Ano ang matututunan mo?

(1)

Modyul Blg. 9

Pagsusuri Batay sa Realismo at

Sosyolohikang Pananaw

Tungkol saan ang modyul na ito?

Mahal kong Mag-aaral,

Magandang araw sa iyo, kumusta ka? Muli na naman tayong magkakasama. Inaasahan kong natulungan ka ng mga naunang modyul na ginawa ko para sa iyo.

Muli, naghanda na naman ako ng modyul na tutulong sa iyo upang lalo mong mapaunlad at mapayaman ang iyong mga kasanayan sa pagsasalita, pagbasa, at pagsulat.

Sa mga araling inihanda ko, matutukoy mo ang mga tiyak na bahagi ng akda na nagpapatunay ng pagkakaroon ng transpormasyon ng tauhan at mailalahad mo ang bisa ng mga kaisipang inilahad sa akda batay sa refleksyon nito sa lipunan.

Mapatutunayan mo rin ang kabanalan ng pagpapatawad sa magulang.

Ano ang matututunan mo?

Ang layuning panlahat ng modyul na ito ay;

Nailalapat ang mga kaalaman sa iba’t ibang pananaw pampanitikan sa mapanuring pagbasa.

Paano mo gagamitin ang modyul na ito

Patnubay mo sa iyong sariling pagkatuto ang modyul na ito. Kagamitan mo ito bilang gabay sa tulong ng mga tuntunin. Upang maging makabuluhan at wasto ang paggamit nito,

(2)

Huwag kang mabahala, simple lamang ang mga ito.

1. Sagutin mo ang Panimulang Pagsubok o ang bahaging Ano Na Ba Ang Alam Mo? Layunin nitong masukat ang lawak ng kaalaman mo sa paksa.

2. Iwasto mo ang iyong mga sagot sa tulong ng Susi sa Pagwawasto na nasa iyong guro. Kung magkakaroon ka man ng maraming mali, okay lang iyon. Tutulungan ka ng mga gawaing inihanda ko.

3. Pag-aralan mong mabuti ang mga aralin. Isagawa mo ang mga kaugnay na gawaing inihanda ko. Unawain mong mabuti ang bawat panuto. Mahalaga ito upang masagot mo nang wasto ang mga pagsasanay.

4. Matapos mong gawin ang mga Pagsasanay tingnan mo kung naragdagan ang iyong kaalaman. Sagutin mo ang Pangwakas na Pagsusulit o ang bahaging, Ano Na Ba Ang Alam Mo? Pagkatapos, iwasto mo ang iyong mga sagot sa tulong ng Susi sa Pagwawasto na nasa iyong guro. Maging matapat ka sa pagwawasto.

5. Gamitin mo nang wasto ang modyul na ito. Kaibigan mo ito.

6. Pag-isipan mong mabuti ang mga tanong bago mo sagutin ang mga ito. 7. Huwag mo itong susulatan. Gumamit ka ng sagutang papel o notebuk.

Pahalagahan mo ang modyul na ito. Ito’y iyong kaibigang tunay na nagmamalasakit sa iyo.

Ano na ba ang alam mo?

Panuto: Isulat ang F sa patlang kung ang salitang may salungguhit ay mula sa wikang Filipino at D kung ang salita ay mula sa wikang dayuhan.

Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

1. Ang may ari ng pabrika ay nagdesisyon na muling kunin ang ama upang magtrabaho sa kanya.

2. Ang munting abuloy ay ibinigay niya sa asawa ng lalaki.

Panuto: Isulat ang letra ng kahulugang napapaloob sa pahayag sa bawat bilang.

3. Takot ang kambal na hipuin ang laman ng supot nang walang ano mang senyas mula sa ama.

a. Hindi gumagalaw ang kambal ng ano mang dala ng ama kung walang pahintulot ito.

b. May disiplina ang kambal c. Takot sa ama ang kambal d. Lahat ng nabanggit

4. Sinuntok ng ama si Mui Mui at ito’y nawalan ng ulirat. Nahimasmasan naman ito ng ina sa pamamagitan ng malamig na tubig, subalit pagkaraan ng dalawang araw, namatay ito.

Ang ikinamatay ni Mui Mui ay ____

(3)

b. himas ng ina d. lahat ng nabanggit

Panuto: Isulat ang E kung ang transpormasyon ng tauhan ay emosyon at IS kung ispiritwal.

5. Ngayon ay doble ang awa ng ama sa sarili dahil sa pagkamatay ng sariling dugo at laman. 6. Ang ama na dati’y hindi nagdarasal, ngayo’y nakaluhod at taimtim na umuusal ng dasal. Panuto: Isulat ang refleksyon sa lipunan ng mga sumusunod na pangyayari. Titik lamang ng tamang sagot ang isulat.

7. Kahit buntis ay kinarga ni Lian-Chiao sa pingga ang dalawang balde ng tubig pauwi. Ang lipunang kinabibilangan ni Lian-Chiao ay walang _____

a. katarungan b. kaunlaran c. kagandahan d. kapayapaan

8. Si Li Hua, ang asawa ni Lian-Chiao ay larawan ng tunay na manghihitit ng opyo. Namamayani sa lipunan ang _____

a. bisyo b. trabaho c. edukasyon d. lahat ng nabanggit

Panuto: Isulat ang P kung ang pahayag ay naglalahad ng positibong kaisipan at N kung negatibo.

9. Dapat na maging maingat sa pagkilos ang mga magulang dahil sila’y huwaran ng mga anak.

10.Walang maibubungang mabuti ang bisyo.

Aralin 1 -

Ang Ama

Teoryang Realismo

(Singapore)

Salin ni M. R. Avena

A. Anu-ano Ang Mga Tiyak na Matututunan Mo Sa Araling Ito?

Pagkatapos mong pag-aralan ang araling ito, inaasahang matatamo mo ang mga sumusunod na kasanayan.

1. Nabibigyang-reaksyon ang pagkakagamit ng mga salitang may likas na pinagmulan (etimoloji)

2. Natutukoy ang mga tiyak na bahagi na nagpapatunay ng pagkakaroon ng transpormasyon ng tauhan batay sa;

a. pisikal b. emosyon c. intelektwal d. espiritwal

3. Napipili ang mga bahaging magpapakita ng pagkamakatotohanan ng; - tauhan

(4)

- kapaligiran - paksa at tema

-4. Napatutunayan ang kahalagahan ng pagpapatawad sa magulang. 5. Naisusulat ang kaisipang angkop sa akda.



Mga gawain sa pagkatuto

1. Alamin Mo. . .

Para sa iyo, anu-ano ang mga katangiang dapat taglayin ng isang haligi, kung dito nakasalalay ang katatagan ng isang gusali? Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

1.a. Panuto: Lagyan ng tsek () ang bilang na nagtataglay ng dapat na maging katangian ng isang haligi.

3) makapal

2) marupok 4) madulas

1) matatag 5) matibay

8) masinsin 6) mabuway

7) mumurahin

Ang haligi, ayon sa kahulugang denotasyon nito, ay isang poste o tukod na magdadala ng buong bigat ng isang gusali tulad halimbawa ng bahay, paaralan, ospital at iba pang inprastraktura tulad ng tulay.

haligi

(5)

1.b Panuto: Piliin sa dakong ibaba ang letra ng mga dapat na maging katangian ng isang ama ng pamilya.

1) _____ 2) _____

8) _____ 3) _____

7) _____ 4) _____

6) _____ 5) _____

a. Huwaran sa kabutihan at kagandahang-asal b. Dapat na katakutan ng mga anak

c. Handang ipagkaloob ang sariling buhay para sa pamilya d. Nagkakaloob ng pangangailangan ng mag-anak

e. Ginagamit ang lahat ng oras sa paghahanapbuhay f. Naglalaan ng sapat na panahon para sa buong pamilya g. Walang bisyo

h. Mapagmahal sa asawa’t anak i. May pananalig sa Diyos j. Idolo ng mga anak

Iwasto mo ang iyong mga sagot gamit ang Susi ng Pagwawasto na nasa iyong guro.

Ang mga Pagsasanay na iyong sinagot ay may malaking kaugnayan sa akdang iyong babasahin.

A M A

bilang

ng

H A L I G I

T

A H A N A N

(6)

Suriin mong mabuti kung ang mga katangian ng isang mabuting ama ay taglay ng ama sa akda.

O, ano, handa ka na ba?

Sige na, simulan mo na ang pagbasa!

2. Basahin Mo. . .

Ang Ama (Maikling Kwento)

MAGKAHALO LAGI ANG takot at pananabik kapag hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo at nagpapamaga ng ilang araw na labi. Ang pananabik ay sa pagkain na paminsan-minsa’y iniuuwi ng ama – malaking supot ng mainit na pansit na iginisa sa itlog at gulay. Ang totoo, para sa sarili lang niya ang iniuuwing pagkain ng ama, lamang ay napakarami nito upang maubos niya nang mag-isa; pagkatapos ay naroong magkagulo sa tira ang mga bata na kangina pa aali-aligid sa mesa. Kundi sa pakikialam ng ina na mabigyan ng kaniya-kanyang parte ang lahat – kahit ito’y sansubo lang ng masarap na pagkain, sa mga pinakamatanda at malakas na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni katiting ay walang maiiwan sa maliliit.

Anim lahat ang mga bata. And dalawang pinakamatanda ay isang lalaki, dose anyos at isang babae, onse anyos; matatapang ang mga ito kahit na payat, at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat ng bagay kung wala ang ina upang tiyaking may parte rin ang maliliit. May dalawang lalaki, kambal, na nuwebe anyos, isang maliit na babae, otso anyos, at isang dos anyos na paslit pa, katulad ng iba, ay maingay na naghahangad ng marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan.

Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad nito – sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang supot na puno ng pansit guisado at masaya nilang pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin. Kahit na ang ina nila’y masayang nakiupo sa kanila at kumain ng kaunti.

(7)

may brown na supot na nakabitin sa tale sa mga daliri nito. Kung umuwi itong pasigaw-sigaw at padabug-dabog, tiyak na walang pagkain, at ang mga bata’y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawin nila ay

makainis sa ama at umakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha. Madalas na masapok ang mukha ng kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito, at kinabukasan ang mga pisngi at mata niyon ay mamamaga, kaya’t mahihiya iyong lumabas upang maglaba sa malalaking bahay na katabi nila. Sa ibang mga gabi, hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa kanilang ina, kundi isang uri ng nagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa, at malakas na bulalas at pag-ungol mula sa kanilang ama, at sila’y magtatanong kung ano ang ginagawa nito.

Kapag umuuwi ang ama na mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may pagkakataong ilalayo ng mga bata si Mui Mui. Ang dahila’y si Mui Mui, otso anyos at sakitin at palahalinghing na parang kuting, ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi ito at mahilig magtuklap ng langib sa galis na nagkalat sa kanyang mga binti, na nag-iiwan ng mapula-pulang mga patse, gayung paulit-ulit siyang pinagbabawalan ng ina. Pero ang nakakainis talaga ay ang kanyang halinghing. Mahaba at matinis, iyon ay tumatagal ng ilang oras, habang siya ay nakaupo sa bangko sa isang sulok ng bahay, o namamaluktot ng paghiga sa banig kasama ng ibang mga bata, na di makatulog. Walang pasensya sa kanya ang pinakamatandang lalaki at babae, na malakas siyang irereklamo sa ina na pagagalitan naman siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama, napaliligiran ng bote ng beer na nakaupo sa mesa, iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghing si Mui Mui. Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at ito’y nakakabulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito’y tatayo, lalapit sa bata at hahampasin iyon ng buong lakas. Pagkatapos ay haharapin nito at papaluin din ang ibang bata na sa tingin nito, sa kabuuan, ay ang sanhi ng kanyang kabuwisitan.

(8)

gulo. Nahimasmasan ng ina ang bata sa pamamagitan ng malamig na tubig.

Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay, at ang ina na lamang ang umiyak habang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang kilometro ang layo, doon sa tabi ng gulod. Ilan sa taga-nayon na nakakatanda sa sakiting bata ay dumating upang makiramay. Sa ama ng buong araw na nakaupong nagmumukmok ay doble ang kanilang pakikiramay, dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangulekta ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong inilagay sa mga palad ng ama na di-kawasa, puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol. Ang balita tungkol sa malungkot niyang kinahinatnan ay madaling nakarating sa kanyang amo, isang matigas ang loob pero mabait na tao, na noon di’y nagdesisyong kunin uli siya, para sa kapakanan ng kanyang asawa at mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay ng sariling pakikiramay, kalakip ang munting abuloy (na minabuti nitong iabot sa asawa ng lalaki imbes na sa lalaki mismo). Nang makita niya ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang pakikiramay sa pagkamatay ng kanyang anak, ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling libangin.

Ngayoy naging napakalawak ang kanyang awa sa sarili bilang isang malupit na inulilang ama na ipinaglalamay ang wala-sa-panahong pagkamatay ng kanyang dugo at laman. Mula sa kanyang awa sa sarili ay bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata, kaya’t madalamhati siyang nagtatawag, “awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong anak!” Nakita niya ito sa kanyang libingan sa tabi ng gulod – payat, maputla at napakaliit – at ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno niyang mga balikat at brasong kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluin ng mga kapitbahay, na ang iba’y lumayo na may luha sa mga mata at bubulong-bulong, “tunay na lasenggo nga siya at iresponsable, pero tunay na mahal niya ang bata”.

(9)

Pagkalipas ng isang oras, bumalik ang ama. May bitbit itong malaking supot na may mas maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa. Hindi makapaniwala ang mga bata sa kanilang nakita, pero iyon

ba’y kahon ng mga tsokolate? Tumingin silang mabuti. Mayroong supot ng ubas at isang kahon yata ng biskwit. Nagtalo ang mga bata kung ano ang laman niyon. Sabi ng pinakamatandang lalaki’y biskwit; nakakita na siya ng maraming kahong tulad niyon sa tindahan ni Ho Chek sa bayan. Ang giit naman ng pinakamatandang babae ay kendi, ‘yong katulad ng minsa’y ibinigay sa kanila ni Lau Soh, na nakatira doon sa malaking bahay na pinaglalabahan ng nanay. Ang kambal ay nagkasya sa pandidilat at pagngisi sa pananabik,; masaya na sila ano man ang laman niyon. Kaya’t nagtalo at nanghula ang mga bata, takot na hipuin ang yaman na walang senyas mula sa ama. Inip silang lumabas ito ng kwarto.

Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit, at dumiretso sa mesa. Hindi dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang mga kamay sa pinag-iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi matiis na mawala sa mata ang yaman na sa wari’y kanila na sana, nagbulungan ang dalawang pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. “Tingnan natin kung saan siya pupunta”. Nagpumilit na sumama ang kambal, at ang apat ay sumunod nang malayu-layo sa ama. Sa karaniwang pagkakataon, tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa bahay, pero ngayo’y nasa isang bagay lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna.

(10)

Upang malaman mo kung naunawaan mo ang iyong binasa gawin mo ang sumusunod na pagsasanay.

3. Linangin Mo. . .

a. Pagsusuring Panlinggwistika

Panuto: Isulat sa patlang ang F kung ang salitang sinalungguhitan sa pahayag ay mula sa wikang Filipino at D kung ang salita ay mula sa wikang dayuhan

Isulat ang iyong sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

_____ 1. Ang mga bata ay nagkakagulong umaali-aligid sa hapag ng pagkain. _____ 2. Kahit kakaunti ang pagkain, sinisiguro ng ina na ang lahat ng mga anak ay mabibigyan ng kani-kanilang mga parte.

_____ 3. Dose anyos ang pinakamatanda sa anim na magkakapatid.

_____ 4. Ang malaking kamao ng ama ay dumapo sa mukha ng natutulog na bunsong anak.

_____ 5. Namatay ang bunsong anak at marami ang nagbigay ng abuloy

b. Pagsusuring Pangnilalaman

Ang ama sa akda ay masasabing walang pangalawa sa kasamaan. Subalit gaano man siya kasama ay dumating ang panahong siya ay nagkaroon ng pagbabago dahil sa sinapit ng anak.

Patuloy na umuunlad at nabubuhay ang wikang Filipino dahilan sa patuloy nitong paghihiram ng mga salita sa ibang wika dahilan na rin sa pangangailangan ng panahon at pag-unlad ng agham at teknolohiya.

(11)

b.1. Panuto: Piliin ang letra sa loob ng kahon ng naging pagbabago ng ama mula sa dati nitong ugali.

A. Dating Ugali / Anyo

1)

2)

3)

4)

5)

B. Transpormasyon

b.2. Panuto: Isulat ang E sa patlang kung ang pagbabagong naganap sa pangunahing tauhan ay pang-emosyon, P kung pampisikal, I kung pang-intelektwal at IS kung pang- ispiritwal.

Isulat ang iyong sagot sa ikaapat na bahagi ng papel. _____ 1. Inisip ng ama na magbabago na siya at magiging mabuting ama.

_____ 2. Isa man sa perang natanggap niya bilang abuloy ay hindi niya gagastahin sa Mabalasik at

matipunong pangangatawan

Madalas na sinisigawan at pinapalo ang kaawa-awang si Mui Mui

Madalas na inuubos ang pera sa alak

Madalas na ang iniuuwi niyang pagkain ay para sa sarili lamang at di binibigyan ang mga anak

Lagi itong umuuwi ng pasigaw-sigaw at padabug-dabog

a. Umuuwi itong tahimik at malungkot b. Hapis ang mukha at laylay ang balikat c. Hindi na bumili ng alak at hindi na lasing d. Pagsisisi at pagmamahal ang inialay sa anak

(12)

alak.

_____ 3. Madilim na ang langit at nagbabanta ang malakas na ulan subalit patuloy pa rin sa pagdarasal at pag-iyak ang ama.

_____ 4. Lagi nang malungkot at nagdadalamhati ang ama.

_____ 5. Naging hapis ang dating mabalasik na mukha ng ama matapos mailibing ang anak.

Iwasto mo ang iyong mga sagot gamit ang Susi sa Pagwawasto na nasa iyong guro.

c. Pagsusuring Pampanitikan

Panuto: Isulat sa patlang ang M kung makatotohanan ang inilalahad na tauhan, pangyayari, tagpuan, kapaligiran, paksa at tema, DM kung di

makatotohanan.

1) Tauhan

_____ a. Ang totoo, para sa sarili lang ng ama ang iniuwi niyang pagkain, na kaya lamang nakatitikim ang mga anak ay kung hindi na niya kaya itong ubusing mag-isa.

_____ b. Ang kambal ay nagkasya na lamang sa pandidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano mang pagkain ang laman ng kahon. 2) Pangyayari

_____ a. Walang anu-ano, ang matitigas na kamao ng ama ay bumagsak sa mukha ng natutulog na si Mui Mui at tumalsik ang sakitin at mahinang-mahinang bata sa kabilang kwarto, kung saan nanatili itong walang kagalaw-galaw. Pagkaraan ng dalawang araw, namatay si Mui Mui.

_____ b. Ang ina lamang ang umiyak habang ang bangkay ni Mui Mui ay inihahandang ilibing.

_____ c. Lumuhod ang ama sa harap ng puntod ng anak at inialay dito ang dalang

Ang pagtalakay sa mga suliraning panlipunan sa isang tiyak na panahon at lugar ang pangunahing layunin ng realismo. Sinusuri nito ang mga sistema at pwersang panlipunan na patuloy na nagpapahirap sa bawat nilikha. Ang “tunay” na larawan ng mundo ang pinag-uukulan nito ng pansin.

(13)

mga pagkain at pahikbing winika ito, “Pinakamamahal kong anak, walang maiaalay sa iyo ang iyong ama kundi ang mga ito. Sana’y tanggapin mo.”

_____ d. Minsan, nag-uwi ng dalawang supot ng pansit guisado ang ama at masaya nila itong pinagsaluhan. Pilit nila itong inubos.

Subalit hindi na naulit ang masayang okasyong ito at ngayon ay hindi na nag-uuwi ng pagkain ang ama.

_____ e. Lumabas mula sa pinagtataguan ang mga bata, at nang umalis na ang ama pinag-agawan ng mga ito ang pagkaing inialay sa patay na kapatid na si Mui Mui.

3) Paksa

_____ a. Ang taong masama ay maaari pa ring magbago kung gugustuhin nito. _____ b. Kahit magulang, minsan ay natitiis nitong maghirap ang mga anak.

Iwasto mo ang iyong sagot gamit ang Susi sa Pagwawasto na nasa iyong guro.

d. Halagang Pangkatauhan

Panuto: lagyan ng tsek () ang bilang kung ito ay nagpapahayag ng katanggap-tanggap na asal ng anak sa magulang at ( ) kung hindi ito katanggap-tanggap. Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel. _____ 1. Mabuti man o masama ang isang magulang dapat pa rin itong

igalang ng anak.

_____ 2. Hindi na dapat pang kalingain ng anak ang isang magulang na nagmalupit sa kanya.

_____ 3. Sa pagtanda ng mga magulang, dapat nang kalimutan ng anak kung ano man ang mga kasalanan nito sa kanya.

_____ 4. Hindi dapat iasa ng anak sa kanyang magulang ang pagpapaunlad sa kanyang buhay.

_____ 5. Tungkulin ng mga magulang na bigyan ng mabuting buhay ang mga anak kaya’t hindi na dapat pang tulungan ng anak ang mga ito.

4. Palalimin Mo. . .

(14)

4. a. Panuto: Bilugan ang bilang ng pahayag na sa palagay mo ay tungkulin ng magulang sa anak.

Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel. 1. Bigyan ang anak ng pangalan at pagkakakilanlan.

2. Pag-aralin ang anak kahit nagluluko ito sa pag-aaral. 3. Pakainin ang anak nang sapat na pagkain.

4. Palakihin nang may mabuting asal ang anak. 5. Sustentuhan ang anak hanggang ito ay mag-asawa.

Sinasabing ang anak ay dapat na maging gabay ng magulang sa pagtanda.

4. b. Panuto: Isulat ang P kung positibo ang gawaing inilahad sa pahayag at N kung ito ay negatibo.

Isulat ang iyong sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

_____ 1. _____ 5.

_____ 2 _____ 3 _____ 4

Iwasto mo ang iyong mga sagot gamit ang Susi sa pagwawasto na nasa iyong guro.

5. Gamitin Mo. . .

Sa ilalim ng ating batas, maraming tungkulin ang mga magulang sa anak na dapat sundin at tuparin.

Kung ang magulang ay may tungkulin sa anak, may tungkulin din ang anak sa magulang.

Mga dapat gawin ng anak sa magulang kung ito

ay matanda na. Hayaan silang

mamuhay nang hiwalay sa anak.

Igalang at sundin ang kanilang mga payo at mga pinag- uutos.

Dulutan sila ng kaligayahan at kapayapaan. Kailangang

pagsilbihan na ng mga anak.

(15)

Kung dumating ang panahon na ang iyong magulang na nagmalupit sa iyo ay nagsisi at humingi ng tawad ano ang iyong gagawin?

Panuto: Isulat sa patlang ang K kung ang mga pahayag sa bawat bilang ay katanggap- tanggap at DK kung di-katanggap-tanggap.

_____ 1. Ipamumukha ko sa kanya na ang ginawa niya sa akin ay walang kapatawaran. _____ 2. Tatanggapin ko ang paghingi niya ng tawad.

_____ 3. Kalilimutan ko na ang mga kalupitan na ginawa niya sa akin. _____ 4. Hindi ako magtatanim ng galit sa kanya.

_____ 5. Patatawarin ko siya subalit hindi na ako titira sa piling niya.

6. Sulatin Mo. . .

Panuto: Bumuo ng mga kaisipang kaugnay ng binasang akda buhat sa mga salitang nasa loob ng kahon. Isulat ang sagot sa kalahating papel.

1.

2.

3.

7. Lagumin Mo. . .

pagtanda mga gabay ay anak

ang magulang sa ng

Kailanman dapat sa di mawala ang

puso pagpapatawad ating ay

Bahala magparusa nagkasalang na sa

magulang ang Diyos mga

(16)

Panuto: Itsek () ang mga bilang ng pahayag na natutunan at nadama ninyo matapos mabasa ang akda.

8. Subukin Mo. . .

Panuto: Piliin sa Hanay B ang tinutukoy sa Hanay A. Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

Hanay A

1. Ito ang madalas na pinananabikan ng mga anak sa pagdating ng kanilang ama

2. Sa anim na magkakapatid siya ang madalas na kainisan ng ama. 3. Bilang ng araw bago mamatay si

Mui mui matapos pagmalupitan ng ama 4. Ito ang inialay ng nagsisising ama

sa puntod ng anak.

Hanay B

a. kambal na anak b. gutom na aso at pusa c. pansit

d. pagkain e. Mui Mui f. dalawang araw g. tatlong araw Matapos kong mabasa ang akda;

Nalaman ko na. . .

Nakadama ako ng . . .

1) May mga magulang palang malupit sa anak

2) Ang alak ay nagiging dahilan upang maging bayolente ang isang tao

3) Dapat na maging huwaran ng anak ang ama sa lahat ng bagay

4) Kailangang labanan ng anak ang malupit na magulang.

1) Poot sa malulupit na ama.

2) Awa sa mga anak na pinagmamalupitan ng magulang.

3) Panghihinayang dahil dapat sana bago namatay ang anak ay nakahingi ng tawad ang ama

(17)

5. Sila ang kumain ng pagkaing inialay ng ama sa puntod ng patay na anak.

9. Paunlarin Mo. . .

Kung ang iskor mo sa Pagsasanay Blg. 8, Subukin Mo, ay 3 pataas, huwag mo nang sagutin ang bahaging ito, kung 2 pababa, gawin mo ito.

Panuto: Isulat ang T kung ang pahayag ay totoo batay sa akda at M kung mali. Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

_____ 1. Pagsusugal ang bisyo ng malupit na ama.

_____ 2. Ang paghalinghing ni Mui Mui ang madalas na makapagpagalit sa ama. _____ 3. Sa lagarian nagtatrabaho ang ama.

_____ 4. Hindi kailanman nagsisisi ang ama sa ginawa kay Mui Mui. _____ 5. Naghandog ng bulaklak ang ama sa puntod ng anak.

Aralin 2 -

Tahanan ng Isang Sugarol

(Maikling Kwento – Malaysia)

Salin ni Rustica Carpio

A. Anu-ano Ang Mga Tiyak na Matututunan Mo sa Araling Ito?

Pagkatapos mong pag-aralan ang araling ito, inaasahang matatamo mo ang mga sumusunod na kasanayan.

1. Natutukoy ang bisa ng paggamit ng mga salitang tago ang kahulugan.

2. Nailalahad ang bisa ng mga kaisipang inilahad sa akda batay sa refleksyon nito sa lipunan.

3.a. Nakapagbibigay-patunay na ang buhay ay tila isang mabangis na lungsod at walang awang kagubatan.

b. Nabibigyang-puna ang pakikipagsapalaran ng tao na binibigyang-diin sa akda. 4. Napatutunayan ang katotohanan na ang paggalang sa ama ay dapat taglayin ng lahat ng anak.

(18)



Mga gawain sa pagkatuto

1. Alamin Mo. . .

1. a.

Malaki ang naitutulong ng PAGCOR o “Philippine Gaming Corporation” sa ekonomiya ng bansa.

Panuto: Lagyan ng () tsek ang bilang ng pahayag na naglalahad ng positibong nagagawa ng sugal sa mga mamamayan sa pamamagitan ng PAGCOR.

Isulat mo ang iyong sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

4.

5. 3.

1. 2.

1. b

Ang PAGCOR ay isang korporasyon ng

pamahalaan na kumikita dahil sa iba’t ibang uri ng sugal.

Anu-ano ang naitutulong ng

PAGCOR sa bansa?

Nagbibigay ng pondo sa mga nasalanta ng kalamidad

Nagkakaloob ng tulong pinansyal sa mga mahihirap

Nagbibigay ng malaking buwis

sa pamahalaan

Umaakit sa mga turista na pumunta

sa ating bansa

Tumutukso sa maraming sugarol na Pilipino na

isugal ang kanilang sweldo.

Kung nakatutulong ang sugal sa ekonomiya ng bansa, higit naman

(19)

Panuto: Isulat ang P sa patlang kung ang isinasaad ng pahayag sa bawat bilang ay positibo, at N kung ang isinasaad ay negatibo.

1_____ 2 _____ 3 _____ 4 _____ 5_____

Ang mga pagsasanay na iyong sinagutan ay may malaking kaugnayan sa akdang iyong babasahin.

Handa ka na ba?

Kung gayon, simulan mo na!

1. Basahin Mo. . .

Tahanan ng Isang Sugarol

(Malaysia)

Salin ni Rustica Carpio

ANG MAPUTING ULAP sa maaliwalas na langit ay matingkad na nakukulayan, parang bahaghari. Mabilis na pupunta sa kanluran ang lumulubog na araw.

Kasamaang dulot ng sugal sa buhay ng mag-anak

Nagiging dahilan ng paghihirap ng buhay

Sanhi ng di pagkakaunawaan

ng mag-anak

Napapabayaan ang mga anak

Nagiging dahilan ng

krimen

Minsan nakatutulong sa kabuhayan ang perang napanalunan

(20)

Dahil tapos nang maglaba, mabagal na tumayo si Lian-chiao sa tabi ng balon. Sandali siyang napapikit nang maramdamang tila may mga bituing lumilipad sa harap niya, gusto niyang mawala ang mga bituing nakahihilo.

Si Siao-lan, ang anak niyang babae na tatlong taong gulang ay hubad na nakaupo sa tabi ng palanggana at naglalaro ng tubig.

“Inay, tapos na po ba kayong maglaba? Ako na ang magsasampay.” Si Ah Yue iyon na mas matanda kay Siao-lan nang mga tatlo o apat na taon.

Nagdidilig siya ng mga gulay na Chai-sim sa kabilang gilid. Nang makitang

tapos nang maglaba ang ina, mabilis siyang tumakbo para kunin ang mga labada at isampay sa mga alambreng nakatali sa dalawang poste sa loob ng kubong walang dingding.

Hindi sinagot ni Lian-chiao si Ah Yue. Tumango lamang siya, nakatayo pa rin at nakapikit – nagpipilit na mabawi ang lakas. Payat siya at maliit, mga

beinte singko anyos, at nakasuot ng kupas na asul na sam-fu. Medyo

nakangiwi ang kanyang mga labi. May pangit at nangingitim na bukol sa kanyang noo. Halatang napalo siya ng isang matigas na bagay kamakailan lamang. Malaki ang kanyang tiyan. Madaling mapansing nagdadalantao siya at malapit nang manganak.

Nang dumilat si Lian-chiao, nakatayo na si Ah Yue sa isang bangkito at isa-isang isinampay ang mga damit sa alambre. Dahil mataas ang alambre, kailangang tumingkayad siya at tumingala. Habang minamasdan ang maliit na katawan niyon at ang alanganing paraan ng pagsasampay ng mga damit sa alambre, biglang nahabag si Lian-chiao. Mahina niyang sinabi, “Ah Yue, mag-iingat ka. Baka ka mahulog!”

“Opo!” sagot ni Ah Yue. Bigla itong pumihit, nangangambang tumingin at nagtanong, “Inay, luto na ba ang hapunan? Kung hindi, kagagalitan at bubugbugin na naman tayo ni Itay!”

Nakapukaw kay Lian-chiao ang huling sinabi niyon. Bigla siyang kinabahan. Kahit mayroon pang kaning lamig na natira sa pananghalian, lulutuin pa ang mga gulay. Kapag walang nakain pag-uwi ang asawa niyang sugarol, tiyak na may mangyayari. Hindi sinasadya’y nahipo niya ang namamagang bahagi ng noo. Tumahip ang kanyang puso. Nagmamadali siyang naligo sa tabi ng balon at pagkatapos ay tinulungan si Siao-lan sa paglilinis ng katawan nito. Pinuno niya ang dalawang balde ng tubig at kinarga ang mga ito sa pingga pauwi.

(21)

Pagod na si Lian-chiao sa walang tigil na pagtatrabaho, ngunit hindi siya puwedeng magbagal ng kilos. Mabilis niyang sinidihan ang apoy sa pugon, hiniwa ang mga gulay, pinakulo ang tubig, nilinis ang mga kawali at iba pang kasangkapan sa kusina.

Ang pugon ay yari sa luwad at may mga gatla na sa iba’t ibang bahagi. Sa tabi ng pugon ay may maliit na lalagyan ng panggatong. Wala na iyong laman. Kinakailangang isantabi muna ni Lian-chiao ang sipit ng kalan para manguha ng panggatong. Tumulong si Siao-lan at may dalang isa o dalawang piraso tuwing papasok, ikinakalat sa lahat ng lugar.

Abala sa gawain si Lian-chiao. Tinanglawan ng liwanag na nagmumula sa apoy ang mga guhit ng pagod at puyat sa kanyang mukha. Walang makasisi sa kanya. Mula alas sais ng umaga, nang bumangon siya para maghanda ng almusal, hindi na siya natigil sa paggawa hanggang ngayon, maliban sa sandaling pahinga noong tanghalian. Noong umaga’y nanguha siya ng mga punla ng palay at itinanim sa bukid, at noong hapon ay nagsibak siya ng kahoy

na panggatong at namitas ng ta-feng-ho, isang damong panggamot na

gagamitin niyang pampaligo pagkapanganak. Malapit nang isilang ang sanggol at hindi maaaring hindi siya handa. Kung hindi niya ihahanda agad ang mga kailangan, anong mangyayari sa bahay kung bigla na lang siyang ipasok sa ospital? Walang alam ang sugarol niyang asawa kundi humilata sa kama sa kuta ng opyo at magmadyong araw-araw sa Hsiang Chi Coffee Shop. Kung hindi niya aasikasuhin ang mga bagay-bagay ngayon, sino ang tutulong sa kanya? Bukod sa gawaing bahay, kailangan niyang lagyan ng pataba ang mga gulay at pipino na nakatanim sa gilid ng bahay, at bunutin ang ligaw na damo. Kung hindi ay bubugbugin siya ng kanyang asawa kapag naging masama ang ani. Masakit pa nga ang kanyang noo dahil sa suntok nito dalawang araw na ang nakararaan dahil nagkamali siyang sagutin ito.

“Sssst…” Inilagay niya sa kawali ang mga dahon ng kamote. Ang buong bahay ay napuno ng bango ng nilulutong gulay.

Nakaupo si Siao-lan sa loob ng bahay, dinidilaan ang mga labi at tinitingnan ang nakatatandang kapatid na nakatayo pa rin sa kwadradong bangko sa labas.

Di kaginsa-ginsa’y isang tinig na tila tunog ng basag na kampana na nagbuhat sa labas ng pinto. “Ah Yue! Hindi ka ba natatakot na mahulog diyan? Ang taas ng naakyat mo, ha? Gusto mo na bang dalawin ang hari ng kadiliman?”

“Itay… nagsasampay lang ako…” kiming sagot ni Ah Yue.

(22)

“Sandali na lang maluluto na… ipiprito ko na lang ang inasnang isda. Pagkatapos… pagkatapos ay puwede na tayong… maghapunan.” Walang lakas ng loob si Lian-chiao na tumingala man lamang. Inilagay niya sa isang plato ang pinipritong talbos ng kamote at naglagay pa ng ilang patak ng langis sa kawali. Bahagyang nanginginig ang kanyang kamay habang hinuhugasan ang inasnang isda. Hindi siya naglakas-loob na tumutol sa ingay ng kanyang asawa..

Si Li Hua, ang asawa ni Lian-chiao, ay larawan ng isang tunay na manghihitit ng opyo; payat at matangkad, may maiitim na ngipin at namumulang mga mata. Matapos na nakapamaywang na sigawan ang bawat isa, nagsimula siyang maghubad at marahas na nagtanong, “handa na ba ang tubig na pampaligo?”

“Ihahanda ko na ang tubig, ihahanda ko na…”

Mabilis niyang itinabi ang siyansi, ibinuhos ang isang kaldero ng kumukulong tubig sa isang balde na kauuwi lamang niya. Pagkatapos ay binuhat iyon ng dalawang kamay sa luma at sira-sirang banyo. Yukung-yuko siya dahil sa bigat ng tubig. Umaalog ang malaki niyang tiyan, at nakangiwi ang maputla niyang mukha, nagpapakita ng hirap at marahil ay kawalang-pag-asa.

Sumagitsit sa kawali ang inasnang isda dahil sa init ng mantika.

“Masusunog na ang inasnang isda. Hindi mo ba naaamoy? Napakabagal mong kumilos. Wala kang alam kundi kumain” Walang tigil sa pagmumura sa asawa si Li Hua habang ang babae’y papunta sa banyo.

Nagtago sa isang sulok ng bahay ang dalawang bata, nanginginig sa takot. Hindi sila naglakas-loob na magsalita. Kabisado na nila ang nangyayari, baka natalo na naman sa sugal si Li Hua.

Pagkatapos kumain at habang pinupunasan ang namamantikaang nguso, kinuha ni Li Hua ang lalagyan ng tsa. Humigop siya ng kaunting tsa at pagkatapos ay “pwe!” lumura sa lupa. Niligis ng kanan niyang paa ang malapot na laway sa sahig.

Inaakalang aalis na naman ang lalaki, mabilis na ibinaba ni Lian-chiao, na kumakain pa, ang mangkok at chopsticks, at nagkakandautal na, “Ama ni Ah Yue, aalis ka na naman? Ako’y…”

“Ano? Hindi ako aalis? Napakalakas ng boses ni Li-Hua . “Natalo ako ng beinte dolyar ngayong hapon sa Hsiang Chi Coffee Shop. Bakit hindi ako babalik para mabawi ang natalo sa akin? Pag hindi ako nanalo ngayong gabi hindi ko na tatawagin ang sarili kong eksperto sa madyong!”

(23)

ako ng ilang itlog para lutuin sa luya at alak.” Minamasdan ni Lian-chiao ang malaki niyang tiyan. Masyadong mahina at mababa ang kanyang boses.

Nang marinig na kailangan niya ng pera, biglang nagtaas ng kilay si Li Hua. Lalong pumula ang mga mata niyang dati nang namumula. Ibinuka niya ang bibig, ipinakikita ang dalawang hanay ng bungi-bungi at maiitim na ngipin. “Hindi! Hindi! Sinong may sabi sa iyong bumili ka ng masarap na pagkain kung wala kang pera? Kung kaya mong mag-order, bakit hindi mo kayang magbayad?”

Lumura na naman sa sahig ang lalaki at dinilaan ang nguso. Humakbang ang mahahaba niyang binti at lumabas ang tila-kawayan niyang katawan.

Nakatayo sa gitna ng bahay si Lian-chiao, nakabuka ang medyo laylay na bibig, natitigilan at hindi makakilos.

Mahangin at maginaw nang gabing iyon. Habang nakahigang walang tinag sa matigas na higaang kahoy, hindi makatulog si Lian-chiao. Naglalakbay ang kanyang isip. Kahit pagod na pagod siya at mabigat na ang mga mata pagkatapos ng maghapong pagtatrabaho, gising na gising pa rin ang kanyang isip.

Ang mga lumipas na pangyayari ay parang ulap sa bundok na mabagal na pumapailanlang sa lambak, naaanod, naaanod – kasinggaan ng usok. Sa lahat ng mga taong patay na o buhay pa, ang larawan ng kanyang ina ang namumukod na lumalantad. Sa kagustuhang magkaapo, kaagad pinag-asawa nito ang tila bulaklak na anak niya – si Lian-chiao na kinse anyos pa lamang noon. At ang masama pa, sa kasabikang magkaroon ng mainam na buhay sa pagtanda niya, at laban sa payo ng mga kamag-anak at kaibigan niya para maging manugang si Li Hua na anak ng noo’y isang mayamang negosyante. Lahat ng kanyang pag-asa ay nabigo. Isang taon pagkaraang makasal si Lian-chiao at lumipat ng bahay, ang ina’y namatay sa kanser sa dibdib. Paano niya malalaman na dahil sa ipinagkasundong kasal, mawawala sa kanyang anak ang katahimikan at kaligayahan sa buong buhay nito?

Nagbuntung-hininga nang malalim si Lian-chiao. Nanlabo ang kanyang mga mata dahil sa luhang napigil sa pagpatak. Ngayon, ang taong lumilitaw sa isip niya ay ang kanyang asawa, ang walang silbi at tila kawayang si Li Hua . Winaldas niyang lahat ang manang iniwan ng ama niya. Marami siyang bisyo: pagsusugal, paglalasing, paghitit ng opyo, pagpunta sa bahay-aliwan…experto siya sa lahat ng ito. Ang pinakamalakas na dagok kay Lian-chiao ay ang pagkamapamahiin ni Li Hua. Naniniwala ito sa manghuhulang nagsabi na pulos babae ang isisilang ni Lian-chiao at hindi ito kailanman maghahatid sa kanya ng yaman o suwerte. Sa madaling sabi, si Lian-chiao ang

pinanggagalingan ng kasawiang-palad. Dahil dito, napakasama ng

(24)

Walang magawa si Lian-chiao kundi tahimik na pagtiisan ang hindi makatwiran at kung minsan, ay malupit na pakikitungo nito sa kanya. Kung nagkaroon siya ng lakas ng loob na magmaktol at mangatwiran, mandidilat agad iyon, at luluran siya sa mukha mismo, humihiyaw, “Ikaw ang sumpa ng pamilya! Sinong may sabi sa iyong magpakasal ka sa akin? Luka-luka! Kung gusto mong lumayas, puwede ka nang umalis ngayon din. Alis! Alis! Sinong pumipigil sa iyo?

Tumulo sa pisngi ang luha ni Lian-chiao. Dahan-dahan siyang bumaling. Nasipa na nina Ah Yue at Sioa-lan ang kumot. Mahimbing na natutulog ang dalawa, magkayakap. Kinuha ni Lian-chiao ang kumot at itinakip sa kanila. Pumikit siya ngunit hindi pa rin makatulog. Nag-aalala siya. Malapit na siyang manganak. Makukunan kaya siya? Mahirap sabihin. Sa kabila ng kanyang pagbubuntis, kailangan niyang magbuhat ng mabibigat na bagay – kasimbigat ng animnapu o pitumpung katies araw-araw. Mga ilang araw pa lang ang nakararaan ay bumagsak siya habang nagsisibak ng kahoy na panggatong. Sino ang gagarantiyang hindi naaapektuhan ang bata sa loob ng kanyang tiyan? Halimbawang malaglag ang bata, at mamatay siya, sino ang mag-aalaga sa dalawa niyang anak na babae? At kung maayos siyang makapanganak, ano ang mangyayari kung iyo’y babae na naman? Hindi kaya siya palayasin ng kanyang asawa? Ang inam sana kung sa pagkakataong ito’y lalaki naman ang isilang niya. Sa gayon ay hindi na siya gaanong pagmamalupitan ng asawa niya. Kahit papaano’y gaganda na ang hinaharap. Alam na niyang habang buhay nang magiging miserable ang kanyang buhay. Ang tanging pag-asa na lamang niya ay ang kanyang mga anak. Malupit ang buhay.

Unti-unti, nagdilim ang paningin ni Lian-chiao. Inaantok na siya. Pero biglang naging kakaiba ang pakiramdam niya sa kanyang tiyan. Sumasakit na iyon.

(25)

Tumitindi na ang hilab ng kanyang tiyan. Nanlalamig na sa pawis ang palad niya.

Wala na siyang magagawa. Nagpumilit siyang bumangon. Hawak ang isang gasera, nagpasiya siyang magtungo sa Hsiang Chi Coffee Shop para hanapin ang asawa.

Pagbukas niya ng pinto, nahagip siya ng malakas na hangin. Nanginig siya at halos mamatay ang ilaw niya. Isinara ni Lian-chiao ang pinto at mabagal na lumakad papunta sa kapihan.

Bagamat hindi kalayuan sa bahay nila Hsiang Chi, sa katayuan niya’y parang kung ilang milya ang layo noon.

Walang buwan nang gabing iyon, iilang bituin ang kumikislap sa langit. Napakadilim at walang makikita sa lampas sa sampung yarda. Basa ng panggabing hamog ang daan at madulas.

Idiniin ni Lian-chiao ang kaliwang kamay sa kanyang tiyan, umuusad ng mga dalawa o tatlong hakbang. Sa malamlam na ilaw, ang mukha niya’y ninenerbiyos sa sakit at butil-butil na pawis ang tumutulo mula sa kanyang noo.

“Kokak, kokak…” umiiyak ang mga palaka sa pilapil sa gawing kaliwa ng maliit na kalsada. Binasag ng malungkot nilang pagkokak ang katahimikan ng gabi.

Muling bumugso ang hangin. Tuluyan nang namatay ang ilaw sa gasera. Si Lian-chiao, at ang lahat ng bagay sa kanyang paligid, ay dagling nakulong sa kadiliman. Hindi siya makasulong at hindi rin makaurong. Ilang sandali siyang tumayo roon, walang tinag at hindi malaman ang gagawin. Parang hinihiwa ng isang matalin na kutsilyo ang tiyan niya. Natutuliro siya at nahihilo. “Kras.” Nalaglag ang gasera mula sa nanginginig niyang mga daliri, nagkapira-piraso. Hindi na maisip ni Lian-chiao kung ano ang nangyayari. Sinapo niya ng dalawang kamay ang kanyang ulo, nagpupumilit na manatili siyang nakatayo.

Pagkalipas ng ilang sandali, medyo nanumbalik ang lakas ni Lian-chiao, at unti-unting nasanay ang mga mata niya sa dilim. Lumakad siyang muli, mabagal, hindi matatag. Kung ilang beses na halos madapa siya dahil sa madulas na kalsada. Madalas siyang huminto dahil sa sumusumpong na sakit. Tatayo siya, yuyuko nang mababa hanggang ang sakit ay humupa…ngunit ilang sandali lamang.

(26)

Nanghihinang itinaas ni Lian-chiao ang kaliwang kamay at kumatok sa pinto.

Marahil ay buhos na buhos ang isip ng mga tao sa pagsusugal, o baka naman napakahina ng katok niya. Walang lumapit para buksan ang pinto. Hindi na matiis ni Lian-chiao ang sakit, at kumatok uli siya nang buong lakas.

Isang matabang babae ang nagbukas ng pinto. Iyon ang maybahay ng may ari ng kapihan. Si Lian Chiao na nakasandal nang husto sa pinto ay bumagsak sa loob.

Noong una ay nagulat ang matabang babae sa biglang pagpasok niya. Ngunit nang matanto niya kung sino ang babae, maliksi niya iyong tinulungan at inakay papasok.

Si Li Hua, na dadampot na lamang ng pitsa, ay namangha rin sa biglang pagdating ni Lian-chiao. Ngunit nakapagpigil siya at mabagsik na nagtanong, “Anong nangyari? Bakit gabing-gabi na’y narito ka pa? Pung! Teka, teka! Red Center ba ‘yon” Ha! Maganda!” Magaganda ang pitsa niya at medyo ninenerbiyos siya, matamang nakatingin sa mesa.

Tinulungan ng maybahay ng towkay si Lian-chiao na maupo sa silyang

rattan. Sapo ng dalawang kamay ni Lian-chiao ang kanyang tiyan, humahalinghing. “Ang tiyan ko… masakit…dalhin agad… dalhin ninyo ako sa ospital…”

“Ano? Ngayon na? Mananalo ako sa larong ito. Sandali. Pung! Ang galing! Ang gandang pitsa nito. Ito talaga ang kailangan ko. Ha, ha! Quadruple! Unang apat, pangalawang apat…Isang libo dalawandaan at walumpu at dalawang libo limang daan at animnapu!”

Malaki ang panalong iyon. Nagsimula siya sa ilang chips lamang, ngunit ngayon ay isang bunton na ang nasa harap niya. Tuwang-tuwa si Li Hua at hindi niya mapigil ang katatawa, maluwang na maluwang ang nangingitim na bibig. Habang sinasamsam at inaayos ang mga chips, ngumiti siya sa taong nakaupo sa harap niya. “Ha,ha, Lumpong Chun! Napakagaling nitong siyamnapung libong galing sa iyo! Napakagaling! Ha,ha…”

“Ai-yo…yo…”

“Hoy, lumakad ka na. Manganganak na ang misis mo!” May humimok kay Li Hua.

Walang magawa si Li Hua kundi hilingin sa isang miron na maglaro para sa kanya. Galit na tiningnan niya si Lia-chiao at nag-aatubiling tumayo.

Pumayag ang maybahay ng towkay na ipaarkila sa kanya ang Morris Minor

nito sa dalawang dolyar bawat oras at dodoblehin sa gabi.

(27)

Bagamat hindi na gaanong humihilab ang tiyan, balisa si Lian-chiao. Bigla siyang nakakita ng ilaw na mabilis na papalapit sa dako nila. Bahagyang kumislap ang munting ilaw, dahil marahil sa hangin. Habang papalapit iyon, ay nakita niya si Ah Yueng pangku-pangko ang nakababatang kapatid. Kapwa sila umiiyak at namumula na ang kanilang mga mata.

“Ah Yue, Ah Yue! Bakit dinala mo rito ang kapatid mo? Sisipunin kayo!” Lumabas sa kotse si Lian-chiao, nilapitan ang maliliit na batang babae, hindi malaman kung ano ang gagawin.

Humagulgol ng iyak si Siao-lan…kaagad siyang inaliw ni Lian-chiao. Habang pinapahiran ang luha at ilong, marahang nagsalita si Ah Yue, “Nagising ako sa iyak ni Siao-lan. Hinahanap niya ang Nanay. Hindi ko makita si Nanay sa bahay. Naisip kong baka narito kayo, kaya dinala ko siya rito…”

Nang malaman ni Ah Yue na pupunta sa ospital ang kanyang ina, kumibot ng kaunti ang ilong niya at ang bibig niya ay lumaylay sa mga sulok. Luhaan ang mga mata niya.

“Ah Yue, huwag kang umiyak. Mabait ka di ba? Aalagaan mong mabuti ang kapatid mo. Uuwi ang Nanay pagkaraan ng dalawa o tatlong araw. Pagkahatid sa akin sa ospital, uuwi ang Tatay ninyo…” Habang inaaliw si Ah Yue, napaiyak na rin Lian-chiao. Hindi niya makayang isipin na aalis siya ng ilang araw, iiwan ang dalawang munting bata sa bahay na walang mag-aalaga sa kanila.

Ibinaba ni Ah Yue ang nakababatang kapatid, at sa pagitan ng mga hikbi, “Inay, dadalawin ko kayo bukas, kasama ang kapatid ko. Sasabihin ko kay Itay na isama kami roon. May isa pang dolyar sa aking lata ng sigarilyo. Dadalhin ko iyon para magamit mo muna…”

Magiliw na hinawakan ni Lian-chiao ang munting ulo ng anak. Hindi siya makapagsalita dahil sa pag-aalala.

Lumabas si Li Hua. Kinagalitan ang dalawang bata gaya ng dati. Pagkatapos ay pumasok sa kotse, binuhay ang makina at pinatakbo.

Patuloy ang madyong sa Hsiang Chi. Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng pitsa, “Khe-ta…khe-ta…” at paminsan-minsan ng malakas na pung!

Malamig na kumislap ang mga bituin sa langit. Malakas ang hihip ng hangin. Isang munting ilaw ang mabagal na kumilos sa daan. Si Ah Yue, pangko sa likod ang umiiyak at inaantok na kapatid, mabagal at atubiling naglalakad patungo sa kanilang luma at hungkag na bahay….

3. Linangin Mo. . .

(28)

Panuto: Piliin ang letra ng pahayag na nagbibigay pahiwatig sa nais ipakahulugan ng bawat pangungusap.

Isulat mo ang iyong sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

1. Matapos maglaba nang napakaraming damit sandaling napapikit si Lian-chiao, naramdaman niyang tila may mga bituing lumilipad sa harap niya.

Si Lian-chiao ay;

a. inaantok b. nagugutom c. nahihilo d napapagod

2. “Ah Yue! Hindi ka ba natatakot mahulog diyan! Ang taas na ng naaakyat mo, ha? Gusto mo na bang dalawin ang hari ng kadiliman?

Alin sa mga sumusunod ang maaaring mangyari kay Ah Yue? a. Mahulog at mapilayan.

b. Madapa at mapaupo.

c. Mahulog, mamatay at mapunta sa impiyerno. d. Mahulog, mamatay at mapunta sa langit.

3. Habang nakahigang walang tinag sa matigas na higaang kahoy, hindi makatulog si Lian-chiao, naglalakbay ang kanyang isip.

Ano ang nangyayari kay Lian-chiao? a. nag-iisip nang malalim

b. hindi makatulog c. natatakot sa paligid d. lahat ng nabanggit

4. Parang hiniwa ng isang matalim na kutsilyo ang tiyan niya. Ano ang nararamdaman ni Lian-chiao?

a. nahihilo b. nasasaktan c. nagugutom d. lahat ng nabanggit 5. Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng pitsa ng madyong.

Ang mga tunog ng pitsa ay; a. nagdulot ng ingay sa paligid

b. tahimik ang gabi c. tulog na ang mga ito d. lahat ng nabanggit

b. Pagsusuring Pangnilalaman

Ang paggamit ng mga salitang tago ang

kahulugan sa pagbubuo ng akda ay isa sa mga paraan upang maging masining ito.

(29)

Panuto: Piliin at isulat ang letra ng uri ng lipunang malinaw na ipinakikita sa bawat pahayag. Piliin ito sa kanang bahagi ng dayagram.

Mga Pangyayari

1. Kapag dumating ang asawa nang hindi pa luto ang pagkain tiyak na kagagalitan at bubugbugin ang kanyang asawa at anak.

2. Mula umaga pagkagising, wala siyang tigil sa paggawa; nagtanim sa bukid, nagsibak ng kahoy, naglagay ng pataba sa tanim, naglaba at nagluto.

3. Walang alam na gawin ang asawa ni Lian-chiao kundi ang humilata sa kama, kumain at humitit ng opyo.

4. Nang ipakasal ng ina si Lian- chiao kay Li Hua, nawala sa una ang kaligayahan at kapayapaan. 5. Kung mangangatwiran si Lian- chiao kay Li Hua, mandididilat ito tatadyakan siya at duduran sa mukha.

Uri ng Lipunang Umiiral Batay sa mga Pangyayari

a. Namamayani sa lipunan ang kalupitan ng tao sa kapwa.

b. Puno ng bisyo ang kapaligiran

c. Naghahari ang takot at pangamba sa lipunan.

d. Walang paggalang sa kapwa ang mga tao sa lipunang ito.

e. Ang tao sa lipunang ito, upang mabuhay ay dapat na magtrabaho nang walang humpay.

c. Pagsusuring Pampanitikan

(30)

c.1. Panuto: Bilugan ang bilang ng pahayag na nagpapakita ng kabangisan ng mundo. Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

4.

5

. 1.

2. 3.

d. Halagang Pangkatauhan

Minsan para sa ilang mga nilikha, ang buhay ay tila isang mabangis na lungsod at walang awang kagubatan.

Kabangisan ng Mundo

Ayaw ni Lian-chiao na magtrabaho dahil malapit

na siyang manganak Pagod na pagod

na si Lian-chiao pero hindi siya

puwedeng magbagal ng

kilos

Bagamat bata pa si Ah Yue ay nagbubuhat na ng mabigat na bagay at gumagawa ng trabahong para sa matatanda lamang

Binuhat niya ang balde ng tubig. Yukung-yuko siya

dahil sa bigat ng tubig. Umaalog ang malaki niyang

tiyan, at nakangiwi ang maputlang mukha nagpapakita ng hirap at

marahil ay kawalang pag-asa.

Pinaarkila ng may-ari ang sasakyan kina

Lian-chiao sa pagdadala dito sa ospital basta bayaran

nila ang arkilang 2 dolyar bawat oras at

doble sa gabi.

(31)

Panuto: Isulat ang P sa patlang kung positibo ang ipinakikitang ugali ng mga tauhan sa bawat bilang at N kung negatibo. Isulat ang sagot sa ikaapat na bahagi ng papel.

_____ 1. Sa kabila ng hirap na dinaranas ng mga anak sa kamay ng malupit na ama, iginagalang pa rin nila ito.

_____ 2. Kahit naistorbo sa pagsusugal ang may ari ng pasugalan ay pinatuloy pa rin nito sa loob ng sugalan si Lian-chiao nang makita niyang malapit na itong manganak at humihingi ng tulong sa kanya.

_____ 3. Sugapa man sa bisyo ng sugal si Li Hua, nanaig pa rin ang damdamin nito sa asawa at dinala sa ospital ang malapit nang magsilang na si Lian-chiao. _____ 4. Sa murang gulang ng batang si Ah Yue, tinitiis nito ang hirap dahil sa pagmamahal sa ina.

_____ 5. Kahit buntis ang asawa, ito pa rin ang nagsasalok ng tubig at nagsisibak ng kahoy na panggatong.

Panuto: Isulat ang T sa patlang kung sa palagay mo ay tama ang kaisipan ng pahayag sa bawat bilang at M kung mali.

_____ 1. Maaaring ihabla ng babae ang asawang nagmamalupit sa kanya.

_____ 2. Dapat na matutong ipagtanggol ng babae ang sarili laban sa pagmamalupit ng asawa.

_____3. Sa panahon ngayon hindi na praktikal na manatili na lamang ang babae sa tahanan at pagsilbihan ang lalaki.

_____4. Upang hindi lumaking nakikita ng mga anak ang kalupitan ng ama sa kanilang ina, dapat na humiwalay na lang ang babae sa kanyang asawa.

_____5. Maipagtatanggol ng mga anak ang kanilang ina laban sa kalupitan ng ama kung lalabanan at pagtutulungan nilang magkakapatid ang ama.

(32)

Panuto: Isulat ang K kung ang pahayag sa bawat bilang ay katanggap-tanggap, DK kung di-katanggap-tanggap.

1. 2.

5. 3.

4.

Panuto: Isaayos ang mga salita sa loob ng kahon upang mabuo ang kaisipang angkop sa binasang akda.

1.

Paano dapat pakitunguhan

ng anak ang pabaya at malupit na

ama? Gaano man

kalupit ang ama, dapat igalang ito ng mga anak

Magdasal upang magbago ang iresponsableng

ama

Huwag alagaan ang

ama kapag ito’y matanda na at may sakit Itakwil ang malupit na

ama

Pakitaan ng pagmamahal ang malupit na ama. Magbabago din

ito kapag nadama ang pagmamahal ng mga anak

hindi tadtarin man ang mga makababayad at

(33)

2.

3.

Panuto: Itsek ang bilang ng pahayag na naglalahad ng iyong natutunan at nadama matapos basahin ang akda.

Nalaman ko na. . . Nakadama ako ng. . . 1. Ang sugal ay lason sa mabuting

samahan ng mag-anak 5. Poot sa sugal at malupit na ama 2. Nawawala ang paggalang ng mga

anak sa ama ng tahanan kung ito ay iresponsable.

6. Pag-asa na maaari pang magbago ang ama gaano man ito kalupit.

3. Dapat na ipagtanggol ng babae ang sarili laban sa pagmamalupit ng asawa.

7. Paghanga sa anak na dumaramay sa ina.

4. Dapat labanan ng anak ang malupit na ama.

8. Pagmamalaki para sa mga babae dahil nananatili silang tapat sa asawa kahit pagmalupitan sila.

pangalawang lupa sa dito ay

Diyos ang mga magulang

kanilang ang sa anak ng

magulang gabay ay pagtanda

(34)

8. Subukin Mo. . .

Panuto: Isulat ang letra na tinutukoy ng pahayag sa Hanay A sa Hanay B.

Hanay A

1. Kinatatakutan ni Ah Yue ang gagawin ng ama sa kanilang mag-ina kapag dumating itong walang lutong pagkain.

2. Materyales na ginagamit sa paggawa ng pugon na tulad ng ginagamit ni Ah Yue.

3. Damong ginagamit ni Lian-chiao matapos manganak 4. Sugal na kinahihiligan ni Li Hua.

5. Halamang nagdudulot ng pagkasugapa ng isang tao 6. Lugar kung saan nagsusugal si Li Hua.

7. Siya ang bunso sa dalawang anak ni Lian-chiao. 8. Isa sa mga palatandaan na ang isang tao

ay sugapa sa bawal na gamot.

9. Inorder ni Lian-chiao na ayaw bayaran ni Li Hua 10. Tatak ng kotse na ginamit sa pagdadala

sa ospital kay Lian-chiao.

Hanay B

a. namumula ang mata b. Hsiang Chi Coffee Shop c. panggugulpi

d. Sia-lan e. itlog f. Ta-feng-ho g. luwad h. opyo i. madyong j. Morris Minor

9. Paunlarin Mo. . .

Kung ang iskor na nakuha mo sa Pagsasanay Blg. 8 o ang bahaging, Subukin Mo ay 5

pataas, huwag mo nang sagutin pa ang bahaging ito. Subalit kung 4 pababa gawin mo ito.

Panuto: Isulat ang T sa patlang kung ang kaisipan sa bawat bilang ay tama batay sa akda at M kung mali ito.

____ 1. Ang binasang akda ay mula sa Indonesia.

____ 2. May tatlumpung taong gulang si Lian-chiao.

____ 3. Mula ikaanim ng umaga ay walang tigil sa pagtatrabaho si Lian-chiao.

____ 4. Si Lian-chiao pa ang naghahanda ng tubig na ipaliligo ng asawa.

(35)

panganganak.

____ 6. Tulog na tulog si Lian-chiao nang gabing iyon dahil sa pagod. ____ 7. Si Li Hua ay dating mayaman.

____ 8. Winaldas ni Li Hua ang minana niyang yaman sa sugal.

____ 9. Si Ah Yue ang pinaniniwalaang nagdadala ng malas sa pamilya.

____10. Nang gabing iyon ay dinala si Lian-chiao sa hilot dahil manganganak na ito.



Gaano ka na kahusay?

Panuto: Isulat ang F sa patlang kung ang salitang may salungguhit ay mula sa wikang Filipino at D kung ang salita ay mula sa wikang Dayuhan.

____ 1. Lagi nang pinananabikan ng magkapatid ang dalang pansit guisado ng kanilang ama.

____ 2. Anim lahat ang mga batang maghahati-hati sa uwing pansit ng ama.

Panuto: Isulat ang letra ng kahulugang napapaloob sa bawat pahayag sa bawat bilang.

3. Bagamat batang-bata pa, si Ah Yue ay nagbubuhat na ng mabibigat na bagay at gumagawa ng mga trabahong para lamang sa mga matatanda.

a. Si Ah Yue ay matulungin sa pamilya.

b. Gusto ni Ah Yue na magtrabaho ng para sa matatanda. c. Takot lamang si Ah Yue na mapalo.

d. Lahat ng nabanggit.

4. Isa man sa mga perang abuloy ay hindi niya gagastahin sa alak. a. iipunin b. itatago c. titipirin d. lahat ng nabanggit

Panuto: Isulat ang I kung ang transpormasyon ng tauhan sa pahayag ay intelektwal IS kung ispiritwal.

5. Nang mamatay lamang ang anak natanto ng ama na kailangang baguhin na ang pakikitungo niya sa pamilya.

6. Natutong magdasal ang ama at humingi ng awa sa Maykapal.

Panuto: Isulat ang refleksyon sa lipunan ng mga sumusunod na pangyayari. Piliin ito mula sa loob ng kahon.

7. Kumatok si Lian-chiao sa bahay-sugalan subalit walang makarinig sa kanya dahil ang lahat ay abala sa pagmamadyong.

8. Ang renta ng kotse na gagamitin sa pagdadala kay Lian-chiao sa ospital ay dalawang dolyar tuwing isang oras at doble naman kung sa gabi.

a. Ang lipunan ay puno ng bisyo.

b. Ang lipunan ay abala sa iba’t ibang gawain. c. Ang lipunan ay binubuo ng mga taong walang pagpapahalga sa kapwa.

(36)

Panuto: Isulat ang P kung ang pahayag ay positibo at N kung ang pahayag ay negatibo.

9. Hindi kailanman nahuhuli ang pagbabago lalo pa’t kung ito ay para sa kabutihan ng nakararami.

(37)

Ikaapat na Taon – ANG AMA Modyul 9

Aralin 1

IV. Ano Na Ba Ang Alam Mo?

1. F 2. D 3. D 4. C 5. E 6. IS 7. B 8. A 9. P 10. N

B. Mga Gawain sa Pagkatuto 1. Alamin Mo. . .

1.a. 1.  2. – 3.  4. – 5.  6. – 7. – 8.  1.b. 1. A 2. C 3. D 4. F 5. I 6. H 7. I 8. J

3. Linangin Mo. . . a. 1. F 2. D 3. D 4. F 5. F

b.1. Pagsusuring Pangnilalaman

1. B 2. D 3. C 4. E 5. A

b.2 1. I 2. I 3. IS 4. E 5. P

c. Pagsusuring Pampanitikan 1) a. DM

b. M

2) a. M

b. DM

c. M

d. M

e. DM

3) a. M

b. M

d. 1. 

2. x

3.  4.  5. x

4. Palalimin Mo. . . 4.a.

(38)

Aralin 1

1. DK 2. K 3. K 4. K 5. DK

1. Ang mga anak ay gabay ng magulang sa pagtanda.

2. Kailanman ay di dapat mawala sa ating puso ang pagpapatawad. 3. Diyos na ang bahalang magparusa

sa mga nagkasalang magulang.

1.  1. 

2.  2. 

3.  3. 

4. – 4. 

8. Subukin Mo. . .

1. C 2. E 3. F 4. D 5. A

(39)

Ikaapat na Taon – Ang Ama Modyul 9

Aralin 2

B. Mga Gawain sa Pagkatuto 1. Alamin Mo. . .

1.a. 9.  10.– 11. 12. 13. 1.b. 9. N 10.N 11.N 12.N 13.P

4. Linangin Mo. . . a. Pagsusuring Panlinggwistika 6. C 7. C 8. A 9. B 10.A

b. Pagsusuring Pangnilalaman 6. A 7. E 8. B 9. A 10.D

. c. Pagsusuring Pampanitikan 5

d. Halagang Pangkatauhan 1. P 4. P

6. P 5. N

1. T 2. T 3. T 4. T 5. M

6. K 7. DK 8. DK 9. K 10.K

1. Tadtarin man ang iyong mga buto at laman hindi ka pa rin makababayad sa iyong mga magulang.

2. Ang mga magulang ay pangalawang Diyos dito sa lupa.

3. Ang mga anak ay gabay ng magulang sa kanilang pagtanda.

5.  1. -- 6.  2.  7.  3.  4. –

6. C 6. B 7. G 7. D 8. F 8. A 9. I 9. E 10.H 10. J

6. M 6. M 7. M 7. T 8. T 8. T 9. T 9. M 10.M 10. M

IV. Gaano Ka Na Kahusay?

1. D 6. IS 2. F 7. A 3. A 8. D

1

2

(40)

3. P 4. D 9. P 5. I 10. P

11.C 12.E 13.F 14.D 15.A