NIRANTAR SHIKSHANASATHI GRAMIN BACHATGATATIL MAHILANCHA SAMAJIK ARTHIK KAUTUMBIK PARSHBHUMICHYA ADHARE PRASHIKSHANGARJANCHA SHODH

(1)

SRJIS/BIMONTHLY/SMITA KHOPADE (632-642)

JUNE-JULY-2014, Vol. -I, ISSUE-IV www.srjis.com Page 632

inarMtr iSaxaNaasaazI ga`amaINa bacatgaTatIla maihlaaMcaa saamaaijak ¸Aaiqa-k,¸ kaOTMuibak paSva-BaUmaIcyaa AaQaaro p`iSaxaNa garjaaMcaa SaaoQa

Khopade Smita Jayendra, M.A, M.Ed, M.Phil

svaatM

~

yapUva-kaLat s~I iSaxaNaacaa dr ha pu$YaaMcyaa maanaanao A%yaMt kmaI haota. svaatM

~

yaao%tr kaLat

maihlaaMnaa iSaxaNaasaazI idlao gaolaolao p`aQaanya

¸

saMivaQaanaIk AaQaar va %yaacao saMrxaNa krNaaro kayado¸

%yaacap`maaNao SaasanaakDUna %yaadRYTInao kolao jaaNaaro p`ya%na AaiNa rabavalao gaolaolao ivaivaQa ]pËma

¸

yaaojanaa

yaaMcyaa p`BaavaamauLo s~IiSaxaNaamaQyao frk pDlaa gaolaa.samaajaacyaa Jaalaolyaa p`gatImauLo s~I svaatM

~

ya maanya

kolao gaolao.BaartatIla s~I iSaxaNaacyaa p`maaNaat sakara%mak frk pDlaolaa Asalaa trI saMyau@t raYT/

saMGaacyaa dRYTInao Aaplaa doSa SaOxaiNak xao~avdaro s~IyaaMcao du:K kmaI krNyaat hvao tsao kaya- k$

Saklaolaa naahI.

p`stavanaa : s~I iSaxaNa ih ek bahuAayaamaI saMklpnaa Aaho.BaartatIla s~I iSaxaNaacaI AQaaogatI vaa ]dasaInata hyaasaazI kuzlyaahI ekaca maud\dyaalaa jabaabadar maanata yaoNaar naahI.tI Anaok ivaivaQa gaaoYTIMcaa saMimaEa pirNaama Aaho.yaamaQyao saamaaijak¸ saaMsÌitk¸ Aaiqa-k¸ kaOTMuibak¸ SaOxaiNak¸ rajakIya¸

BaaOgaaoilak yaacabaraobar p`SaasakIya gaaoYTIMcaahI samaavaoSa Aaho. maaNaUsa janmaapasaUna maR%yaUpya-%Ma AivartpNao navanavaIna gaaoYTI iSakt Asatao.Aaplyaa maUlaBaUt garjaaMcyaa pUt-tbaraobarca sqaLkalapr%vao inasaga-¸ samaaja¸ vaatavarNa yaaMcyaaSaI saaQamya- raKNao ho maUlat: maanavaacyaa r@tatca Aaho.%yaamauLoca manauYya p`aNaI Aajavar pRqvaItlaavar iTkUna AaplaI p`gatI k$ Saklaa Aaho. vaYaa-nauvaYao- ina%yaËmaanao GaDt Asalaolyaa ivaivaQa xao~atIla p`gatImauLo navanavaIna &anaacaI kvaaDo ]GaDlaI jaat Aaho.ASaa GaDamaaoDIMSaI sausaMvaad saaQat svat:laa Ad\yayaavat &anaacaI p`aPtI k$na GaoNao ¸ ho Aajacyaa jagaatIla p`%yaok vya@tIcao Aa%masaU~ AsaNao garjaocao Aaho.trca tI vya@tIo ¸ tao samaaja va tao doSa ]%ËMatIvaadacyaa inayamaap`maaNao Aaplao Aist%va

Scholarly Research Journal'sis licensed Based on a work atwww.srjis.com 4.194, 2013 SJIIF© SRJIS 2014

(2)

]Mcamaanaonao iTkvaU Saktao.AaQauinak kaLatIla ivaivaQa GaDamaaoDIMmauLo saMpUNa- jaga ivaksaIt¸

ivaksanaSaIla¸Aivakisat ASaa tIna p`karcyaa doSaaMmaQyao ivaKurlao gaolao.AivaksaIt va ivaksanaSaIla doSaaMmaQaIla laaokaMcyaa iSaxaNaacaa inamna str ha %yaaMcyaa daird`yaacao mau#ya karNa Asalyaacao yaunaoskaovdaro maaMDNyaat Aalao. ivaksanaSaIla doSaaMcaa ¸ jaastIt jaast samaaja ha KoDyaat raht Asalyaanao Aaraogya va paoYaNa¸ kuTMubainayaaojana¸ naagarIk%va AaiNa ASaa saMdBaa-tIla ivaivaQa GaTkaMbaabat jaagaRtIcaI Baavanaa Aaplyaa laaokaMmaQyao inamaa-Na krNao yaaMvar Bar Asatao.yaa samaajaacyaa ivakasaasaazI savaaM-gaINa¸ sava-samaavaoSaIt¸

bahuAayaamaI va inarMtr iSaxaNa ha ek ramabaaNa ]paya maanalaa gaolaa.

AavaSyakta AaiNa mah%va

(3)

AaNaNyaasaazI p`ya%na krNao AavaSyak Aaho.yaasaazI saMSaaoQanaacaI garja Aaho. varIla paSva-BaUmaI laxaat Gao}na¸ p`stut saMSaaoQanaat bacatgaTatIla maihlaaMcyaa saamaaijak¸ Aaiqa-k va kaOTMuibak paSva-BaUmaIcyaa AaQaaro p`iSaxaNa garjaaMcaa AByaasa krNyaat Aalaa Aaho.

kayaa-%mak vyaa#yaa

inarMtr iSaxaNa :-ga`amaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa saamaaijak¸ Aaiqa-k¸ kaOTMuibak paSva-BaUmaIWaro p`iSaxaNa garjaa AaoLKUna %yaaMcaI p`gatI haoNyaasaazI idlao jaaNaaro iSaxaNa.

bacatgaT :-ga`amaINa BaagaatIla maihlaaMsaazI svayaMsaovaI saMsqaaMWaro bacatIsaazI caalavaNaaro gaT. saamaaijak paSva-BaUmaI :- Qama- va jaat¸ saamaaijak kayaa-t sahBaaga¸ saamaaijak p`itYza¸ palyaacao iSaxaNa maihlaaMcyaa matacaa ivacaar¸ rajakarNaI vya@tIMcaa hstxaop¸ AMQaEad\Qaa [%yaadI GaTkaMcaa samaavaoSa saamaaijak paSva- BaUmaIt haotao.

Aaiqa-k paSva-BaUmaI :- maihlaaMcao maaisak ]%pnna¸ bacatIcao saaQana¸ kja- dovaaNaGaovaaNa¸ kja-acaI prtfoD¸ vastUcao ]%padna va ivaËI¸ ivaËI krtanaa yaoNaa¹yaa ADcaNaI [%yaadI GaTkaMcaa samaavaoSa Aaiqa-k paSva-BaUmaIt haotao.

kaOTMuibak paSva-BaUmaI :- vaOvaahIk isqatI¸ SaOxaiNak isqatI¸ kuTMubaacaa p`kar¸ rah%yaa Garacaa p`kar va maalakI¸ vyasanaaQaIna vya@tI¸ palyaacao iSaxaNaacao maaQyama¸ GaratIla saaoyaIsauivaQaa [%yaadI GaTkaMcaa samaavaoSa kaOTMuibak paSva-BaUmaIt haotao.

p`stut saMSaaoQanaacaI ]d\idYTo

1. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa saamaaijak paSva-BaUmaIcaa SaaoQa GaoNao. 2. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa Aaiqa-k paSva-BaUmaIcaa SaaoQa GaoNao. 3. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa kaOTMuibak paSva-BaUmaIcaa SaaoQa GaoNao.

4. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa inarMtr iSaxaNaasaazI pìSaxaNa garjaaMcaa SaaoQa GaoNao. 5. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa inarMtr iSaxaNaasaazI pìSaxaNa kaya-Ëma saucaivaNao.

saMSaaoQanaacao p`Sna

(4)

2. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcaI Aaiqa-k paSva-BaUmaI kaya Aaho Æ 3. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa kaOTMuibak pirisqatI kaya Aaho Æ 4. gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMcyaa pìSaxaNa garjaa kaoNa%yaa Aahot Æ

5. ga`amaINa BaagaatIla maihlaaMcyaa inarMtr iSaxaNaasaazI kaoNa%yaa p`karcao p`iSaxaNa rabavata yaotIlaÆ

vyaaPtI va mayaa-da

sadr saMSaaoQana ho ga`amaINa BaagaatIla bacatgaTacyaa maihlaaMsaazI Aaho.%yaamauLo to rajyapatLIvarcyaa ga`amaINa BaagaatIla bacatgaTacyaa maihlaaMsaazIdoKIla ]pyau@t zÉ Sakto.sadr saMSaaoQanaasaazI puNao ijalhyaatIla ekUNa 13 talauko AsaUna %yaapOkI mauLSaI talau@yaacaI inavaD kolaI Aaho.mauLSaI talau@yaat ekUNa gaavao Aahot.ekUNa gaavaaMpOkI Baukuma yaa gaavaacaI inavaD kolaI Aaho.

• Baukuma gaavaat ekUNa 17 bacatgaT Aahot. %yaapOkI 9 bacatgaTaMcaI inavaD kolaI Aaho

sadr saMSaaoQana pd\QatI :

p`stut saMSaaoQanaat ga`amaINa BaagaatIla maihlaa bacatgaTatIla maihlaaMcaI saamaaijak¸ Aaiqa-k kaOTuibaMk paSva-BaUmaI va p`iSaxaNa garjaaMcaI vat-maanaisqatI jaaNaUna GaoNyaasaazI savao-xaNa pd\QatIcaa vaapr kolaa.savao-xaNa pd\QatI inavaDNyaamaagacaI karNao:

1.saMSaaoiQakonao inavaDlaolaI samasyaa vat-maanakaLaSaI inagaDIt Aaho. 2.yaa saMSaaoQanaatUna inaGaNaaro inaYkYa- ho vat-maanakaLalaa laagaU haotat.

3.savao-xaNa Pad\QatIvdaro hatI Gaotlaolyaa inaYkYaa-caI lagaocaca AmMalabajaavaNaI krta yaoto. %yaamauLo saMSaaoiQakonao savao-xaNa pd\QatIcaI inavaD kolaI.

nyaadSa- AaiNa nyaadSa- inavaDIcaI pd\QatI

janasaM#yaa:-

p`stut saMSaaoQanaat ga`amaINa maihlaa bacatgaT hI janasaM#yaa Aaho.

nyaadSa- :

p`stut saMSaaoQanaat puNao ijalhyaatIla mauLSaI talau@yaacyaa Baukuma yaa gaavaacaI

(5)

maaihtI saMklanaacaI saaQanao :

p`stut saMSaaoQanaat maaihtI saMkilat krNyaasaazI puZIla p`karcyaa

saaQanaacaa vaapr krNyaat Aalaa.bacatgaTatIla maihlaaMsaazI p`SnaavalaI bacatgaTatIla maihlaaMsaazI vaaprNyaat Aalaolyaa p`SnaavalaIt daona ivaBaaga kolao Aahot.

Baaga I - vaOyai@tk maaihtI

Baaga I I - bacatgaTivaYayak maaihtI

Baaga I - vaOyai@tk maaihtI: bacatgaTatIla maihlaaMcyaa kaOTuMibak¸ SaOxaiNak paSva-BaUmaIcao maapna krta

yaavao yaasaazI p`Sna ivacaarlao Aahot.yaamaQyao naava¸ jaat¸ SaOxaiNak isqatI¸ vaOvaaihk isqatI¸ kuTMubaacaa p`kar¸ Garacaa p`kar vagaOro saar#yaa p`SnaaMcaI maaihtI Ba$na GaoNyaat AalaI va pyaa-ya do}na Õ ikMvaa ×ASaI KUNa kravayaasa saaMigatlaI tr kahI p`SnaaMnaa svat:cao mat maaMDNyaasa vaava idlaa gaolaa Aaho. ekUNa 22 p`SnaaMcaa %yaat samaavaoSa Aaho.

Baaga I I - bacatgaTivaYayak maaihtI: bacatgaTatIla maihlaaMcaI Aaiqa-k saamaaijak paSva-BaUmaI va p`iSaxaNa

garjaaivaYayak maaihtI jaaNaUna GaoNyaasaazI p`Sna ivacaarlao Aahot.%yaamaQyao bacatgaTivaYayak maaihtI va p`iSaxaNa garjaaMcaa SaaoQa GaoNaa-yaa p`SnaaMcaI maaihtI Ba$na GaoNyaat AalaI va yaaogya pyaa-yaavar Õ ikMvaa ×ASaI KUNa krNyaasa saaMigatlao. ekUNa 24 p`SnaaMcaa %yaat samaavaoSa Aaho.

maaihtIcao saMklana :

bacatgaTatIla maihlaaMcaI p`SnaavalaI tyaar JaalyaanaMtr tI gaavaatIla bacatgaTatIla

p`mauKaMcaI prvaanagaI Gao}na %yaa gaTatIla maihlaaMcaI BaoT Gao}na idvasa va vaoL inaiScat kolaa.zrivalaolyaa idvaSaI jaa}na zrvalaolyaa vaoLat vaOyai@tkir%yaa jaa}na p`SnaavalaI Ba$na GaoNyaat Aalyaa.ekUNa 7 idvasa jaa}na maaihtI saMkilat kolaI.

maaihtIcao ivaSlaoYaNa :

saM#yaaSaas~Iya tM~acaa ]pyaaoga maaihtIcyaa ivaSlaoYaNaat kolaa jaatao.p`stut

saMSaaoQanaat saMSaaoiQakonao jaI maaihtI saMkilat kolaI %yaa saMkilat kolaolyaa maaihtIvaÉna p`SnaavalaIcyaa p`itsaadanausaar SaokDovaarI kaZlaI.

SaaoiQat

o: p`stut saMSaaoQanaat maihlaa bacat gaTatIla maihlaaMcyaa saamaaijak¸ kaOTuMibak¸ Aaiqa-k paSva-BaUmaI va

(6)

saamaijak paSva-BaUmaI :-

ga`amaINa bacatgaTatIla jaastIt jaast maihlaa kovaL bacatgaTacyaaca sadsya

Aahot. bacatgaTatIla 100% maihlaaMnaa saamaaijak xao~at kama krNyaacaI AavaD Aaho¸saamaaijak kayaa-MpOkI jaastIt jaast maihlaaMnaa svacCta AiBayaana¸ vyasanamauktI¸ tMTamau@tI AiBayaana yaasaar#yaa kayaa-t sahBaagaI Asatat. ga`amaINa bacatgaTatIla jaastIt jaast maihlaa yaa Aaplyaalaa yaoNaa-yaa samasyaa ADcaNaI dUr haoNyaasaazI dovaalaa navasa baaolatat.Aaplyaalaa yaoNaa-yaa samasyaa dUr haoNyaasaazI dovaalaa pOsao¸

p`saad¸ vastU dana krtat¸]taro Taktat¸ kaoMbaDa ¸bakro vaahNao yaasaarKo maaga- AvalaMbatat.gaàmaINa bacatgaTatIla jaastIt jaast maihlaa hyaa ]%pnna vaaZIsaazI bacatgaTat sahBaaga Gaotat. jaastIt jaast maihlaa iSaxaNaacaI kmatrta Asalyaanao bacatgaTacyaa kayaa-t sahBaaga Gao} Sakt naahI¸ gaàmaINa Baagaat pu$YaaMp`maaNao maihlaaMcyaa matacaa ivacaar krt naahI maihlaaMcaa jaatIpatIvar kmaI ivaSvaasa Aaho¸gaàmaINa bacatgaTat rajakarNaI vya@tIMcaa hstxaop qaaoDyaafar p`maaNaat AaZLtao¸ gaàmaINa bacatgaTatIla maihlaaMnaa samaajaat Aaplao ivacaar maaMDtanaa kQaI kQaI iBatI dDpNa vaaTto. maihlaaMnaa AiQaka-yaaMSaI saMvaad saaQatanaa ADcaNaI yaotat.

Aaiqa-k paSva-BaUmaI:-

bacatgaTavdaro Gaotlaolyaa kjaa-caa vaapr jaastIt jaast maihlaa dO.kamakajaasaazI

jaast krtanaa idsatat. bacatgaTavdaro saBaasad maihlaaMnaa idlyaa jaaNaa-yaa kjaa-var bacatgaT 2_%vyaaja

Aakarlao jaato.bacatgaTatIla ba¹yaaca maihlaaMnaa kjaa-caI prtfoD krtanaa kQaI kQaI ADcaNaI yaotanaa idsatat.bacatgaTavdaro idlaolyaa kjaa-caI prtfoD vaoLovar na Jaalyaasa bacatgaT maihlaaMnaa dr maihnaa 25É.dMD Aakarto. maihlaa bacatgaTaWaro vas%aUMcao ]%padna ho farca ~aoTk p`maaNaat krt AsaUna GargautI vastU tyaar krtanaa AaZLUna Aalyaa. bahutaMSa kuTMubap`mauK ga`amaINa Baagaat rhat Asalao trI parMpairk vyavasaayaabaraobar svat:laa pa~ AsaNaarI naaokrI krtanaa idsaUna Aalao. bacatgaTatIla maihlaaMnaa vastU idsaavayaasa Aak-Yak nasalyaanao va vastUcao p^ikMga Aak-Yak nasalyaanao vastU ivaËI krtanaa ADcaNaI yaotanaa AaZLUna Aalyaa. maihlaaMcao maaisak ]%pnna 3000 $pyaaMpya-t Aaho Asao idsaUna yaoto.bahutaMSa maihlaaMcyaa bacatIcao saaQana bacatgaT hoca AaZLUna Aalao.

kaOTuMibak paSva-BaUmaI

:- saMSaaoQanaamaQyao sava- bacatgaT saBaasad maihlaa ivavaahIt Aaho ho AaZLUna

(7)

AsaNaa¹yaacao p`maaNa kmaI Aaho.bacatgaTatIla maihlaaMcaI bahutaMSa Garo hI ivaBa@t kuMTuba pd\QatIcaa isvakar kolaolaI AaZLUna AalaI. gaàmaINa BaagaatIla maihlaaMcaI Garo hI kccyaa maatIcaI va kaOlaa$ tsaoca kahI p`maaNaat isamaoMT ka^ËITcaI AaZLUna AalaI. bacatgaTatIla bahutaMSa maihlaaMcyaa GarI vyasanaaQaIna vya@tIMcao p`maaNa jaast Aaho. gaàmaINa Baagaat maulaIMcyaa iSaxaNaakDo ]dasaInata AaZLto. saaOr]jao-caa vyavaharat ]pyaaoga krtanaa idsat naahI. maihlaa hyaa gaàmaINa Baagaat rhat Asalyaa trI jaIvanaaSyak garja mhNaUna TI.vhI.¸iÍja yaasaar#yaa vastU vaaprtat tr pìtYza mhNaUna faona¸ maaobaa[-la yaasaar#yaa vastU AaZLUna Aalyaa tsaoca iSavaNayaM~asaar#yaa vastU ]dyaaogaasaazI mah%%vapUNa- Asalyaanao bahutaMSa maihlaaMkDo %yaa vastU AaZLUna Aalyaa.

p`iSaxaNa garjaasaMbaMQaIcaa AByaasa :-

bacatgaTatIla jaastIt jaast maihlaaMnaI vyaavasaaiyak iSaxaNa

Gaotlaolao naahI.Asao AaZLUna Aalao. maihlaaMnaa bacatgaTaivaYayaIcaI farSaI maaihtI naahI Asao idsato.bacatgaTatIla AiQakaiQak maihlaa hyaa kovaL sahlaI saar#yaa ]pËmaat jaastIt jaast sahBaagaI Asatat.pNa iSaxaNaacyaa kmatrtomauLo va kaOTuMibak samasyaMamauLo bacatgaTacyaa [tr kayaa-t sahBaagaI haotanaa iBatI vaaTto. bacatgaTatIla AiQakaiQak maihlaaMnaa laGaUkuTIraodyaaogaacao pìSaxaNa¸ ivaivaQa kayadoivaYayak &ana¸ saMBaaYaNa klaocao pìSaxaNa¸ saMgaNakIya &ana¸ KrodI¹ ivaËIcao &ana AiQak caaMgalyaa p`karo imaLavao Asao AaZLUna Aalao. maihlaaMnaa ]%pnna inamaI-tIsaazI ivaivaQa p`karcao vyaavasaayaIk iSaxaNa imaLavao va samaajaat caaMgalao sqaana imaLavao Asao vaaTto.gaàmaINa maihlaaMcaa sahBaaga jaast Asalyaanao ivavaah va Aaraogya saMbaMiQat GaTkaMivaYayak jaagaRtI krNao AavaSyak Aaho.sava- maihlaa ivavaahIt Aaho va %yaaMcyaakDUna AaraogyaivaYayak &ana %yaaMnaa AavaSyak Aaho Asao idsaUna Aalao.

inaYkYa- :

p`stut saMSaaoQanaat saMSaaoiQakonao ga`amaINa BaagaatIla maihlaaMcaa AByaasa kolaolaa Aaho.%yaanausaar Asao

(8)

saamaaijak xao~at kama krNyaacaI AavaD AsaUnahI yaaogya maaga-dSa-naa ABaavaI to saahya haot naahI.sadr maihlaaMpOMkI bahUtok maihlaa Aaplyaa samasyaa saaoDivaNyaasaazI AMQaEaQd\olaa baLI pDtat.yaa maihlaaMmaQyao iSaxaNaabaabat Anaasqaa idsaUna yaoto.Aaiqa-k GaTkaMcaa AByaasa krtanaa Asao idsaUna Aalao kI bahutok maihlaa yaa SaasakIya yaaojanaa ]pËmaavdaro imaLNaaro laaBa kja- Anaudana [.GaoNyaasa Qajaavat naahIt.yaamaagao kja- vaoLovar prt na foDU iSakNyaacaI BaItI ho ek karNa jaaNavalao.tr kahI maihlaa kovaL dOnaMidna kamakaja caalaivaNyaasaazI kja- ¸sauivaQaa Gaot Asalyaacao idsalao.yaa maihlaaMcao maaisak ]%pnna A%yalp AsaUna %yaat vaaZ haoNao garjaocao Aaho.kaOTMuibak GaTkaMcaa AByaasa krtanaa Asao idsaUna Aalao kI bahutaMSa maihlaa ivaBa@t kuTMubaat rhat Aahot.yaa kuMTubaamaQyao AavaSyak %yaa saaoyaI sauivaQaa ]plabQa Aahot prMtu AaQauinak saayaI sauivaQaa svaIkar krt naahIt.bahutaMSa maihlaa SaotI va %yaaKalaaoKala parMparIk vyavasaaya krt Aahot. %yaaMcyaat saaxartocao p`maaNahI Alp AaZLlao.pìSaxaNa garjaaMcaa AByaasa krtanaa Asao idsaUna Aalao kI yaa maihlaa vyavasaaiyak pìSaxaNaacaa ABaava Aaho. sadr maihlaaMnaa ]%pnna vaRQdIsaazI vyaavasaaiyak pìSaxaNa imaLvaNyaacaI garja vaaTt Aaho.samaajaat Aaplyaalaa sqaana imaLavao yaasaazI saamaaijak baaMiQalakI¸AaraogyaivaYayak¸saMgaNakivaYayak maaihtIcao &ana imaLavao Asao vaaTto.tsaoca laGau va kuTIraodyaaoga kayadoivaYayak &ana KrodIivaËIcao &ana saMBaaYaNaklaocao &ana imaLavao Asao vaaTto.yaava$na Asao idsato kI gaàmaINa BaagaatIla maihlaaMnaa samaajaat yaaogya sqaana imaLvaUna doNyaasaazI iSaxaNa va pìSaxaNaacaI garja Aaho. va inarMtr iSaxaNaavdaro tI pUNa- krta yaoNao Sa@ya Aaho.

saMdBa-saUcaI

baaNaKolao¸p`.³2007´.Aa%masanmaanaacaI pa]lavaaT AMk 10vaa laaokrajya. maubaM[- : maaihtI va janasaMpk- mahasaMcanaalaya.

iBaMtaDo¸iva.³2007´. SaOxaiNak saMSaaoQana pdQatI. puNao : ina%yanaUtna p`kaSana

BaartI¸ dI.³ 2011´.maharaYT/atIla is~yaaMcao ivavaah vaya p`sautI inado-Sak va saaxarta. Aqa-saMvaad AMk 3 ra naMdurbaar.

cavhaNa¸ra.³2006´.maihlaa Aismata p`iSaxaNa.puNao :ijalha ga`aimaNa ivakasa yaM~Naa.

caafokr¸iva. ³1990´.AMQaEawokDUna iva&anaakDo puNao : p`aOZ inarMtr AaiNa &anaivastaar ivaBaaga puNao ivadyaapIz.

(9)

doSamauK iva.³2008´.maihlaaMcyaa Aaiqa-k sabalaIkrNaasaazI AMk 1laa laaokrajya. maubaM[- : maaihtI va janasaMpk- mahasaMcanaalaya.

jaIvanataro¸ko.³2008´.tRPtIcaI AnauBaUtI¸ AMk 11vaa laaokrajya. maubaM[- : maaihtI va janasaMpk- mahasaMcanaalaya.

jaaoSaI, baI.³2007´.saamaaijak Saas~atIla saM&Aa va isad\QaaMtacaa kaoSa iSaxaNaSaas~. puNao : DayamaMD piblakoSana

ihMgaaolao¸ ro.³2002´.s~I saxamaIkrNa AaiNa svayaMsaovaI saMGaTnaa : ivaSaoYa AByaasa laatUr ijalha pI.eca.DI.¸naaMdoD : Da^.baabaasaahoba AaMbaoDkr¸ marazavaaDa ivadyaapIz.

jaaQava¸ko.³2008´.navaIna kaLacao iSaxaNa t%va&ana samaajaSaas~. naaiSak : mana p`kaSana kuMDlao. ma.³2003´. SaOxaiNak t%va&ana va SaOxaiNak samaajaSaas~. puNao : EaI ivadyaa

p`kaSana.

parsanaIsa¸ na.³ 1994´. svaatM~yaao%tr BaartIya iSaxaNa. puNao : ina%yanaUtna p`kaSana.

piNDt¸ba.³2005´.iSaxaNaatIla saMSaaoQana saM#yaa%mak AaiNa gauNaa%mak. puNao : ina%yanaUtna p`kaSana.

parsanaIsa¸h.³ 2006´.SaOxaiNak saMSaaoQana maaihtI saMklana saaQanao va tM~o. puNao : ina%yanaUtna p`kaSana.

parsanaIsa¸ho.³2006´. SaOxaiNak saMSaaoQana namaunaa inavaD.puNao : ina%yanaUtna p`kaSana. paTIla¸Saao.³ 2007´.s~IvaadI ivacaar AaiNa samaIxaocaa maagaaovaa.puNao : snaohvaQa-na p`kaSana. saaomaNa¸AM. ³1989´. inaiB-aD -AMQaEawa inamau-lana kayaa-caa maagaaovaa.mauMba[- :manaaoivakasa

Pa`kaSana.

saMt¸ du.³2007´.saMSaaoQana pd\QatI p`iËyaa AMtrMga. puNao : puNao ivadyaaqaI- gaRh p`kaSana

tapkIr d.AaiNa tapkIr¸ ina.³2008´. iSaxaNaacao tai%vak va samaajaSaas~Iya AiQaYzana.puNao : ina%yanaUtna p`kaSana.

vyaasa¸ ya.³2004´.maihlaa saxamaIkrNaamaQyao SaotkrI saMGaTnaocaI BaUimaka. pI.eca.DI.¸naaMdoD : svaamaI ramaanaMd tIqa-¸ marazvaaDa ivadyaapIz.

yaoLNao¸ Ga.³2005´.Empowerment of Women Through Self-Help Groups, pI.eca.DI.¸ naaMdoD : svaamaI ramaanaMd tIqa-¸ marazvaaDa ivadyaapIz.

Abraham , J.(2011). Measurement of social empowerment of farmer’s in SHG’S : Evidence from India. International NGO Journal, 6(12), 255-261.

Bruce ,C. (1987). Continuing Education In Asia And Pacific.UNESCO Regional Office for Asia and the Pacific:Thailand

Batliwala, S. , Gurumurthy , B. and Chandra w. (1998). Status of Rural Women in Karnataka. In sixth of Educational Research Vol. I ,New Delhi : NCERT. Burk ,M. (2008), Micro Finance Women’s Empowerment money cannot Break

system in Gender Biases.

Chitradevi ,S. (2012). Study on Empowerment of Women In Self-Help Groups in rural Part of Cheenai. Voice of Research An International Journal, 1(1),27-30.

Continuing Education in India. retrived on june. 21, 2012 from

(10)

Devi ,T.(1991). Education and employment status of women and their attitudes and practices in family welfare in Andhra Pradesh .In fifty survey of Educational Research Vol II , New Delhi : NCERT

Das ,k.(2012). Socio Economic Empowerment of Women Through SHG Banking Linkage Programme : ABoon for Development International Journal of Management & Business studies vol 2 Issue I.

Dass,B. & Vasanthi , G. (2012). Socio Economics empowerment of women through self Help Group in villupuram District. Radix International Journal of Economics & Business management Vol I Issue 2.

D'Souza,N.G.()Indigenous Education Program case study:EMPOWERMENT

AND ACTION:LAYA’S WORK IN TRIBAL EDUCATION. retrived on

june. 21, 2012 from

Ghadoliya ,M.(2008). Empowering Women Through SHG’S :Role of Distance Education. International Journal Of Research in Social Sciences, 5(3), 205-223.

Harish ,N. (2012). Women Empowerment Through Entrepreneurship development with Special Reference to Self-Help Groups in Karnataka. International Journal of Research in Social Sciences, 2(2),retrieved on May 24,2012

from http://www.ijmra.us

Homa ,S. , Kalantari K & Fami H. (2012). Investigation Iran of SHG’S Effect. on Rural Women Empowerment. (Hamedan Country), International Journal of Agricultural Science, 4(1), retrived on Apr. 21, 2012 from

http://www.ccsenet.org/jas.

Jain , A.(1991). Analysis of evaluation of the animator’s training Camps for the education and empowerment of rural women conducted by IIE. In fifty survey of Educational Research Vol II , New Delhi : NCERT

Kaul , A. (1990). Educational, Economic and Social impact of voluntary training agencies offering income generating programmes on the socio economic status of women of Baroda City. In fifty survey of Educational Research Vol II , New Delhi : NCERT.

Mutalik, S. (1991). Education and Social awareness among women. In fifty survey of Educational Research Vol II , New Delhi : NCERT.

Mohan , K. (2011). Role of Microfinance in Women’s Development. Journal of Management & science, 1(1), retrieved on May 22, 2012 from

http://www.serialjournals.com

Mishra, R.(2005). Women Education New Delhi : A.P.H. Publishing Corporation. Mathew,A.(2005) Literacy “Real options for policy and practice in India. , retrived

on Jully. 21, 2012 from

Nagarajan, N. (1998). Gender Inequality Persists in Literacy.In sixth of Educational Research Vol. I ,New Delhi : NCERT.

Open & Distance Education : A Contribute to poverty Alleviation and Empowerment of women ? Thrhemba Nam Ambe -UVA Department Of French & International Studies, National Open University of Nigeria 14-16.

Pandey ,k.(1980).Age and Marriage in Urban Population in India Journal of Economics Vol 61 No.243 pg 511-535.

(11)

Patel , M.(2006). Adult Education In India In Indonesia,Thailand and China-A comparative Study.Ph.D.,Chandigarh: Punjab University.

Pati, J., Sahoo,R. and Dash,H.(2008) . Women Education emerging Issues and Rethinking. New Delhi : Mittal Publication..

Paul ,S. & Prabhat, M. (2010). Social Responsibility towards sustainable Rural Development. Journal of Social Work & Social Development,1 (1),85-101. Satyasai , K.(2001). Economics and social Empowerment of Rural Through

SHG’s. Indian Journal of Agricultural Economics,56(3),635-653

Swain ,R. (2007). Can Microfinance Empower Women ? Self Help Groups in India. World Development, 64-83. http://www.info.worldbank.org / www.nek.flu.se //,

Soni ,J.(2008). Women Education Harnessing the Gender Power. New Delhi : Authorspress.

Suguna , M.(2011). Education and Women Empowerment in India. International Journal of Multidisciplinary Research Vol.I Issue 8.

SubbaReddy,P. & Sarma,K.( -). Continuing Educational Proggramme(Training Modules)State Resource Centre For Adult Education:Hyderabad

Walve ,V. (2006). An Evaluatory study of Self-Help Women’s Thrifots Groups in Parbhani District. Ph.D., Parbhani: Shivaji University.