• No results found

Ndermarresia Libri

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ndermarresia Libri"

Copied!
319
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

NDËRMARRËSIA

(2)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Titulli i origjinalit:

Poduzetnicka ekonomija Autor:

Djuro Horvat Zeljko Tintor Botues:

Trgovacka Akademija, Zagren 2005 Recensentë në gjuhën shqipe:

Faton Bislimi Abaz Reçica Përktheu në shqip:

Milazim Mulolli Dizajni dhe faqosja:

Pinguini Studio (pinguinistudio.com) Botues:

(3)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

Djuro Horvat Zeljko Tintor

NDËRMARRËSIA

(4)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Prishtinë, 2008

(5)
(6)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

Nga recensioni

Nuk ekziston një vepër që përfshinë përmbajtje të njëjta ose të ngjashme tematike... Dorëshkrimi i librit Ekonomia në ndërmarrësi është një vepër interesante dhe e dobishme për të gjithë ata që u intereson problematika e nxitjes së iniciativave të ndërmarrësve. Me përmbajtjen e vet përfshin pothuajse të gjitha temat që janë të rëndësishme për njohjen dhe udhëheqjen e aktiviteteve ekonomike dhe në këtë mënyrë jep një pasqyrë të plotë për shumë disiplina shkencore dhe profesionale që do t’i duhej t’i studionte ndërmarrësi në kuadër të përparimit të tij të vazhdueshëm.

prof. dr. sc. Marijan Cingula Dorëshkrimi i librit Ekonomia në ndërmarrësi me qasjen, koncepcionin dhe përfshirjen e vet paraqet një risi në veprimtarinë botuese nga sfera e ndërmarrësisë, që do të jetë me dobi të madhe për të gjithë ata, veprimtaria e të cilëve është e lidhur me forcimin e ndërmarrësisë dhe krijimin e një klime pozitive në ndërmarrësin e vendit, qoftë për ta kuptuar më mirë ose për të vepruar më mirë në praktikë. Dorëshkrimi përfshin pothuajse të gjitha temat që janë me rëndësi për të kuptuar, paramenduar dhe ushtruar veprimtarinë dhe pa dyshim paraqet një qasje unike në një numër të madh të sferave shkencore dhe profesionale që duhet t’i përvetësojë ndërmarrësi për të qenë sa më i suksesshëm. prof. dr. Marinko Jurçeviq Ndërmarrësia është e vjetër aq sa edhe shoqëria njerëzore, kurse nocionet ndërmarrës dhe ndërmarrësi sot janë bërë synonim i zhvillimit ekonomik dhe i suksesit të individit, të rajonit ose të shtetit. Krijimi i një klime pozitive të ndërmarrësisë, të mjedisit dhe infrastrukturës, është me rëndësi të veçantë për zhvillimin dhe çlirimin e frymës ndërmarrëse dhe të ideve në veprimtaritë ekonomike dhe veprimtaritë e tjera të shoqërisë. Janë të mirëseardhura të gjitha iniciativat e veçmas ato që nëpërmjet fjalës së shkruar, njohurive dhe përvojave të individit ose të grupeve, apo madje edhe të shoqërisë, barten nga njëri grup në tjetrin. Ky libër është pjesë e këtij procesi dhe do ta pasurojë dukshëm literaturën ekzistuese nga kjo sferë dhe do të kontribuojë në nxitjen dhe njohjen më të mirë të ndërmarrësisë... E veçanta e këtij libri është mënyra profesionale, por njëkohësisht edhe bashkëkohore e shtjellimit, që është karakteristike për vendet me ekonomi të zhvilluar të tregut, dhe se kuptohet lehtë nga të gjithë lexuesit. Së këndejmi, mund t’ua rekomandojë si një literaturë të dëshirueshme për botim dhe shfrytëzim si studentëve në procesin e arsimimit të tyre, ashtu edhe ndërmarrësve dhe menaxherëve në procesin e edukimit dhe të vendimmarrjes në kuadër të veprimtarisë së tyre afariste.

dr. sc. Jadran Antolloviç Me përmbajtjen e librit, autorët kanë respektuar në mënyrën më të mirë specifikën se në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme ndërmarrësit zakonisht e ushtrojnë njëkohësisht edhe funksionin e menaxherit, ngase tekstet përfshinë

(7)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory temat më të rëndësishme që duhet t’i njohin ndërmarrësit dhe menaxherët në ushtrimin e veprimtarisë afariste dhe gjatë perfeksionimit vetjak. Prandaj, vlerësojmë se ky libër do ta pasurojë dukshëm literaturën ekzistuese nga kjo sferë e cila, për dallim nga vendet e zhvilluara, nuk është në dispozicion të shfrytëzuesve të mundshëm ... Ndërmarrësve, menaxherëve, ekspertëve, pjesëmarrësve në procesin arsimor dhe në procesin e punës praktike (education and training process) dëshiroj t’ua bëj me dije se tani është koha e duhur për fitimin e njohurive të reja në ekonomi të bazuara në dije (knowledgebased ekonomi) dhe në vend të disa porosive të veçanta në formë të rekomandimeve shtesë për këtë libër duhet përkujtuar një thënie të vjetër: Suksesin çdo kush ia atribuon vetes, ndërkaq nëse puna nuk shkon mirë, fajësohen të tjerët (Tacit).

(8)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

PARADHËNIE

Ndërmarrësia është e vjetër aq sa edhe shoqëria njerëzore, kurse nocionet ndërmarrës dhe ndërmarrësi sot i shfrytëzojmë për çdo ditë në teori dhe praktikë si sinonime të zhvillimit të gjithmbarshëm, e posaçërisht të zhvillimit ekonomik. Ndërmarrësia është proces krijues i ndryshimeve të pandërprera, i përpjekjeve që çdo gjë të bëhet në mënyrë tjetër, më të mirë dhe më të efektshme, kurse ndërmarrësit janë individë të gatshëm që me rrezikun e vet, të motivuar nga dëshira për fitim, me aplikimin e ideve të reja të ndërmarrin dhe realizojnë projekte ekonomike fitimprurëse.

Ekziston një traditë njëqindvjeçare e studimit të ndërmarrësisë si disiplinë shkencore dhe praktike në universitetet e ndryshme të vendeve me ekonomi të zhvilluar të tregut. Për zhvillimin e vet ato i janë pjesërisht mirënjohëse pikërisht këtij fakti. Ndërmarrësia teorike dhe praktike studiohet me qëllim të krijimit të një mjedisi dhe klime pozitive të ndërmarrësisë në këto shoqëri, dhe që individët me zotësi afariste të motivohen që të merren me krijimtari dhe që t’i përvetësojnë njohuritë dhe shkathtësitë afariste.

Kësisoj, në dekadën e fundit edhe te ne po u kushtohet një kujdes dhe rëndësi gjithnjë e më e madhe ndërmarrësve dhe ndërmarrësisë. Në të gjitha shkollat e mesme, të larta dhe superiore me orientim ekonomik ndërmarrësia mësohet si lëndë e veçantë mësimore dhe këtë, në rend të parë, si ndërmarrësi e aplikuar. Për këtë qëllim janë organizuar shumë seminare, këshillime dhe forma të tjera të arsimimit dhe perfeksionimit të ndërmarrësve. Po krijohet një klimë pozitive e ndërmarrësisë dhe po perfeksionohen ndërmarrësit. Është me rëndësi të theksohet gatishmëria e plotë e shoqërisë që ndërmarrësit të mbështeten edhe financiarisht, kurse po krijohet edhe rrjeti i institucioneve dhe i qendrave këshilluese që kanë për qëllim nxitjen e gjithanshme të ndërmarrësisë duke e ndihmuar zhvillimin e saj.

Ky libër është pjesë e këtij procesi dhe lindi si rezultat i vullnetit të autorëve të tij që t’i kontribuojnë pasurimit të formave të nxitjes dhe të të kuptuarit sa më të mirë të ndërmarrësisë. Autorët e librit janë ekspertë me përvojë të gjatë në ekonomi, që kanë ushtruar ose edhe më tutje ushtrojnë detyra të shumta profesionale dhe udhëheqëse në firma, institucione ose organe shtetërore, por që njëkohësisht janë mjaft të pranishëm edhe në skenën arsimore si profesorë ose asistentë në shkolla të larta ose në fakultete, si dhe drejtues ose ligjërues në seminaret dhe këshillimet profesionale për ndërmarrës dhe menaxherë, apo si udhëheqës, këshilltarë afaristë dhe konsulentë në projekte të ndryshme tejet të rëndësishme. Ata dëshirojnë që përvojat e tyre t’ua transmetojnë nëpërmjet këtij libri të gjithë atyre që merren me studimin e ndërmarrësisë ose që i rreken një sfere tepër të vështirë siç është ndërmarrësia, si dhe atyre faktorëve që janë të interesuar për ndërmarrësinë.

Në aspektin përmbajtësor libri është i ndarë në 12 tërësi tematike të rrumbullakuara në të cilat janë analizuar këto tema: ndërmarrësi, ndërmarrësia, e

(9)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory drejta tregtare, infrastruktura e ndërmarrësit, kontabiliteti dhe kontrollingu në ndërmarrësi, qarkullimi i pagesave, tatimet dhe dhëniet e tjera të ndërmarrësit, shpenzimet e menaxhimi i shpenzimeve dhe projeksioni i ndërmarrësit. Në fund të librit janë dhënë nocionet. Me këtë përmbajtje libri vë në pah nevojën për njohjen dhe përvetësimin e njohurive dhe të shkathtësive më të rëndësishme të ndërmarrësve dhe menaxherëve.

Libri u është destinuar, pra së gjithash, vijuesve dhe studentëve të shkollave të larta dhe fakulteteve nga sfera e afarizmit, ndërmarrësve, menaxherëve dhe të gjithë atyre që mendojnë të merren me këtë veprimtari, ndërkaq si materie u rekomandohet edhe profesorëve të grupit të lëndëve të ekonomisë në shkollat e mesme. Duke pasur parasysh faktin se në ekonominë e vogël ndërmarrësit te ne janë njëkohësisht edhe menaxherë, libri veçanërisht u destinohet të gjithë atyre ndërmarrësve dhe zejtarëve që e ushtrojnë në mënyrë të pavarur veprimtarinë e vet, pra atyre ndërmarrësve që i kryejnë edhe punët menaxheriale në kuadër të biznesit të vet, e sidomos ndërmarrësve të vegjël dhe ndërmarrësve fillestarë, të cilët patjetër duhet t’i përvetësojnë së paku njohuritë dhe shkathtësitë për sferën e ndërmarrësisë.

Në fund po theksojmë se autorët e librit në praktikën e vet të deritashme dhe në ligjëratat para studentëve ose vijuesve të seminareve ose këshillimeve tashmë i kanë paraqitur këto tema në mënyrën më të përshtatshme që janë mirëpritur dhe për të cilat është shfaqur një interesim jashtëzakonshëm për t’i njohur sa më mirë temat e shtjelluara. Pikërisht për këtë edhe është përgatitur ky libër si formë e kushtëzuar e kësaj përmbajtjeje tematike. Sugjerimet dhe propozimet e lexuesve do jenë të mirëpritura, në mënyrë që me rastin e botimit të ardhshëm ky libër të zgjerohet dhe begatohet me tema të tjera interesante.

(10)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

Përmbajtja

1 NDËRMARRËSI ... 18

1.PËRKUFIZIMIKUPTIMORINDËRMARRËSIT ... 20

2.VEÇORITËENDËRMARRËSIT ... 21

3.IDEJAENDËRMARRËSIT ... 22

4.PROCESIINDËRMARRËSISË ... 24

2 NDËRMARRËSIA ... 26

1.KUPTIMIDHERËNDËSIAENDËRMARRËSISË ... 28

2.KARAKTERISTIKATEZHVILLIMITTËNDËRMARRËSISËNËBOTËDHE NËRK ... 29

3.PIKËNISJETTHEMELORETËNDËRMARRËSISË... 32

4.NDËRMARRËSIADHEMENAXHMENTI ... 33

5.FORMATENDËRMARRËSISË ... 33

6.PRAKTIKAENDËRMARRËSISË ... 34

7.SPECIFIKATENDËRMARRJEVETËVOGLA ... 36

PËRPARËSITË DHE TË METAT E NDËRMARRJEVE TË VOGLA ... 37

(11)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

1.EDREJTATREGTARE ... 43

2.EDREJTATREGTARESTATUSORE ... 45

2.1. Format e organizimit të ndërmarrësisë ... 45

2.2 Shoqëria tregtare ... 45

2.3. Zejtaria ... 51

2.4. Ortakëria ... 54

2.5. Format e tjera të organizimit të ndërmarrësisë ... 55

2.6. Zgjedhja e formave të organizimit të ndërmarrësisë ... 58

3.EDREJTATREGTAREKONTRAKTORE ... 60

3.1. Kuptimi dhe përmbajtja e të drejtës së detyrimeve ... 60

3.2. Presupozimet për lidhjen e kontratës ... 61

3.3. Sigurimi i marrëdhënies kontraktore ... 62

3.4. Ndryshimi i subjekteve të marrëdhënies kontraktore ... 63

3.5. Shuarja e marrëdhënies kontraktore ... 64

3.6. Llojet e kontratave ... 65 4 INFRASTRUKTURA ... 69 1.MJEDISIAFARIST ... 71 1.1. Karakteristikat hyrëse ... 71 MJEDISI EKONOMIK ... 73 2.INFRASTRUKTURA... 75

2.1. Kuptimi i infrastrukturës së ndërmarrësisë ... 75

2.2. Llojet e infrastrukturës ... 76

5 MENAXHMENTI ... 89

1.MENAXHMENTIPËRKATËS ... 91

2.NOVATORIZMIDHETREGU ... 91

3.EKONOMIAEDIJESDHENDËRMARRËSIA ... 93

4.FUNKSIONETEMENAXHMENTIT ... 94

5.PLANIFIKIMI ... 94

6.ORGANIZIMI ... 97

(12)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

8.DIZAJNIMIIORGANIZIMIT ... 101

10.INTERNACIONALIZIMI,QËLLIMETDHEMUNDËSITËELIDHSHMËRISË STRATEGJIKE ... 105

11.MENAXHIMIIPOTENCIALEVENJERËZORE ... 106

11.1. Planifikimi i potencialeve njerëzore ... 107

11.2. Burimet dhe metodat e pranimit të punëtorëve ... 108

12.MOTIVIMIDHEUDHËHEQJA ... 111

12.1. Motivimi ... 111

12.2. Udhëheqja (lidershipi) ... 112

12.3. Menaxhimi i dijes ... 113

13.KONTROLLIDHEVLERËSIMI ... 114

13.1. Kontrolli ... 114

13.2. Kuptimet themelore të kontrollit menaxherial ... 115

13.3. Faktorët që ndikojnë në efektivitetin e kontrollit ... 116

13.4. Menaxhimi i cilësisë totale ... 117

13.5. Trendet në kontrollin financiar ... 119

14.ZGJEDHJAELOKACIONITTËNDËRMARRËSIT ... 119

15.RREZIKUDHESIGURIMINËNDËRMARRËSI ... 120

15.1. Format e rrezikut ... 120

15.2. Sigurimi dhe llojet e rrezikut ... 121

15.3. Zgjedhja e shoqërisë së sigurimeve ... 121

6 MARKETINGU NË NDËRMARRËSI ... 124

1.MARKETINGUSIKONCEPTIORIENTIMITAFARIST ... 126

2.TREGUDHEKARAKTERISTIKATETIJ ... 128

3.FUNKSIONETTHEMELORETËMARKETINGUT ... 129

4.PROCESIIMARKETINGUT ... 134

5.MARKETINGUNËMJEDISINECAKTUAR ... 137

6.INFORMATATEMARKETINGUT ... 139

7.SEGMENTIMIITREGUT ... 141

8.STRATEGJIAEMARKETINGUT ... 144

(13)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

7 FINANCIMI I EKONOMISË SË VOGËL ... 149

1.SHËNIMEHYRËSE ... 151

2.FINANCIMI ... 152

2.1. Problemet kryesore të financimit ... 152

2.2. Kuptimi i financimit ... 153

2.3. Format e financimit ... 155

3.STRUKTURAFINANCIARE ... 155

3.1.STRUKTURA FINANCIARE VERTIKALE ... 156

3.2. Struktura financiare horizontale ... 157

4.PROBLEMIISTRUKTURËSOPTIMALEFINANCIARE ... 159

4.1. Optimalizimet e investimeve në mjetet themelore ... 160

4.2. Përcaktimi i mjeteve të nevojshme të xhiros ... 161

4.3. Optimalizimi i burimeve të mjeteve ... 162

5.BURIMETEFINANCIMIT ... 162

5.1. Burimet sipas mënyrës së formimit ... 163

5.2. Llojet e financimit ... 164

5.3. Financimi nga burimet vetjake ... 165

5.4. Financimi nga burimet e huaja ... 166

8 KONTABILITETI I NDËRMARRËSISË DHE KONTROLLINGU ... 177

1.SHËNIMETHYRËSE ... 179

2.LLOJETEKONTABILITETIT ... 180

3.SISTEMIIKONTABILITETITTËNDËRMARRËSIT ... 181

3.1. Korniza institucionale ... 181

3.2. Parimet e kontabilitetit ... 182

3.3. Parimet e përgjithshme të vlerësimit ... 182

3.4. Standardet e kontabilitetit ... 183

3.5. Politikat e kontabilitetit ... 184

3.6. Ndarja e kontabilitetit ... 184

3.7. Raportet financiare të ndërmarrësit ... 185

(14)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

4.1. Karakteristikat themelore të kontabilitetit të zejtarit ... 192

4.2. Librat afariste ... 192

4.3. Libri i të hyrave dhe i të dalave ... 193

4.4. Libri i qarkullimit ... 195

4.5. Regjistrimi i pasurisë afatgjate ... 197

4.6. Evidenca e kërkesave dhe e detyrimeve ... 197

4.7. Raportet financiare të zejtarit ... 197

5.ORGANIZIMIIKONTABILITETITTËNDËRMARRËSIT ... 200

6.KONTABILITETIDHEKONTROLLINGU ... 201

6.1. Përcaktimi i kuptimit të kontrollingut ... 201

6.2. Raporti ndërmjet kontrollingut dhe kontabilitetit ... 202

6.3. Planifikimi dhe kontrolli i aktiviteteve afariste ... 203

6.4. Kontrollingu dhe vlerësimi i efektivitetit menaxheria ... 204

9 QARKULLIMI I PAGESAVE ... 207

1.HYRJENËQARKULLIMINEPAGESAVE ... 209

1.1. Përcaktimi i kuptimit të qarkullimit të pagesave ... 209

1.2. Llogaritë për kryerjen e qarkullimit të pagesave ... 211

1.3. Pagesat në sistemin e qarkullimit të pagesave në vend ... 216

2.PAGESATKOMPENSUESE ... 218

3.INSTRUMENTETPËRSIGURIMINEPAGESËS ... 222

4.QARKULLIMINDËRKOMBËTARIPAGESAVE ... 227

10 TATIMI DHE DHËNIET E TJERA TË NDËRMARRËSIT ... 233

1.VËREJTJETHYRËSE ... 235

2.LIGJIIPËRGJITHSHËMMBITATIMIN ... 235

2.1. Kuptimet themelore ... 236

2.2. Marrëdhënia tatimore – debitore ... 238

2.3. Këshilltari tatimor ... 239

3.LLOJETETATIMIT ... 240

3.1. Tatimet shtetërore ... 245

(15)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

3.3. Tatimet urbane ose komunale ... 253

3.4. Tatimet e përbashkëta ... 253

3.5. Shpërblimet për organizimin e lojërave të fatit ... 260

4.DOGANA ... 261

5.KOTRIBUTET ... 261

5.1. Kontributi për sigurim pensional ... 261

5.2. Kontributi për sigurimin shëndetësor ... 262

5.3. Kontributi për punësim ... 264

6.TAKSAT ... 264

7.POLICIAFINANCIARE ... 264

11 SHPENZIMET DHE MENAXHIMI I SHPENZIMEVE ... 267

1.KUPTIMIISHPENZIMEVE ... 269

2.LLOJETESHPENZIMEVE ... 270

3.RAPORTINDËRMJETSHPENZIMEVEDHEEFEKTEVE ... 278

3.1. Harmonizimi i shpenzimeve dhe i efekteve ... 279

3.2. Pika e mbulimit ... 280

4.MENAXHIMIISHPENZIMEVE ... 282

12 PROJEKTIMI I NDËRMARRËSISË ... 289

1.HYRJE ... 291

2.PËRMBAJTJAEPLANITTËBIZNESIT ... 292

3.ANALIZAETREGUTSIPIKËNISJEPËRHARTIMINEPLANITTË BIZNESIT ... 294

3.1. Tregu i shitjes ... 295

3.2. Tregu i furnizimit ... 296

3.3. Plani i shitjes dhe vlerësimi i të hyrave totale ... 296

4.ANALIZAEKUSHTEVETEKNIKE–TEKNOLOGJIKEDHEORGANIZATIVE ... 297

4.1. Elementet teknike të investimeve ... 297

4.2. Normativat e aplikuar ... 297

4.3. Struktura teknike e investimeve ... 298

(16)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

4.5. Lokacioni dhe mbrojtja e mjedisit ... 298

5.ANALIZAEKONOMIKE-FINANCIARE ... 299

5.1. Krijimi i të hyrave totale ... 299

5.2. Investimet në mjetet e xhiros ... 300

5.3. Burimet e financimit dhe detyrimet kundrejt tyre ... 302

5.4. Bilanci i shpenzimeve të biznesit ... 303

5.5. Bilanci i fitimit dhe i humbjeve ... 304

6.VLERËSIMIIEFEKTIVITETIT ... 304

6.1. Treguesit statistikorë ... 305

6.2. Treguesit dinamikë ... 305

(17)
(18)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

1

(19)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

T E M A T:

PËRKUFIZIMI KUPTIMOR I NDËRMARRËSIT VEÇORITË E NDËRMARRËSIT

IDEJA E NDËRMARRËSIT PROCESI I NDËRMARRËSISË

(20)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

1. PËRKUFIZIMI KUPTIMOR I NDËRMARRËSIT

Mund të themi se ndërmarrësi është personi i cili është i gatshëm që me rrezik të vetin, duke aplikuar ide të reja (prodhuese, tregtare, menaxhuese), të ndërmerr dhe realizojë projekte të reja ekonomike me orientim fitimprurës1.

Ndërmarrësi përgatit, zbaton dhe kontrollon projektin e vet dhe vendimet zakonisht i merr vetë.

Ndërmarrësi, për dallim nga pronari, është novator. Ai kërkon mënyra për zhvillimin dhe rritjen e veprimtarisë së vet dhe vazhdimisht aplikon risi. Nga ana tjetër, pronari që nuk ka afinitet dhe zotësi për ndërmarrësi, përpiqet që afarizmin e vet ta mbajë në nivelin aktual. Po ashtu, vlen të theksohet se ndërmarrësit mund të jenë të punësuar në një kompani të madhe dhe të mos jenë pjesëmarrës në pronësi. Fjala është për menaxherët ndërmarrës që si punëdhënës, me ndihmën e novacioneve, përkatësisht të produkteve të reja, orientohen në zgjerimin e prodhimit.2

Sipas D.K. Traverso, dallimi ndërmjet ndërmarrësit dhe njerëzve të tjerë qëndron në sa vijon: ndërmarrësit vazhdimisht fillojnë projekte të reja, kurse njerëzit e “zakonshëm” ndërmjet projekteve pushojnë. Që të ndihen të suksesshëm ndërmarrësit duhet të fitojnë shumë, shumë para; njerëzit e tjerë thjesht kënaqen me vetë fitimin, dhe mu kjo bënë që të ndihen të suksesshëm. Ndërmarrësit i shfrytëzojnë njerëzit për të fituar atë që e dëshirojnë, kurse të tjerët i shohin njerëzit si miq dhe të njohur me të cilët kanë dëshirë të shoqërohen... Ndërmarrësit (më së shpeshti) janë vetmitarë dhe kanë dëshirë që kohën ta kalojnë duke menduar. Për ta njerëzit e tjerë janë “tepër të ngadalshëm” dhe “nuk i kuptojnë”. Janë tepër të shkathët dhe rregullisht e realizojnë atë që e synojnë, madje edhe besimin e të tjerëve.3

Ndërmarrësi para së gjithash është i orientuar në realizimin e fitimit, ngase mungesa e fitimit e bënë atë të pasuksesshëm. Mirëpo, përkundër kësaj, rolet e ndërmarrësit janë të shumta: ai duhet të jetë planer, udhëheqës, novator, organizator dhe kontrollor i mirë. Nëse nuk mund t’i kryejë vetë të gjitha këto role, ndërmarrësi i arsyeshëm do t’ia besojë disa prej tyre menaxherit.

Për dallim nga ndërmarrësi, menaxheri është ekspert i shkolluar i cili merr përsipër detyrën dhe funksionet e qeverisjes në ndonjërin nga nivelet e kompanisë lidhur me llojin e caktuar të aktivitetit afarist. Këta ekspertë specializohen për funksionin e menaxherit (planifikimi, organizimi, udhëheqja dhe kontrolli) ose për njërën prej sferave të veprimtarisë afariste (financat, marketingu, shitja etj.) dhe, për dallim nga ndërmarrësit, punojnë sipas urdhrit të

1 Vajiq, I., grupi i autorëve, Menagement i poduzetništvo, Centar za poduzetništvo, Mladost, 1994, faqe

80.

2 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe 20. 3 Traverso, D.K., Poduzetničke tehnike, M.E.P., Zagreb, 2003, faqe 38-39.

(21)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory pronarit me pagë të caktuar, për çka do të bëhet fjalë më hollësisht në kapitullin mbi menaxhmentin.

2. VEÇORITË E NDËRMARRËSIT

Çdo ndërmarrës, që të jetë i suksesshëm, duhet të posedojë veçori të caktuara. Ato janë të shumta dhe asnjëra prej tyre veç e veç nuk ka domethënie të madhe dhe nuk mund të ketë ndikim vendimtar në arritjen e suksesit. Mirëpo, kombinimi i këtyre veçorive do të ndikojë qenësisht në realizimin ose dështimin e projektit.

Pothuajse, sa herë që bëhet fjalë për veçoritë e ndërmarrësit, theksohen fjalët e Peter Druckerit i cili për ndërmarrësit thotë: disa janë ekscentrikë, të tjerët konformistë shembullorë; disa janë të trashë, të tjerët të dobët; disa të brengosur, të tjerët të relaksuar; disa janë pijanecë, të tjerët esëll; disa njerëz janë plotë sharmë dhe ngrohtësi të tjerët nuk kanë personalitet më shumë se sa skumbri i ngrirë.4

Megjithatë, marrë në tërësi, ndërmarrësi i suksesshëm, pa marrë parasysh sharmin dhe stilin e tij jetësor, duhet të jetë novator, i gatshëm të merr përsipër rrezikun, të ketë vetëbesim, të jetë këmbëngulës dhe përgjegjës për realizimin e projektit të vet.

Veçoritë e ndërmarrësit

Përshkrimi

Novatorizmi është veçoria kryesore e ndërmarrësit të suksesshëm. Ai është plot ide, i gatshëm t’i qaset projektit të panjohur dhe vazhdimisht të zbulojë produkte, shërbime dhe mënyra të reja të punës që i ofron në treg me qëllim të realizimit të satisfaksionit të caktuar që nuk nënkupton vetëm fitimin. Ndërmarrësi vazhdimisht angazhohet për ndryshime, reagon ndaj tyre dhe i shfrytëzon ato si raste të volitshme në aktivitetin e tij afarist.5 Gatishmëria për të

marrë përsipër rrezikun afarist

edhe kjo është një veçori thelbësore e ndërmarrësit. Ai e merr përsipër rrezikun afarist me qëllim të realizimit të fitimit. veprimet e ndërmarrësit më së shpeshti kanë epilog të paqartë. Ndërmarrësin nuk e interesojnë punët e sigurta dhe të dëshmuara, por vetëm ato të reja. Kjo nuk do të thotë se u qaset projekteve pa menduar mirë paraprakisht. Përkundrazi – ndërmarrësi para se të zotohet për një projekt të caktuar analizon idenë sipërmarrëse, si edhe ambientin në të cilin vepron, dhe në bazë të kësaj e definon arsyeshmërinë e hyrjes në ndonjë projekt.

Vetëbesimi ndërmarrësit i mundëson që të jetë i qëndrueshëm në përpjekjet për zbatimin e këtij projekti. Ndërmarrësit janë të gatshëm t’i

4 Drucker, Inovacija i poduzetništvo, Globus, 1992, Zagreb, faqe 22. 5 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 17

(22)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory zbatojnë idetë e veta pa marrë parasysh mendimin e rrethit dhe të analistëve të ndryshëm. Ata janë të sigurt se mund të realizojnë atë që e kanë paramenduar dhe nuk heqin dorë lehtë nga projektet e veta. Pikërisht kjo cilësi shpeshherë është vendimtare për realizimin e një ideje. Ndërmarrësit janë të gatshëm që, pa marrë parasysh rrethanat, pengesat t’i kuptojnë si sfidë, e jo si problem.

Këmbëngulësia është e domosdoshme për realizimin e idesë së ndërmarrësit. Pa këmbëngulësinë, shumë ndërmarrës do të hiqnin dorë shpejtë nga idetë e veta. Me rastin e fillimit të punës ata hasin në probleme dhe pengesa të shumta. Janë të bindur në arsyeshmërinë e ndërmarrjes së vet dhe janë këmbëngulës në zgjidhjen e këtyre problemeve. Po këtë këmbëngulësi e shfaqin edhe pasi të fillojë puna për plasmanin e prodhimeve ose të shërbimeve në treg.

Përshtatshmëria përkatësisht parashtrimi i qëllimeve është një proces i përhershëm i ndërmarrësit. Ndërmarrësit e kanë të qartë se çka dëshirojnë të arrijnë dhe si do ta bëjnë këtë. Ata në rrugën e vet nuk kanë dyshime dhe saktësisht e kanë të qartë se në ç’drejtim shkojnë. Qëllimet saktësisht të caktuara dhe të definuara me kujdes janë synim i ndërmarrësit, që paraqet një motiv shtesë për veprim dhe afarizëm.

Përgjegjësia e ndërmarrësit

nënkupton gatishmërinë që në çdo çast të merren meritat për suksesin e ndërmarrjes, por njëkohësisht edhe faji nëse ndërmarrja dështon.

Disa ndërmarrës e konsiderojnë vetën si“vizionar”, ngase mund të krijojnë plane të mëdha dhe invencione të guximshme. Ata i paramendojnë kompanitë e veta, duke u distancuar nga konkurrenca, duke definuar kategori të reja të produkteve.6

3. IDEJA E NDËRMARRËSIT

Se nuk është e lehtë të jesh ndërmarrës cilësor dhe i suksesshëm dëshmon edhe fakti se shumë ide të ndërmarrësve cilësorë dështojnë. Për fat të keq, suksesin nuk e garanton vetëm ideja e mirë ose fati i ndërmarrësit, por është e nevojshme edhe dija interdisiplinare e menaxhimit me qëllim të hartimit të një strategjie sa më të mirë të afarizmit e cila çon drejt qëllimit të caktuar. 7 Për këtë

arsye është e nevojshme që të përpunohen më hollësisht kuptimet e idesë së ndërmarrësit dhe të rastit të volitshëm, burimet e idesë dhe realizimi i saj.

Kuptimi i idesë së ndërmarrësit

6 Abrans, R., Six-Week Start/up, The Planing, Palo Allto, 2004., faqe 5. 7 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 19.

(23)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Është vështirë që ideja e ndërmarrësit të përshkruhet dhe definohet në mënyrë njëkuptimore. Shumë prej nesh idenë për një punë të caktuar e mbajmë në vete por ajo, për shkak të mungesës së veçorive të përmendura më sipër që janë të nevojshme për çdo ndërmarrës, asnjëherë nuk realizohet. Nganjëherë ideja për një ndërmarrje të caktuar lind ngadalë dhe i duhet një kohë e gjatë për të marrë formën e plotë. Mirëpo, nganjëherë, kjo ide shfaqet përnjëherë dhe papritur. Asnjëherë nuk do të mund ta dimë se sa do të jetë e gjatë rruga nga paraqitja e idesë e deri te realizimi i saj.

Ndërmarrësi shpeshherë “dashurohet” në idenë e caktuar duke anashkaluar potencialin dhe mundësitë e realizimit. Kjo përbën dallimin ndërmjet idesë dhe rastit të volitshëm. Për të vlerësuar se a është ideja jonë njëkohësisht edhe rast i volitshëm afarist duhet t’i shtrojmë këto pyetje:

A e do tregu atë që ne e ofrojmë?

A është i gatshëm tregu për ofertën tonë?

A do të na e mundësojë ideja jonë kthimin e investimit brenda afatit të kënaqshëm?

A është ideja e jonë novacion? Cilat elemente përbëjnë dallimin ndërmjet ofertës sonë dhe ofertës së konkurrencës sonë në treg?

Nëse arrijmë të japim përgjigje adekuate në këto pyetje, do të kuptojmë se a është ideja jonë njëkohësisht edhe rast i mirë. Çdo aspekt i ndonjë rasti të volitshëm afarist duhet të vlerësohet hollësisht, ngase tregu mund të pësojë ndryshime atëherë kur njeriu më së paku e pret. Kohë pas kohe këto raste mund të kërkojnë edhe revidime dhe ndryshime.8 Është me rëndësi që vazhdimisht të

kihen parasysh këto dy aspekte – ideja dhe mundësia e realizimit të saj – në përpjekjet për t’i realizuar ambiciet tona.

Burimet e ideve ndërmarrëse

Burimet e ideve ndërmarrëse janë të shumta, kurse vijnë nga sfera të ndryshme – nga preferencat dhe përvojat personale, informatat nga tregjet e jashtme dhe nga rrethanat makroekonomike e sociale në sferën ose tregun e caktuar. Sipas Susan Ward 9 idetë dhe rastet e volitshme shfaqen në këtë

mënyrë:

Analizojini shkathtësitë tuaja lidhur me idetë afariste,

Mbajeni hapin me ngjarjet e përditshme dhe jini i gatshëm ta shfrytëzoni përparësinë e rastit të volitshëm,

Shpikeni një prodhim ose shërbim të ri, Shtojani vlerën prodhimit ekzistues, Hulumtoni tregjet e tjera,

Pasurojeni prodhimin ose shërbimin ekzistues, Bashkëngjitjuni palës ngadhënjimtare.

8 Vajić, I., Grupi i autorëve, Menagement i poduzetništvo, Centar za poduzetništvo, Mladost, 2002, faqe

19.

(24)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Puna më e mirë është ajo që kënaq nevojat e tregut... Punët më të mira e gjejnë nevojën dhe zbrazëtinë në treg dhe e plotësojnë atë.10

Analiza dhe realizimi i aksionit

Me rastin e analizës së idesë dhe gjatë të menduarit për realizimin e saj është e nevojshme të përfshihen më shumë sfera të afarizmit. Kësisoj i krijojmë parakushtet për realizimin me sukses të ambicieve tona. Sferat që duhet të shqyrtohen dhe definohen janë:

Presupozimet e përgjithshme

forma juridike e ndërmarrjes, emri i firmës, logotipi, hapat e nevojshëm për zbatimin e idesë, etj.

Prodhimi dhe/ose shërbimi

madhësia e tregut total, cikli jetësor i prodhimit, vlera e shtuar etj.

Menaxhimi organizimi i punës dhe skema organizative, ndarja e

përgjegjësive dhe e autorizimeve

Të punësuarit nevojat për punonjës janë harmonizuar me përgatitjen

profesionale të kërkuar, me përvojën e shkathtësitë e nevojshme për kryerjen e punës dhe kompensimet

Tregu definimi i qëllimeve të tregut, numri i blerësve të ardhshëm dhe shitja e mundshme, motivet për blerje, trendët në tregje, analiza e konkurrencës (e tanishme dhe e ardhshme), analiza e pozitës në raport me konkurrencën

Strategjia e marketingut

pozita e synuar në treg, pozicionimi në lidhje me çmimet, strategjia e distribuimit, plani i aktiviteteve normative dhe shpenzimet e promovimit

Zinxhiri i furnizimit lëndët e para të nevojshme dhe furnitorët, kërkesat teknike për kryerjen e punëve, procesi i prodhimit, shpenzimet e prodhimit, lokacioni dhe teknologjia

Analiza financiare burimet e financimit, mjetet e nevojshme të përhershme dhe të shiros, projektimi i të hyrave dhe të dalave, projektimi i raporteve financiare dhe vlerësimi i efektivitetit të projektit Zbatimi dhe realizimi i idesë së ndërmarrësit fillon pasi të definohen sferat që përndryshe janë bazë e planit afarist.

4. PROCESI I NDËRMARRËSISË

Që të mund të realizohet një ide është e nevojshme, para së gjithash, të definohen qëllimet që dëshirojmë t’i arrijmë. Pastaj, është e nevojshme të definohet strategjia, përkatësisht mënyra sipas së cilës do t’i realizojmë qëllimet e përcaktuara dhe vetëm pas kësaj do t’i qasemi zbatimit të kësaj strategjie. Njëherazi kjo është përmbajtja e procesit të ndërmarrësisë

(25)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Definimi i qëllimeve

Definimi i qëllimeve nënkupton caktimin e gjendjes së ardhshme të subjektit ekonomik. Kjo është pika e fundit drejt të së cilës janë orientuar aktivitetet, e ato janë rezultatet përfundimtare. Kjo do të thotë se ndërmarrësi ka qëllimin e vet të cilin e synon.11Ndërmarrja gjithherë ka më shumë qëllime, ndërkaq me rastin e

definimit të tyre duhet pasur parasysh që të gjitha këto qëllime të jenë reciprokisht të harmonizuara. Qëllimet definohen për sferën fitimprurëse, pozitës në treg, burimet financiare dhe materiale, novacionet, potencialet njerëzore etj.

Qëllimet e definuara duhet të jetë të shprehura me shkrim, duhen të jenë të arritshme, përkatësisht të realizueshme, të shprehura në aspektin sasior dhe të kufizuara në aspektin kohor, përkatësisht duhet ta kemi planin kohor deri kur duhet të realizohet qëllimi.

Përcaktimi i strategjisë

Pasi të kemi përcaktuar se çka dëshirojmë të realizojmë, është e nevojshme që të definojnë edhe mënyrën e realizimit të këtij qëllimi, përkatësisht duhet ta përcaktojmë strategjinë. Strategjia e definon mënyrën e realizimit të qëllimeve të ndërmarrësit, përkatësisht tërësinë e synimeve për menaxhmentin nëpërmjet të cilave do të realizohen qëllimet e parashtruara.12 Mund të thuhet se qëllimet

japin përgjigjen në pyetjen ÇKA dëshirojmë të arrijmë, kurse strategjia në pyetjen SI mendojmë që këtë ta realizojmë. Ajo duhet t’i definojë udhëzimet e sakta lidhur me ndërmarrjen, dhe duhet të jetë e kuptueshme për të punësuarit në ndërmarrje. Strategjia duhet të jetë e lidhur ngushtë me aktivitetin afarist të ndërmarrjes.13

Realizimi i strategjisë

Në këtë fazë ndërmarrësi duhet t’i testojë mundësitë e veta dhe t’i krahasojë ato me hapat e nevojshëm për realizimin e projektit. Në këtë fazë ndërmarrësi do të duhej të verifikonte:14

A ka burime dhe mjete të mira? Sa është e fortë ndërmarrja?

Çfarë janë mundësitë dhe afinitetet e saj?

11 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe

122.

12 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe

122.

13 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 21. 14 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 22..

(26)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

2

(27)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

T E M A T:

KUPTIMI DHE RËNDËSIA E NDËRMARRËSISË PIKËNISJET THEMELORE TË NDËRMARRËSISË NDËRMARRËSIA DHE MENAXHMENTI

FORMAT E NDËRMARRËSISË PRAKTIKA E NDËRMARRËSISË

(28)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

1. KUPTIMI DHE RËNDËSIA E NDËRMARRËSISË

Sikur edhe shumica e kuptimeve, edhe përkufizimi dhe kuptimi i ndërmarrësisë kanë pësuar ndryshime gjatë kohës.

Mund të thuhet se të menduarit tonë mbi ndërmarrësinë bazohet në teorinë e Adam Smithit, çmimet dhe tatimet; roli i kapitalit, i punës, i diturisë dhe i rentës tokësore; kuptimi i tregtisë së jashtme; inflacioni dhe papunësia; monopolet dhe dështimet e tjera në treg; sovraniteti i konsumatorëve; ideja për ekonominë si sistem vetërregullues: të gjitha janë këtu. Të gjitha këto ai që moti i ka shkoqitur në mënyrën më të qartë.1 Gjatë kësaj periudhe në shekullin e 18-të, theksi është

vënë në shpenzimet e punës dhe të prodhimit, në çmimin e prodhimit dhe në ofertën e tyre.

Në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të, në skenën ekonomike paraqitet lëvizja e quajtur “margjinalizmi”. Në këtë periudhë gjithnjë e më pak mendohet për shpenzimet e prodhimit, e gjithnjë e më shumë për “vlerën” e mallit, përkatësisht për dobinë nga ndonjë prodhim ose shërbim si kategori subjektive. Me fjalë të tjera, mendohet për kërkesën dhe konsumatorët. Kjo është periudha e novacioneve të shumta prodhuese, menaxheriale dhe organizative, por edhe periudha në të cilën rritet ndërlikueshmëria e punës. Me qëllim të aftësimit të të rinjve për të marrë përsipër punët familjare, përkatësisht për punësim, fillon hapja e shkollave afariste në të cilat theksi vihet në dituritë praktike.

Në fillim të shekullit të 20-të ekonominë botërore e godet kriza e madhe ekonomike e cila përfundoi kah fundi i Luftës së Dytë Botërore. Manifesti Teoria e përgjithshme e punësimit, kamata dhe paraja, i autorit J. M. Keynes, e shënon këtë periudhë, e cila shpeshherë quhet edhe periudha e revolucionit kejnesian. Në këtë kohë shteti merr pjesë në qeverisjen e ekonomisë dhe merr përsipër përgjegjësinë për gjendjen e saj. Menaxherët fillojnë të punësohen në organet shtetërore kështu që fillon të vjen në shprehje rëndësia e administrimit të punëve dhe të organizatave të tjera. Mund të thuhet se vitet e 60-ta të shekullit të 20-të qenë vite të dinamikës.

Mirëpo, në vitet e 70-ta disa veprime të qeverisë amerikane dhe lufta në Vietnam e ndërprenë këtë proces dinamik dhe filloi një periudhë e re: periudha e blerjes dhe e marrjes. Të mëdhenjtë blejnë kurse marrin më pak. Me bashkimin e tyre krijohen kompani të mëdha nacionale. Në skenën ekonomike shfaqet planifikimi strategjik dhe shikimi nga e ardhmja. Për një përshtatje më të lehtë dhe me kohë kundrejt ndryshimeve të pritura zhvillohen mënyra të reja të menaxhimit: menaxhimi i qëllimeve, planifikimi i skenarëve etj.

Në fund të viteve të 70-ta ishin pjekur kushtet për braktisjen e hierarkisë dhe të planifikimit. Ekonomia me një rritje të re i kthehet tregut dhe demokracisë 152.

Afarizmi financiar dhe lidhjet shkak-pasojë të investimeve dhe rezultateve të

1 Colins, E.G.C., Devanna, M.A., Izazovi menadžmenta u XXI stoljeću, Mate, Zagreb, 2002, faqe 4. 2 Colins, E.G.C., Devanna, M.A., Izazovi Menadžmenta u XXI stoljeću, Mate, Zagreb, 2002, faqe 12.

(29)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory ndryshme bëheshin gjithnjë e më të rëndësishme. Njëkohësisht merr hov zhvillimi i elektronikës që hap mundësi të reja. Suksesi i Microsoftit dhe i kompanive të ngjashme e vë sërish në plan të parë njeriun e rëndomtë dhe ndërmarrësinë. Ky trend ka vazhduar deri më sot, edhe pse jo në përmasa të njëjta, mirëpo, ndërmarrësia edhe më tutje mbetet forca që i vë në lëvizje ekonomitë e zhvilluara.

Edhe pse kuptimi i ndërmarrësisë është mjaftë i gjerë, do të përpiqemi ta përkufizojmë si vijon:

Ndërmarrësia është një proces dinamik i ndryshimit të vazhdueshëm të strukturës ekonomike dhe të efektivitetit të saj, në të cilën individët marrin përsipër rrezikun për rezultatet e afarizmit.3

2. KARAKTERISTIKAT E ZHVILLIMIT TË NDËRMARRËSISË NË

BOTË DHE NË RK

SHTETET E BASHKUARA TË AMERIKËS

Rregullimi ligjor dhe organizimi i ndërmarrjeve të vogla në Shtetet e Bashkuara të Amerikës fillon në vitin 1953, pas nxjerrjes së Ligjit për ndërmarrjet e vogla (Small Bussiness Act).

Me ligj është definuar se subjekt i vogël ekonomik është ai që në pikëpamje të pronësisë është i pavarur dhe që vepron në mënyrë të pavarur dhe nuk dominon në fushën e veprimtarisë së vet. 164 Standardet sipas të cilave caktohet madhësia

e subjektit ekonomik i cakton Drejtoria për Subjektet e Vogla Ekonomike (Small Business Administration – SBA). Këto standarde përcaktohen në bazë të karakteristikave ekonomike që përfshijnë strukturën e industrisë, përfshirë shkallën e konkurrencës, madhësinë mesatare të firmës, shpenzimet fillestare dhe pengesat për hyrje në degë, si dhe distribuimin e firmave sipas madhësisë. Po ashtu, shqyrtohen edhe ndryshimet teknologjike, konkurrenca e industrive të tjera, trendët e rritjes, aktivitetet historike në industri, faktorët unikë që shfaqen në industri, e që i dallojnë firmat e vogla nga firmat e tjera ...5 Në pajtim me këtë,

subjektet ekonomike janë përkufizuar si vijon:

Veprimtaria Kufiri i epërm i ndërmarrjeve të vogla

Industria 250 ose më pak të punësuar (nëse numri i të punësuarve është ndërmjet 250 e 1500 si numër standard për një degë të industrisë). Tregtia me

shumicë

me shitje vjetore prej 9,5 milionë USD deri 22 milionë USD, varësisht nga lloji i tregtisë me shumicë

Tregtia me shitje vjetore prej 2 milionë USD deri 7,5 milionë USD, varësisht nga lloji i tregtisë

3 Vajić, I., Menadžment i poduzetništvo, Centar za poduzetništvo, Mladost, 2002, faqe 80.

4 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe 14. 5http://www.sba.gov/library/cfrs-13cfr 121.html.

(30)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Shërbimet me shitje vjetore prej 1,5 milionë USD deri 10 milionë USD, varësisht

nga lloji i shërbimit

Ndërmarrjet e vogla, varësisht nga dega industriale ose shërbyese, mund të definohen në raportin prej 100 deri 500 punëtorë, gjë që varet nga numri mesatar i të punësuarve. Mirëpo, në praktikë është i rëndomtë ky përkufizim:

Subjektet ekonomike Numri i të punësuarve

Fare të vogla Më pak se 20

Të vogla Prej 20 deri 29

Të mesme Prej 100 deri 499

Të mëdha Mbi 500

Krahas këtyre përkufizimeve sasiore, përkatësisht numerike, ndërmarrjet e vogla përkufizohen edhe sipas elementeve cilësore. Për subjektet e vogla në vështrim të këtyre përkufizimeve është specifike sa vijon:

menaxhmenti është i pavarur, kurse menaxherët sipas rregullit, njëkohësisht janë edhe pronarë,

kapitalin, përkatësisht pronësinë e posedojnë individët ose disa prej tyre, sfera e operacioneve afariste është me karakter lokal, edhe pse kjo patjetër

nuk nënkupton orientimin në treg,

Ndërmarrësi është subjekt i vogël në raport me konkurrentët e mëdhenj të degëve të caktuara prodhuese ose shërbyese. 6

BRITANIA E MADHE

Ndërmarrësia në Britani të madhe është ndër më të zhvilluarat në Evropë, kryesisht ngase ky vend me kohë e ka vërejtur rëndësinë e ndërmarrjeve të vogla. Për këtë qëllim qeveria britanike ka formuar Komitetin për Mbështetjen e Subjekteve të Vogla Ekonomike (The Committee of Inguairy on Small Firms). Sipas raportit të Bolltonit të vitit 1971, që ishte rezultat i analizës së rëndësisë së subjekteve të vogla ekonomike, tre janë karakteristikat themelore të ndërmarrjeve të vogla:

ato i drejtojnë pronarët me metodat e veta,

kanë një pjesëmarrje përpjesëtimisht të vogël në treg në krahasim me partnerët themelorë ekonomikë,

janë një tërësi e pavarur ngase nuk i takojnë ndonjë kompanie të madhe, ndërkaq pronësia është përpjesëtimisht e liruar nga kontrolli i jashtëm me rastin e marrjes së vendimeve kryesore7

Numri i të punësuarve është definuar varësisht nga sfera e veprimtarisë, kështu që si kufi i epërm për industrinë është caktuar numri prej 200 punëtorësh, kurse për ndërtimtarinë prej 25 punëtorësh.

Për shkak të kritikave të shumta që i janë bërë këtij përkufizimi, në vitin 1985 u miratua Ligji për ndërmarrjet (Companies Act) i cili e thjeshtësoi dhe e saktësoi

6 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe 15. 7 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe 16.

(31)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory përkufizimin e Bolltonit. Ndërmarrësi duhet t’i plotësojë dy nga tre kriteret e mundshëm që të mund të radhitet ndër subjektet e vogla dhe të mesme ekonomike. Këto janë kriteret:

Kriteret Subjektet ekonomike

Të vogla Të mesme

Qarkullimi nga shitja (milionë funta) Bilanci (milionë funta) Numri i të punësuarve 2,8 1,4 50 11,2 5,6 250 BASHKËSIA EVROPIANE

Komisioni Evropian, po ashtu, i cakton kriteret për përkufizimin e subjekteve të vogla dhe të mëdha ekonomike. Ato sot përkufizohen në këtë mënyrë:

Madhësia Numri i të punësuarve

Subjektet mikroekonomike nga 0 deri 9 të punësuar

Subjektet e vogla ekonomike nga 10 deri 49 të punësuar

Subjektet e mesme ekonomike nga 50 deri 249 të punësuar

KROACIA

Zhvillimi i ekonomisë së vogël në Kroaci filloi me kalimin në ekonominë e tregut, ndërkaq është formalizuar me miratimin e Ligjit për nxitjen e zhvillimit të ekonomisë së vogël më 18 mars 2002. Në nenin 2 të këtij ligji është përcaktuar se ekonominë e vogël e përbëjnë subjektet që:

punësojnë brenda vitit mesatarisht më pak se 250 punëtorë, janë të pavarur në afarizmin e vet,

realizojnë një qarkullim total vjetor prej 60.000.000,00 kuna, ose kanë një bilanc, nëse janë të detyruar të paguajnë tatimin mbi fitimin, përkatësisht kanë pasuri afatgjate, nëse janë të detyruar të paguajnë tatimin mbi të ardhurat, në vlerë deri 30 000 000,00 kuna.

Pavarësia nënkupton se personat e tjerë fizikë ose juridikë, veç e veç ose së bashku, nuk janë pronarë të më shumë se 25% të kapitalit në pronësi ose në të drejtën e vendimmarrjes në një subjekt të ekonomisë së vogël.

Sipas po këtij ligji MIKRO SUBJEKTE janë personat fizikë dhe juridikë nga

neni 2 i përmendur më sipër, që për çdo vjet punësojnë mesatarisht më pak se 10 punëtorë. SUBJEKTE TË VOGLA janë personat fizikë dhe juridikë nga neni 2, që për çdo vjet punësojnë mesatarisht më pakë se 50 punëtorë dhe realizojnë një qarkullim total vjetor prej 16.000.000,00 kuna ose kanë një bilanc, nëse janë të detyruar të paguajnë tatimin mbi fitimin, përkatësisht që kanë pasurinë afatgjate, nëse janë të detyruar të paguajnë tatimin mbi të ardhurat, në vlerë prej 8 000 000,00 kn.

(32)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Vendi dhe rëndësia e ndërmarrjeve të vogla në ekonominë e Republikës së Kroacisë

Ndërmarrjet e vogla po bëhen gjithnjë e më e rëndësishme edhe në Kroaci, edhe pse ky fakt nuk mbështetet në informatat përkatëse që i posedojnë organet zyrtare, e të cilat do të duhej t’i dispononin. Në vitin 2002 kanë qenë të regjistruara 55.587 subjekte të vogla ekonomike me gjithsej 717.810 të punësuar.

8 Sipas raportit mbi afarizmin e ekonomisë së vogël për periudhën I-VI 2003, të

cilin sektori i ekonomisë së vogël e ka publikuar në faqet e Odës Ekonomike të Kroacisë, në gjysmën e parë të vitit 2003 janë regjistruar 58.843 subjekte të vogla ekonomike, që paraqet një rritje prej rreth 5% në krahasim me të dhënat nga viti 2002. Numri total i të punësuarve, po ashtu, është shtuar në 769.259 të punësuar në sektorin e ekonomisë së vogël, gjë që në krahasim me të dhënat paraprake të vitit 2002 paraqet një rritje prej rreth 7%, që është një trend tejet pozitiv.

Numri më i madh i ndërmarrësve merret me tregti – madje 41,7%, me pasuri të paluajtshme, huazime dhe shërbime afariste 17,2%, ndërkaq me industri përpunuese merren 14,7% të ndërmarrësve.

Qeveria e Republikës së Kroacisë miratoi në vitin 2001 Programin për zhvillimin e ekonomisë së vogël për periudhën 2001-2004. Me këtë program janë përcaktuar një sërë masash nxitëse që kishin për qëllim vazhdimin e trendit të rritjes së numrit të subjekteve ekonomike, rritjen e numrit të të punësuarve në ekonominë e vogël dhe rritjen e konkurrencës nëpërmjet një afarizmi më efikas.

3. PIKËNISJET THEMELORE TË NDËRMARRËSISË

Është e padyshimtë dhe e pamohueshme rëndësia e ndërmarrjeve të vogla në sistemin ekonomik të çdo vendi. Mirëpo, se cilat janë pikënisjet themelore të ndërmarrjeve të vogla dhe çka i dallon ato nga ndërmarrjet e mesme dhe të mëdha sipas mendimit të M. Shkrtiq 9:

ndërmarrjet e vegla pasurojnë llojllojshmërinë e ofertës dhe të kërkesës, ndërmarrjet e vegla kryesisht plotësojnë kërkesën për të mira dhe shërbime

që ndërmarrjet e mëdha vështirë i përmbushin, ose kjo për to paraqet ngarkesë të madhe duke pasur parasysh veprimtarinë e tyre themelore, një numër i madh i ndërmarrësve e bazon veprimtarinë e vet në teknologji të

ulët dhe të vjetruar, por gjithashtu një numër gjithnjë e më i madh i tyre mbështetet në teknologji të lartë,

ndërmarrjet e vogla e mundësojnë më lehtë aplikimin e zgjidhjeve të reja teknologjike,

struktura e ndërmarrjeve të vogla është shumë më e thjeshtë,

për një afarizëm të suksesshëm të ndërmarrjeve sot janë të rëndësishëm kreativiteti dhe novatorizmi dhe pikërisht këto janë karakteristika të ndërmarrjeve të vogla që i ndihmojnë për një afarizëm më të mirë,

8 Informata lidhur me afarizmin e ndërmarrësve të RK, 2003, HGK, Zagreb faqe. 2-4. 9 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 102-103..

(33)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory për themelimin e një ndërmarrjeje të vogël nuk duhen shumë para, kështu që

është më i vogël edhe rreziku sa i përket themelimit dhe i veprimtarisë së saj të mëtejme.

4. NDËRMARRËSIA DHE MENAXHMENTI

Me nxitjen e ndërmarrësisë, me themelimin e subjekteve të vogla dhe të mesme ekonomike, si dhe me aplikimin e diturive bashkëkohore menaxheriale, krijohen parakushtet për zhvillimin e ekonomisë. Në të vërtetë, menaxhmentin si disiplinë shkencore dhe praktike afariste duhet ta shfrytëzojnë në të menduarit, punën dhe sjelljen e vettë gjithë ata që marrin pjesë në zhvillimin ekonomik. Pikërisht mbi bazën e kësaj mënyre të të menduarit po hapet një numër gjithnjë e më i madh i shkollave afariste që kanë për qëllim arsimimin e ndërmarrësve për disiplinat e caktuara të menaxhimit. Nëse kësaj i shtojmë edhe konstatimin se menaxhmenti është një proces në shërbim të më shumë personave për koordinimin e aktiviteteve të të tjerëve me qëllim të arritjes së rezultateve sa më të mira, me këtë do ta konfirmojmë pohimin e theksuar më sipër.

Detyrë kryesore e menaxherit është që të sigurojë sasi të mjaftueshme të prodhimeve dhe shërbimeve, dhe këtë ta bëjë në mënyrë sa më efikase. Pa marrë parasysh se a bëhet fjalë për një kompani të vogël apo të madhe, për organe shtetërore apo organizata jofitimprurëse, rregullat e menaxhimit janë të njëjta. Me këtë rast menaxherët duhet t’i koordinojnë të gjitha aktivitetet me qëllim të arritjes së rezultateve, por edhe të gjejnë zgjidhjet më të mira për ndryshimet që ndodhin përreth.

Dallimi ndërmjet kuptimit të ndërmarrësisë dhe kuptimit të menaxhmentit shpeshherë ka qenë objekt debati. Thuhet se ndërmarrësia është e lidhur ekskluzivisht me pronësinë, dhe këtë vetëm në subjektet e vogla dhe të mesme ekonomike. Këto pohime janë të pasakta. Ndërmarrësia nuk mund të ndahet nga menaxhmenti, e as që është e lidhur vetëm me një subjekt të vogël ekonomik.

5. FORMAT E NDËRMARRËSISË

Sipas mendimit të N. Kuvaçiqit ndërmarrësia, për nga aspekti i formës së pronësisë, mund të jetë individuale dhe kolektive (korporative), e duke pasur parasysh shkallën e pavarësisë (autonomisë) së saj, kemi ndërmarrësinë eksterne dhe interne10

Ndërmarrësia individuale presupozon se funksionet e pronësisë, të ndërmarrësisë dhe të menaxhimit përqendrohen në një person. Më së shpeshti bëhet fjalë për fazën fillestare të zbatimit të idesë, kur ndërmarrësi vetë i kryen të gjitha punët e nevojshme për funksionimin e organizatës punuese.

Ndërmarrësia kolektive (korporative)

paraqitet në çastin kur pronari - ndërmarrësi ua beson disa funksione, më së shpeshti funksionet udhëheqëse, profesionistëve, përkatësisht menaxherëve.

(34)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory

Mirëpo, ndërmarrësia kolektive është, po ashtu, e pranishme kur veprimi realizohet edhe si integrim i aktiviteteve të më shumë personave.11

Ndërmarrësia eksterne (e jashtme)

nënkupton faktin se ndërmarrësi është pjesë e tregut të caktuar, nga i cili thith resurset, dhe pas një procesi të caktuar të punës sërish i plason në treg në formë të prodhimeve ose shërbimeve.

Ndërmarrësia interne (brendshme)

është e lidhur me krijimin e subjekteve të reja ekonomike ose të sistemeve të ndryshme afariste me një pavarësi më të vogël ose më të madhe. Mund të nënkuptojë edhe proceset e punës brendapërbrenda subjektit ekzistues ekonomik.

6. PRAKTIKA E NDËRMARRËSISË

Me rastin e përkufizimit të dallimit ndërmjet kompanisë së orientuar për ndërmarrësi dhe të asaj që nuk është e orientuar për këtë aktivitet, mund të tërheqim një paralele ndërmjet pronarit dhe ndërmarrësit. Kompania e orientuar për ndërmarrësi është novatore dhe vazhdimisht kërkon mënyra të reja për ushtrimin e procesit afarist me qëllim të përparimit të tij, pa marrë parasysh se a bëhet fjalë për ndërmarrësin ekzistues, ndërmarrësin e ri ose franshizën. Njëkohësisht, këto tri mundësi janë format e fillimit të një aktiviteti afarist.

Subjekti ekonomik i ri i formuar

Kjo është forma më e shpeshtë e fillimit të punës vetjake, andaj edhe rreziqet këtu janë më të mëdha. Për të realizuar ndërmarrjen tonë është e nevojshme që ta analizojmë dhe evaluojmë hollësisht idenë tonë, dhe punën e re ta fillojmë pasi të jemi siguruar se idenë tonë e pranon tregu. Sipas mendimit të P. Druckerit12

duhet shqyrtuar me kujdes sa vijon:

Orientimi në treg asortimenti prodhues dhe/ose shërbyes duhet të

harmonizohet me kërkesën, përkatësisht me nevojat dhe mundësitë e konsumatorëve

Prognoza financiare duhet të planifikohet me kujdes rrjedha monetare, e në rend të parë rrjedha e parave

Krijimi i ekipeve udhëheqëse

krijimi i ekipeve të ekspertëve, menaxherëve në momentin kur për këtë paraqitet nevoja, gjë që zakonisht nuk mund të bëhet në fillim të veprimtarisë

Roli i ndërmarrësit (themeluesit)

vetë ndërmarrësi si themelues dhe iniciues i punës duhet të caktojë rolin e vet në afarizmin momental dhe në atë të ardhshëm; ky rol duhet të harmonizohet me aftësitë, shkathtësitë dhe përparësitë e tij

Blerja e ndërmarrjes (firmës) ekzistuese

11 Deželin, J., Vujić, V., 1995., Vlasništvo, poduzetništvo i menadžment, Alineja, Zagreb, faqe 105. 12 Drukcer, P., Inovacije i poduzetništvo, Globus, Zagreb, 1992, faqe 175-191

(35)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory Këtu bëhet fjalë për një tjetër mundësi të fillimit të punës vetjake. Subjekti ekzistues ekonomik zakonisht është me më pak rreziqe – nëse është fjala për një ndërmarrje ekzistuese të suksesshme që është dëshmuar e aftë të tërheqë blerës ose e cila ka krijuar konsumatorë të rregullt, shanset për vazhdim të suksesshëm të veprimtarisë janë shumë më të mëdha, ndërkaq krahas të dhënave për sukseset e mëhershme ekzistojnë edhe të dhëna për dështimet e caktuara, në mënyrë që gabimet të mos përsëriten.13

Sipas Strauss-it 14 blerja e firmës ekzistuese ka disa përparësi:

nuk fillon nga zeroja, ngase puna tanimë ekziston,

nuk është e nevojshme të krijohet goodwill – reputacioni i firmës, është më e shpejtë se sa të themelohet një veprimtari e re,

zvogëlohet rreziku, gjë që është benefiti kryesor i blerjes së firmës ekzistuese. Në këtë procedurë mund të jetë problematike çështja e përcaktimit të vlerës së firmës, por edhe trashëgimi i disa gabimeve të fshehura nga e kaluara, e nganjëherë edhe trashëgimi i potencialit njerëzor jocilësor.

Franshiza

Fjala franshizë vjen nga gjuha frenge franchir, që do të thotë “të lirohet”. Franshiza tipike është thjeshtë një kontratë ndërmjet shitësit dhe blerësit – kontratë që blerësit (frashizantit) i lejon ta shes prodhimin ose shërbimin e shitësit (frashizorit).

Franshiza ka anët e veta të mira dhe të këqija. Sipas Strauss-it15 anët e mira të

saj janë:

blihet një sistem i verifikuar, e kjo teoretikisht zvogëlon rrezikun e mossuksesit,

franshizori me anën e ekspertizës jep ndihmë në sfera të ndryshme të veprimtarisë,

mund të asistojë në aktivitetet promovuese dhe të ketë dobi nga fushatat e mundshme nacionale dhe internacionale.

Autori i përmendur thekson këto anë të këqija të franshizës16:

blerja e franshizës mund të kushtojë shumë, ngase përfshin emrin, logotipin, goodwill, ekspertizëm, sistemin dhe trajnimin e franshizorit,

është e kufizuar pavarësia në zhvillimin e veprimtarisë,

ndërmarrësi gjendet në pozitë të pabarabartë me frashizorin, ngase çdo punë që e kontrakton e forcon frazhizorin dhe reputacionin e tij.

Frashizanti merr, me shpërblim, edhe ndihmën profesionale në këto forma: strategjia e marketingut,

13 Škrtić, M., Osnove poduzetništva, Mikrorad, Zagreb, 2002, faqe 60.

14 Strauss, S.D., The smal business bible, John Wiley&Sons Incc., New Jersey, 2005, faqe 23. 15 Strauss, S.D., The smal business bible, John Wiley&Sons Incc., New Jersey, 2005, faqe 297-299. 16 Strauss, S.D., The smal business bible, John Wiley&Sons Incc., New Jersey, 2005, faqe 299.

(36)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory aftësimi fillestar i të punësuarve dhe i administratës,

rregullimi i lokalit afarist dhe sigurimi i pajimeve, politika afariste dhe procesi i standardizuar, furnizimi i centralizuar me qëllim të kursimit, këshillimet e vazhdueshme,

zgjedhja e lokacionit dhe këshillat, negociatat për qiranë dhe

financimi.

Franshiza ka rëndësi të madhe për ekonominë tonë dhe shumë shpejt do të mund të bëhej forma mbizotëruese e shitjes me pakicë. Franshiza u ofron ndërmarrësve rrugën më të shkurtër për arritjen e suksesit. Ata në këtë mënyrë e marrin ndërmarrjen e gatshme, pa kaluar nëpër fazën e zhvillimit të ngadalshëm. Franshizorit i mundëson zgjerimin e afarizmit të financuar nga investimet e të tjerëve. Megjithatë, rritja e hovshme e afarizmit mbi bazën e franshizës i ka tërhequr edhe ata që kanë për qëllim keqpërdorimin e sistemit. Ata zakonisht premtojnë pasurimin e shpejtë me një investim dhe punë të vogël fillestare. Së këndejmi, nëse përcaktohen për franshizën, ndërmarrësit duhet ta analizojnë me kujdes përmbajtjen e saj, natyrisht me ndihmën e ekspertëve në sfera juridike.

7. SPECIFIKAT E NDËRMARRJEVE TË VOGLA

Derisa më herët kemi theksuar se ndërmarrësia mund të paraqitet edhe në subjektet e mëdha afariste ekzistuese, ndërmarrjet e vogla janë të pranishme ekskluzivisht në subjektet e vogla afariste dhe, në pajtim me këtë, ekzistojnë disa specifika.

Nocioni i ndërmarrjeve të vogla

Rëndësia e ndërmarrjeve të vogla është e njohur në të gjitha vendet e zhvilluara të botës. Padyshim se ekonomia e këtyre tregjeve bazohet në veprimtarinë e ndërmarrjeve të vogla të cilat, në numrin e gjithmbarshëm të ndërmarrjeve, marrin pjesë me mbi 95% dhe punësojnë një numër të madh njerëzish, ndërkaq është tejet e rëndësishme edhe pjesëmarrja e tyre në prodhimin e gjithmbarshëm shoqëror.

Sipas M. Shkrtiq 17 kriteret sipas të cilave ndërmarrjet e vogla dhe të mesme

mund të klasifikohen dhe veçohen nga kompanitë e mëdha janë si vijon: Kriteret sasiore

(kuantitative)

tek të cilat, në të shumtën e rasteve, ashtu siç është analizuar edhe në kapitullin 2 – Parakushtet e zhvillimit të ndërmarrësisë, dallojmë këto kritere:

• përmbledhja e bilancit pas zbritjes së humbjeve, • të hyrat vjetore nga shitja,

• mesatarja vjetore e të punësuarve.

Kriteret e themelimit të ndërmarrjeve vogla dhe të mesme dallohen sipas faktorëve që kanë ndikuar në themelimin e tyre. I veçojmë ndërmarrjet themelimi i të cilave është nxitur nga faktorët e ofertës (janë

(37)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory pasojë e dështimit të ekonomisë së një vendi dhe shfaqen në kohën e recesionit) dhe ato themelimi i të cilave është nxitur nga faktorët e kërkesës (punësimi rritet për shkak të mundësive të reja afariste).

Kriteret cilësore (kualitative)

Sipas disa autorëve këto kritere janë si vijon:

• prona private; pronari ka pjesëmarrje të rëndësishme në menaxhimin e veprimtarisë,

• drejtoria (administrata) përfshin një person ose një numër të ngushtë personash,

• marrëdhënia e drejtpërdrejtë personale ndërmjet drejtorisë dhe të punësuarve,

• ndërmarrjet e vogla dhe të mesme nuk financohen nëpërmjet tregut të kapitalit,

• është e rëndësishme baza ekzistenciale – nganjëherë edhe e vetmja për pronarin.

Përparësitë dhe të metat e ndërmarrjeve të vogla

Inicimi i punës vetjake i sjellë ndërmarrësit shumë përparësi, por njëkohësisht edhe mangësi. Sipas Gj. Horvat dhe M. Kovaçiq18 këto përparësi dhe të meta janë si

vijon:

Përparësitë

Njëra prej përparësive është PAVARËSIA e iniciuesit të punës, i cili e ka mundësinë e zgjedhjes së pavarur. Ndërmarrësi është shef i vetvetes, vetë i merr vendimet, i zgjedhë bashkëpunëtorët dhe e cakton punën dhe orarin e vet të punës. Krahas kësaj, ndërmarrësit e vegjël do të fitojnë më shumë se sa po që se do të ishin të punësuar në ndonjë subjekt të madh ekonomik, kështu që MUNDËSITË FINANCIARE

janë njëri prej faktorëve që i numërojmë ndër-përparësitë që i sjellë inicimi i punës vetjake. Derisa të punohet pozitivisht, është e garantuar SIGURIA E PUNËS. Ndërmarrësi është njëkohësisht edhe menaxher, andaj vendos vetë se sa dhe kur do

të punojë. Themelimi i veprimtarisë vetjake mundëson edhe PUNËSIMIN E

FAMILJARËVE, përkatësisht punësimin e anëtarëve të familjes së vet. Puna me fëmijët e vet mundëson krijimin e traditës së punës familjare. Pronari ose pronarët e kanë të zhvilluar vetëdijen për mundësinë e realizimit të një suksesi të madh, që për ta është

SFIDË. Atyre u krijon një kënaqësi ndjenja e zhvillimit të pavarur dhe konsiderojnë se ata janë vetë përgjegjës për suksesin ose dështimin, gjë që u krijon kënaqësi të madhe.

Të metat

Njëra prej të metave të inicimit të punës vetjake është FLUKTUIMI I SHITJES. Në të vërtetë, në periudhat e caktuara shitja dhe puna mund të jenë jashtëzakonisht fitimprurëse, për shembull në objektet hoteliere nëpër ujdhesa gjatë verës, ndërkaq më vonë shitja dhe fitimi mund të shënojnë rënie. Kompanitë e mëdha që disponojnë resurse të mëdha organizative i përballojnë më lehtë ndryshimet në

18 Horvat, Đ., Kovačić, M., Menadžment u malom preduzetništvu,Cera – Prom, Zagreb, 2004., faqe

(38)

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Mbrohen me ligj për të drejtat e autorit. Kolegji Universitar Victory shitje. Ndërmarrësi duhet saktësisht të planifikojë rrjedhën e parasë për periudha më të gjata, në mënyrë që t’u bëjë ballë këtyre oscilimeve.

KONKURRENCA është vështirësia e dytë me të cilën përballet ndërmarrësi. Në fillim

puna mund të shkojë shumë mirë, por pas disa vitesh mund të shfaqet konkurrenca e pakapërcyeshme. Ndryshimet në treg dhe ndryshimet sa u përket nevojave konsumuese mund ta sjellin ndërmarrësin në pozitë të pavolitshme po që se nuk u përshtatet këtyre ndryshimeve. Njëkohësisht, këto ndryshime në treg mund ta detyrojnë që të luftojë për ekzistencë me konkurrentët shumë më të fortë. Në afarizmin e vet ndërmarrësi vendos për segmentet e ndryshme të veprimtarisë dhe ballafaqohet me një vendimmarrje të vështirë.

PËRGJEGJËSIA E SHTUAR mund ta ngarkojë dukshëm ndërmarrësin, andaj është e

dëshirueshme që në kohën e rritjes, punët e caktuara t’u besohen ndërmarrësve të specializuar nga sfera e financave ose e marketingut.

HUMBJET FINANCIARE jo vetëm që mund të ndikojnë në humbjen e besimit ndaj ndërmarrësit dhe në shkapërderdhjen e partnerëve afaristë, por edhe në bankrotim. Rrezikun për humbjet financiare e merr plotësisht përsipër ndërmarrësi. Që ndërmarrësi të jetë i suksesshëm është e nevojshme që të arsimohet në sferat e caktuara.

Një prej këtyre sferave janë edhe MARRËDHËNIET E PUNËS. Krijimi i raporteve të

mira në punë, komunikimi i lirë, punësimi dhe emërimi i njerëzve të duhur në vendet e duhura, stimulimi dhe shpërblimi i drejtë janë parakusht i domosdoshëm për një afarizëm të suksesshëm.

Po ashtu, është me rëndësi që të përcillet INFRASTRUKTURA LIGJORE. Për

ndërmarrjet e vogla është tepër e rëndësishme përcjellja e infrastrukturës ligjore që ka të bëjë me subjektet e vogla dhe të mesme ekonomike nga të cilët varen mundësitë e kreditimit dhe rrethanat e tjera të volitshme financiare. Po ashtu, me dispozita ligjore përcaktohen ngarkesat me tatim, marrëdhëniet e punës, koha e punës dhe kushtet e tjera. Këto janë kushtet që mund të kenë ndikim pozitiv apo negativ në afarizmin e ndërmarrjeve të vogla.

E meta më e madhe e inicimit të punës ndoshta është rreziku nga falimentimi. Edhe pse ndryshimet përreth, recesioni ekonomik ose krizat, po ashtu, ndikojnë në mundësinë e bankrotimit, megjithatë, mungesa e përvojës menaxheriale dhe joprofesionaliteti në të shumtën e rasteve janë shkaku kryesor i falimentimit të subjekteve të vogla ekonomike.

Rreziku afarist në ndërmarrjet e vogla

Një asociacion mjaft i shpeshtë për nocionin e ndërmarrësisë është pikërisht rreziku, ngase epilogu i kësaj veprimtarie, në krahasim me format e tjera të afarizmit, është tejet i pasigurt. Suksesi i një ideje varet dhe është i kushtëzuar nga menaxhimi i mirëfilltë i rrezikut.

References

Related documents

Figure 3 (top left) reports the external (TsExt_A) and internal (TsInt 4_A) foil surface temperature profiles, ambient external temperature (OAT), internal air temperature adjacent

The menus on these pages are drawn from seven FOODS OF THE WoRLD volumes (U.S.A., China, Latin America, Germany, British Isles, Spain and Portugal, and Japan) and

Table 4: Daily Capital Charges for Precious Metals Panel A: Gold Model RiskMetrics GARCH GARCH-t GARCH-FHS.. Panel B: Silver Model RiskMetrics GARCH

Does this program need specialized accreditation in order for a graduate to become licensed by the State or to earn a national professional certification, so graduates of this

• Use control volume analysis to determine the forces associated with fluid flow1. • Use control volume analysis to determine the moments caused by

New Buildings Existing Buildings Energy-Efficient Construction of KfW-Efficiency Houses - loans - up to € 50,000 - Repayment Bonus - Home owners Energy-Efficient Refurbishment

If a court finds that the buyer learned of the shrink-wrap terms after after the parties entered into a the parties entered into a contract, the court might conclude that those

It is useful to discuss two references on mechanical networks, which give some hint toward the inerter idea, in order to high- light the new contribution here. 234] which describes