• No results found

Ερνέστ-Μαντελ-Φοιτητές-διαννοούμενοι-και-πάλη-των-τάξεων-εκδ-Εργατική-Πάλη.pdf

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ερνέστ-Μαντελ-Φοιτητές-διαννοούμενοι-και-πάλη-των-τάξεων-εκδ-Εργατική-Πάλη.pdf"

Copied!
164
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Σε

ιρά:

Θ

εω

ρ

ία

&

Π

ολ

ιτ

ικ

ή

Ερνέστ Μαντέλ

Φοιτητές

διανοούμενοι και

πάλη των τάξεων

Εκδόσεις

ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΑΛΗ

(2)

Ερνέστ Μαντέλ

(3)

Τίτλος: “Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων” τίτλος πρωτοτύπου:

“Les etudiants, les intellectuelles et la lute des classes” Συγγραφέας: Ernest Mandel Μετάφραση: Τάσος Αναστασιαδης Εκτύπωση: Τυπογραφείο Κ. ΦΕΡΕΤΟΣ & ΥΙΟΙ Ο.Ε. ΔΕΡΒΕΝΙΩΝ 30 ΑΘΗΝΑ 106 81 ΤΗΑ: 33 00 646 Χρονολογία τυπογραφικής εργασίας: ΜΑΗΣ 2006 Copyright: Εργατική Πάλη, Αγ. Κων/νου 57, ΤΗΛ: 2105247227 Αθήνα

(4)

ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ

Φοιτητές, διανοούμενοι

και πάλη των τάξεων

Μετάφραση: Τάσος Αναστασιάδης

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΑΛΗ

(5)

Στη μνήμη του George Junglas (1902-1975) υποδειγματικού αγωνιστή και πολύ στενού φίλου που, για περισσότερο από μισό αιώνα, ενσάρκωσε την αγωνιστική παράδοση και πείρα του γερμα­ νικού προλεταριάτου και που, για ένα τέταρτο του αιώνα, εξασφά­ λισε σχεδόν μόνος, τη συνέχεια του επαναστατικού μαρξισμού στη χώρα του. Ε.Μ.

(6)

τ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οι Εκδόσεις Εργατική Πάλη επανεκδίδουν το βιβλίο του Ερνέ- στΜαντέλ, Φ οιτητές, Δ ιανοούμενοι και Πάλη των Τάξεων, που είχε εκδοθεί για πρώτη φορά στην χώρα μας από τις εκδόσεις Ου­ τοπία, αλλά έχει εξαντληθεί εδώ και πολλά χρόνια. Το θέμα που πραγματεύεται σ ' αυτή την έξοχη μελέτη ο Ε. Μα- ντέλ, είναι η συνειδητοποίηση της φοιτητικής νεολαίας και των δια­ νοουμένων και ο ρόλο τους στην ταξική πάλη στην εποχή του Ύστε­ ρ ο υ Καπιταλισμού. Σαράντα χρόνια μετά τη συγγραφή της, επιβε­ βαιωμένη από το γαλλικό Μάη του '68 και όλες τις κατοπινές φοιτη­ τικές μεγάλες κινητοποιήσεις και εξεγέρσεις σ’ όλο τον πλανήτη- και από το δικό μας “Πολυτεχνείο” του '73-δείχνει όχι μόνο την αντο­ χή της, αλλά βοηθάει στην κατανόηση του σήμερα και ρίχνει φως στην εξέγερση της φοιτητικής και μαθητικής νεολαίας στη Γ αλλία το Μάρτη του 2006 ενάντια στη “Σύμβαση Πρώτης Πρόσληψης" (CPE). Σήμερα, στην εποχή της κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος, όπου το Κεφάλαιο και οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις (δεξιές, κε­ ντροαριστερές, “αριστερές”) επιτίθενται με απίστευτη σκληρότητα στον σκληρό πυρήνα των δικαιωμάτων (απασχόληση, συλλογικές συμβάσεις, εργασιακές σχέσεις, συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, υγείας, παιδείας κλπ) των εργαζομένων, των φτωχών λαϊκών στρω­ μάτων και της νεολαίας, το μέλλον της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας είναι η ανασφάλεια, η υποαπασχόληση, η ανεργία, η φτώχεια και η εξαθλίωση. Η νεολαία που βρίσκεται στην εκπαίδευ­ ση κατανοεί καθημερινά όλο και περισσότερο αυτή την κατάσταση. Όπως είπε η γαλλίδα φοιτήτρια Ζουλί Κουντρί (ηγέτης του πρόσφα­ της εξέγερσης του Μάρτη του 2006): "Είμαστε η πρώτη γενιά στη Γ αλλία μετά τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο που ζει χειρότερα από τις προηγούμενες.. .Δεν έχουμε δουλεία, δεν έχουμε σπίτι, δεν έχουμε ασφάλιση.. Δυστυχώς, αυτή η κατάσταση δεν ισχύει μόνο για τη Γ αλλία, ισχύει λίγο πολύ για όλες τις χώρες και φυσικά για τη δική μας. Τέλος, και σ' αυτή την έκδοση του βιβλίου του Ε. Μαντέλ, διατη- ρήθηκε το εισαγωγικό σημείωμα του Μισέλ Λεκέν που υπήρχε στην πρώτη έκδοση γιατί δίνει πολύτιμες πληροφορίες. ΕΠ”

(7)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως το 1968, διάφοροι θεωρητικοί που επικαλούνταν το μαρξισμό, ανακάλυψαν ένα πολύ σοβαρό λάθος του Μαρξ: ούτε λίγο ούτε πολύ τη θεωρία του για τις τάξεις— μία θεωρία που αληθινά, όπως σημείωσε ο Λούκατς στο έργο του «Ιστορία και ταξική συνείδηση», ο Μαρξ την είχε απλά και μόνο σκιαγραφήσει. Είναι περίεργο, ωστόσο, ότι αυτοί οι θεωρητι­ κοί συνέχισαν να αυτοαποκαλούνται μαρξιστές και μετά την ανακά­ λυψη αυτού του «λάθους» του Μαρξ, μια που το «λάθος» αφορούσε την πρόγνωση της ενίσχυσης του προλεταριάτου σαν αποτέλεσμα της ίδιας της ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, και ειδικότερα σαν αποτέλεσμα της εξαθλίωσης της μικροαστικής τάξης, της οποίας ο χώρος δραστηριότητας θα έπρεπε να στενέψει με την πορεία προς τη συγκεντροποίηση (μονοπωλιοποίηση) της βιομηχανίας. Η εξαθλίωση αυτή, άλλωστε, στο μέτρο που δεν συνε- πέφερε την προλεταριοποίηση, θα έπρεπε να προσκομίσει στο ήδη ενισχυμένο αριθμητικά προλεταριάτο τη βοήθεια των καλύτερων στοι­ χείων από τις μεσαίες τάξεις. Αν η ανάπτυξη του κεφαλαίου δεν οδηγούσε σε τέτοιες συνέπειες, όλος ο υλιστικός ρεαλισμός της σο­ σιαλιστικής θεωρίας θα κατέρρεε στη βάση του. Μία ενίσχυση της μικροαστικής τάξης που θα έδινε πολιτική βάση στη μεγαλοαστική, θα κατέληγε αναγκαστικά σε μία διατήρηση του προλεταριάτου σαν ακαλλιέργητης τάξης, ικανής απλώς για σποραδικές εξεγέρσεις ό­ πως οι υποταγμένες τάξεις του παρελθόντος. Ή, τουλάχιστον, — γι’ αυτούς που παραδέχονται τη μαρξιστική θεωρία των αντιφάσεων του κεφαλαίου — σαν τάξης που η βάρβαρη επανάστασή της θα καθοδηγούνταν από ξένα προς αυτή στοιχεία και δεν θα μπορούσε παρά να καταλήξει στο πιο αβέβαιο μέλλον. Γ<α αρκετό διάστημα δεν έλειψαν στοιχεία που επιφανειακά δικαιολογούσαν τέτοια συμπεράσματα. Πραγματικά, ο Μαρξ και ο Ένγκελς δεν είχαν πεθάνει ακόμα όταν άρχισε να διογκώνεται αριθ­

(8)

8 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ μητικά μία τεράστια ν έ α μικροαστική τάξη από δημόσιους υπαλλή­ λους, ανώτερους ιδιωτικούς υπαλλήλους, μηχανικούς, καθηγητές, μέλη νέων ελεύθερων επαγγελμάτων, στον τομέσ εκείνο που δεν ονομαζόταν ακόμα «τρπογενής», κι αυτό χωρίς να μιλήσουμε για την παράλληλη αύξηση μιας μεσαίας αστικής τάξης που περιέβαλε τις διάφορες δραστηριότητες των μεγάλων βιομηχανιών σαν αληθινός συνδετικός ιστός. Βέβαια, το προλεταριάτο αυξανόταν ταυτόχρονα, και μάλιστα πολύ περισσότερο σε απόλυτους αριθμούς, αλλά οι πο­ λιτικοί μηχανισμοί που εγκαθιδρύθηκαν στις πιο αναπτυγμένες οικο­ νομικά χώρες, έδεσαν σφιχτά την εργατική τάξη μέσα σ ’ ένα δίχτυ νομιμότητας και νομικισμού του οποίου οι φαντασιώσεις, αν και διαρ- κώς διαψευδόμενες, καλλιεργούνταν με φροντίδα από τους γρα­ φειοκρατικούς μηχανισμούς του εργατικού κινήματος, προϊόντα και αυτοί που διατηρήθηκαν και διογκώθηκαν από την καπιταλιστική ανάπτυξη και από τη μεταρρυθμιστική της ικανότητα να παραχωρεί ψίχουλα από τα κέρδη της και ψευτοεξουσίες. Αυτή η κατάσταση δημιούργησε τους πρώτους «αναθεωρητές» της μαρξιστικής θεωρίας των τάξεων, μεταξύ των οποίων ο Μπερνστά- ιν κατέχει την πιο εξέχουσα και ριζοσπαστική θέση. Αργότερα, όταν στη θεωρία της δυνητικής επανάστασης, αντιπα- ρατέθηκε η πραγματικότατη επανάσταση του Οκτώβρη, η άρνηση της μαρξιστικής πρόγνωσης επανεμφανίστηκε με ακόμα μεγαλύτε­ ρη ένταση, στηριζόμενη αφενός στις συνέπειες της επανάστασης που έσπασε στον πιο «αδύνατο κρίκο» της ιμπεριαλιστικής αλυσί­ δας, και αφετέρου στην πολιτιστική μιζέρια που προέκυψε από την απομόνωση της. Η εμφάνιση ενός γραφειοκρατικού συστήματος τό­ σο «τερατώδους» όσο εκείνο του σταλινισμού θα σημαίνει, για τη νέα γενιά θεωρητικών, όπου αυτή τη φορά δεσπόζει ο Μπάρναμ με τη ριζική συμπερασματολογία του, την υποκατάσταση της προλετα­ ριακής επανάστασης από την «επανάσταση των διευθυντών» και της κομμουνιστικής αταξικής κοινωνίας από μια γραφειοκρατική κοι­ νωνία. Ωστόσο, ακριβώς την ίδια εποχή που οι θεωρητικοί αυτοί πληθαίνουν, θα διαφοροποιηθούν και θα φτάσουν στην πιο τρανή επιτυχία και στην πανεπιστημιακή της επισφράγιση, οι ταξικές δο­ μές που αρχίζουν εκ νέου να μεταμορφώνονται μ ε αντίθετη, αυτή τη φορά, τάση από εκείνη που είχε συνοδέψει την ιμπεριαλιστική ανά­ πτυξη και άνθηση. Ξεκινώντας από αυτές ακριβώς τις οικονομικές και κοινωνικές ρίζες του «ύστερου καπιταλισμού», όπως τον ονόμασε, ο Ερνέστ Μαντέλ μελετάει στην παρακάτω έκθεσή του αυτή ακριβώς την αλ­

(9)

"Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων" 9 λαγή. Η έκθεση αυτή έγινε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, σε δύο ηπείρους, στα ισπανικά, αγγλικά και γερμανικά, και ήταν μέχρι τώρα ανέκδοτη στη γλώσσα μας.1 Δυστυχώς! Γιατί η Γαλλία μολύνθηκε βαθιά από τις θεωρητικο­ ποιήσεις του «μεγάλου λάθους του Μαρξ». Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950, ο πιο εξέχων θεωρητι­ κός τους, ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, που αντισταθμίζει τον πεσιμισμό του για τον «κυβερνητικό» πολιτισμό της κατανάλωσης, που αλλο­ τριώνει την εργατική τάξη στον καπιταλισμό, με το ουτοπικό όνειρο της επανάστασης των ελίτ, δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστός στην Ευρώ­ πη μέχρι το 1968. Αντίθετα, ο Λυσιέν Γκολντμάν, που οι θεωρίες του ήταν αρκετά συγγενικές με τις θεωρίες του Μαρκούζε, χωρίς όμως να ξεπέφτουν στον ντεφαιτιστικό πεσιμισμό του, απόχτησε στηΓαλλία μια αυθεντία που του χάρισε διάφορους επιγόνους, από τους οποίους ο πιο γνωστός υπήρξε ο Σερζ Μαλέ που, πριν το 1968, παρίστανε τον θεωρητικό του PSU.2 Λιγότερο φιλοσοφική και περισσότερο μαχητική η θεωρία του Μαλέ διέκρινε, όπως και του Γκολντμάν, μία «νέα εργατική τάξη», τις «άσπρεςμπλούζες», εκείνη των καινούργιων βιομηχανιών, υψώνοντάς την σε φορέα των μελλο­ ντικών αποφασιστικών αγώνων. Α ν το 1968, με το ρόλο της κινητή­ ριας δύναμης που έπαιξαν οι φοιτητές στη γενική απεργία, φάνηκε να επιβεβαιώνει τον καθοδηγητικό ρόλο των «νέων στρωμάτων», η ανικανότητά τους να χαράξουν μία ιδιαίτερη πολιτική προοπτική, επιβεβαίωσε αντίθετα το γεγονός ότι η έκβαση εξαρτιόταν από την εργατική τάξη και από την ικανότητα ή την ανικανότητά της να δη­ μιουργήσει ένα επαναστατικό κόμμα. Αυτό είναι εξάλλου και το συ­ μπέρασμα στο όποιο κατέληξαν οι πρωτοπορίες που ξεπήδησαν από τα γεγονότα, και το συμπέρασμα αυτό εκφράστηκε με τις τελευ­ ταίες φοιτητικές διαδηλώσεις προς το Μπιγιανκούρ,3 ενώ οι επιτρο­ πές δράσης διασκορπίζονταν στα εργοστάσια της κόκκινης περιφέ­ ρειας. Οι θεωρητικοί της «νέας εργατικής τάξης» και της επαναστατι­ κής ελίτ, περιορίστηκαν στο ναεξάρουν— δεν μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς— τον χαρακτήρα «πολιτιστικής επανάστασης» του Μάη 1968. Πολιτιστική επανάσταση ήτανε πραγματικά, και μάλιστα, για να ακριβολογήσουμε, πολύ περισσότερο από την κινέζικη πολιτιστι­ κή επανάσταση που είχε εισάγει αυτό τον όρο. Αυτό που είχε προσφέρει η φοιτητική εξέγερση πήγαινε πολύ μακρύτερα απ’ όσο η ίδια φανταζόταν. Απ’αυτή, π.χ., ξεπήδησε ένας καινούργιος φεμι­ νισμός, πιο ριζοσπαστικός από εκείνους του παρελθόντος, έστω κι

(10)

10 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ αν τις μέρες του Μάη θα έπρεπε να ψάξει κανείς βαθιά για να βρει τα στοιχεία του. Κι αυτό γιατί η διανοούμενη νεολαία, για λόγους που ο Μαντέλ αναλύει στα κείμενα που ακολουθούν, δεν μπήκε στην κοι­ νωνική πάλη ξεκινώντας από την «άμεση υλική ανάγκη», αλλά από την κριτική των θεσμών, της υποκρισίας των αστικών αξιών, των μηχανισμών της κοινωνίας και της πολιτικής εξουσίας, δηλαδή, ξεκι­ νώντας από μία θεωρητική βάση απ’ όπου μετά επεκτάθηκε στην κριτική του εκφυλισμένου και αποστεωμένου εργατικού κινήματος. Μία φοβερή δίψα για επανανακάλυψη της επαναστατικής γνώσης κυρίεψε τη νεολαία, επιβλήθηκε στους εκδοτικούς οίκους και ακο­ λουθώντας ομόκεντρους κύκλους, απλώθηκε από το πανεπιστήμιο σε όλα τα άλλα κοινωνικά στρώματα. Μετά το 1968, οι νέοι αυτής της γενιάς (που στο μεταξύ μπήκαν στην παραγωγή) δεν άργησαν να αναλάβουν αγώνες με καινούργιες μορφές πάλης, τραντάζοντας δυνατά τις παραδοσιακές ηγεσίες. Αναμφισβήτητα λοιπόν, «πολιτιστική επανάσταση», αλλά ταυτό­ χρονα και επανάσταση που χαρακτηρίζεται από την απουσία ενός κόμματος που θα οργάνωνε την εργατική τάξη στο ίδιο το επίπεδο της δομικής επέκτασής της, πράγμα που δεν έγινε εξαιτίας της κα­ θυστέρησης τής συνείδησης σε σχέση με τις θεωρητικές και πρακτι­ κές απαιτήσεις της περιόδου. Από την καθυστέρηση αυτή οι παραδοσιακές οργανώσεις κατά- φεραν να επωφεληθούν σε τούτο: το σημείο όπου είχε φτάσει ο αμοιβαίος εκφυλισμός τους, αποκρυστάλλωσε την καθυστέρηση της συνείδησης των παλαιών και των νέων στρωμάτων του προλε­ ταριάτου. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται! Ή ακριβέστερα, οι επαναλή­ ψεις της είναι πάντα παραλλαγές. Σε κάθε υποχώρηση μετά από μία προεπαναστατική κρίση, οι μάζες έλκονται από τις ρεφορμιστικές οργανώσεις, ενώ η πρόοδος της πρωτοπορίας σημαδεύεται από τις ίδιες αντιφάσεις που υπήρξαν αίτια της ήττας. Αυτές όμως οι δύο κινήσεις έχουν κάθε φορά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η διόγκωση των παραδοσιακών πολιτικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων μετά το 1968, οφείλεται σε ορισμένες αλλαγές που ήδη είχαν κάνει, αλλά προπάντων, στο ότι το ’68 τις ώθησε σε αλλαγές που επιδείνωσαν την έλλειψη προσαρμογής τους στις εξελίξεις της κοινωνίας, παρά τις προσπάθειες τους και την επιθυμία τους να υιοθετήσουν ένα σύγχρονο ρεαλισμό. Η γαλλική σοσιαλδημοκρατία προσπάθησε ν ’ ανανεώσει τις θεωρητικές της βάσεις μ ’ ένα είδος σοσιαλτεχνοκρατι- σμού, που αντικαθιστούσε τον παλιό μύθο για μετασχηματισμό της

(11)

“Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων” 11 / ' “ ' ν ----κοινωνίας με «μεταρρυθμίσεις», με το νέο μύθο του μετασχηματι­ σμού της με την περικύκλωση και κατάχτηση των «κέντρων απόφα­ σης», προπάντων των οικονομικών, από «ειδικούς». Εδώ βλέπου­ με ότι οι θεωρητικοποιήσεις αυτών που αναθεώρησαν την ανάλυση των ταξικών δομών, βοήθησαν πολύ στην ανόρθωση του Σοσιαλι­ στικού Κόμματος, το οποίο εκμηδενιζόταν αριθμητικά με την προο­ δευτική εξαφάνιση των καθυστερημένων εκείνων εργατικών στρω­ μάτων από τις βιομηχανίες που παρακμάζανε ή των εργαζόμενων σε μικρές βιοτεχνίες τους οποίους και αγκάλιαζε οργανωτικά κατά τις δεκαετίες του πενήντα και εξήντα. Σε λίγα χρόνια θα γινόταν το πρώτο εργατικό κόμμα, αποτελούμενο όμως από ένα πολύ υψηλό ποσοστό από «καινούργιους προλετάριους» με άσπρες μπλούζες ή φόρμα, που δεν έχουν φτάσει ακόμα στο σημείο ν’ αποχτήσουν σα­ φή συνείδηση της νέας τους κοινωνικής θέσης και που μπλοκάρο- νται σ’ αυτό το επίπεδο από το ίδιο το κόμμα τους. Γ'α πόσο καιρό όμως, τη στιγμή που υπάρχει η μαζική ανεργία των τεχνικών και των στελεχών; Ακόμη πιο δύσκολα μπορούμε να υπολογίσουμε μέχρι ποιο σημείο το ίδιο το ΚΚΓ μπορεί να ενισχυθεί από τους νέους τομείς της εργατικής τάξης, που του παρέχουν όλο και περισσότερο τη στελέχωση του, καθώς οι καθηγητές και οι τεχνικοί αντικαθιστούν σιγά-σιγά τους βιομηχανικούς εργάτες που κυριαρχούσαν σ’ αυτό από την ίδρυση του και ιδιαίτερα από το 1936. Λιγότερο ακόμα έχει μελετηθεί η διαλεκτική της κοινωνικής, εν πορεία, σύνθεσης αυτού του κόμματος με την αναπότρεπτη εξέλιξη της κρίσης του σταλινι­ σμού, που και τα δύο τείνουν να καταστρέψουν τις τελευταίες δια­ συνδέσεις με τη γραφειοκρατία της Μόσχας. Αλλά, και στις δύο περιπτώσεις, οι θεωρητικές προσαρμογές είναι ανίκανες να οπλίσουν αυτά τα κόμματα για μακρόχρονη περί­ οδο, τη στιγμή που η οικονομική και κοινωνική κρίση καλπάζει, απογυμνώνοντας τις πραγματικές αντιφάσεις ανάμεσα στις τάξεις. Η αστική επίθεση για διεθνή - και ιδιαίτερα ευρωπαϊκή - «ανα­ διάρθρωση» που συνεπάγεται το αλύπητο «ξεσκαρτάρισμα» των περιττών στοιχείων από τα στελέχη και τους τεχνικούς οι οποίοι έχουν ξεπεραστείαπό την εξέλιξη της τεχνικής, διαλύει τις αυταπά­ τες για «πραγματική εξουσία» όσων βρίσκονται στα «κέντρα από­ φασης». Α ν η θεωρία του ΚΚΓ για «συμμαχία» του προλεταριάτου με κάποια διανοούμενη τάξη με ακαθόριστα όρια μοιάζει να στέκεται καλύτερα, μακροπρόθεσμα ωστόσο απειλείται εξίσου από το συ- νταίριασμα της ενότητας συμφερόντων και της ανάγκης για ενότητα

(12)

12 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ πάλης των διαφόρων στρωμάτων μιας ενιαίας εργαζόμενης τάξης. Η εξέλιξη της Άκρας Αριστερός που βγήκε από το 1968 δεν ευνόησε ούτε κι αυτή την ανύψωση της νέας ταξικής πραγματικό­ τητας. Το ίδιο το βάρος των ρεφορμισμών, που εξέθρεψε η τριαντά­ χρονη οικονομική ευφορία, και η τραχύτητα με την οποία αποκαλύ- φθηκε στη νέα γενιά το υψηλό επίπεδο εκφυλισμού των παραδοσια­ κών κομμάτων, και προπάντων του σταλινικού τερατουργήματος, έσπρωξαν το μεγαλύτερο μέρος της νέας πρωτοπορίας σε μία ανα­ ζωογόνηση ενός αυθορμητίστικου αριστερισμού ή ενός γελοιογρα- φικού υπερμπολσεβικισμού (στον οποίο ο μαοϊσμός, εξωραϊσμένος από την απόσταση των 20.000 χλμ., παρείχε μία απατηλή, υλική βάση). Στο θεωρητικό επίπεδο ανάλυσης της κοινωνικής δομής, αυτή η «αντιστροφή» των ρεφορμιστών βρήκε τον πιο χαρακτηριστικό εκφραστή της στον Ν. Πουλαντζά, που... δέχεται την ίδια ανάλυση αντιστρέφοντας μονάχα τα σύμβολα: τα «νέα κοινωνικά στρώματα» έγινανμ’ αυτό τον τρόπο «νέαμικροαστική τάξη», πράγμα που δεν μπορούσε, συνεπώς, παρά να οδηγήσει στην έννοια της «συμμαχί- ας», δηλαδή στη θέση του ΚΚΓ, και από εκεί ακριβώς σ ’ έναν πολι­ τικό οπορτουνισμό του μπλοκ των εργατικών κομμάτων με τους σχηματισμούς που υποτιθέμενα αντιπροσωπεύουν αυτή τη «νέα μι­ κροαστική τάξη». Μονάχα το δικό μας ρεύμα4 δεν υπέκυψε ούτε στιγμή στις διάφο­ ρες μορφές αναθεωρητισμού. Οφείλουμε ν’ αναγνωρίσουμε ότι η θε­ τική μας ανάλυση για τις διαδικασίες των ταξικών μεταβολών ήρθε, από μέρους μας, αρκετά αργά. Στην αρχή δεν απαντούσαμε παρά με αρνητικό τρόπο στους θεωρητικούς που αναφέρονταν στη νέα εργατική τάξη, στην αστικοποίηση του προλεταριάτου και στις νέες μη προλεταριακές κοινωνικές δυνάμεις της επανάστασης, πράγμα που μας έκανε να φαινόμαστε προσηλωμένοι σε ένα δογματισμό που αρνιόταν να λάβει υπόψη του το καινούργιο. Αλλά ήδη από την αρχή της δεκαετίας του 1960, αντιμετωπίσαμε τουςεπερχόμενους ρεβιζιονισμοΰς5 ενώ όλοι οι υπεραριστεροί σεχταρισμοί και δογματι­ σμοί, ακόμα και κάτω από τροτσκιστικές ταμπέλες, αρνούνταν να δουν τη διεύρυνση της προλεταριακής τάξης και χάνονταν σε ένα λαβύρινθο από αντιφάσεις και παραλογισμούς, εξαιτίας της αντίλη­ ψης ότι το προλεταριάτο αποτελείται μόνο από τους βιομηχανικούς εργάτες και τους οικοδόμους, που τείνουν ολοένα και περισσότερο να γίνουν μειοψηφία μέσα στην κοινωνία. Οι ίδιες οι οργανώσεις μας δεν απέφυγαν πάντα τα παραστρατήματα πάνω σ’ αυτό το θέμα,

(13)

"Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων" 13 δεδομένου ότι μας έλλειπαν βασικά κείμενα που να έχουν υιοθετη­ θεί από τη Διεθνή μας. Οι επόμενες διαλέξεις του Ερνέστ Μαντέλ παρέχουν στη θεωρη­ τική μας θέση τη θεμελιακή βάση που της έλειπε στη γλώσσα μας. Μέσα από την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας, ο σύντρο­ φός μας δίνει ανάγλυφη τη διαδικασία της μεταβολής των τάξεων που είχε προβλέψει ο Μαρξ σαν αναπότρεπτη αναγκαιότητα, ήδη από τις πρώτες του εργασίες ως την ωριμότητα των ανολοκλήρω­ των εργασιών του για το τελευταίο μέρος του Κεφαλαίου. Αυτή η θεωρητική υποδομή θα μας επιτρέψει να προσεγγίσου­ με με σαφήνεια πολλά προβλήματα, από τα πιο αποφασιστικά για τη στρατηγική του επαναστατικού εργατικού κινήματος: — Καταρχήν, η ενοποίηση της ταξικής συνείδησης δηλαδή η συγκρότηση της τάξης για τον εαυτό της. Είναι σαφές, πράγματι, ότι αν η διεύρυνση της εργαζόμενης τάξης υπόσχεται μία ακατανίκητη διεύρυνση της δύναμής της, το σημερινό στάδιο εξέλιξης την περιο­ ρίζει σε μια κατάσταση δυνητικότητας. Ή ακόμα — τυπική διαλεκτι­ κή αντίφαση — αυτή η διεύρυνση αρχίζει με μία υποχώρηση της συνείδησης της τάξης καθ’ αυτήν, πράγμα που ως ένα σημείο, μόλυ- νε τα μεγάλα τμήματα των παραδοσιακών τομέων της εργατικής τά­ ξης■ — Εδώ βρίσκεται και η αφετηρία για το άπλωμα της ταξικής οργάνωσης, καθώς επίσης και ένας πιο πλατύς χώ ρος για την έκ­ φραση της ψευδούς συνείδησης σε ένα μεγάλο αριθμό ταξικών ορ­ γανώσεων— φαινόμενο που σκιαγραφήσαμε πιο πάνω αναφερό- μενοι στην ισχυροποίηση του ρεφορμισμού και στην εμφάνιση νέων ρεφορμισμών και νέων κεντρισμών. — Αναπόφευκτα όμως, η συνείδηση των νέων προλεταριακών ή προλεταριοποιημένων στρωμάτων ανεβαίνει μαζί με τον ίδιο το ρυθμό των κοινωνικών κρίσεων και αγώνων (το 1968 υπήρξε χαρα­ κτηριστική η άνοδος των αγώνων των στρωμάτων των τεχνικών). Όχι μονάχα η ανύψωση της σαφούς συνείδησης τείνει και θα τείνει να αυξάνει σημαντικά την προλεταριακή δύναμη με ποσοτική έννοια, αλλά και η κουλτούρα αυτών των νέων στρωμάτων παρέχει στο προλεταριάτο την ικανότητα μιας ποιοτικής ανύψωσης χωρίς προη­ γούμενο, για την οποία μπορούμε να πούμε ήδη, γενικά, ότι η διεκ­ δίκηση της σοσιαλιστικής αυτοδιαχείρισης αποτελεί το αναμφισβή­ τητο αποδεικτικό της στοιχείο. — Τέλος, η διεύρυνση της προλεταριακής τάξης στα διανοούμενα στρώματα ανοίγει το δρόμο σε μία πραγματική καινούργια συμμαχία

(14)

14 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ με τη μη προλεταριακή, μικροαστική ιντελιγκέντσια, της οποίας η εξέλιξη της συνείδησης εξαρτήθηκε πάντα όχι μόνο από την υλική, αλλά και από την ιδεολογική, ηθική και πολιτιστική δύναμη του προ­ λεταριάτου. Θα ήταν σίγουρα περιττό να διευκρινίσουμε ότι μια τέ­ τοια συμμαχία δεν έχει καμιά σχέση με τις συμμαχίες που συνά­ πτουν κατά καιρούς οι ρεφορμιστές με ένα τάδε αστικό κόμμα ή κομματική φράξια, που αυτοαποκαλείται αντιπρόσωπος των μεσαί­ ων τάξεων. Το τμήμα της μικροαστικής τάξης που ενδέχεται να προ- σελκυστεί από το προλεταριάτο— και ιδιαίτερα η ιντελιγκέντσια — θα βρει την κατάλληλη πολιτική του αντιπροσώπευση κατά την ε- περχόμενη άνοδο της πάλης των τάξεων. Η συμμαχία, συνεπώς, δεν θέτει σήμερα παρά προβλήματα συζήτησης και ενωτικής δρά­ σης σε συγκεκριμένα ζητήματα. Αυτά τα σημεία έρευνας δεν είναι περιοριστικά, αλλά αρκούν ίσως για να δείξουν, ως ποιο σημείο ο μαρξισμός, στην αυθεντική, δηλαδή την επαναστατική του μορφή, παρά τις «νεοφιλοσοφικές»6 φωνασκίες, είναι αυτός που ανοίγει πάντα τους δρόμους για τη λύση των προβλημάτων της εποχής μας. Michel Lequenne

(15)

ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ

ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

I

-Το Σεπτέμβρη και Οκτώβρη του 1968, ο Ερνέστ Μαντέλ έκανε διαλέξεις σε τριάντα τρία κολέγια και πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, από το Χάρβαρντ ως το Μπέρκλεϋ κι από το Μόντρεαλ ως το Βανκούβερ. Η παρουσία του στη Διεθνή Συνέλευση των φοιτητικών επανα­ στατικών κινημάτων, στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια, που έγινε υπό την αιγίδα των Φοιτητών για μία Δημοκρατική Κοινωνία (SDS), θεωρήθηκε σαν το κύριο γεγονός της Συνέλευσης και σαν μία από τις σημαντικότερες στιγμές της περιοδείας του. Αυτή η συγκέντρω­ ση έγινε το Σάββατο το βράδυ, στις 21 του Σεπτέμβρη, στη μεγάλη κεντρική αίθουσα της Σχολής Παιδείας του πανεπιστήμιου της Νέ­ ας Υόρκης. Πάνω από 600 άτομα μαζεύτηκαν στη συγκέντρωση αυτή και η συζήτηση κράτησε για πολλές ώρες. Εδώ παραθέτουμε το κύριο μέρος της εισήγησης και ορισμένα βασικά αποσπάσματα από τις επεμβάσεις του Ερνέστ Μαντέλ στη συζήτηση.

(16)
(17)

1. Θεωρία και πρακτική Ο Ρούντι Ντούτσκε, ο ηγέτης των βερολινέζων φοιτητών και κάμποσες άλλες αντιπροσωπευτικές προσωπικότητες των φοιτη­ τών πρότειναν σαν κεντρική ιδέα της δράσης τους, την έννοια της ενότητας της θεωρίας και της πρακτικής— της επαναστατικής θεω­ ρίας και της επαναστατικής πρακτικής. Δεν πρόκειται για αυθαίρε­ τη εκλογή. Η ενότητα της θεωρίας και της πρακτικής μπορεί να θεωρηθεί σαν το πιο σημαντικό μάθημα ιστορικής εμπειρίας που βγαίνει από τις επαναστάσεις στην Ευρώπη, στην Αμερική και σε άλλα μέρη του κόσμου. Η ιστορική παράδοση που αγκαλιάζει αυτή την ιδέα ξεκινάει από τον Μπαμπέφ και μέσα από τον Χέγκελ, φτάνει στον Μαρξ. Πρόκειται για μία ιδεολογική κατάχτηση που υπονοεί ότι το μεγάλο κίνημα απελευθέρωσης της ανθρωπότητας πρέπει να οδηγείται α­ πό μία συνειδητή προσπάθεια για την αναδιάρθρωση της κοινωνί­ ας, για το ξεπέρασμα της κατάστασης μέσα στην οποία ο άνθρω­ πος κυριαρχείται από τις τυφλές δυνάμεις της οικονομίας της αγο­ ράς, ώστε να μπορέσει να πάρει στα χέρια του το ίδιο του το μέλ­ λον. Η συνειδητή αυτή πράξη απελευθέρωσης δεν μπορεί να πραγ­ ματοποιηθεί αποτελεσματικά και ολοκληρωμένα, αν ο άνθρωπος δεν συνειδητοποιήσει και καταλάβει το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζει, τις κοινωνικές δυνάμεις με τις οποίες θα χρειαστεί να αναμετρηθεί, και τις γενικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της πάλης για την ελευθερία. Δεδομένου ότι η ενότητα της θεωρίας και της πρακτικής αποτελεί το βασικό οδηγό για κάθε απελευθερωτικό κίνημα σήμερα, ο μαρξι­ σμός μας διδάσκει επιπλέον ότι η επανάσταση, η συνειδητή ε­ πανάσταση, δεν μπορεί να πετύχει παρά μονάχα αν ο άνθρωπος κατανοήσει τη φύση της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει, καθώς και τις κινητήριες δυνάμεις που διέπουν την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτής της κοινωνίας. Με άλλα λόγια: αν δεν καταλάβει

(18)

18 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ ποιες δυνάμεις καθορίζουν την κοινωνική εξέλιξη, δεν θα μπορέσει να μεταβάλει αυτή την εξέλιξη με μία επανάσταση. Αυτή είναι η κύρια αντίληψη που η μαρξιστική θεωρία εισάγει στο σημερινό φοι­ τητικό επαναστατικό κίνημα στην Ευρώπη. Θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε ότι αυτές οι δύο ιδέες — η ενότητα της θεωρίας και της πρακτικής και μία μαρξιστική κατα­ νόηση των αντικειμενικών αντιφάσεων της κοινωνίας— που υπήρχαν πολύ πριν εμφανιστεί το φοιτητικό κίνημα στην Ευρώπη, ανακαλύ­ φτηκαν πάλι και ενσωματώθηκαν στους πρακτικούς αγώνες από το ευρωπαϊκό φοιτητικό κίνημα, σαν αποτέλεσμα της ίδιας του της εμπειρίας. Το φοιτητικό κίνημα αρχίζει παντού— όπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες — σαν εξέγερση ενάντια στις καθημερινές συνθήκες που επιβάλλονται στους φοιτητές μέσα απ’ τους ίδιους τους ακαδημα­ ϊκούς θεσμούς, τις πανεπιστημιακές σχολές και τη μέση εκπαίδευ­ ση. Αυτό το στοιχείο είναι προφανές στη Δύση όπου ζούμε. Στις υπανάπτυκτες χώρες η κατάσταση είναι ριζικά διαφορετική. Εκεί υπάρχουν πολλές άλλες δυνάμεις και καταστάσεις που ωθούν τη φοιτητική και μη νεολαία σε εξέγερση. Όμως, στη Δύση, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, το είδος της νεολαίας που πάει στο πανεπι­ στήμιο δεν βρήκε γενικά, ούτε στο χώρο σπουδών, ούτε στις οικογε­ νειακές συνθήκες, ούτε στις συνθήκες της πάλης, εκρηκτικούς λό­ γους κοινωνικής εξέγερσης. Σίγουρα υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως λ.χ. η κοινότητα των μαύρων στις Ηνωμένες Πολιτείες ή οι χαμηλότερα αμειβόμενοι με­ τανάστες που δουλεύουν στη Δυτική Ευρώπη. Πάντως, στις περισ­ σότερες δυτικές χώρες, οι φοιτητές που προέρχονται από το πιο φτωχό προλεταριάτο αποτελούν μ ία πολύ μικρή μειονότητα. Η με­ γάλη πλειοψηφία των φοιτητών προέρχεται είτε από μικροαστικούς ή μεσοαστικούς χώρους, είτε από τα πιο ευνοούμενα μισθωτά στρώ­ ματα. Όταν μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο, δεν είναι γενικά έτοιμοι, εξαιτίας της ζωής που έκαναν μέχρι τότε, να καταλάβουν καθαρά και μ ε π λ η ρ ό τ η τ α τους λόγους της κοινωνικής εξέγερσης. Η πρώτη συνειδητοποίηση γίνεται στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου. Εδώ δεν αναφέρομαι στις μικρές μειονότητες των πολιτικά συνειδητών στοι­ χείων που αποτελούν εξαιρέσεις, αναφέρομαι στη μεγάλη μάζα των φοιτητών που αντιμετωπίζουν μία σειρά από συνθήκες που τους οδηγούν στο δρόμο της εξέγερσης. Εν συντομία, οι συνθήκες αυτές αφορούν την οργάνωση, τη δομή και το ακατάλληλο πρόγραμμα μαθημάτων του Πανεπιστήμιου,

(19)

“Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων" 19 καθώς, και μία ολόκληρη σειρά από υλικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα που τα ζει κανείς μέσα στο πλαίσιο του αστικού Πανεπιστή­ μιου, και που σιγά-σιγά γίνονται ανυπόφορα σε μία όλο και μεγα­ λύτερη μερίδα φοιτητών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένοι αστοί παιδαγωγοί και θεωρητικοί που θέλησαν να καταλάβουν τους λό­ γους της φοιτητικής εξέγερσης, χρειάστηκε να επαναφέρουν στην ανάλυσή τους για το φοιτητικό χώρο μερικές έννοιες που είχαν από καιρό απορρίψει από τη γενική τους ανάλυση της κοινωνίας. Εδώ και μερικές μέρες, όταν βρισκόμουνα στο Τορόντο, ένας γνωστός Καναδός παιδαγωγός έκανε μία διάλεξη για τις αιτίες της φοιτητικής εξέγερσης. Οι αιτίες αυτές, είπε, «είναι βασικά υλικές. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι συνθήκες της ζωής τους δεν είναι ικανοποι­ ητικές, ούτε ότι τους κακομεταχειρίζονται όπως κακομεταχειρίζο­ νταν τους εργάτες του 19ου αιώνα. Σημαίνει ότι, από κοινωνική άπο­ ψη, δημιουργήσαμε ένα είδος πανεπιστημιακού προλεταριάτου που δεν έχει κανένα δικαίωμα συμμετοχής στην επεξεργασία των προ­ γραμμάτων, κανένα δικαίωμα συνεργασίας ούτε καν στον καθορι- σμό της ίδιας τής ύπαρξής του για τα τέσσερα, πέντε η έξι χρόνια που περνάει στο Πανεπιστήμιο». Έστω κι αν δεν μπορώ να δεχτώ το μη μαρξιστικό αυτό ορισμό του προλεταριάτου, νομίζω ωστόσο ότι ο αστός αυτός παιδαγωγός άγγιξε κατά κάποιο τρόπο μία από τις ρίζες της γενικευμένης φοιτητικής εξέγερσης. Οτι δηλαδή η δομή των αστικών Πανεπιστημίων δεν είναι παρά μία αντανάκλαση της γενικής ιεραρχικής δομής της αστικής κοινωνίας. Και οι δύο γίνονται ανυπόφορες για τους φοιτητές, ακόμα και στο σημερινό τους στοι­ χειώδες επίπεδο κοινωνικής συνείδησης. Θα μας οδηγούσε πολύ μακριά αν επιχειρούσαμε να εξετάσουμε σοβαρά τις πιο βαθιές, ψυχολογικές και ηθικές, ρίζες αυτής της συνειδητοποίησης. Μπο­ ρούμε να πούμε όμως ότι, σε ορισμένες χώρες της δυτικής Ευρώ­ πης, και πιθανόν και στις Ηνωμένες Πολιτείες, η αστική κοινωνία, όπως λειτούργησε κατά τη διάρκεια της τελευταίας γενιάς, προκά- λεσε στα τελευταία χρόνια μία πολύ προχωρημένη αποσύνθεση της κλασικής αστικής οικογένειας. Σαν νέοι, οι αμφισβητίες φοιτη­ τές μάθανε από την πρακτική εμπειρία να θέτουν σε αμφισβήτηση κάθε αυθεντία, ξεκινώντας από την αυθεντία των ίδιων των γονιών τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό σε μία χώρα όπως η σημερι­ νή Γερμανία. Αν γνωρίζατε έστω και για λίγο την καθημερινή γερμανική ζωή ή αν την μελετούσατε μέσα από τη γερμανική λογοτεχνία, θα ξέρα­ τε ότι μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η πατριαρχική αυθεντία

(20)

20 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ σ’ αυτήν τη χώρα ήταν η λιγότερο αμφισβητούμενη στον κόσμο. Η υπακοή των παιδιών στους γονείς τους ήταν πολύ βαθιά ριζωμένη στο κοινωνικό πλέγμα. Αλλά η σημερινή γερμανική νεολαία πέρασε μία σειρά από πικρές εμπειρίες, καταρχήν σαν απόγονος μιας γε­ νιάς Γερμανών που, πολλοί ανάμεσά τους, είχαν δεχτεί το ναζισμό, που στη συνέχεια είχαν συγκατατεθεί με τον ψυχρό πόλεμο, και που, τέλος, έζησαν με κάθε άνεση πιστεύοντας ότι ο δήθεν «λαϊκός καπιταλισμός» (πού ονομάστηκε «κοινωνική οικονομία της αγοράς») δεν θα γνώριζε καμιά ύφεση, καμιά κρίση, ούτε κοινωνικά προβλή­ ματα. Οι διαδοχικές ηθικές και ιδεολογικές χρεοκοπίες αυτών των δύο ή τριών γενεών γονέων, γέννησαν στη σημερινή νεολαία ένα βα­ θύ συναίσθημα περιφρόνησης προς την αυθεντία των μεγαλύτερων τους, και τους προετοίμασαν να μη δέχονται την αυταρχική νοοτρο­ πία χωρίς πρόκληση ή χωρίς σοβαρές επιφυλάξεις όταν φτάνουν στο Πανεπιστήμιο. Έτσι, βρίσκονται αντιμέτωποι, πρώτα-πρώτα με την αυθεντία των καθηγητών τους και των πανεπιστημιακών θεσμών που, τουλάχιστον στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, απέχουν καταφανώς πολύ από κάθε πραγματικότητα. Τα μαθήματα που τους δίνονται δεν παρέχουν καμιά δυνατότητα για επιστημονική α­ ντικειμενική ανάλυση των όσων συμβαίνουν στον κόσμο ή στις διά­ φορες δυτικές χώρες. Η πρόκληση στη θεσμοποιημένη ακαδημαϊκή αυθεντία εξελίσσεται σύντομα σε πρόκληση προς το περιεχόμενο της διδασκαλίας. Επιπλέον, στην Ευρώπη, αναμφισβήτητα περισ­ σότερο απ’ ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι υλικές συνθήκες στα πανεπιστήμια είναι ελάχιστα ικανοποιητικές. Μικρές εγκαταστά­ σεις για πολλούς φοιτητές. Χιλιάδες φοιτητές είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν τους καθηγητές τους με μαγνητοφωνικά συστήματα ακρόασης. Δεν μπορούν να μιλήσουν στον καθηγητή τους ή να έ­ χουν κανονικές επαφές, ανταλλαγή απόψεων ή διαλόγους μαζί του. Οι συνθήκες διαβίωσης και διατροφής είναι επίσης άσκημες. Υπάρ­ χουν και άλλοι ακόμα παράγοντες που τροφοδοτούν τη φοιτητική εξέγερση. Ωστόσο, οφείλω να επιμείνω στο γεγονός ότι ο κύριος λόγος της εξέγερσης θα παρέμενε, έστω και αν οι υλικές συνθήκες καλυτέρευαν. Η αυταρχική δομή του Πανεπιστήμιου και το ακατάλ­ ληλο περιεχόμενο της διδασκαλίας — τουλάχιστον στο χώρο των κοινωνικών επιστημών — είναι οι αιτίες της δυσαρέσκειας πολύ πε­ ρισσότερο απ’ όσο οι υλικές συνθήκες. Γ Γ αυτό, το πιο πιθανό είναι ότι οι προσπάθειες για πανεπιστη­ μιακή μεταρρύθμιση που γίνονται από τις φιλελεύθερες πτέρυγες των διαφόρων ιδρυμάτων της δυτικής νεοκαπιταλιστικής7 κοινωνίας,

(21)

"Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων" 21 θα αττοτύχουν. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν θα επιτύχουν το σκοπό τους γιατί δεν αγγίζουν τις πραγματικές ρίζες της φοιτητικής εξέγερσης. Όχι μόνο δεν τείνουν να καταργήσουν τις αιτίες της αλ­ λοτρίωσης των φοιτητών, αλλά αντίθετα, αν εφαρμοστούν, θα την εντείνουν περισσότερο. Ποιος είναι ο στόχος της πανεπιστημιακής μεταρρύθμισης όπως προτείνεται από τους φιλελεύθερους μεταρρυθμιστές του δυτικού κόσμου; Είναι μία απόπειρα για διευθέτηση του πανεπιστημιακού οργανισμού με τρόπο που να ικανοποιεί τις ανάγκες της οικονομίας και της νεοκαπιταλιστικής κοινωνίας. Οι κύριοι αυτοί λένε: «Σίγουρα, δεν είναι καλό πράγμα να έ­ χουμε ένα «φοιτητικό προλεταριάτο». Δεν είναι καλό να υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βγάζουν το Πανεπιστήμιο χωρίς να μπορούν να βρουν απασχόληση. Αυτά τα πράγματα συντείνουν κατά πολύ στις εντάσεις και στην κοινωνική έκρηξη. Πώς να λύσουμε το πρό­ βλημα; Θα το λύσουμε αναδιοργανώνοντας το Πανεπιστήμιο και κατανέμοντας τις θέσεις σύμφωνα με τις ανάγκες της νεοκαπιταλι­ στικής οικονομίας. Σε μία χώρα που χρειάζεται 100.000 μηχανι­ κούς, θα βγάλουμε 100.000 μηχανικούς και όχι 50.000 κοινωνιολό­ γους ή 20.000 φιλοσόφους που δεν θα μπορούν να βρουν σχετική απασχόληση. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα ξεφορτωθούμε τις κύριες αιτί­ ες της φοιτητικής εξέγερσης». Πρόκειται για μία απόπειρα καθυπόταξης της λειτουργίας του Πανεπιστήμιου, πολύ μεγαλύτερης απ’ όσο στο παρελθόν, στις άμεσες ανάγκες της οικονομίας και της νεοκαπιταλιστικής κοινωνί­ ας. Μέσα απ’ αυτή, η φοιτητική αλλοτρίωση θα ανέβει σε ακόμα υψηλότερα επίπεδα. Αν οι μεταρρυθμίσεις αυτές εφαρμοστούν, οι φοιτητές δεν θα μπορέσουν να βρουν ποτέ μία πανεπιστημιακή δο­ μή και διδασκαλία που να ανταποκρίνεται στους πόθους τους. Δεν θα μπορούν να διαλέγουν μία καριέρα, ένα πεδίο γνώσης, μία μόρ­ φωση που την επιθυμούν και που ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους και στις δικές τους ανάγκες πραγμάτωσης και ολοκλήρωσης της προσωπικότητάς τους. Θα αναγκαστούν να δέχονται τα επαγ­ γέλματα, την πειθαρχία και τους χώρους γνώσης που ανταποκρίνο- νται στα συμφέροντα της εξουσίας της καπιταλιστικής κοινωνίας και όχι στις δικές τους ανάγκες σαν ανθρώπινων όντων. Έτσι, θα επι­ βληθεί ένα πιο υψηλό επίπεδο αλλοτρίωσης μέσα από τη μεταρ­ ρύθμιση του Πανεπιστήμιου. Δεν λέω ότι πρέπει να μείνουμε αδιάφοροι στο πρόβλημα κάθε πανεπιστημιακής μεταρρύθμισης. Είναι απαραίτητο να διατυπώσου­

(22)

2 2 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ με ορισμένες μεταβατικές διεκδικήσεις για τα πανεπιστημιακά προ­ βλήματα, όπως οι μαρξιστές προσπάθησαν να διατυπώσουν μετα­ βατικές διεκδικήσεις για άλλα κοινωνικά κινήματα σε όλους τους τομείς. Παραδείγματος χάρη, δεν βλέπω γιατί η διεκδίκηση της «φοι­ τητικής εξουσίας» δεν θα μπορούσε να προωθηθεί στο πλαίσιο του Πανεπιστήμιου. Αυτή η διεκδίκηση δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλη την κοινωνία, γιατί τότε θα σήμαινε ότι μία μικρή μειονότητα αποχτάει το δικαίωμα να κυριαρχεί στην τεράστια πλειοψηφία της κοινωνίας. Στο Πανεπιστήμιο όμως, η διεκδίκηση της «φοιτητικής εξουσίας», ή οποιαδήποτε άλλη διεκδίκηση που τείνει προς την αυτοδιαχείριση της μάζας των φοιτητών έχει οπωσδήποτε μία ορι­ σμένη αξία. Σ’ αυτό το σημείο, ωστόσο, θα είμαι λιγάκι προσεχτικός, γιατί υπάρχουν πολλά στοιχεία που διαφοροποιούν ένα πανεπιστήμιο από ένα εργοστάσιο ή από μία παραγωγική μονάδα. Είναι λάθος να λέμε, όπως κάνουν μερικοί θεωρητικοί του αμερικάνικου SDS, ότι οι φοιτητές είναι ήδη εργαζόμενοι. Οι περισσότεροι φοιτητές είναι μέλλοντες παραγωγοί ή παραγωγοί με μερικό ωράριο. Μπορούν, το πολύ-πολύ, να συγκριθούν με τούς μαθητευόμενους σ’ ένα εργο­ στάσιο, εφόσον η σχέση που έχουν με τη διανοητική εργασία είναι ανάλογη με τη σχέση που έχουν οι μαθητευόμενοι με τη χειρωνακτι­ κή εργασία. Από την άλλη μεριά όμως, έχουν ένα κοινωνικό ρόλο και μία μεταβατική ιδιαίτερη θέση μέσα στην κοινωνία. Πρέπει λοι­ πόν να είμαστε επιφυλακτικοί όταν διατυπώνουμε μεταβατικές διεκ­ δικήσεις για λογαριασμό τους. Δε χρειάζεται νομίζω να επεκταθούμε εδώ περισσότερο στο σημείο αυτό. Ας δεχτούμε για την ώρα την ιδέα της «φοιτητικής εξουσίας» σαν μεταβατικό σύνθημα μέσα στο πλαίσιο του αστικού Πανεπιστήμιου. Είναι όμως απόλυτα φανερό ότι η συγκεκριμενο­ ποίηση μιας τέτοιας διεκδίκησης, έστω και αν αυτή καθ’ αυτή δεν είναι απραγματοποίητη για μία ορισμένη χρονική διάρκεια, τη στιγ­ μή που υπάρχουν σημαντικές εκρήξεις πανεπιστημιακής αμφισβή­ τησης, δεν θα χτυπούσε στις ρίζες της την αλλοτρίωση των φοιτη­ τών, γιατί οι ρίζες αυτές δεν φυτρώνουν μέσα στο Πανεπιστήμιο, αλλά μέσα στο σύνολο της κοινωνίας. Δεν θα μπορείτε λοιπόν ν ’ αλλάξετε ένα μικρό τμήμα της αστικής κοινωνίας — στην περίπτω­ σή μας το αστικό Πανεπιστήμιο — και να νομίζετε ότι τα κοινωνικά προβλήματα μπορούν να λυθούν σ ’ αυτό το μικρό τμήμα, εφόσοντο πρόβλημα της συνολικής αλλαγής της κοινωνίας δεν θα έχει λυθεί. Όσο ο καπιταλισμός θα υπάρχει, η εργασία θα είναι αλλοτριωμέ­

(23)

"Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη ίω ν τάξεων” 2 3 νη, το ίδιο και η χειρωνακτική εργασία, και αναπόφευκτα η διανοη­ τική. Οι φοιτητές θα παραμένουν λοιπόν αλλοτριωμένοι, όποιες αλ­ λαγές κι αν επιφέρει η άμεση δράση μέσα στο Πανεπιστήμιο. Κι εδώ πάλι, δεν πρόκειται για μία θεωρητική παρατήρηση που μάς πέφτει απ’ τον ουρανό. Πρόκειται για ένα μάθημα που μας δίνει η πρακτική εμπειρία. Το ευρωπαϊκό φοιτητικό κίνημα, ή τουλάχιστον η επαναστατική του πτέρυγα, είχε διάφορες εμπειρίες σε όλες σχε­ δόν τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Σχηματικά, το φοιτητικό κίνημα ξεκίνησε από προβλήματα που είχαν σχέση με το Πανεπιστήμιο και ξεπέρασε σχετικά γρήγορα τα όρια του Πανεπιστήμιου. Ανα­ πτύχθηκε θέτοντας μία σειρά από γενικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που δεν είχαν άμεση σύνδεση με ότι συνέβαινε στο Πανεπιστήμιο. Αυτό που έγινε στην Κολούμπια, όπου το πρόβλημα της καταπίεσης της μαύρης κοινότητας τέθηκε από τους «εξεγερμέ- νους φοιτητές», μοιάζει μ' αυτό που έγινε στο ευρωπαϊκό φοιτητικό κίνημα, τουλάχιστον ανάμεσα στα πιο προχωρημένα στοιχεία, που ήταν πολύ πιο ευαισθητοποιημένα πάνω στα προβλήματα των τμη­ μάτων εκείνων του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος που δέχονταν τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση. Οι φοιτητές αυτοί ανέλαβαν μία δράση αλληλεγγύης με τους επαναστατικούς απελευθερωτικούς αγώνες των λαών στις υπανά­ πτυκτες χώρες: με την Κούβα, το Βιετνάμ και τα άλλα καταπιεσμέ­ να μέρη του Τρίτου Κόσμου. Η ταύτιση των πιο συνειδητοποιημένων μερίδων του γαλλικού φοιτητικού κινήματος με την αλγερινή επανά­ σταση, με τον απελευθερωτικό αγώνα των Αλγερινών ενάντια στον γαλλικό ιμπεριαλισμό, έπαιξε ένα πολύ μεγάλο ρόλο. Ήταν αναμ­ φισβήτητα το πρώτο πλαίσιο μέσα στο όποιο πραγματοποιήθηκε μια αληθινή πολιτική διαφοροποίηση στην αριστερά του φοιτητικού κινήματος. Αργότερα, αυτοί οι ίδιοι φοιτητές, έπαιξαν ρόλο πρωτο­ πορίας στον αγώνα για την υπεράσπιση της βιετναμέζικης επανά­ στασης ενάντια στον επιθετικό πόλεμο του αμερικάνικου ιμπεριαλι­ σμού. Στη Γερμανία, η συμπάθεια για τους αποικιακούς λαούς είχε μία αρκετά αξιοσημείωτη αφετηρία. Η μεγάλη φοιτητική εξέγερση ξεπήδησε από μία κινητοποίηση αλληλεγγύης με τους εργαζόμε­ νους αγρότες και φοιτητές μιας άλλης χώρας του λεγάμενου Τρίτου Κόσμου, το Ιράν, όταν επισκέφθηκε ο Σάχης το Βερολίνο. Η φοιτητική πρωτοπορία δεν ταυτίζεται απλά με τους συγκε­ κριμένους αγώνες της Αλγερίας, της Κούβας, του Βιετνάμ: δείχνει συμπάθεια γενικά για την επαναστατική απελευθέρωση του

(24)

λεγό-24 ΕΡΝΕΣΤ ΜΑΝΤΕΛ μενού Τρίτου Κόσμου. Η ευαισθητοποίηση ξεκινάει από εδώ, από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία — η ίδια διαδικασία αναπτύσσε­ ται αυτή τη στιγμή και στη Μεγάλη Βρετανία — ενώ δεν ήταν δυνα- τόν ν’ αρχίσει επαναστατική δράση αλληλεγγύης με τους λαούς του Τρίτου Κόσμου χωρίς μία θεωρητική ανάλυση: από τη μία μεριά, της φύσης του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας και των κινητή­ ριων δυνάμεων, που στάθηκαν υπεύθυνες για την εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου απ’ τον ιμπεριαλισμό και από την άλλη, του απελευθερωτικού κινήματος των επαναστατικών μαζών αυτών των χωρών ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Μέσα από την ανάλυση της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλι­ σμού, οι πιο συνειδητοποιημένες και οργανωμένες δυνάμεις του ευ­ ρωπαϊκού φοιτητικού κινήματος οδηγήθηκαν στο σημείο αφετηρίας του μαρξισμού, δηλαδή στην ανάλυση της καπιταλιστικής κοινωνί­ ας και του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος στο οποίο ζούμε. Αν δεν καταλάβουμε αυτό το σύστημα, δεν θα μπορέσουμε να κα­ ταλάβουμε τις αιτίες των αποικιακών πολέμων και των απελευθε­ ρωτικών κινημάτων στις αποικίες. Δεν θα μπορέσουμε επιπλέον να καταλάβουμε γιατί θα έπρεπε να υπερασπίσουμε αυτές τις δυνά­ μεις σε παγκόσμια κλίμακα. Στην περίπτωση της Γερμανίας, αυτή η διαδικασία χρειάστηκε λιγότερο από έξι μήνες για να αναπτυχθεί. Το φοιτητικό κίνημα άρ­ χισε θέτοντας σε αμφισβήτηση την αυταρχική δομή του Πανεπιστή­ μιου, συνέχισε με την αμφισβήτηση του ιμπεριαλισμού και τη δυ­ στυχία του Τρίτου Κόσμου και, τέλος, τασσόμενο αλληλέγγυο με τα απελευθερωτικά κινήματα, ωθήθηκε στην ανάγκη να αναλύσει γΓ άλλη μία φορά το νεοκαπιταλισμό σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά και στην ίδια τη χώρα όπου δρούσαν οι φοιτητές. Χρειάστηκε να γυρίσουν στην αφετηρία της μαρξιστικής ανάλυσης της κοινωνίας στην οποία ζούμε για να μπορέσουν να καταλάβουν τις πιο βαθιές αντικειμενικές αιτίες της κοινωνικής αθλιότητας και της κοινωνικής εξέγερσης.

References

Related documents

Forster, Nella Larsen, and Elizabeth Bowen,” argues that a similar modernist aesthetic of restraint—made of silences, hesitations, and confrontations with the limits of language

The main factors that I anticipate to affect income inequality in transitional countries are: the level of economic development (measured by per capita GDP), macroeconomic

Depending on equipment and soldering conditions (temperature, Using solder etc.), the effect to junction between PCB and lead pins of the device is different. Please confirm that

Disciplinary Committee and Appeal Board (GIKI-SC-260). i) The instructor in the academic integrity process is the person who assigns the grades, supervises students’ work, or

What should be further investigated, such as fatigue properties of cold stretched ASS such as fatigue properties of cold stretched ASS especially under cryogenic

“Opozivawe telegrafski ukaza od 5. januara, a docnije odobrenih; neusvajawe predloga o poslaniku u Carigradu; neodobravawe da vlada stupa u veze sa drugim vladama odnosno

However, the test coverage is unrealistically low using traditional path delay fault coverage metrics due to the fact that only a small subset of paths is tested using any

Methods: Cisplatin resistant A2780CP ovarian cancer cells were pre-treated with curcumin followed by exposure to cisplatin or radiation and the effect on cell growth was determined