashkepunimi edhe me te gjithashem midis shteteve.
- Te gjitha keto bashkime vepronin nepermes konferencave (tubimeve te kohepaskohshme) te perfaqesuesve te shteteve anetare dhe nje sekretariati te perhershem, i cili perfaqesonte nje element institucional te bashkepunimit nderkombetar qe i jepte karakter te perhershem, me se keto bashkime jane vene ne mes te structures se konferencave diplomatike dhe te organizatave nderkombetare modern.
- Keshtu u bene hapat e pare drejt nje komuniteti nderkombetar te organizuar.
- Krijimi i organizatave nderkombetare mori nje hov te madh sidomos nga fundi i shekullit XIX dhe ne fillim te shekullit XX,domethene ne kohen e perfundimit te procesit te krijimit te nje rendi te ri boteror dhe te sistemit ekonomik kapitalist.
- Kjo ne thelb perfaqeson ose shpreh tendencat objektive ne zhvillimin e shoqerise per nje afrik ekonomik, kulturor etj, te shteteve dhe te popujve.
- Ndjenja te shtetet se ky bashkepunim “shpreh aftesine e organizatave nderkombetare si mjet per perparimin e interesave te perbashketa te shume shteteve, pa sakrifikimin e cilitdo te interesuar” behej gjithnje me mbizoteruese.
- Numri i organizatave nderkombetare eshte shtuar sidomos pas Luftes se Dyte Boterore, dhe kjo eshte sot nder veqorite kryesore te marredhenieve nderkombetare.
- Natyrisht, ecurite e reja tregojne se kompetencat e organizatave nderkombetare vijne duke u shtuar si ne pikepamje te qeshtjeve qe bien ne kompetencen e tyre, ashtu edhe ne pikepamje te shtimit te autorizimeve per zgjidhjen e qeshtjeve te tilla.
- Objekt diskutimi kane qene dismos idete mbi krimin e nje shteti boteror dhe ten je qeverie boterore, qe paraqiten shpesh ne shtetet perendimore, si rruga me e mire per krijimin e nje organizate nderkombetare, me autorizime te gjera te natyres mbishteterore qe te siguronte
zgjidhjen e problemeve te ndryshme nderkombetare dhe ruajtjen e paqes ne bote.
- Shtetet e tjera (para se gjithash BRSS) qe ruanin me xhelozi sovranitetin e tyre, planet e ketilla i konsideronin si joreale, utopike dhe reaksionare, meqe, sipas tyre, ato jane ne funksion te zvogelimit te rendesise se parimit te respektimit te sovraniteti shteteror, te parimit te
mosnderhyrjes dhe te politikes se shteteve imperaliste te diktatit dhe te perzierjes ne punet e brendshme te shteteve.
- Sipas ketyre qendrimeve, organizatat ndershteterore e jo mbishteterore jane forma me e mire e organizatave nderkombetare, sidomos per ruajtjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare. ________________________________________________________________________________________________
3.NOCIONI I ORGANIZATAVE NDERKOMBETARE
- Autoret e ndryshem organizatat i kane perkufizuar si “trupa te krijuar nga me shume shtete, me organe te perhershme, me aftesi veprimi qe e realizojne ne emer te shteteve dhe ne kuader te kompetencave te tyre”.
- Sipas Alfaros, organizatat nderkombetare jane “bashkesi shtetesh qe kryejne funksione politike ose administrative lidhur me qeshtjet e interesave te perbashketa dhe vitale te shteteve, dhe qe jane te konstituuara e te pranuara si persona nderkombetare.
- Maroviescki organizatat nderkombetare i konsideron si “forma bashkepunimi te shteteve sovrane, te bazuara mbi marreveshje nderkombetare shumepaleshe, qe kane nje rreth te pjesemarresve relativisht stabile dhe karakteri themelor i te cilave eshte ekzistimi i organeve te perhershme me kompetenca e me autorizime te caktuara per veprim ne sendertimin e qellimeve te perbashketa.
- Edhe fjalori i se drejtes nderkombetare, i botuar ne Moske, organizatat nderkombetare i
perkufizon si bashkesi te perhershme me karakter qeveritar a joqeveritar, te krijuara mbi baze ten je marreveshjeje nderkombetare (Karta, Statuti ose ndonje document tjeter konstitutiv), me qelim te bashkepunimit ne zgjidhjen e problemeve nderkombetare te parashikuara me ato dokumente, dhe perparimin e bashkepunimit midis shteteve me regjim soial te ndryshem.
- Nga keto del se organizatat nderkombetare (organizatat, anetare te te cilave jane vetem shtete sovrane) krijohen me vullnetin e shteteve: a)themeluese te organizatave nderkombetare jane shtetet sovrane (kur organizata eshte ndershteterore).
- Shtetet e tilla jane anetare sovrane te organizates nderkombetare, megjithese anetaresia ne to e kufizon deri diku sovranitetin e tyre; b)Ato krjohen me traktat nderkombetar.
- Traktati i tille duhet ti plotesoje te gjitha kushtet qe kerkon e drejta nderkombetare. - Me te vihen bazat juridike te ekzistimit dhe te veprimit te organizates nderkombetare: prezicohen qellimet, kompetencat, (fusheveprimi), numri i organeve, raporti ndaj shteteve, menyra e realizimit te objektivave etj.
- Ai eshte instrument konstitutiv ose, siq thuhet ndonjehere eshte kushtetute e organizates. - Me status te organizates dhe me rregulla te procedures percaktohen vendi dhe koha e
mbledhjeve te rregullta, rrethi i pjesemarresve, menyra e punes, rendi i dites etj; c)Veprimtaria e organizatave nderkombetare shtrihet brenda kompetencave qe jane te percaktuara me
marreveshje, dhe realizohet perms nje mekanizmi dhe organeve te perhershme, gje qe u jep ketyre karakter te vazhdueshem, ndryshe nga kongreset dhe konferencat nderkombetare, qe perfaqesojne tubime te kohepaskohshme qe organizaohen per zgjidhjen e qeshtjeve te ndryshme nderkombetare, ose per harmonizimin e interesave; d)organizatat nderkombetare jane persona te veqante nderkombetare, sepse kane vullnetin e tyre ten dare nga vullneti i veqante i shteteve, nxjerrin akte juridike, ndermarrin veprime dhe jane pergjegjese per veprimet e tyre.
- Keshtu, ato nuk i zevendesojne shtetet, por perfaqesojne nje mekanizem per realizimin e qellimeve te perbashketa.
- Subjektiviteti i tyre eshte i tille qe tu mundesoje per ti plotesuar qellimet e veta; e)financimi i organizatave nderkombetare behet me ane te kontributeve te shteteve anetare qe caktohen varesisht nga aftesia ekonomike e qdo shteti anetar.
- Organizatat nderkombetare nderqeveritare jane bashkesi te shteteve, te krijuara mbi baza te perhershme ne perputhje me marreveshjen, e cila percakton qellimet, parimet dhe kompetencat e organizatave, me organe te perhershme dhe me te drejta e me detyra te percaktuara me akt konstitutiv, qe jane te domosdoshme per sendertimin e bashkepunimit midis shteteve anetare ne fusha perkatese te bashkepunimit nderkombetar.
- Ato jane “nje kolektivitet i shteteve, i krijuar me marreveshje, me statut dhe me organe te
perbashketa, qe kane identitet te ndryshem nga identiteti i shteteve anetare, dhe qe eshte subjekt i se drejtes nderkombetare me aftesine per te lidhur marreveshje.
- Organizatat nderkombetare themelohen me permbushjen e dy kushteve kryesore: a)kur hyn ne fuqi marreveshja mbi krijimin e organizates; dhe b)kur themelohen organet e parashikuara me marreveshje.
- Ne lidhje me kushtin e pare, vlejne rregullat e se drejtes se traktateve.
- Pergjithesisht nuk mjafton qe marreveshja te jete e nenshkruar, por ajo duhet te jete edhe e ratifikuar nga numri i parapare i shteteve.
- Numri i domosdoshem i shteteve qe duhet te ratifikojne marreveshjen, varet nga dispozitat e Statutit.
- Sipas tyre, kerkohet ratifikimi nga te gjitha shtetet nenshkruese, ose parashikohet numri i caktuar i tyre.
- Keshtu, psh per krijimin e Organizates se Kombeve te Bashkuara eshte nevojitur ratifikimi i Kartes nga gjysma e shteteve qe e kane ratifikuar, duke perfshire ketu edhe pese fuqite e medha. - Krijimi i organizatave nderkombetare eshte rregullisht rezultat i nje pune te gjate dhe te veshtire. - Gjate faqes pergaditore, shtetet merren vesh per qeshtjet me te rendesishme (anetaresia, kompetencat, marrja e vendimeve etj), qe do ti shtrojne hollesisht ne konferencen themeluese. - Keshtu, psh nenshkrimit te Kartes se OKB-se ne San-Francisko me 1945 i kane paraprire disa konferenca, siq kane qene Konferenca e Moskes (1943), Konferenca e Dumbarton Oaks (1944) dhe Konferenca e Jaltes (1945).
- Organizatat nderkombetare jane bere nje mjet me i rendesishem per parimin e interesave shteterore te anetareve.
- Natyrisht, shkalla e bashkepunimit dhe rezultatet qe arrihen, varen ne nje mase te madhe nga interesi i shteteve anetare qe shfaqin per qeshtje te caktuara.
________________________________________________________________________________________________
4.KLASIFIKIMI I ORGANIZATAVE NDERKOMBETARE
-> Organizatat nderkombetare mund te klasifikohen sipas shume kritereve.
- Ne baze te shtrirjes se tyre, ato ndahen ne a)organizata globale (universal) dhe b)regjionale. - Sipas fusheveprimit, ato ndahen ne: a)organizata te pergjithshme dhe b)te specializuara. - Sipas anetareve, ato ndahen ne: a)organizata ndershteterore dhe b)joqeveritare.
- Sipas autorizimeve, ato ndahen ne: a)organizata rekomanduese, b)operative dhe c)mbishteterore.
- Sipas kohezgjatjes, ato ndahen ne: a)organizata te perkoheshme dhe b)te perhershme. - Organizatat nderkombetare, sipas rrethit te anetareve, mund te ndahen ne organizata universal (globale) dhe regjionale. - Organizatave universale u takojne organizatat qe perfshijne teoritikisht te gjitha shtetet e botes, ose se paku shumicen e shteteve te botes, kurse organizatave regjionale u takojne ato qe perfshijne shtetet e nje regjioni te caktuar gjeografik.
- Se cilit grup i takon ndonje organizate, varet nga fakti nese eshte organizata e hapet per te gjitha shtetet nen kushte te caktuara, apo eshte e hapet vetem per nje grup te caktuar shtetesh, te cilat i lidh afersia gjeografike, historia dhe kultura e ngjashme, ose lidhje te tjera.
- Sipas kesaj, grupi te pare (organizatave universale) i takojne: Organizata e Kombeve te
Bashkuara, Agjencite e Specializuara etj., kurse grupit te dyte (organizatave regjionale) i takojne: Organizata e Shteteve Amerikane, Liga Arabe, Organizata e Unitetit Afrikan etj.
- Sipas funksioneve (fusheveprimit), organizatat nderkombetare mund te jene: a)organizata te pergjithshme dhe b)organizata te specializuara.
- Organizatat e pergjithshme i takojne organizatat nderkombetare, te cilat merren me nje rreth te gjere qeshtjesh te bashkepunimit ne lemin politik, ekonomik, social etj. Ketij grupi i takon: Organizata e Kombeve te Bashkuara, por edhe disa organizata regjionale siq jane: Organizata e Shteteve Amerikane ose Organizata e Unitetit Afrikan.
- Fusheveprimi i organizatave te specializuara eshte i kufizuar ne nje sfere te ngushte te qeshtjeve te bashkepunimit (arsim, shkence e kulture, shendetesi, transport etj.). Ketij grupi i takojne te gjitha agjencite e specializuara te Kombeve te Bashkuara, siq jane: Organizata e Kombeve te Bashkuara e Arsimit, Shkences dhe Kultures (UNESCO), Organizata
Organizata Meteorologjike Boterore (WMO) etj.
- Varesisht nga fakti nese eshte e domosdoshme nje kohe e pacaktuar per permbushjen e qellimeve te tyre apo jo, organizatat nderkombetare mund te ndahen ne: a)organizata te perkohshme dhe ne b)organizata te perhershme.
- Organizatat e perkohshme u takojne tubimet periodike (kongreset, konferencat, keshillimet), ose aleancat e perkohshme (Aleanca e Shenjte) ose Organizata e Kombeve te Bashkuara per
Ndihme dhe Rikonstruktim (UNRRA) etj.
- Organizatat e perhershme u takojne organizatat ne kuptimin e tyre te vertete, te cilat pretendojne sendertimin e nje bashkepunimi te perhershem
- Sipas anetareve, organizatat nderkombetare ndahen ne: a)organizata ndershteterore (nderqeveritare) – anetare te te cilave jane shtetet dhe perfshijne marredheniet e organizuara midis shteteve, dhe b)organizatat joqeveritare – anetare te te cilave jane shoqatat kombetare, institucionet e shteteve te ndryshme ose individet, te cilet veprojne ne lemenj te ndryshem profesionale, shkencore, humanitare etj., siq jane: Bashkimi Interparlamentar, Shoqatat e Luftetareve, Organizata e Rinise, Shoqata Boterore e Komunikacionit Civil, Liga e Shoqatave te Kryqit te Kuq etj.
- Organizatat joqeveritare nuk jane subjekt juridik nderkombetar, pa marre parasysh se disa nga keto kane nje rendesi mjaft te madhe (Liga Boterore per Paqe).
- Nje pjese e madhe e organizatave joqeveritare kane marredhenie zyrtare me organizatat nderqeveritare (me Organizaten e Kombeve te Bashkuara, me Organizaten Nderkombetare te Punes, me Organizaten e Kombeve te Bashkuara per Arsim, Shkence e Kulture, me Organizaten Boterore te Shendetesise) etj.
- Me 1967 nga gjithsej 2.134 organizata nderkombetare, 199 kane qene organizata nderqeveritare, kurse 1935 kane qene organizata joqeveritare.
- Sipas shkalles se autorizimeve, organizatat nderkombetare mund te ndahen ne tri grupe: a)ne organizata qe formulojne politiken (org. rekomanduese); b)ne organizata operative dhe c)ne organizata mbishteterore.
- Organizatat qe formulojne politiken (organizatat rekomanduese), merren me shqyrtimin e qeshtjeve me interes te perbashket dhe miratojne rezoluta dhe rekomandime per anetaret e vet. - Te tille jane shumica e organizatave.
- Meqenese realizimi i rekomandimeve varet drejteperdrejt nga vullneti i shteteve anetare keto organizata s’jane aq te efektshme.
- Organizatat operative u takojne organizatat qe mund te veprojne pavaresisht nga shtetet anetare.
- Ato planifikojne dhe lidhin marreveshje per kryerjen e ndonje pune drejtperdrejt. - Ketij grupi i takojne shumica e organizatave te specializuara.
- Organizatat mbishteterore, sado qe nuk perfaqesojne ndonje bashkesi te shteteve,
prapeseprape kane disa kompetenca ligjdhenese, ekzekutive dhe gjyqesore mbi shtetet anetare. - Ato jane nje dukuri e re qe ndiqet me shume interes, por diku-diku edhe me frike, sepse atyre u mvishet kerkesa per suprimimin e plote te sovranitetit shteteror dhe te bashkepunimit te
barabarte te shteteve sovrane ne favor te ndonje organizate me karakteristika te federates ose konfederates boterore, me nje qeveri boterore.
________________________________________________________________________________________________
KAPITULLI II
1.KONGRESET DHE KONFERENCAT NDERKOMBETARE
(a) Nocioni
- Kongreset dhe konferencat nderkombetare jane tubime te perfaqesuesve te disa shteteve me qellim te shqyrtimit te ndonje qeshtjeje, te zgjidhjes se konflikteve, te harmonizimit te interesave dhe te arritjes se ndonje marreveshjeje per realizimin e qellimeve te perbashketa.
- Keto mbahen kohe pas kohe me iniciativen e ndonje shteti a te disa shteteve, me pjesemarresit, me vendin e mbajtjes, me rendin e dites dhe me procedure e percaktuar ne fazen pergaditore. - Keto me perfundimin e punes pushojne se ekzistuari.
te perfaqesuesve diplomatike (kryetare te shteteve, kryeministra, ministra te puneve te jashtme dhe perfaqesues diplomatike), qe kane pasur per qellim rregullimin e problemeve te rendesishme politike (rivendosja e paqes pas lufterave dhe zgjidhja e problemeve territoriale).
- Keso tubimesh jane mbajtur mjaft shpesh gjate shekullit XVII deri nga fundi i shekullit XIX (Kongresi i Mynsterit dhe i Osnabrykut (1648); Kongresi i Vjenes (1815); Kongresi i Parisit (1856); Kongresi i Berlinit (1878).
- Edhe disa tubime me pak te rendesishem, qe jane mbajtur gjate asaj kohe (Kongresi i Tropaut, i Llajbahut dhe i Verones) jane quajtur kongrese.
- Kongreset u kane sherbyer shteteve (fuqive te medha), para se gjithash, per vendosjen (krijimin) e kuilibrit politik dhe per konfirmimin e rregullave te se drejtes nderkombetare te vlefshme ne ate moment.
- Na fundi i shekullit XIX dhe nga fillimi i shekullit XX termi kongres fillon te zevendesohet nga termi konference (Konferenca e Hages, Konferenca e Parisit (1919), Konferenca e Uashingtonit (1921-1922), Konferenca e Lozanes (1922-1923), Konferenca e Teheranit, Konferenca e Krimes (Jaltes 1945), Konferenca e Berlinit, Konferenca e Parisit (1946) etj.
- Me termin konference kuptohen tubimet e perkoheshme te shteteve, ne te cilat marrin pjese perfaqesuesit zyrtare te me se paku tri shteteve, qe ftohen per shqyrtimin dhe per rregullimin e ndonje qeshtjeje te rendesishme politike, juridike, ekonomike, kulturore etj. ose te qeshtjeve qe kane lidhje me paqen e sigurine, me zgjidhjen paqesore te ndonje konflikti nderkombetar, me lidhjen e ndonje marreveshjeje nderkombetare etj.
- Termi kongres gjate kesaj kohe perdoret ekskluzivisht per tubimet e perfaqesuesve te shteteve, qe s’kane karakter dispomatik (tubimet e organizatave joqeveritare, te organizatave shkencore, profesionale dhe te organizatave shoqerore), qe u referohen qeshtjeve te rendesishme ne fushe te shkences, te teknikes etj., siq eshte psh., Kongresi boteror i paqes.
- Konferencat mund ti ndajme ne: a)konferenca politike – duke perfshire posaqerisht konferencat e paqes; b)konferenca ekonomike dhe c)konferenca diplomatike.
- Natyrisht ne disa konferenca a kongrese ka ndodhur te shqyrtohen qeshtje te ndryshme dhe te jene lidhur marreveshje te ndryshme.Keshtu, psh., ne Kongresin e Vjenes eshte miratuar marreveshja mbi rigjenerimin e gjendjes se para lufterave te Napoleonit ne Evrope, por jane miratuar njekohesisht edhe rregullat mbi lumenjte nderkombetare, mbi rangun e perfaqesuesve diplomatike etj.
- Numri i kongreseve dhe i konferencave nderkombetare, ne te cilat perfaqesuesit e shteteve shqyrtojne qeshtje te ndryshme dhe lidhin marreveshje te caktuara, po vjen duke u shtuar
gjithnje.
(b) Thirrja dhe puna e konferencave nderkombetare
- Siq e dijme kongreset dhe konferencat nderkombetare jane treguar nje mjet i mire (optimal) per zgjidhjen paqesore te problemeve nderkombetare, per kodifikimin e rregullave te se drejtes nderkombetare etj., sepse ne to zhvillohen bisedime te drejtperdrejta midis shteteve te
interesuara, sepse ne to mund te behen ndermjetesimi i disa shteteve ne favor te zvogelimit te diferencave midis shteteve te tjera, sepse ato jane objekt i interest te opinionit publik, i cili ushtron presion moral ne favor te suksesit te tyre etj.
- Fatkeqesisht keto (kongreset dhe konferencat nderkombetare) jane bere instrument i nenshtrimit dhe vater e konflikteve te reja (Aleanca e Shenjte, Kongresi i Berlinit etj).
- Konferencat nderkombetare mblidhen me iniciativen e nje a me shume shteteve, ose ne baze te vendimit te ndonje organi nderkombetar, siq eshte rasti i shpeshte sot me iniciativen ose me ndihmen e OKB-se.
- Pjesemarres ne konferenca nderkombetare parimisht jane vetem shtetet e pavarura.
- Ne to mund te marrin pjese edhe shtetet gjysmesovrane-gjysme te pavarura (nen protektorat), qe kane te drejte te marrin pavaresisht detyrime kontraktuese per qeshtje qe jane objekt shqyrtimi. Keshtu psh., Bullgaria, megjithese ishte shtet vazal, ka marre pjese ne konferencat e Hages, por ne Konferencen e pare ka vene nenshkrimin pas Turqise dhe jo sipas rendit te alfabetit.
- Pjesemarrese ne konference nderkombetare jane shtetet qe ftohen ose per te cilat ekziston pajtimi qe te marrin pjese.
- Mosdergimi i tyre tregon se shteti ka hequr dore nga pjesemarrja ne konference, qe eshte e drejte e tij, sepse askush s’ka te drejte ta detyroje qe te marre pjese ne konference.
- Shtetet mund te jene te perfaqesuara ne konference edhe me vezhgues (vrojtues). - Shtetet e tilla mund ta kene vetem te drejten e votes konsultative.
- Edhe organizatat nderkombetare mund te dergojne vezhguesit e tyre ne konference me te njejten te drejte.
- Thirrjes se konferences i paraprijne konsultimet e shteteve te interesuara ne lidhme me shume qeshtje te rendesishme (vendi i mbajtjes se konferences, rendi i dites, procedura, koha e mbajtjes etj).
- Procedura e punes se konferences percaktohet me rregulloren e procedures se konferences, te cilen e aprovojne te gjithe pjesemarresit e konferences.
- Delegatet, pasi te jene takuar, pasi te jene njohur dhe te kene vertetuar plotfuqishmerine, percaktojne rendin e dites dhe miratojne procedure, (qe ka pergatitur organi qe ka ftuar konferencen), e zgjidhin kryetarin, nenkryetaret, raportuesit dhe organet e punes (komitetet, komisionet) me qellim qe ti studiojne dhe ti raportojne konferences per ndonje qeshtje te caktuar, zgjedhin sekretariatin etj.
- Delegatet radhiten sipas rendit te alfabetit te shteteve pjesemarrese.
- Konferencen e hap perfaqesuesi i shtetit ne territorin e te cilit mbahet konferenca.
- Kryetar i konferences zgjidhet rregullisht perfaqesuesi i shtetit ne te cilin mbahet konferenca, dhe shume me rralle ky pot i besohet perfaqesuesit te shtetit qe ka marre iniciativen per mbajtjen e konferences.
- Keshtu eshte vepruar ne konferencat e Hages, te cilat i ka kryesuar perfaqesuesi i Rusise – i shtetit qe kishte marre iniciativen per thirrjen e konferencave.
- Keshtu, ne San-Francisko, me rastin e pergatitjes dhe aprovimit te Kartes se OKB-se, mbledhjet i kane kryesuar perfaqesuesit e SHBA-se, te Anglise, te BRSS0se dhe te Kines.
- Komitetet krijohen per shqyrtimin e qeshtjeve te caktuara dhe pergatisin zgjidhjen ose propozimet. Ato i krijojne (zgjedhin) vete organet e veta: kryetarin dhe referuesin, e per pergatitjen e teksteve perfundimtare, edhe Komisionin redaktues, ne te cilin hyjne ekspertet. - Ne fund te punes te qdo sesioni behet redaktimi i aktit, qe quhet protokoll.
- Sipas rregullave, dokumentet diplomatike, protokollet dhe aktet perfundimtare (dokumentet me te rendesishme) duhen redaktuar ne gjuhen ose ne gjuhet oficiele te konferences.
- Keto i percaktojne vete pjesemarrest e konferences.
- Konferenca cakton edhe gjuhet e punimeve, te cilat perdoren gjate bisedimeve lidhur me te gjitha qeshtjet qe shqyrton konferenca.
- Te gjitha diskutimet dhe te gjitha dokumentet e materialet duhet te perkthehen domosdo ne gjuhet e punimeve te konferences.
- Delegatet kane te drejte te perdorin gjuhen e vet, por me ate rast ata duhet te sigurojne perkthimin ne nje nga gjuhet e konferences.
- Konferenca punon ne mbledhje plenare dhe ne komitete ose komisione.
- Mbledhjet plenare, sipas rregullit, jane publike, perpos nese konferenca vendos ndryshe, kurse mbledhjet e komisioneve ose te komiteteve jane te mbyllura.
-> Vendimet ne kongrese dhe ne konferenca, sipas rregullit, merren njezeri (unanimisht), qka do te thote se qdo shtet mund te refuzoje qfaredo vendimi nese e konsideron se eshte ne
kundershtim me interest e tij.
- Kjo e drejte e shteteve del nga sovraniteti shteteror dhe i pergjigjet parimit mbi barazine juridike midis shteteve.
- Sipas kesaj, “pakica ne Kongres nuk eshte e detyruar te pajtohet me mendimin e shumices” (Bizmarku), ose “qdo vendim, sipas natyres se qeshtjes, duhet te merret njezeri” (Lordi Sesil ne Paris me 1919).
- Abstenimi nga votimi nuk eshte marre si pengese per marrjen e vendimeve, do te thote qe marrjen e vendimit mund ta pengoje vetem vota negative.
- Kjo ne thelb ka hapur rrugen per perdorimin e se drejtes se vetos.
- Kjo rregull eshte respektuar qe nga Kongresi i Mynsterit dhe i Osnabrykut deri ne Luften e Pare Boterore.
- Natyrisht tani, me demokratizimin e marredhenieve nderkombetare, ka filluar te zbatohet mundesia e marrjes se vendimeve me shumicen e votive.
- Mirepo, s’duhet harruar se shtetet e medha e pranojne kete menyre te marrjes se vendimeve vetem po qe se i kane siguruar ne ndonje menyre tjeter interest e tyre kryesore, qka shihet me se miri ne menyren e marrjes se vendimeve ne Keshillin e Sigurimit te Kombeve te Bashkuara (kerkesa per unitetin e te medhenjve).
- Nese arrihet uniteti midis te medhenjve, atehere shtetet e vogla veshtire se mund te pengojne marrjen e vendimeve, sepse, ne rast te qendrimit negative te tyre (ose vetem te ndonjeres), shtetet e medha “apelojne” qe te mos pengohet zgjidhja e arritur, ose kerkohet nga ato te sakrifikojne diqka “ne interest e paqes dhe te bashkepunimit”, ose madje behen kercenime se kane per t’u detyruar q eta pranojne vendimin (Konferenca e Londres mbi Shqiperine, me 1913). - Per marrjen e vendimeve me shumicen e thjeshte ose te kualifikuar, duhet vendosur
konferenca.
- Qdo shtet ne konference ka vetem nje vote, pa marre parasysh faktin se sa delegate ka, me se shprehet parimi i barazise se shteteve.
-> Votimi mund te jete publik, ose sekret. - Me votim sekret behen zgjedhjet.
- Vendimet ne konferenca mund te merren unanimisht ose me shumice.
- Ne praktike per llojet e ndryshme te shumices perdoren termat: a)shumica e thjeshte, qe nenkupton gjysmen e votive plus nje; b)shumica e kualifikuar, qe nenkupton gjithmone shumicen me te madhe se shumica e thjeshte (2/3 ose 3/5 e votive); c)shumica relative, qe nenkupton shumicen e votive per nje opcion ne krahasim me numrin e votive per cilindo opcion tjeter dhe d)shumica absolute, qe me se shpeshi konsiderohet identike me shumicen e thjeshte te votive te mundshme, dmth te anetareve te Organizates.
- Nese vendimet merren me shumice, atehere ato i detyrojne vetem shtetet qe kane votuar per to. - Sipas rregullit vullneti i shumices nuk e detyron pakicen.
- Konsensusi interpretohet nga organizatat nderkombetare vetem si mungese e kundershtimit, e jo patjeter si ekzistim i pajtimit me propozimin e dhene te te gjitha paleve te interesuara; nje pale mund te preferoje qe te mos votoje kunder ketij propozimi, megjithese nuk pajtohet me te. - Keshtu konsensusi paraqet nje mjet per t’iu shmangur deshtimit te bisedimeve (kur s’ekziston pajtimi i plote midis shteteve) ose nje mjet qe e shfrytezojne shtetet kur deshrojne te evitojne marrjen e detyrimeve te sakta.
- Rezultatet perfundimtare te Konferences fiksohen nga nje keshill i posaqem (keshill redaktues) ne protokollin perfundimtar ose ne aktin perfundimtar, ne te cilin numerohen dhe pasqyrohen rezultatet e konferences.
- Keto nenshkruhen prej pjesemarresve te konferences sipas rendit te alfabetit te shteteve pjesemarrese.
- Delegatet radhiten dhe numerohen ne dokumente sipas rendit te alfabetit te gjuhes se konferences.
- Konferenca perfundon kur te arrije qellimin e punes, psh., kur ta perfundoje (ta lidhe) marreveshjen, ose kur kjo tregohet se eshte e pamundshme per shkak te qendrimeve kontradiktore te shteteve pjesemarrese.
- Ne keto raste mund te hartohet komunikata perfundimtare, gjate se ciles vazhdojne konsultimet dhe pergadititja e vendimeve perms kanaleve diplomatike.
- Delegatet e konferences gezojne imunitet diplomatik.
-> Pas Luftes se Dyte Boterore ka vazhduar praktika e mbajtjes se konferencave nderkombetare. - Nder to me te rendesishmet kane qene: a)konferenca e ministrave te puneve te jashtme te shteteve aleate (Keshilli ministror); dhe b)konferencat e vendeve te painkuadruara.
- Konferencat ministrore te para kane shqyrtuar ne mbledhjet e tyre prej vitit 1945 deri ne vitin 1949 traktatet e paqes me Italine, Rumanine, Bullgarine, Finlanden dhe Austrine dhe problemin gjerman (problemet ne lidhje me qmilitarizimin, denacifikimin, demokratizimin dhe
demshperblimin qe duhej paguar Gjermania).
- Pas vitit 1949 deri ne vitin 1953 nuk eshte mbajtur asnje tubim i Keshillit ministror, qka deshmon me se miri renien e intensitetit dhe te efektit te tyre dhe ndarjen e thelle qe ishte shfaqur midis BRSS-se, nga nejra ane, dhe shteteve perendimore, nga ana tjeter.
________________________________________________________________________________________________
KAPITULLI III
ORGANIZATAT E PERGJITHSHME NDERKOMBETARE
1.LIDHJA E KOMBEVE
- Perpjekja e pare per krijimin e nje organizate te perhershme nderkombetare, e cila do te kishte per detyre ruajtjen e paqes dhe te sigurise ne bote, ka te beje me Lidhjen e Kombeve.
- Sipas te dhenave, aso kohe qene ishin te parashtruara 51 projekte per sigurimin e paqes nepermes nje organizate te ngjashme me Lidhjen e Kombeve, prej te cilave 11 kane qene projekte zyrtare dhe qe te gjitha premtonin paqe te sigurt per te ardhmen.
- Presidenti i Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Woodrow Wilson, ne programin e tij prej 14 pikash, date 8 janar 1918, kishte propozuar qe, menjehere pas disfates se Gjermanise, te krijohej nje organizate e popujve me garanci reciproke te pavaresise politike dhe te integritetit territorial te te gjitha shteteve, qofshin te vogla a te medha.
- Q’eshte e verteta, Statuti i Lidhjes se Kombeve, i hartuar me vone, ishte i frymezuar pothuaj kryekeput nga idete e Wilsonit.
- Duke u nisur nga keto qe u thane, fituesi ne Luften e Pare Boterore, te shtyre nga premtimet qe ishin dhene per nje te ardhme me te sigurt, dhe nga presioni i masave te gjera, krijuan Lidhjen e Kombeve, si organizate e pare e pergjithshme politike me karakter te perhershem, e krijuar per ruajtjen e paqes nderkombetare.
- Lidhja e Kombeve u krijua me Traktatet e Paqes, kurse Statuti i saj perfshihet ne pjesen e pare, domethene 26 nenet e para te traktateve te paqes se Varsajes, te Sen-Zhermenit, te Trianonit, te Nejit dhe te Sevrit.
- Anetare fillimtar te Lidhjes se Kombeve ishin 26 shtete, 4 dominione dhe India, si shtete qe kishin luftuar kunder Gjermanise, kurse 13 shtete kishin fituar te drejten ti bashkoheshin Lidhjes se Kombeve brenda 2 muajsh.
- Per pranimin e shteteve te tjera vendoste Asambleja e Lidhjes se Kombeve me shumicen (me 2/3) e votive.
- Me 1937 Lidhja e Kombeve kishte 58 anetare.
-> Organet kryesore te Lidhjes se Kombeve kane qene: a)Asambleja; b)Keshilli dhe c)Sekretariati i perhershem.
- Si organ autonom i Lidhjes ka qene: Gjykata Permandente e Drejtesise Nderkombetare, e cila konsiderohej si organ gjyqesor i Lidhjes.
1A.ASAMBLEJA
– ka qene kompetente per te zgjidhur qfaredo qeshtje qe bente pjese ne sferen e veprimtarise se Lidhjes ose qe kishte te bente me ruajtjen e paqes.- Shtetet anetare ne te kane qene te perfaqesuara njesoj: secili shtet mund te kishte 3 perfaqesues dhe 1 vote.
- Vendimet ne Asamble merreshin njezeri, perveq rasteve kur vendosej per pranimin e shteteve ne Lidhje dhe per zgjedhjen e anetareve te perkohshem te Keshillit dhe per qeshtje procedural; ne te gjitha keto raste kerkohej shumica e thjeshte.
- Mbledhjet e Asamblese kane qene te rregullta (qdo vit ne muajin shtator jane mbajtur mbledhjet) ose te jashtezkonshme, te ftuara sipas nevojes.
1B.KESHILLI I LIDHJES
– ka qene nder organet kryesore te saj.- Ai perbehej nga 4 anetare te perhershem (Britania e Madhe, Franca, Italia dhe Japonia), me vone ketyre iu bashkuan Gjermania (1926) dhe BRSS (1934), dhe 4 anetare te perkohshem, te zgjedhur per nje periudhe 1 deri ne 3 vjet.
- Pas daljes se Gjermanise, Japonise dhe Italise nga Lidhja e Kombeve, numri i anetareve te perhershem pat rene ne 2, kurse numri i anetareve te perkohshem eshte shtuar ne 11 anetare. - Kompetencat e Keshillit kane qene shume te gjera dhe shtriheshin sikur edhe ato te Asamblese, ne qdo qeshtje qe bente pjese ne veprimtarine e Lidhjes ose qe kishte te bente me ruajtjen e paqes ne bote.
- Vendimet ne Keshill merreshin njezeri, perpos ne rastet kur shqyrtohej ndonje konflikt midis dy shteteve, i cili mund te shkaktonte lufte.
- Ne keto raste vota e pales ne konflikt nuk merrej parasysh (pra anulohej). - Ne qeshtje procedural vendimet merreshin me shumicen e thjeshte - Keshilli mblidhej disa here brenda 1 viti.
1C.SEKRETARIATI
– perbehej mbi 600 nepunes me Sekretarin e pergjithshem te Lidhjes se Kombeve ne krye; ata kryenin pune lidhur me qeshtje te ndryshme dhe ndaheshin nedepartamente te ndryshme.
- Me 1939 Sekretariati kishte 800 funksionare nga 50 shtete.
- Gjuhe zyrtare ne Lidhjen e Kombeve kane qene frengjishtja dhe anglishtja.
- Statuti i Lidhjes se Kombeve kishte dispozita qe kufizonin armatimin deri ne ate mase qe do te ishte ne pajtim me sigurine kombetare dhe me permbushjen e detyrimeve nderkombetare, me garantimin reciprok te teresise territorial, te masave per sigurimin e paqes dhe zgjidhjen e mosmarreveshjeve ne menyre paqesore, te sanksoneve ndaj shtetit qe ka hyre ne lufte duke cenuar detyrat nga Statuti i Lidhjes se Kombeve etj.
- Neni 12 i Statutit kerkonte nga anetaret qe te mos ngriheshin ne arme pa kaluar afati 3 mujor pas vendimit te arbitrazhit ose pas informates se Keshillit mbi qeshtjen qe diskutohej.
- Per me teper, shtetet merrnin zotesimin se nuk kane per te filluar luften me shtetin qe ka pranuar rekomandimet e Keshillit.
-> Lidhja e Kombeve ka vepruar prej vitit 1920 deri me 1939 (pra rreth 19 vjet).
- Ne qeshtjet e ruajtjes se paqes ajo ne fillim ka pase shenuar disa rezultate, por me vone, me rastin e shperthimit te konflikteve pak me te renda, u tregua e paafte per ta mbrojtur paqen. - Shkaku qendronte nga nje ane ne papersosmerine e Statutit te Lidhjes se Kombeve, dhe ne anen tjeter, ne politiken e shteteve anetare, sidomos te shteteve kryesore.
- Statuti i Lidhjes se Kombeve nuk e ndalonte luften ne teresi (luften agresive); kerkonte
unanimitet ne Keshill per zgjidhjen e qeshtjeve nga kompetenca e Keshillit, si dhe per shumicen e qeshtjeve edhe ne Asamble (mundesia e perdorimit te vetos); linte paralelizem en kompetencat midis Keshillit dhe Asamblese, sepse qe ted y keto organe mund te merreshin me te gjitha qeshtjet qe benin pjese ne veprimtarine e Lidhjes.
- SHBA, presidenti i te cilave pati meritat kryesore per krijimin e Lidhjes se Kombeve, nen ndikimin e “izolacionisteve” nuk u be anetare e Organizates.
- Senati amerikan refuzoi te ratifikonte Statutin e Lidhjes se Kombeve, kurse Shtetet e Bashkuara te Amerikes sigurine e vet e shihnin ne dy oqeanet qe ndajne Ameriken nga bota tjeter.
- Jashte organizates kishte mbetur BRSS si shteti i pare socialist, ndaj te cilit shtetet kryesore te atehershme (Franca dhe Britania e Madhe) kishin qendrim te hapur armiqesor.
- BRSS ishte ftuar te hynte ne Lidhjen e Kombeve me 1934, ne kohen kur Lidhjes po i kanosej rreziku per t’u shkaterruar, por pas 5 vjetesh (1939) u perjashtua nga Lidhja e Kombeve per shkak te konfliktit me Finlanden.
- Ne fillim jashte Organizates pat mbetur edhe Gjermania per shkak se Lidhja e Kombeve ishte krijese e fituesve ne Luften e Pare Boterore dhe duhej te sherbente per te ruajtur fitoret e tyre dhe gjendjen e krijuar pas luftes.
- Gjermania u pranua ne Lidhjen e Kombeve ne vitin 1926, por e leshoi qysh me 1933, pas ardhjes se Hitlerit ne pushtet, program politik i te cilit ishte minimi dhe shkaterrimi i sistemit te Versajes.
- Per shkak te ketyre te metave, Lidhja e Kombeve s’arriti te evitonte konfliktet dhe te garantonte sigurine e anetareve te vet.
- Sulmi i Japonise kunder Kines me 1931, pas te cilit anketa per te vertetuar nese e ka sulmuar me te vertete Japonia Kinen zgjati 33 muaj, sulmi i Italise ndaj Etiopise (1935), intervenimi i Gjermanise dhe i Italise ne Spanje ne anen e kryengritesve fashite (1936-1939), zhdukja e pavaresise se Austrise (1938), shkaterrimi i Qekosllovakise (1938-1939), likudimi i pavarise se Shqiperise (1939) – qe te gjitha keto mbeten pa pergjigje nga ana e Lidhjes se Kombeve ,e cila, per shkak te dobesive te shumta qe kishte, u tregua e paafte per te ndermarre qkadoqofte per permbushjen e detyrave te veta.
- Ne keto rrethana, Polonia, pas sulmit gjerman me 1939, as qe iu drejtua Lidhjes se Kombeve, kurse ndihma e shteteve perendimore Polonise iu dha si permbushje e detyrimeve nga aleanca e jo e detyrimeve nga Statuti i Lidhjes se Kombeve.
- Lidhjen e Kombeve gjate ketyre vjeteve e paten leshuar – braktisur shume shtete: a)per shkak te mospajtimit me politiken e saj, (Japonia, Gjermania, Italia); b)per shkak te politikes
secesioniste te shume shteteve, para se gjithash, te Amerikes Latine (Brazili, Paraguaji, Guatemala, Hondurasi, Nikaragua, EL-Salvadori, Kili, Venezuela, Peru); c)per shkak se disa
shtete i humben kushtet qe te jene anetare te Lidhjes se Kombeve, meqe humben cilesine e shtetit te pavarur (Etiopia, Austria, Qekosllovakia, Shqiperia) etj.
- Kjo e fundit megjithate eshte qeshje pak a shume e diskutueshme po te kihet parasysh doktrina mbi mosnjohjen e situatave qe jane krijuar me perdorimin e forces (Doktrina e Stimsonit).
- Lidhja e Kombeve formalisht pushoi se ekzisuari pas Luftes se Dyte Boterore. - Mbledhja e fundit e Lidhjes se Kombeve eshte mbajtur me 8 deri 18 prill 1946. - Ne te merrnin pjese 34 shtete nga 56 sa ishin gjithsejt anetare te saj.
- Te gjitha te mirat e Lidhjes se Kombeve (ndertesat, arkivat, biblotekat) kaluan ne organizaten e re.
________________________________________________________________________________________________
KOMBET E BASHKUARA
(a) Origjina e Kombeve te Bashkuara
- Kombet e Bashkuara jane krijuar nen ndikimin e qendrimit te fuqishem kunder luftes qe kishte shkaktuar Lufta e Dyte Boterore, gjate se ciles disa dhjetera miliona njerez paten humbur jeten, ishin te shkelur brutalisht te drejtat e tyre dhe ishin bere shkaterrime te medha materiale. - Vizionin e pare te botes se pasluftes e kane dhene presidenti i SHBA-se Franklin D. Roosevelt dhe kryeministri i Britanise se Madhe e i Irlandes Veriore Winston Churchill ne “Karten e
Atlantikut” me 14 gusht 1941.
- Keta te dy burreshtetas kishin proklamuar disa parime te perbashketa te politikes se vendeve te tyre, respektimi I te cilave do te garantonte nje te ardhme me te mire te botes.
- Ata deklaronin se nuk kerkojne kurrfare zgjerimi territorial dhe as qfaredo shtimi tjeter; se nuk miratojne kurrfare ndryshimesh territoriale, te cilat s’do te jene ne pajtim me vullnetin e lire te popujve; se respektojne te drejten e qdo populli per vetevendosje; se shpresojne qe pas perfundimit te luftes, do te vendoset paqja, e cila do tu beje te mundshme te gjithe popujve dhe njerezve qe te jetojne ne siguri brenda kufijve te tyre dhe te lire nga frika e mjerimi; se shpresojne qe te gjtihe popujt e botes, duke u mbeshtetur mbi arsyet realiste, po edhe mbi arsye morale, do te vijne ne perfundimin se duhet hequr dore nga perdorimi i forces, dhe se duhet krijuar nje “sistem te perhershem te sigurise se pergjithshme”.
- Deklarata ishte akt dypalesh, por synonte te kishte efekt ndaj gjithe botes (urbi et orbi). - Duke u nisur nga ky fakt, ne Deklarate shfaqej si ideal i pergjithshem rregullimi i botes mbi parimin e lirise, te barazise, te vetevendosjes, te ndalimit te forces dhe te garantimit te paqes perms nje sistemi te sigurise kolektive.
- Origjina e Kombeve te Bashkuara eshte e lidhur ngushte me Deklaraten e Kombeve te
Bashkuara te 1 janarit 1942, me te cilen perfaqesuesit e 26 shteteve qe ishin ne lufte me vendet e Boshtit, ishin te detyruar te krijonin nje koalicion derisa te zgjaste lufta mbi bazat e parimeve qe ngerthente Karta e Atlantikut.
- Deklarates me vone iu bashkuar edhe 21 shtete te tjera.
- Hapi i pare i rendesishem drejt krijimit te organizates se pergjithshme nderkombetare eshte bere ne Konferencen ne Dumbarton Oaks nga fundi i veres se vitit 1944.
- Konferenca ka pergatitur nje project per krijimin e nje organizate te pergjithshme, qe ka sherbyer si baze per diskutime te mevonshme.
-> Sa i perket menyres se marrjes se vendimeve ne Keshillin e Sigurimit, pothuaj te gjithe ishin pajtuar njezeri se asnje vendim per qeshtje kryesore s’mund te merret pa pajtimin e plote te te gjithe anetareve te perherhshem te Keshillit te Sigurimit; per shkak se kjo ka rendesi jetike per funksionimin e organizates dhe per ruatjen e paqes e te sigurise dhe se eshte ne pajtim te plote me pergjegjesine e veqante qe mbajne fuqite e medha per ruajtjen e paqes.
-> Nga data 25 Prill e deri me 26 Qershor te vitit 1945 ne San Francisko u mbajt Konferenca e Kombeve te Bashkuara.
- Konferenca ka qene e hapur per te gjitha kombet e bashkuara, dmth per te gjitha shtetet qe kane qene ne lufte me shtetet e Boshtit.
- Ne Konference merrnin pjese perfaqesuesit e 50 shteteve.
- Pas nje pune mjaft intensive, me 26 qershor 1945, perfaqesuesit e 50 shteteve e firmuan Karten e Organizates se Kombeve te Bashkuara, simbas rendit te shteteve me alfabetin anglez, por se pari radhiteshin shtetet e medha e mandej keto shtetet tjera.
instrumentet e ratifikimit nga 5 fuqite e medha dhe nga shumica e shteteve qe kane marre pjese ne Konference.
- Me 14 shkurt 1946 Asambleja e Pergjithshme ka vendosur qe selia e Kombeve te Bashkuara te jete provizorisht ne New York, kurse me 14 dhjetor 1946 New York-u behet selia e pergjithshme.
(b) Qellimet
- Ne preambulen e Kartes theksohet vendosmeria e shteteve themeluese: a)ti ruaje brezat e ardhshem nga tmerret e luftes qe dy here gjate nje jete njeriut i kane shkaktuar njerezimit vuajtje te papershkrueshme; b)te shpallin rishtas besimin net e drejtat themelore te njeriut, ne dinjitetin dhe vleren e njeriut, ne barazine e te drejtave te burrave e te grave, te kombeve te medha e te vogla; c)te krijojne kushte te nevojshme per ruajtjen e drejtesise dhe per respektimin e
detyrimeve qe dalin nga traktatet dhe nga burime te tjera te se drejtes nderkombetare dhe d)te punojne per perparimin shoqeror dhe per kushte te mira jetese, ne liri me te madhe.
- Per sendertimin e ketyre qellimeve Karta sakteson gjithashtu parakushtet elementare qe duhet ti plotesojne anetaret e Kombeve te Bashkuara. Sipas saj, shtetet duhet: a)te praktikojne
tolerancen, te jetojne ne paqe me njeri-tjetrin, ne nje fryme te fqinjesise se mire; b)ti bashkojne forcat per ruajtjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare; c)te pranojne parime dhe te vendosin metoda qe te garantojne se nuk do te perdoret forca e armeve perveq per interesin e perbashket dhe d)ti perdorin institucionet nderkombetare per te favorizuar perparimin ekonomik e shoqeror te te gjithe popujve.
-> Kater qellimet e Kombeve te Bashkuara sipas nenit 1 jane : a)te ruhet paqja dhe siguria nderkombetare; b)te zhvillohet midis kombeve marredhenie miqesore, te bazuara ne respektimin e parimit te barazise dhe te se drejtes se tyre per vetevendosje, dhe te merren te gjitha masat e tjera te pershtatshme per ta forcuar paqen ne bote; c)te realizohet bashkepunimi nderkombetar ne procesin e zgjidhjes se problemeve nderkombetare me karakter ekonomik, shoqeror, intelektual e humanitar, duke zhvilluar dhe duke kurajuar respektimin e te drejtave dhe te lirive themelore te njeriut pa kurrfare dallimi dhe d)te jene qendra ku do te harmonizohen perpjekjet e te gjitha kombeve per sendertimin e qellimeve te permendura.
- Sipas kesaj, Kombet e Bashkuara i vune vetes per detyre kryesore ruajtjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare, mirepo ne perpjekjet e tyre per sendertimin e kesaj nuk jane kenaqur vetem me ndermarrjen e masave per zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve; me perdorimin e masave qe nuk perfshijne perdorimin e forces (nderprerja e marredhenieve); me ndermarrjen e aksioneve me forca ajrore, detare ose tokesore, qe konsiderohen te nevojshme per ruajtjen e paqes ose per rivendosjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare, por insistojne per eliminimin e qdo gjeje tjeter qe mund te rrezikoj paqen, per q’arsye jane te domosdoshme; ngritja e nivelit te jeteses; sigurimi i punesimit te plote dhe krijimi I kushteve per perparim e zhvillim ekonomik e shoqeror, zgjidhja e problemeve nderkombetare ekonomike, shoqerore, shendetesore, si dhe respektimi i plote i te drejtave dhe i lirive themelore te njeriut per te gjithe pa kurrfare dallimi sa i perket races, gjuhes, fese etj.
(c) Parimet
- Per te arritur qellimet e permendura Organizata si teresi dhe anetaret e saj duhet te sillen ne pajtim me: a)parimin e barazise sovrane midis te gjithe anetareve; b)parimin e permbueshjes se detyrimeve me mirebesim; c)parimin e zgjidhjes se mosmarreveshjeve nderkombetare me mjete paqesore; d)parimin e heqjes dore nga perdorimi i forces ne marredheniet nderkombetare ose te kercenimit me force; d)parimin e dhenies se ndihmes se plote Organizates ne qdo veprim qe ndermerr; e)parimin se edhe shtetet joanetare, ne qeshtje te paqes dhe te sigurise, duhet te veprojne ne pajtim me Karten; dhe f)parimin e mosnderhyrjes ne punet e brendshme.
c1.PARIMI I BARAZISE SOVRANE
- Parimi mbi barazine juridike midis shteteve te medha e te vogla jo vetem qe eshte proklamuar, por edhe eshte zbatuar gati ne tere sistemin e Kombeve te Bashkuara.
- Sipas Kartes, te gjithe anetaret e Kombeve te Bashkuara, pa marre parasysh dallimet reale qe ekzistojne midis tyre sa i perket madhesise se territorit, numrit te banoreve, shkalles se zhvillimit, forces ushtarake etj., - juridikisht jane te barabarte midis tyre.
- Ky parim nuk eshte respektuar me perpikeri vetem ne Keshillin e Sigurimit, ku shtetet e medha, per shkak te meritave qe kane pasur ne lufte, te forces reale qe kane, te ndikimit qe ushtrojne dhe te pergjegjesise me te madhe qe mbajne ne pergjithesi per ruajtjen e paqes dhe te sigurise, kane siguruar nje pozite te privilegjuar.
c2.ZGJIDHJA PAQESORE E MOSMARREVESHJEVE NDERKOMBETARE
- Karta e Kombeve te Bashkuara, duke u vene anetareve per detyre kryesore ruajtjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare, i detyruan ata qe te mbajne marredhenie te fqinjesise se mire. - Mirepo, duke qene se midis shteteve si edhe midis individeve, ndodhin domosdo
mosmarreveshje e konflikte interesash, Karta ka parashikuar qe, problemet e paraqitura, shtetet ti zgjidhin ne menyre paqesore, me qellim qe te mos rrezikohen paqja e siguria nderkombetare, po edhe drejtesia.
- Karta gjithashtu urdheron anetaret qe mosmarreveshjet ti zgjidhin me mjete paqesore dhe u sugjeron paleve te interesuara bisedime me mjete te tjera, qe duhet t’ua lehtesojne ose t’u ndihmojne paleve qe ta zgjidhin qeshtjen.
c3.NDALIMI I PERDORIMIT TE FORCES OSE I KERCENIMIT ME FORCE
- Perpjekjet per te ndaluar forcen e marredheniet nderkombetare jane intesifikuar ne periudhen midis dy lufterave boterore, por pikerisht Karta e Kombeve te Bashkuara eshte ajo qe
shprehimisht ben ndalimin e perdorimit te forces.
- Sipas saj, ne marredheniet e tyre nderkombetare shtetet heqin dore nga perdorimi i forces ose nga kercenimi me force, qe dmth., se Karta e ka perjashtuar luften si mjet per zgjidhjen e
konflikteve dhe i ka autorizuar Kombet e Bashkuara te vihen ne veprim domosdo nese rrezikohet paqja, prishet paqja ose ndodh ndonje agresion.
- Natyrisht, Karta e ndalon forcen vetem nese zbatohet kunder teresise ose pavaresise se
shteteve te tjera ose nese eshte e papajtueshme me qellimet e Kombeve te Bashkuara, por nuk e cenon te drejten natyrore te shteteve per vetembrojtje individuale ose kolektive, ne qofte se nje shtet i tille eshte objekt i ndonje sulmi te armatosur.
c4.NDALIMI I NDERHYRJES NE PUNET E BRENDSHME TE SHTETEVE
- Karta ka parashikuar qe Kombet e Bashkuara nuk kane te drejte te nderhyjne ne qeshtje, te cilat ne thelb i perkasin komptences kombetare te nje shteti, mirepo ky parim nuk e perjashton
zbatimin e masave shtrenguese te parashikuara ne rast te kercenimit kunder paqes, prishjes se paqes ose aktit te agresionit.
- Karta nuk ka parashikuar se cilat jane qeshtjet qe i perkasin kompetences kombetare, keshtu qe ka lene mundesi per interpretime te ndryshme.
- Natyrisht, percaktimi i sistemit ekonomik, shoqeror dhe politik jane qeshtje per te cilat qdo shtet mund te vendose lirisht dhe pa perzierje nga ana e shteteve te tjera, mirepo ndjekja e pakicave kombetare, racore ose fetare, diskriminimi racor, kombetar, fetar etj., nuk mund te konsiderohen me si qeshtje te brendshme te nje shteti.
c5.PARIMET E TJERA QE DUHEN RESPEKTUAR
- Shtetet duhet te respektojne edhe disa parime te tjera te parashikuara me Karten e Kombeve te Bashkuara.
- Ne kete grup hyjne: a)parimi i bashkepunimit, sipas te cilit shtetet duhet te bashkepunojne me njeri-tjetrin pa marre parasysh dallimet ne sistemet e tyre politike, ekonomike dhe shoqerore, per ruajtjen e paqes nderkombetare dhe te sigurise, per sigurimin e respektimit te te drejtave dhe te lirive themelore te njeriut, per perparimin ekonomik dhe per sigurimin e mireqenies se
pergjithshme; b)parimin e barazise dhe i vetevendosjes, ne baze te te cilit te gjithe popujt kane te drejte te percaktojne statusin e tyre politik, lirisht dhe pa perzierje nga jashte, dhe te vazhdojne zhvillimin e vet ekonomik, shoqeror e kulturor; dhe c)parimi i permbushjes me mirebesim (bona fide) te te gjitha detyrimeve qe kane pranuar.
(d) ANETARESIA E KOMBEVE TE BASHKUARA
themelues – burimore dhe b)anetaret e pranuar me vone.
- Anetaret themelues (burimore) te Organizates se Kombeve te Bashkuara kane qene 51 shtete qe kane marre pjese ne Koferencen e San Franciskos, ose qe kane nenshkruar me pare Deklaraten e Kombeve te Bashkuara te 1 janarit 1942, dhe me pastaj e kane nenshkruar dhe e kane ratifikuar Karten.
- Ne Konferencen e San Franciskos Polonia, megjithese e kishte nenshkruar Deklaraten, nuk mori pjese, sepse qeveria e saj njihet nga te gjitha fuqite fituese te luftes, te cilat kishin konvokuar Konferencen.
- Megjithekete, Polonia pati nenshkruar Karten pas konstituimit te qeverise polake me fuzionimin e qeverise polake te Londres dhe Komitetit te Lublinit.
- Anetaret tjere te organizates u takojne shteteve qe hyne me vone ne OKB.
-> Nder qellimet kryesore qe i shtronte vetes OKB-ja ishte te perfshinte te gjitha shtetet e botes, pra te behej organizate e pergjithshme, prandaj ishte e hapet per te gjitha shtetet paqedashese qe do te plotesonin kushtet e caktuara.
-> Neni 4 i Kartes parashikonte kushtet per hyrje ne OKB.
- Sipas tij: “Anetaria ne Kombet e Bashkuara eshte e hapet per te gjitha shtetet e tjera
paqedashese, qe pranojne detyrimet e kesaj Karte dhe qe, sipas gjykimit te organizates jane te afta dhe te gatshme ti permbushin”.
- Sipas kesaj, shteti qe do te hyje ne Kombet e Bashkuara, duhet ti plotesoje kater kushte: a)te jete paqedashes; b)ti pranoje detyrimet nga Karta; c)te jete i afte dhe d)i gatshem per ti
permbushur ato.
-> Vendimin per pranimin ne Kombet e Bashkuara e merr Asambleja e Pergjithshme e Kombeve te Bashkuara me 2/3 e votave, ne baze te rekomandimeve paraprak te Keshillit te Sigurimit, ku nevojiten 9 vota positive duke perfshire aty voten e te gjithe anetareve te perhershem te Kshillit te Sigurimit.
-> Ne praktike pranimi i shteteve te reja ne OKB, deri me 1955, behej ne shenje pazarlleqesh te ndryshme, ngase te dy superfuqite, duke u fshehur pas dispozitave te Kartes, kundershtoninn pranimin e shteteve qe ishin aleate te superfuqise tjeter.
- Keshtu shtetet e Perendimit pengonin pranimin e Shqiperise, te Bullgarise, te Hungarise dhe te Rumanise, ndersa Bashkimi Sovjet pengonte pranimin e Austrise, te Cejlonit, Finlandes, Italise, Nepalit dhe te Portugalise.
-> Ne fund, ne dhjetor 1995 (ne Sesionin e dhjete te Asamblese se Pergjithshme) eshte marre vendimi per pranimin e menjehershem (ne “pako”) te 16 shteteve.
-> Shqiperia eshte pranuar ne OKB tek me 1955 ose dhjete vjet pas themelimit te Organizates. - Kjo ka ndodhur per shkak se: a)Shqiperia nuk ishte ftuar ne Konferencen e San Franciskos, e nuk ishte ftuar pse formalisht nuk ishte ne grupin e shteteve nenshkruese te Deklarates se Kombeve te Bashkuara te vitit 1942 ose pse nuk ishte ne radhen e shteteve qe ishin ne lufte me shtetet e Boshtit dhe per shkak te qendrimit negative qe kishin SHBA dhe Anglia ndaj pushtetit te ri ne Shqiperi dhe perkrahjes se qendrimeve greke, qe kishin si pikesynim ti amputonin
Shqiperine krahinat e jugut e sidomos ate te Gjirokastres dhe te Korçes.
- Duke u nisur nga kjo, keto dy shtete jo vetem qe nuk kishin marre parasysh kontributin e madh te Shqiperise ne luften kunder fashizmit, por edhe ishin vene haptazi ne anen e Greqise, e cila bente q’mos per te sabotuar pranimin e Shqiperise ne Kombet e Bashkuara, me arsyetim se midis dy shteteve ekziston “gjendja e luftes”, prandaj duhet pritur qe se pari te lidhet traktati i paqes e pastaj te behet pranimi i Shqiperise ne Kombet e Bashkuara.
- Per keto arsye Shqiperia nuk ishte ftuar ne koferencen e San Franciskos, por edhe pse edhe me pastaj sabotoheshin perpjekjet e vazhdueshme te Shqiperise per tu antaresuar ne Kombet e Bashkuara.
- Duke pasur parasysh keto, Qeveria e Shqiperise kerkoi qysh nga fundi i vitit 1945 qe qeshtja e pranimit te saj ne Kombet e Bashkuara te vehet ne rend te dites se sesionit te pare te
Asamblese.
- Kerkesa i ishte percjelle Keshillit te Sigurimit, mirepo fale qendrimit negative anglo-amerikan ishte vendosur qe qeshtja e pranimit te shtyhej per pjesen e dyte te sesionit ne maj te vitit 1946, por edhe atehere qeshtja ishte shtyre me arsyetim se te gjitha kerkesat duhej te diskutoheshin paraprakisht nga “Komiteti i kerkesave”.
Shqiperise, qe ishte shteti i pare qe kishte shpalle kandidaturen.
- Komiteti kishte konkluduar se per pranim duhej vendoste vete Keshilli i Sigurimit.
- Ne mbledhjen e Keshillit te Sigurimit, perfaqesuesi i Greqise, qe ishte ftuar posaqerisht, e kishte kundershtuar pranimin e Shqiperise, per shkak te bashkefajesise se saj ne agresionin e Italise dhe te perzierjes ne lufte civile ne Greqi.
- Keshtum nen ndikimin e kundershtareve Keshilli fale vetos se SHBA dhe Anglise, dy shteteve anetare te perhershme te Keshillit te Sigurimit, e kishte hedhur poshte kerkesen e Shqiperise e cila ishte gjykuar te luftoje edhe shume vjet per pranim.
- Ne kete situate perfaqesuesi i BRSS angazhohej per pranim “an bloc” te te gjithe shteteve candidate ndersa SHBA angazhoheshin per pranim te vetem atyre shteteve qe ato perkrahnin. - Qendrimi i BRSS fitonte gjithnje e me shume perkrahje sepse ishte ne pajtim me parimin e univerzalizmit te OKB; se shtetet ishin ngopur duke u “sjellur ne rreth”; dhe mbi te gjitha se nga 30 lutje per pranim vetem 9 ishin zgjidhur pozitivisht ndersa 21 te tjera pritnin qe Fuqite e Medha te mirreshin vesh per pranimin e tyre.
- Midis ketyre 9 shteteve ishin edhe Izraeli, per te cilin perfaqesuesi amerikan ne Keshillin e Sigurimit Philip C. Jessup, kishte thene se i ploteson te gjitha kerkesat nga neni 4 i Kartes: eshte shtet sepse ka popullsine; ka territorin; ka qeverine; dhe aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera (eshte plotesisht i pavarur) dhe i afte ti permbushe detriment sipas Kartes.
- SHBA dhe Anglia ne shume raste kishin qendrim negative ne anetaresimin e Shqiperise ne Kombet e Bashkuara.
- Nen ndikimin e kesaj eshte vendose per pranim ne pako, me q’rast Shqiperia eshte pranuar bashke me 15 shtete te tjera, midis te cilave kane qene madje edhe Italia (qe kishte kaluar neper fazen e demokratizimit) por edhe dy shtete fashiste (Spanja e Frankos dhe Portugalia e
Sallazarit).
-> Organizata e Kombeve te Bashkuara sot ka 191 shtete te botes.
(e) PERFUNDIMI I ANETARESISE NE KOMBET E BASHKUARA
1.Terheqja
- Karta e OKB-se nuk ka ndonje dispozite e cila do te lejoje shprehimisht terheqjen nga Kombet e Bashkuara.
- Megjithekete, nje raport i Keshillit te Konferences se San Franciskos perjashtimisht lejon mundesine qe qdo shtet anetar te terhiqet nga organizata ne raste te jashtezakonshme, por duhet ti paraqes arsyet e terheqjes, te cilat duhet te jene te atilla qe e arsyetojne vendimin. - Sipas kesaj, e drejta e terheqjes eshte e kufizuar me marreveshje te pergjithshme.
- Praktika shkon gjithashtu ne favor te mundesise se terheqjes, megjithse deri me sod ka ndodhur vetem nje rast i tille, kur Indonezia kishte njoftuar se efektivisht prej dates 1 mars 1965 terhiqet nga Kombet e Bashkuara.
- Ne shtator te vitit 1966 Indonezia eshte kthyer perseri ne OKB, me te njejten procedure siq ishte larguar.
2.Perjashtimi
- Neni 6 i Kartes se OKB-se ka parashikuar qe secili anetar i Organizates, i cili shkel vazhdimisht parimet e Kartes se OKB-se mund te perjashtohet nga Organizata.
- Shteti i tille mund te perjashtohet me te njejten procedure sikur kur eshte pranuar per tu bere anetare e kesaj Organizate.
- Masa e perjashtimit shqiptohet si denim per shkak te cenimit te Kartes.
- Vendimet per kete e merr Asambleja e Pergjithshme ne baze te rekomandimit paraprak te Keshillit te Sigurimit.
- Karta nuk permban rregulla te sakta se qka perfaqeson shkelje te vazhdueshme te Kartes, por kjo i lihet ta vleresoje Asamblese se Pergjithshme dhe Keshillit te Sigurimit.
3.Pezullimi
- Neni 5 i Kartes se OKB-se ka parashikuar ndalimin e ushtrimit te te drejtave dhe te privilegjeve te lidhura me cilesine e anetarit te Organizates ne rast se ndaj nje anetari te Organizates eshte marre ndonje veprim parandalues ose shtrengues.
- Vendimi per kete merret me te njejten procedure si per pranimin e saj nga Asambleja e Pergjithshme mbi baze te rekomandimit te Keshillit te Sigurimit.
(e) STRUKTURA E KOMBEVE TE BASHKUARA
- Neni 7 i Kartes ka percaktuar 6 organe kryesore te Kombeve te Bashkuara e keto jane: a)Asambleja e Pergjithshme; b)Keshilli i Sigurimit; c)Keshilli Ekonomik e Social; d)Keshilli i Kujdestarise; e)Gjykata Nderkombetare e Drejtesise dhe f)Sekretariati.
- Karta lejon te krijohen edhe organe ndihmese per qeshtje politike, ekonomike, sociale etj., nese vleresohet se jane te nevojshme, por me kusht qe kompetencat ti kete organi kryesor dhe qe autorizimet e organeve te till ate mos i tejkalojne kompetencat e organeve kryesore.
- Sipas ketij neni organet kryesore te Kombeve te Bashkuara jane ne pozite te barabarte, megjithese rendesia e secilit prej tyre nuk eshte kurdohere e njejte.
- Nuk ka dyshim se, nisur nga roli i secilit organ, Asambleja e Pergjithshme dhe Keshilli i Sigurimit zene vendin me te rendesishem.
- Keshilli Ekonomik e Social dhe Keshilli i Kujdestarise jane nen autoritetin e Asamblese se Pergjithshme
- Rendi i organeve qe eshte dhene ne Karte here-here kontestohet dhe insistohet qe Keshilli i Sigurimit te vihet ne rend te pare, si organi qe mban pergjegjesine kryesore per ruajtjen e paqes dhe te sigurise.
1.ASAMBLEJA E PERGJITHSHME
A.Perberja
- Asambleja e Pergjithshme eshte organi qendror i Kombeve te Bashkuara; ate e perbejne perfaqesuesit e te gjitha shteteve anetare te Kombeve te Bashkuara.
- Qdo shtet anetar ne Asamble mund te kete me se shumti 5 perfaqesues.
- Ne pajtim me rregullat e procedures, ne delegacion mund te hyjne edhe 5 zevendes te
perfaqesuesve dhe nje numer i domosdoshem keshilltaresh e ekspertesh per qeshtje te caktuara.
B.Sesionet
- Asambleja e Pergjithshme nuk eshte organ qe funksionon panderprere.
- Ajo sesionet e veta i mban here pas here, pikerisht nje here ne vit (sesionet e rregullta), te cilat fillojne te marten e trete te muajit shtator dhe zgjasin rregullisht disa muaj.
- Asambleja e Pergjithshme mund te mbaje edhe sesione te jashtezakonshme, po nese e kerkojne rrethanat.
- Keto sesione i konvokon Sekretari i Pergjithshem me kerkesen e Keshillit te Sigurimit ose te shumices se anetareve te Kombeve te Bashkuara.
- Mbledhjet e ketilla duhet te mbahen patjeter brenda afatit prej 15 ditesh prej qastit kur te jete bere kerkesa.
- Mbledhjet qe kerkohen ne baze te Rezolutes “Te bashkuar pe rpaqe” (337/V), duhen mbajtur brenda 24 oresh nga qasti i paraqitjes se kerkeses.
- Ne fillim te qdo sesioni, Asambleja e Pergjithshme zgjedh kryetarin dhe shtate nenkryetare. - Kryetari zakonisht nuk zgjidhet nga radhet e delegateve te Fuqive te Medha, por atyre u caktohet nje nga vendet e nenkryetareve.
- Asambleja punon ne plenum dhe ne komitete.
- Ne fillim te qdo sesioni te rregullt zhvillohet debate i pergjithshem, ne te cilin shtetet anetare shfaqin qendrimet e tyre ne lidhje me qeshtjet kryesore nderkombetare.
- Pas kesaj, funksionet e Asamblese transferohen ne komitete, ku shqyrtohen detajisht qeshtjet e veqanta dhe projekt-rezolutat.
-> Asambleja ka shtate komitete kryesore e ato jane: a)Komiteti special (per qeshtjet e sigurise nderkombetare dhe te qarmatimit; b)Komiteti per qeshtjet ekonomike e financiare; c)Komiteti per qeshtje sociale, humanitare dhe kulturore; d)Komiteti per qeshtje te shkolonizimit; e)Komiteti per qeshtje administrative dhe buxhetore dhe f)Komiteti per qeshtje juridike.
- Ne komitete kane perfaqesues te gjitha shtetet anetare te Kombeve te Bashkuara. - Perveq, ketyre komiteteve, ne qdo session zgjidhen edhe dy komitete te tjera: a)Komiteti i pergjithshem, te cilin e perbejne kryetari i Asamblese, nenkryetaret dhe kryetaret e shtate
komiteteve kryesore, i cili udheheq punen e sesionit dhe b)Komiteti per akreditive ose Komiteti verifikues.
-> Asambleja e Pergjithshme mund te krijoje organe ndihmese, qe i gjykon te nevojshme per kryerjen e funksioneve te saj me karakter te perhershem ose te perkohshem.
- Te ketilla jane Komiteti konsultativ per qeshtje administrative dhe buxhetore, Komisioni i se drejtes nderkombetare, Komisioni per qarmatim (si organ edhe i Keshillit te Sigurimit), Komiteti special per te mbikeqyrur permbushjen e Deklarates mbi pavaresimin e shteteve dhe te popujve koloniale, Komiteti per shfrytezimin paqesor te hapesires kozmike etj.
C.Funksionet
- Karta e OKB-se percakton hollesisht funksionet dhe autorizimet e Asamblese se Pergjithshme. - Disa nga keto, Asambleja e Pergjithshme i ushtron vetem, kurse disa te tjera i ushtron
bashkerisht me Keshillin e Sigurimit.
- Sipas Kartes, Asambleja e Pergjithshme, si organ i pergjithshem net e cilin kane perfaqesues te gjitha shtetet anetare, ka kompetenca te gjera.
- Sipas ketyre dispozitave, Asambleja e Pergjithshme ka te drejte: a)te diskuotje per te gjitha qeshtjet ose punet qe hyjne ne kuadrin e kesaj Karte ose qe u referohen autorizimeve dhe funksioneve te cilitdo organ te parapare me kete Karte, dhe te beje rekomandime per keto qeshtje; b)te vendose per pranimin, perjashtimin ose pezullimin e ndonej anetari, ne baze te rekomandimit te Keshillit te Sigurimit; c)te diskuotje te gjitha qeshtjet qe kane te bejne me ruajtjen e paqes dhe te sigurise nderkombetare, perfshire ketu edhe qeshtjet e qarmatimit, megjithese pergjegjesia kryesore per ruajtjen e paqes i takon Keshillit te Sigurimit; d)t’ia terheqe verejtjen Keshillit te Sigurimit per situatat qe mund te rrezikojne paqen dhe sigurimin; e)te rekomandoje masat per zgjidhjen paqesore te qdo situate, pa marre parasysh origjinen e saj, e cila do te mund ti demtonte marredheniet miqesore midis popujve; f)te pranoje dhe shqyrtoje raportet e Keshillit te Sigurimit mbi masat e ndermarra per ruajtjen e paqes dhe te sigurimit, si dhe raportet e organeve te tjera te Kombeve te Bashkuara; g)te aprovoje marreveshjet e kujdestarise per zonat qe nuk jane cilesuar si strategjike; h)te zgjedhe anetaret jot e perhershem te Keshilit te Sigurimit, te gjithe anetaret e Keshillit Ekonomik e Social; zgjedh anetaret (qe zgjedhen) te Keshillit te Kujdestarise; zgjedh bashke me Keshillin e Sigurimit gjyqtaret e Gjykates Nderkombetare te Drejtesise; emeron Sekretarin e Pergjithshem ne baze te rekomandimeve te Keshillit te Sigurimit; i)te shqyrtoje dhe aprovon buxhetin e Kombeve te Bashkuara dhe percakton masen e kontributit midis anetareve; j)te ushtroje gjithashtu funksione ligjdhenese dhe miraton e adopton tekstet e konventave nderkombetare.
- Perveq ketyre funksioneve, Asambleja e Pergjithshme ne baze te Rezolutes “Te bashkuar per paqe” mund te shqyrtoje e te rekomandoje perdorimin e forcave te armatosura ne rast te cenimit te paqes ose te ndonje akti te agresionit, nese per shkak te mungeses se unitetit te anetareve te perhershem te Keshillit te Sigurimit (per shkak te perdorimit te “vetos”) ky s’ka qene ne gjendje te vepronte.
- Ne keto raste Asambleja mund te mblidhet ne nje sesion te ngutshem special brenda 24 oresh, me kerkesen e nente anetareve te Kombeve te Bashkuara.
D.Procedura e votimit
- Ndryshe nga Asambleja e Lidhjes se Kombeve, ku vendimet merreshin njezeri, ne Asamblene e Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara vendimet merren me shumicen e thjeshte te anetareve qe jane te pranishem dhe qe votojne.
- Mirepo, per marrjen e vendimeve per “qeshtje te rendesishme”, Karta ka parashikuar shumicen prej 2/3 te votive.
- Si qeshtje te rendesishme qe duhet te votohet me 2/3 numerohen keto: a)rekomandimet ne lidhje me ruajtjen e paqes dhe te sigurimit nderkombetar; b)pranimin e anetareve te rinj ne Kombet e Bashkuara; c)pezullimin e te drejtave dhe te privilegjeve te anetareve te vet; d)perjashtimin e ndonje anetari te vet; e)zgjedhjen e anetareve jo te perhershem te Keshillit te Sigurimit, te anetareve te Keshillit Ekonomik e Social dhe te Keshillit te Kujdestarise; f)qeshtjet ne lidhje me funksionimin e regjimit te kujdestarise dhe g)qeshtjet buxhetore.
- Per te gjitha qeshtjet e tjera, perfshire edhe percaktimin e kategorive te reja qe duhen zgjidhur me shumicen e 2/3, vendimet merren me shumicen e votive te anetareve te pranishem dhe