ΣΧΟΛΙΑΜΟΣ
ΑΠΟ
ΤΟΝ
C. G. JUNG
(Από το ‘Μυστικό του Χρυσού Λουλουδιού’)ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΕΝΑΣ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Ένας κανονικός Δυτικός στα αισθήματα, νιώθω βαθύτατα εντυπωσιασμένος από την παραξενιά αυτού του Κινέζικου κειμένου. Είναι αλήθεια ότι κάποια γνώση της Ανατολικής θρησκείας και φιλοσοφίας βοηθάει τη σκέψη και διαίσθησή μου στην κατανόηση αυτών των ιδεών μέχρι κάποιο σημείο, όπως μπορώ να κατανοήσω τα παράδοξα των πρωτόγονων αντιλήψεων με όρους ‘εθνολογίας,’ ή με όρους της ‘συγκριτικής ιστορίας των θρησκειών.’ Πράγματι, αυτός είναι ο Δυτικός τρόπος απόκρυψης των συναισθημάτων κάτω από το μανδύα της λεγόμενης επιστημονικής κατανόησης. Το πράττουμε αυτό αφενός εξαιτίας της ‘ματαιότητας των γνωστικών’ η οποία φοβάται και απορρίπτει με τρόμο κάθε σημείο συμπάθειας, και αφετέρου επειδή μια φίλια κατανόηση θα επιτρέψει την επαφή με ένα ξένο πνεύμα για να γίνει έτσι μια σοβαρή εμπειρία. Η λεγόμενη επιστημονική αντικειμενικότητα θα είχε κρατήσει αυτό το κείμενο για την φιλολογική επιμέλεια των ‘Σινολόγων,’ και θα το περιφρουρούσε ζηλότυπα από κάθε άλλη ερμηνεία. Αλλά ο Richard Wilhelm διείσδυσε στη μυστηριώδη ζωτικότητα της Κινέζικης σοφίας πολύ βαθιά για να αφήσει ένα τέτοιο στολίδι διαισθητικής εμβάθυνσης να χαθεί στα κιτάπια των ειδημόνων. Αισθάνομαι μεγάλη τιμή ότι η ευκαιρία ενός σχολιασμού από ψυχολογική σκοπιά δόθηκε σε μένα. Αυτό συνεπάγεται τον κίνδυνο, ωστόσο, αυτός ο μοναδικός θησαυρός να γίνει βορά ακόμα περισσότερης επιστήμης. Όμως, όποιος επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει τις αξίες της δυτικής επιστήμης και μεθόδου, υπονομεύει τα θεμέλια της Δυτικής σκέψης. Η επιστήμη δεν είναι, πράγματι, ένα τέλειο όργανο, αλλά είναι ανώτερο και αναντικατάστατο που προκαλεί ζημιά μόνο όταν χρησιμοποιείται ως αυτοσκοπός. Η επιστημονική μέθοδος πρέπει να υπηρετεί. Σφάλλει όταν σφετερίζεται το θρόνο. Πρέπει να είναι έτοιμη να εξυπηρετήσει όλους τους κλάδους της επιστήμης, επειδή ο καθένας χωριστά, λόγω της μη ολιστικότητάς του, έχει την ανάγκη της υποστήριξης από τους άλλους. Η επιστήμη είναι το εργαλείο του Δυτικού μυαλού και με αυτό μπορούν να ανοίξουν περισσότερες πόρτες απ’ ό,τι με γυμνά χέρια. Είναι αναπόσπαστο μέρος της γνώσης μας και αφαιρεί τη διορατικότητά μας μόνο όταν υποστηρίζει ότι η κατανόηση που προσφέρεται από αυτήν είναι και η μόνη που μπορεί να υπάρξει. Η Ανατολική σκέψη μας έχει διδάξει μια άλλη, ευρύτερη, βαθύτερη, και ανώτερη κατανόηση,δηλ., μέσω της εμπειρίας. Γνωρίζουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης μόνο αόριστα, μόνο με μια σκιώδη αίσθηση που αντλείται από τη θρησκευτική ορολογία, και με αυτόν τον τρόπο αποποιούμαστε πρόθυμα την Ανατολική σοφία στις αναφορές- και έτσι την απομονώνουμε στα σκοτεινά περιεχόμενα της θρησκευτικής πίστης και της δεισιδαιμονίας. Αλλά κατά αυτόν τον τρόπο παρανοούμε πλήρως τον ‘ρεαλισμό’ της Ανατολής. Αυτό το κείμενο, για παράδειγμα, δεν αποτελείται από κάποιο υπερβάλλον συναίσθημα ή από εξημμένες μυστικές διαισθήσεις που συνορεύουν με κάποια παθολογία προερχόμενη από την ασκητική ή αναχωρητική διάθεση. Είναι αντίθετα βασισμένο στις πρακτικές ιδέες των ιδιαίτερα προχωρημένων Κινεζικών μυαλών, τα οποία δεν έχουμε κανένα λόγο να υποτιμήσουμε. Αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να φανεί τολμηρός, ίσως, και είναι πιθανό να αντιμετωπιστεί με δυσπιστία, αλλά αυτό δεν είναι παράξενο, δεδομένου ότι λίγα είναι γνωστά για το κείμενο. Επιπλέον, η παραξενιά του υλικού αιχμαλωτίζει σε τέτοιο βαθμό ώστε η αμηχανία μας ως προς το πώς ο Κινέζικος τρόπος σκέψης θα ενωθεί µε το δικό μας είναι αρκετά κατανοητή. Όταν ένας Δυτικός άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με αυτό το πρόβλημα σχετικά με τον τρόπο σκέψης της Ανατολής, το συνηθισμένο λάθος είναι το ίδιο με εκείνο του μαθητευόμενου στον Faust που παραπλανιέται από το Διάβολο, γυρίζει περιφρονητικά την πλάτη του στην επιστήμη, και, αφημένος στον Ανατολικό αποκρυφισμό, υιοθετεί τη μέθοδο yoga επιφανειακά και γίνεται ένας αξιολύπητος μιμητής. (Η θεοσοφία είναι το καλύτερο παράδειγμα αυτού του λάθους μας.) Έτσι εγκαταλείπει την ασφαλή βάση της Δυτικής σκέψης και χάνεται σε μια ομίχλη λέξεων και ιδεών που δεν θα είχε δημιουργηθεί ποτέ και που δεν μπορεί ποτέ να μπολιαστεί επαρκώς. Ένα αρχαίο ρητό λέει: ‘‘Αν το λάθος άτομο χρησιμοποιήσει τα σωστά μέσα, τα σωστά μέσα λειτουργούν με λάθος τρόπο.’’ Αυτό το Κινέζικο ρητό, δυστυχώς πάρα πολύ αληθινό, βρίσκεται σε έντονη αντίθεση με την πίστη μας στην ‘ορθή’ μέθοδο ανεξάρτητα από το άτομο που την εφαρμόζει. Στην πραγματικότητα, σε παρόμοια ζητήματα όλα εξαρτώνται από το άτομο και ελάχιστα ή τίποτε από τη μέθοδο. Η μέθοδος είναι μόνο η πορεία, η κατεύθυνση που ακολουθείται από ένα άτομο. Ο τρόπος που ενεργεί είναι η αληθινή έκφραση της φύσης του. Αν παύσει να ισχύει αυτό, τότε η μέθοδος δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία επιτήδευση, κάτι τεχνητά προστιθέμενο, άσκοπο και ανόητο, που εξυπηρετεί μόνο τον αθέμιτο σκοπό της αυταπάτης. Γίνεται ένα μέσο αποφυγής της πραγματικής διαδρομής της ύπαρξης. Αυτό απέχει πολύ από τη ρεαλιστική ποιότητα και την ευθύτητα της Κινεζικής σκέψης. Αντίθετα, είναι η άρνηση της ύπαρξης, μια αυτοπροδοσία σε παράξενους και ακάθαρτους Θεούς, ένα δειλό
τέχνασμα με σκοπό το σφετερισμό της ψυχικής ανωτερότητας, καταστάσεις που είναι ριζικά αντίθετες με την έννοια της Κινέζικης ‘μεθόδου.’ Γιατί αυτή πηγάζει από έναν τρόπο ζωής πλήρη, αυθεντικό, και γνήσιο με την πλήρη έννοια. Πρόκειται για αντιλήψεις που προέρχονται από την αρχαία, πολιτιστική ζωή στην Κίνα, η οποία αναπτύχθηκε με συνέπεια και συνέχεια από τα βαθύτερα ένστικτα, και η οποία για εμάς είναι πάντα μακρινή και πολύ δύσκολη για να τη μιμηθούμε. Η δυτική μίμηση της Ανατολής είναι διπλά τραγική δεδομένου ότι προέρχεται από μια μη ψυχολογικής φύσης παρανόηση τόσο αποστειρωμένη όσο είναι τα σύγχρονα ‘έπη’ του Tao, τα μακάρια νησιά της Νότιας Θάλασσας, και η Κεντρική Αφρική, όπου ο ‘πρωτογονισμός’ διακωμωδείται, ενώ ο Δυτικός πολιτισμένος άνθρωπος αποφεύγει τα βαρετά καθήκοντά του, το δικό του ‘ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.’ Δεν είναι θέμα του μιμητισμού μας ή, ακόμα χειρότερα, του να γίνουμε ιεραπόστολοι αυτού που είναι οργανικά ξένο, αλλά μάλλον το ζητούμενο είναι να αναδομήσουμε το δικό μας Δυτικό πολιτισμό, ο οποίος νοσεί. Αυτό πρέπει να γίνει επί τόπου, και από τον αληθινό Ευρωπαίο όπως αυτός είναι στη Δυτική καθημερινότητά του, με τα προβλήματα γάμου του, τις νευρώσεις του, τις κοινωνικές και πολιτικές αυταπάτες του, και ολόκληρο το φιλοσοφικό αποπροσανατολισμό του. Πρέπει να ομολογήσουμε αμέσως ότι, θεμελιωδώς, δεν καταλαβαίνουμε την πλήρη αποσύνδεση από τον κόσμο, που προσφέρει ένα κείμενο σαν και αυτό, το οποίο, πράγματι, δεν θέλουμε να καταλάβουμε. Έχουμε άραγε την υποψία ότι μια διανοητική τοποθέτηση που μπορεί να στρέψει τη ματιά σε τέτοιο βάθος μπορεί να επιφέρει τέτοια αποσύνδεση μόνο επειδή αυτοί οι άνθρωποι έχουν εκπληρώσει σε τέτοιο βαθμό τις ενστικτώδεις απαιτήσεις της φύσης τους έτσι ώστε λίγα ή τίποτε να μην μπορούν να τους αποσπάσουν την προσοχή από την εξέταση της αόρατης ουσίας του κόσμου; Μπορεί να είναι, η προϋπόθεση τέτοιου οράματος η απελευθέρωση από τις φιλοδοξίες και τα πάθη που μας δεσμεύουν στον υλικό κόσμο, ενώ αυτή η απελευθέρωση προκύπτει από τη λογική εκπλήρωση των ενστικτωδών απαιτήσεων, και όχι από την πρόωρη ή παρακινούμενη από φόβο καταστολή τους; Ισχύει ότι στα μάτια μας ανοίγεται το πνεύμα μόνο όταν ακολουθούνται οι νόμοι της ύλης; Οποιοσδήποτε ξέρει την ιστορία του Κινεζικού πολιτισμού, και έχει επίσης μελετήσει προσεκτικά το Ι Ching, το οποίο είναι το βιβλίο της φρόνησης που για χιλιάδες χρόνια έχει διαπεράσει όλη την κινεζική σκέψη, δεν θα παραβλέψει αυτά τα ερωτήματα έτσι ελαφριά. Γνωρίζει, επιπλέον, ότι οι απόψεις που εκτίθενται
στο κείμενό μας δεν είναι τίποτε το εξαιρετικό από την άποψη του Κινεζικού τρόπου σκέψης, αλλά είναι πραγματικά αναπόφευκτα, ψυχολογικά συμπεράσματα. Στο Χριστιανικό πολιτισμό μας, το πνεύμα, και το πάθος του πνεύματος, ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα οι μέγιστες αξίες και τα πιο άξια πράγματα για τα οποία κάποιος να αγωνίζεται. Μόνο μετά το τέλος του Μεσαίωνα, δηλ., κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, όταν άρχισε το πνεύμα να εκφυλίζεται στη διάνοια, δημιουργήθηκε μια αντίδραση ενάντια στην αφόρητη κυριαρχία του διανοητισμού. Αυτή το κίνημα, είναι αλήθεια, έκανε το συγχωρητέο λάθος να μπερδέψει τη διάνοια με το πνεύμα, κατηγορώντας το τελευταίο για τα λάθη της πρώτης. Η διάνοια, στην πραγματικότητα, βλάπτει την ψυχή όταν οικειοποιήσει την κληρονομιά του πνεύματος. Δεν είναι κατάλληλη σε καμία περίπτωση γι αυτό, επειδή το πνεύμα είναι κάτι ανώτερο από τη διάνοια δεδομένου ότι περιλαμβάνει όχι μόνο τη διάνοια, αλλά και τα συναισθήματα επίσης. Είναι μια κατεύθυνση, ή αρχή, της ζωής που προσπαθεί να λάμψει σε υπερανθρώπινα ύψη. Σε αντίθεση με αυτό βρίσκεται το σκοτάδι, το θηλυκό στοιχείο, η δεμένη με την ύλη αρχή (yin), με τη συναισθηματικότητα και τον ενστικτώδη χαρακτήρα που πηγαίνει πίσω στα βάθη του χρόνου. Χωρίς καμία αμφιβολία, αυτές οι έννοιες είναι καθαρώς διαισθητικές, αλλά κάποιος δεν μπορεί εύκολα να απαλλαγεί από αυτές καθώς προσπαθεί να καταλάβει τη φύση της ανθρώπινης ψυχής. Η Κίνα δεν θα μπορούσε να κάνει χωρίς αυτές τις έννοιες επειδή, όπως η ιστορία της κινεζικής φιλοσοφίας παρουσιάζει, δεν έχει ποτέ απομακρυνθεί τόσο από τα κεντρικά ψυχικά γεγονότα ώστε να χαθεί σε μια μονόπλευρη ανάπτυξη και υπερτίμηση μιας μοναδικής ψυχικής λειτουργίας. Επομένως, οι Κινέζοι δεν απέτυχαν ποτέ να αναγνωρίσουν τα παράδοξα και την πολικότητα που είναι έμφυτη σε κάθε τι ζωντανό. Τα αντίθετα πάντα ισορροπούσαν το ένα με το άλλο- σημάδι ενός ανώτερου πολιτισμού. Η μονοδιάστατη θεώρηση, παρότι δίνει ορμή, είναι ένδειξη βαρβαρότητας. Η αντίδραση που υφίσταται τώρα στη Δύση ενάντια στη διάνοια και υπέρ του συναισθήματος ή της διαίσθησης, φαίνεται σε μένα ως ένα σημάδι πολιτιστικής προόδου, μιας διευρυνόμενης συνείδησης πέρα από τα πάρα πολύ στενά όρια μιας τυραννικής διάνοιας. Δεν έχω καμία επιθυμία να υποτιμήσω την τεράστια διαφοροποίηση της Δυτικής διάνοιας. Χρησιμοποιώντας αυτήν ως μέτρο, η Ανατολική διάνοια μπορεί να περιγραφεί ως παιδαριώδης. (Προφανώς αυτό δεν έχει καμία σχέση με τη νοημοσύνη.) Αν πετύχουμε την ανύψωση μιας δεύτερης, ή ακόμα και μιας τρίτης ψυχικής λειτουργίας στην αξία που αποδίδεται στη διάνοια, τότε η Δύση μπορεί να ξεπεράσει την Ανατολή κατά πολύ. Επομένως είναι
πράγματι λυπηρό όταν απομακρύνεται ο Ευρωπαίος από τη φύση του και μιμείται την Ανατολή ή την επηρεάζει με κάθε τρόπο. Οι δυνατότητες που θα είχε θα ήταν πολύ μεγαλύτερες αν θα παρέμενε πιστός στον εαυτό του και αν αναπτυσσόταν μέσα από τη δική του φύση και όλα όσα η Ανατολή έχει φέρει στο προσκήνιο από τη δική της εσώτερη ύπαρξη κατά τη διάρκεια των αιώνων. Γενικά, και από την αθεράπευτα εξωτερική σκοπιά της διάνοιας, θα φαινόταν σαν τα πράγματα που εκτιμώνται ιδιαίτερα από την Ανατολή να μην είναι επιθυμητά για μας. Η διάνοια από μόνη της δεν μπορεί να βολιδοσκοπήσει εξαρχής την πρακτική σημασία που οι Ανατολικές ιδέες μπορεί να έχουν για μας, και γι αυτό μπορεί μόνο να ταξινομήσει αυτές τις ιδέες ως φιλοσοφικές και εθνολογικές παραδοξότητες και τίποτα περισσότερο. Η έλλειψη κατανόησης πηγαίνει τόσο βαθιά ώστε ακόμα και έμπειροι Σινολόγοι δεν έχουν κατανοήσει την πρακτική εφαρμογή του Ι Ching, και επομένως θεώρησαν το βιβλίο σαν μια συλλογή από δυσνόητα μαγικά ξόρκια. 2. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΜΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ Παρατηρήσεις κατά τη διάρκεια της δουλειάς μου άνοιξαν σε μένα μια τελείως νέα και απροσδόκητη προσέγγιση της Ανατολικής σοφίας. Αλλά θα πρέπει να γίνει επαρκώς κατανοητό ότι δεν είχα καμία γνώση της Κινεζικής φιλοσοφίας ως ένα αρχικό σημείο αναφοράς. Αντιθέτως, όταν ξεκίνησα την εργασία μου στη ψυχιατρική και στην ψυχοθεραπεία, ήμουν παντελώς αδαής σχετικά με την Ανατολική φιλοσοφία, και μόνο αργότερα η επαγγελματική εμπειρία μού έδειξε ότι στην τεχνική μου είχα ασυνειδήτως οδηγηθεί σε αυτόν το μυστικό δρόμο που απετέλεσε την ενασχόληση των καλύτερων μυαλών της Ανατολής για αιώνες. Αυτό θα μπορούσε να ειδωθεί σαν ένας υποκειμενικός λόγος για την προηγούμενη απροθυμία μου να δημοσιεύσω οτιδήποτε σχετικό- αλλά ο Richard Wilhelm, αυτός ο σπουδαίος μεταφραστής της ψυχής της Κίνας, εκπλήρωσε την υποχρέωση για μένα. Έτσι μου έδωσε το κουράγιο να γράψω σχετικά με ένα Κινεζικό κείμενο το οποίο ανήκει εξολοκλήρου στις μυστηριώδεις σκιές του Ανατολικού μυαλού. Την ίδια στιγμή, και αυτό είναι το εκπληκτικό, το περιεχόμενο αυτού του κειμένου αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα αυτού που συμβαίνει στην ψυχική διαμόρφωση των ασθενών μου, κανείς από τους οποίους δεν είναι Κινέζος. Για να γίνει αυτό το γεγονός πιο καταληπτό στον αναγνώστη, πρέπει να τονιστεί ότι όπως το ανθρώπινο σώμα δείχνει μια κοινή ανατομία πάνω από κάθε φυλετική διαφορά, έτσι και
η ψυχή διαθέτει ένα κοινό υπόβαθρο που διαπερνάει όλες τις διαφορές των πολιτισμών και της συνείδησης. Έχω ονομάσει αυτό το υπόβαθρο, συλλογικό ασυνείδητο. Αυτή η ασυνείδητη ψυχή, κοινή σε όλη την ανθρωπότητα, δεν αποτελείται μόνο από περιεχόμενα ικανά να γίνουν συνειδητά, αλλά και από λανθάνουσες προδιαθέσεις προς κάποιες συγκεκριμένες αντιδράσεις. Έτσι το γεγονός του συλλογικού ασυνειδήτου είναι απλά η ψυχική έκφραση της ταυτότητας της δομής του εγκεφάλου ανεξάρτητα από τις όποιες φυλετικές διαφορές. Αυτό το γεγονός εξηγεί την αναλογία, κάποιες φορές ταύτιση, ανάμεσα σε διάφορους μύθους ή μυθολογικά μοτίβα, και σύμβολα, και τη δυνατότητα τα ανθρώπινα όντα να καταλαβαίνονται μεταξύ τους. Οι διάφορες γραμμές της ψυχικής ανάπτυξης ξεκινούν από μια κοινή δεξαμενή τις οποίας οι πηγές φτάνουν πίσω στις ρίζες του παρελθόντος. Αυτό επίσης εξηγεί τις ψυχολογικές αναλογίες με τα ζώα. Από σκοπιά καθαρά ψυχολογική, σημαίνει ότι η ανθρωπότητα έχει κοινά ένστικτα και φαντασία και τρόπους δράσης. Κάθε συνειδητή φαντασία και δράση έχουν αναπτυχθεί με αυτές τις αρχετυπικές ασυνείδητες εικόνες ως θεμέλια, με τις οποίες και πάντοτε παραμένουν συνδεδεμένες. Αυτή η συνθήκη εξασφαλίζει σε ένα αρχέγονο επίπεδο την υγεία της ψυχής, αλλά, από την άλλη μεριά, γίνεται ανεπαρκής μόλις οι περιστάσεις απαιτήσουν μια ανώτερη ηθική προσπάθεια. Τα ένστικτα επαρκούν μόνο όταν το άτομο ταυτίζεται με τη φύση, η οποία, κατά αυτόν τον τρόπο, παραμένει πάντα η ίδια. Κάποιος που οδηγείται περισσότερο από ασυνείδητες παρά από συνειδητές επιλογές τείνει έτσι προς έναν αξιοσημείωτο ψυχικό συντηρητισμό. Αυτός είναι ο λόγος που ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν αλλάζει στην πορεία χιλιάδων ετών, και είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο φοβάται οτιδήποτε παράξενο και ασυνήθιστο. Μπορεί να τον οδηγήσει σε κακή προσαρμογή, και έτσι στους μεγαλύτερους των ψυχικών κινδύνων, στην πραγματικότητα σε ένα είδος νεύρωσης. Μια υψηλότερη και ευρύτερη συνείδηση, η οποία επιτυγχάνεται μόνο με την αφομοίωση του ανοικείου, τείνει προς την αυτονομία, προς την επανάσταση ενάντια στους παλιούς θεούς, οι οποίοι δεν είναι τίποτε άλλο παρά εκείνες οι ισχυρές, ασυνείδητες, αρχετυπικές εικόνες που κράτησαν τη συνείδηση δέσμια. Όσο πιο ισχυρή και ανεξάρτητη γίνεται η συνείδηση, και μαζί με αυτήν και η κρίση, τόσο το ασυνείδητο οδηγείται στο περιθώριο. Όταν συμβεί αυτό, είναι εύκολο για τις συνειδητές δομές να αποσπαστούν από τα ασυνείδητα αρχέτυπα. Κερδίζοντας έτσι την ελευθερία, σπάνε τις αλυσίδες της απλής ενστικτώδους αντίδρασης, και φτάνουν τελικά σε μια κατάσταση η οποία είναι ξεχωριστή, ή αντίθετη, από το ένστικτο. Η συνείδηση έτσι αποσπάται από τις ρίζες της και δεν μπορεί πια να επικαλεστεί την αυθεντία των αρχετυπικών εικόνων. Έχει την ελευθερία του
Προμηθέα, πράγματι, αλλά είναι επίσης μια άθεη ύβρις. Πετάει όντως πάνω από τη γη, πάνω ακόμη και από την ανθρωπότητα, αλλά ο κίνδυνος μιας μεταστροφής βρίσκεται εκεί, όχι για κάθε άτομο, ωστόσο, αλλά συλλογικά για τα ασθενέστερα μέλη μιας τέτοιας κοινωνίας, τα οποία μέλη τότε, και πάλι σαν τον Προμηθέα, αλυσοδένονται ψηλά στον Καύκασο από το ασυνείδητο. Οι σοφοί Κινέζοι θα έλεγαν με τη γλώσσα του I Ching: ‘‘Όταν το yang έχει φτάσει τη μέγιστη ισχύ του, η σκοτεινή δύναμη του yin γεννιέται από τα βάραθρα, γιατί η νύκτα γεννιέται το καταμεσήμερο όταν το yang διαλύεται και αρχίζει να μεταμορφώνεται στο yin.’’ Ένας γιατρός είναι σε θέση να δει μια τέτοια περιπέτεια να συμβαίνει πραγματικά στη ζωή. Βλέπει, για παράδειγμα, έναν επιτυχημένο επιχειρηματία να εκπληρώνει όλες τις επιθυμίες του εύκολα, και ξάφνου, αποσυρόμενος στο μέγιστο της επιτυχίας του, να πέφτει γρήγορα σε κατάσταση νεύρωσης, που τον μεταμορφώνει σε μια υστερική ηλικιωμένη γυναίκα, τον δένει στο κρεβάτι, και τελικά τον καταστρέφει. Αυτή η περιγραφή είναι ακριβής ακόμη και στην αλλαγή της αντρικής συμπεριφοράς σε γυναικεία. Ένα εξαιρετικό ανάλογο παράδειγμα είναι ο θρύλος του Nebuchadnezzar στο Βιβλίο του Δανιήλ, και γενικότερα η ‘Καισαρική’ παράνοια. Παρόμοιες περιπτώσεις μονόπλευρης υπερβολής σε ότι αφορά τη συνείδηση, και της αντίστοιχης αντίδρασης του yin από τη μεριά του ασυνειδήτου, αποτελούν ένα ευρύ πεδίο της σύγχρονης ψυχιατρικής, που τόσο υπερεκτιμά τη συνειδητή θέληση ώστε να πιστεύει πως ‘όπου υπάρχει θέληση υπάρχει και τρόπος.’ Όχι ότι επιθυμώ να εξοκείλω ούτε στο ελάχιστο από την μεγάλη ηθική αξία της βούλησης. Η συνείδηση και η βούληση μπορούν κάλλιστα να συνεχίσουν να θεωρούνται τα υψηλότερα πολιτισμικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Αλλά τι αξία έχει η ηθική που καταστρέφει έναν άνθρωπο; Το να φέρει κάποιος τη βούληση και την ψυχική επάρκεια σε ισορροπία μού φαίνεται καλύτερο από την ηθική. Η ηθική ‘πάσει θυσία’ είναι ένδειξη βαρβαρότητας- συχνότερα είναι καλύτερη η σοφία- αλλά ίσως το βλέπω αυτό μέσα από τα επαγγελματικά γυαλιά ενός γιατρού που πρέπει να θεραπεύσει τις ασθένειες που αποτελούν συνέπεια μιας κουλτούρας της υπερβολικής επιτυχίας. Έστω. Σε κάθε περίπτωση, είναι γεγονός ότι η συνείδηση εξυψωμένη από μια απαραίτητα μιας κατεύθυνσης πορεία αποξενώνεται τόσο από τα αρχέτυπα ώστε στο τέλος καταρρέει. Πολύ πριν την καταστροφή, τα σημάδια της εσφαλμένης πορείας εμφανίζονται ως έλλειψη ενστίκτων, νευρικότητα, αποπροσανατολισμός, και αφοσίωση σε αδύνατες καταστάσεις και προβλήματα. Όταν ο γιατρός παρεμβάλλεται για να διερευνήσει την κατάσταση, βρίσκει ένα ασυνείδητο πλήρως επαναστατημένο απέναντι στις αξίες του συνειδητού, οι οποίες συνεπώς δεν
μπορούν να αφομοιωθούν από το συνειδητό, ενώ το αντίθετο είναι, βεβαίως, αδιανόητο. Βρισκόμαστε τότε αντιμέτωποι με μια μη εκλογικεύσιμη σύγκρουση την οποία η συνείδηση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με εξαίρεση κάποιες επιφανειακές λύσεις και παροδικούς συμβιβασμούς. Αν και οι δύο αυτές υπεκφυγές απορριφτούν, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το ερώτημα τι απέγινε η τόσο αναγκαία ενότητα της προσωπικότητας, και ποια η ανάγκη να την αναζητήσουμε. Και εδώ ερχόμαστε στο μονοπάτι που τόσο έχει περπατηθεί στην Ανατολή από αμνημονεύτους χρόνους. Προφανώς, οι Κινέζοι οφείλουν την ανακάλυψη αυτού του μονοπατιού στο γεγονός ότι ποτέ δεν χρειάστηκαν να αναγκάσουν τα αντίθετα της ανθρώπινης φύσης να βρεθούν τόσο μακριά μεταξύ τους ώστε κάθε συνειδητή μεταξύ τους σύνδεση να χαθεί. Οι Κινέζοι έχουν μια τόσο ολιστική συνείδηση επειδή, όπως στην περίπτωση της πρωτόγονης πνευματικότητας, τα ‘ναι’ και ‘όχι’ έμειναν κοντά μεταξύ τους. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα μπορούσαν να μην αιστανθούν τη σύγκρουση των αντιθέτων, και επομένως αναζήτησαν έναν τρόπο ζωής σύμφωνα με τον οποίο θα γίνονταν αυτό που οι Ινδουιστές ονομάζουν nirdvandva, δηλαδή απελευθέρωση από τα αντίθετα. Το κείμενό μας έχει να κάνει με αυτόν τον τρόπο, και αυτό είναι το ίδιο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς μου επίσης. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερο λάθος από έναν Δυτικό ο οποίος ασπάζεται την πρακτική της κινεζικής yoga, γιατί θα ήταν μια επιλογή της θέλησης και της συνείδησής του, τις οποίες και θα ενίσχυε ενάντια στο ασυνείδητο, φέρνοντας έτσι το αποτέλεσμα που έπρεπε να αποφευχθεί. Η νεύρωση τότε απλά θα εντεινόταν. Πρέπει για ακόμη μια φορά να υπογραμμιστεί ότι δεν είμαστε Ασιάτες, και επομένως έχουμε ένα εξολοκλήρου διαφορετικό σημείο εκκίνησης σε αυτά τα πράγματα. Θα ήταν επίσης μεγάλο λάθος να υποτεθεί ότι αυτή είναι η πορεία που κάθε πάσχων από νεύρωση θα πρέπει να ακολουθήσει, ή ότι είναι η επιθυμητή λύση σε οποιοδήποτε στάδιο της νεύρωσης. Είναι επιθυμητό μόνο σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου η συνείδηση έχει προχωρήσει σε έναν υπερβολικό βαθμό ανάπτυξης, και επομένως έχει απομακρυνθεί όσο δεν θα έπρεπε από το ασυνείδητο. Αυτός ο υψηλός βαθμός συνείδησης είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη. Τίποτα δεν θα ήταν χειρότερο για έναν νευρωτικό ο οποίος υποφέρει από μια ανισόρροπη υπεροχή του ασυνείδητου. Για τον ίδιο λόγο, αυτός ο τρόπος πνευματικής ανάπτυξης αποκτάει σημασία από το μέσο της ζωής ενός ανθρώπου (κανονικά ανάμεσα στις ηλικίες των 35- 40). Αν αυτός ο τρόπος ζωής εισαχθεί νωρίτερα, μπορεί να είναι καθοριστικά επιζήμιος.
Όπως υποδείχθηκε, ο λόγος της αναζήτησης ενός νέου δρόμου ήταν ότι το βασικό πρόβλημα του ασθενή φαινόταν αθεράπευτο εκτός κι αν επιλυόταν βίαια υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς της φύσης του. Εργαζόμουν πάντα με την πίστη ότι δεν υπάρχουν άλυτα προβλήματα, και η πορεία μου με έχει δικαιώσει μέχρι τώρα καθώς έχω δει άτομα να ξεπερνούν ένα πρόβλημα που κατέστρεψε άλλους. Αυτή η ‘υπέρβαση’ όπως φαίνεται οφειλόταν σε ένα νέο επίπεδο συνείδησης. Κάποιο ανώτερο ή ευρύτερο ενδιαφέρον παρουσιάστηκε στον ορίζοντα του ατόμου, και με αυτήν την άμβλυνση το άλυτο πρόβλημα έχασε τον επείγοντα χαρακτήρα του. Δεν λύθηκε λογικά, αλλά έφθινε όταν ήρθε αντιμέτωπο με μια νέα και πιο ισχυρή τάση ζωής. Δεν απωθήθηκε ώστε να γίνει ασυνείδητο, αλλά εμφανίστηκε τελικά κάτω από ένα διαφορετικό φως. Αυτό που προηγουμένως, σε ένα κατώτερο επίπεδο, είχε οδηγήσει στις αγριότερες συγκρούσεις και σε κρίσεις πανικού του συναισθήματος, ιδωμένο, έπειτα, από το υψηλότερο επίπεδο της προσωπικότητας, έμοιαζε πλέον σαν μια καταιγίδα στην κοιλάδα, όπως κάποιος την ατενίζει από τη διπλανή βουνοκορφή. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα αφαιρέσουμε από την καταιγίδα την πραγματικότητά της, αλλά αντί κάποιος να βρίσκεται μέσα της, τώρα βρίσκεται από πάνω. Ωστόσο, καθώς η ψυχή συμπεριλαμβάνει την κοιλάδα και το βουνό, ίσως αποτελεί αυταπάτη να θεωρήσει κάποιος ότι βρίσκεται πέρα από ό,τι είναι ανθρώπινο. Κάποιος προφανώς αισθάνεται τις επιπτώσεις από τις οποίες και ταλανίζεται, αλλά την ίδια στιγμή έχει επίγνωση της ανώτερης συνείδησης, η οποία τον προστατεύει από το να ταυτιστεί με το γεγονός, και η οποία αντιμετωπίζει το γεγονός αντικειμενικά, και μπορεί να πει, ‘‘το ξέρω πως πονώ.’’ Και αυτό που λέει το κείμενό μας για την ανεμελιά: ‘‘Η ανεμελιά της οποίας κάποιος έχει συναίσθηση και η ανεμελιά της οποίας κάποιος δεν έχει, απέχουν μίλια μακριά,’’ ισχύει και στην περίπτωσή μας. Σε κάποιες περιπτώσεις συνέβη στην πρακτική μου ένας ασθενής να αναπτυχθεί ιδιαίτερα λόγω κάποιων άγνωστων δυνατοτήτων, γεγονός που έγινε μια εμπειρία πρωταρχικής σπουδαιότητας για μένα. Είχα μάθει εν τω μεταξύ ότι τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα προβλήματα της ζωής είναι με μια ορισμένη έννοια άλυτα. Πρέπει να είναι έτσι επειδή εκφράζουν την απαραίτητη πολικότητα έμφυτη σε κάθε αυτάρκες σύστημα. Δεν μπορούν ποτέ να λυθούν, αλλά μόνο να ξεπεραστούν. Επομένως αναρωτήθηκα αν αυτή η δυνατότητα, δηλ., η περαιτέρω ψυχική ανάπτυξη, δεν ήταν το κανονικό πράγμα, και επομένως η παραμονή σε κατάσταση σύγκρουσης ήταν παθολογική. Ο καθένας πρέπει να κατέχει αυτό το υψηλότερο επίπεδο, τουλάχιστον σε µια πρωτογενή μορφή, και στις ευνοϊκές περιστάσεις να είναι σε θέση να αναπτύξει αυτήν τη δυνατότητα. Όταν εξέτασα τον τρόπο ανάπτυξης εκείνων των ασθενών
μου που ήσυχα και, σχεδόν ασυνείδητα, είχαν αυτήν την εξαιρετική ανάπτυξη, είδα ότι η μοίρα τους ήταν κοινή. Η νέα κατάσταση τους προέκυψε μέσα από άγνωστες δυνατότητες είτε εσωτερικές είτε εξωτερικές. Την αποδέχθηκαν και αναπτύχθηκαν περισσότερο μέσα από αυτήν. Μου φάνηκε τυπικό ότι κάποιοι υιοθέτησαν τη νέα κατάσταση έξω από τους εαυτούς τους, ενώ άλλοι εκ των έσω. Αλλά αυτή η νέα κατάσταση ποτέ δεν προέκυψε αποκλειστικά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Αν είχε προκύψει από έξω, έγινε μια βαθιά υποκειμενική εμπειρία. Αν είχε προκύψει από τα μέσα, έγινε ένα εξωτερικό γεγονός. Σε καμία περίπτωση δεν έγινε πραγματικότητα μέσα από το σκοπό και τη βούληση, αλλά έμοιαζε να έχει γεννηθεί μέσα από τη ροή του χρόνου. Τόσο πολύ μπαίνουμε στον πειρασμό να μετατρέψουμε τα πάντα σε σκοπό και μέθοδο, ώστε σκόπιμα εκφράζομαι και εγώ ο ίδιος με αφηρημένους όρους, προκειμένου να αποφύγω την προκατάληψη προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Αυτή η νέα κατάσταση δεν πρέπει να καταχωρηθεί κάτω από καμία ‘ταμπέλα,’ γιατί τότε καθίσταται μια συνταγή που εφαρμόζεται μηχανικά και θα ήταν πάλι μια περίπτωση των ‘σωστών μέσων στα χέρια του λάθος ανθρώπου.’ Έχω εντυπωσιαστεί βαθιά από το γεγονός ότι η νέα κατάσταση που παρουσιάζεται από τη μοίρα, σπάνια ή ποτέ δεν αντιστοιχεί στη συνειδητή προσδοκία. Και ακόμη πιο εκπληκτικά, παρότι η νέα αυτή κατάσταση έρχεται σε αντίθεση με τα βαθιά ριζοβολημένα μας ένστικτα, όπως τα ξέρουμε, είναι μια εξαιρετικά κατάλληλη έκφραση της συνολικής προσωπικότητας, μια έκφραση που κάποιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί σε πληρέστερη μορφή. Τι έκαναν αυτοί οι άνθρωποι προκειμένου να πετύχουν την ανάπτυξη που τους απελευθέρωσε; Απ’ όσο ξέρω, δεν έκαναν τίποτα (wu wei)1 αλλά άφησαν τα πράγματα να συμβούν. Όπως ο δάσκαλος Lu-tsu μας λέει στο κείμενο, το φως περιστρέφεται σύμφωνα με τους δικούς του νόμους, όταν κάποιος εγκαταλείψει τις συνηθισμένες του αντιλήψεις. Η τέχνη τού να αφήσει κάποιος τα πράγματα να συμβούν, η δράση μέσω της μη-δράσης, το να αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο, όπως διδάσκει ο Meister Eckhart, έγινε για μένα το κλειδί που ανοίγει την πόρτα στο δρόμο. Πρέπει να είμαστε σε θέση να αφήσουμε τα πράγματα να συμβούν στην ψυχή μας. Αυτό είναι πραγματικά μια τέχνη για την οποία λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν κάτι. Η συνείδηση πάντα παρεμβαίνει, βοηθά, διορθώνει, αρνείται, και δεν αφήνει ποτέ σε ησυχία την ανάπτυξη των ψυχικών διαδικασιών. Θα ήταν κάτι απλό να συμβεί, αν η απλότητα δεν ήταν το πολυπλοκότερο από όλα τα πράγματα. Καταρχήν, το εγχείρημα έχει να κάνει με την 1 Δράση μέσα από τη μη δράση
αντικειμενική παρατήρηση ενός ψήγματος της φαντασίας καθώς αυτή αναπτύσσεται. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι απλούστερο, και όμως οι δυσκολίες αρχίζουν από αυτό το σημείο. Κανένα ψήγμα της φαντασίας δεν εμφανίζεται- ίσως ένα ή δύο- αλλά είναι τόσο παιδαριώδη-εκατοντάδες δικαιολογίες τα εμποδίζουν να συμβούν. Κάποιος δεν μπορεί να επικεντρωθεί σε αυτό- είναι επίσης ανιαρό- τι σημασία έχει- δεν είναι τίποτε παρά, κοκ. Το συνειδητό μυαλό προβάλλει θεμελιώδεις αντιρρήσεις, στην πραγματικότητα φαίνεται συχνά σκυμμένο πάνω από την αυθόρμητη δραστηριότητα της φαντασίας πέρα από την αληθινή διαίσθηση, ακόμα και την αποφασιστικότητα του ατόμου να επιτρέψει στις ψυχικές διαδικασίες να εξελιχθούν χωρίς παρέμβαση. Συχνά ένας επαληθεύσιμος ‘σπασμός’ της συνείδησης λαμβάνει χώρα. Αν κάποιος έχει επιτυχία στην υπερνίκηση των αρχικών δυσκολιών, η κριτική της συνείδησης είναι ακόμα πιθανό να προσπαθήσει εκ των υστέρων να ερμηνεύσει τη φαντασία, να την ταξινομήσει, να την ωραιοποιήσει, ή να την υποτιμήσει. Ο πειρασμός να γίνει αυτό είναι σχεδόν ακαταμάχητος. Μετά από την πλήρη και πιστή παρατήρηση, η ανυπομονησία του συνειδητού μυαλού μπορεί να γίνει αχαλίνωτη. Αλλά κάθε φορά που το υλικό της φαντασίας πρόκειται να παραχθεί, η δραστηριότητα της συνείδησης πρέπει πάλι να παραμεριστεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών δεν είναι πολύ ενθαρρυντικά στην αρχή. Αποτελούνται συνήθως από ιστούς της φαντασίας που δεν παράγουν καμία σαφή γνώση της προέλευσης ή του στόχου τους. Επίσης, ο τρόπος προσέγγισης των φαντασιών είναι για κάθε άτομο διαφορετικός. Για πολλούς ανθρώπους, είναι ευκολότερο να τις σημειώνουν, άλλοι να τις οπτικοποιούν, και άλλοι πάλι να τις ζωγραφίζουν με ή χωρίς οπτικοποίηση. Σε περιπτώσεις υψηλού βαθμού συνειδητής εγρήγορσης, και μόνα τα χέρια μπορούν να φανταστούν. Σχηματοποιούν ή ζωγραφίζουν μορφές που είναι αρκετά ξένες στο συνειδητό μυαλό. Αυτές οι ασκήσεις πρέπει να επαναληφτούν εωσότου ο ‘σπασμός’ στη συνείδηση να εκτονωθεί, ή, με άλλα λόγια, μέχρι να καταφέρει κάποιος να αφήνει τα πράγματα να συμβαίνουν, γεγονός που είναι ο άμεσος στόχος της άσκησης. Με αυτόν τον τρόπο μια νέα στάση ζωής δημιουργείται, η οποία αποδέχεται το μη λογικό και το ακατανόητο, επειδή απλά αυτό μπορεί να συμβεί. Αυτή θα ήταν δηλητήριο για ένα άτομο ήδη κατηλλειμένο από πράγματα που θα είχαν ήδη συμβεί, αλλά έχει τη μεγαλύτερη αξία για κάποιον ο οποίος διαλέγει, χάρη σε μία αποκλειστικά συνειδητή κριτική στάση, μόνο τα πράγματα που είναι αποδεκτά στη
συνείδησή του από όλα τα πράγματα που συμβαίνουν, και με αυτόν τον τρόπο αποτραβιέται από το χείμαρρο της ζωής και καταλήγει σε στασιμότητα. Σε αυτό το σημείο, ο δρόμος που διανύθηκε από τους δύο τύπους που προαναφέραμε φαίνεται διαφορετικός. Και οι δύο μαθαίνουν να αποδέχονται αυτό που τους συμβαίνει. (Όπως ο δάσκαλος Lu-tsu λέει: ‘‘Όταν μας έρχονται σκέψεις πρέπει να τις αποδεχόμαστε. Όταν μας συμβαίνουν καταστάσεις πρέπει να τις κατανοούμε πλήρως.’’) Ένας άνθρωπος αποδέχεται συνήθως αυτό που προέρχεται από έξω, ενώ κάποιος άλλος αυτό που προέρχεται από μέσα, και, σύμφωνα με το νόμο της ζωής, αμφότεροι θα πρέπει να το αποδεχθούν. Αυτή η αντιστροφή της ύπαρξης σημαίνει μια διεύρυνση, ανάπτυξη, και έναν εμπλουτισμό της προσωπικότητας όταν διατηρούνται οι προηγούμενες αξίες μαζί με την αλλαγή, υπό τον όρο ότι, βεβαίως, αυτές οι αξίες δεν είναι απλές παραισθήσεις. Αν οι αξίες δεν διατηρηθούν, ο άνθρωπος καταλήγει στην άλλη πλευρά, και χάνει τις ικανότητές του, τη δυνατότητα προσαρμογής, την κριτική ικανότητα, περνάει ακόμα από τη λογική στην διανοητική διαταραχή. Ο δρόμος δεν είναι χωρίς κίνδυνο. Όλα τα καλά πράγματα έχουν και το τίμημά τους, και η ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι το πιο κοπιαστικό από όλα τα πράγματα. Είναι ένα θέμα κατάφασης- το να υποβάλλει κάποιος τον εαυτό του στην πιο επίπονη απ’ όλες τις δοκιμασίες, να είναι συνειδητός σε ό,τι κάνει, και να διατηρεί αυτό απέναντι στην κριτική του ματιά σε όλες τις αμφίβολες όψεις του- σίγουρα μια δοκιμασία που μας εξωθεί στο έπακρο. Ένας Κινέζος μπορεί να βασιστεί στις αρχές του ίδιου του πολιτισμού του. Ο δρόμος που θα διαλέξει, θα είναι και ο καλύτερος που θα μπορούσε να έχει επιλέξει. Αλλά ο Δυτικός άνθρωπος που επιθυμεί να βαδίσει πάνω σε αυτόν το δρόμο, αν το έχει αληθινά πάρει απόφαση, έχει κάθε αρχή ενάντια- πνευματική, ηθική, και θρησκευτική. Γι αυτό είναι πολύ ευκολότερο ο Δυτικός να μιμηθεί τον Κινεζικό τρόπο, και να εγκαταλείψει τον προβληματικό Ευρωπαϊκό τρόπο, αλλιώς θα πρέπει να ακολουθήσει το μεσαιωνισμό της Χριστιανικής εκκλησίας, και να υψώσει ακόμα μια φορά τον τοίχο ανάμεσα στους ‘αληθινούς’ Χριστιανούς και στις θρησκευτικές και εθνολογικές παραδοξότητες που κατοικούν απ’ έξω. Οι αισθητικές ή διανοητικές περιπτύξεις με τη ζωή και τη μοίρα τελειώνουν κάπου εδώ. Το βήμα προς την ανώτερη συνείδηση μας οδηγεί έξω και μακριά από όλα τα μέτρα προφύλαξης και ασφάλειας. Το άτομο πρέπει να δοθεί στο νέο τρόπο ζωής αποκλειστικά, γιατί μόνο με τη βοήθεια της ακεραιότητάς του μπορεί να πάει παραπέρα, και είναι μόνο αυτή η ακεραιότητα που μπορεί να εγγυηθεί ότι ο δρόμος του δεν θα καταλήξει μια παράλογη περιπέτεια.
Ανεξάρτητα αν η μοίρα παρουσιάζεται σε κάποιον από τα μέσα ή από τα έξω, οι εμπειρίες και τα γεγονότα της διαδρομής του παραμένουν τα ίδια. Επομένως δεν χρειάζεται να πω κάτι περισσότερο για τις πτυχές των εσωτερικών και των εξωτερικών γεγονότων, ή για την ποικιλία τους, που είναι ανεξάντλητη. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, θα ήταν άσχετο με το κείμενο που συζητάμε. Αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα να ειπωθούν σχετικά με τις ψυχικές καταστάσεις που συνοδεύουν την ανάπτυξη του ανθρώπου. Αυτές εκφράζονται συμβολικά στο κείμενό μας, και μέσω των συμβόλων που για μια μεγάλη περίοδο, κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου, μού ήταν οικεία.
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
1. ΤΟ ΤΑΟ Η μεγάλη δυσκολία στη μετάφραση αυτού και παρόμοιων κειμένων για το Ευρωπαϊκό μυαλό οφείλεται στο γεγονός ότι ο Κινέζος συγγραφέας αρχίζει πάντα από το κεντρικό σημείο, από το σημείο που θα αποκαλούσαμε το στόχο ή σκοπό. Με μια λέξη, αρχίζει με την ύστατη διόραση που έχει καθορίσει να πετύχει. Έτσι αρχίζει την εργασία του με ιδέες που απαιτούν τέτοια περιεκτική κατανόηση ώστε ένα μεροληπτικό μυαλό αισθάνεται ένοχο γελοίας προσποίησης, ή ακόμα και παντελούς ασυναρτησίας, αν ξεκινούσε με ένα διάλογο πάνω στις ψυχικές εμπειρίες των μεγαλυτέρων μυαλών της Ανατολής. Για παράδειγμα, το κείμενό μας ξεκινάει ως εξής: ‘‘Αυτό που υπάρχει εν εαυτώ καλείται ο Δρόμος.’’ Το Hui Ming Ching αρχίζει με τις λέξεις: ‘‘Το βαθύτερο μυστικό του Tao είναι η ανθρώπινη φύση και ζωή.’’Είναι χαρακτηριστικό του Δυτικού μυαλού ότι δεν έχει καμία έννοια για το Tao. Το αντίστοιχο Κινέζικο ιδεόγραμμα αποτελείται από τους χαρακτήρες για το ‘κεφάλι,’ και εκείνον για το ‘πηγαίνω.’ Ο Wilhelm μεταφράζει το Tao ως Sinn (Νόημα). Άλλοι το μεταφράζουν ως ‘Δρόμο’ ή ‘Τρόπο,’ ‘Πρόνοια,’ ή ακόμα και ως ‘Θεό,’ όπως οι Ιησουίτες. Αυτό δείχνει τη δυσκολία. Το ‘κεφάλι’ μπορεί να θεωρηθεί ως η συνείδηση, και το ‘πηγαίνω’ ως ένα ταξίδι, επομένως το νόημα θα ήταν το εξής: ‘Ο δρόμος της γνώσης.’ Αυτό συμφωνεί με το γεγονός ότι το ‘φως του ουρανού’ που κατοικεί στα μάτια ως η ‘καρδιά του ουρανού’ χρησιμοποιείται ταυτόσημα με το Tao. Η ανθρώπινη φύση και ζωή συμπεριλαμβάνονται στο ‘φως του ουρανού’ και, σύμφωνα με τον Liu- hua-yang, είναι τα σημαντικότερα μυστικά του Tao. Τώρα, το ‘φως’ είναι το συμβολικό ισοδύναμο της συνείδησης, και η φύση της συνείδησης εκφράζεται αντίστοιχα με το φως. Το Hui Ming Ching εισάγεται με το στίχο:
Αν καταφέρεις να φτάσεις το αδαμάντινο σώμα εκ των έσω Κοπιαστικά να θερμάνεις τις ρίζες της συνείδησης και της ζωής Το νέο φως στον ευλογημένο τόπο θα είναι από ποτέ κοντύτερα Και εκεί κρυμμένον άσε τον αληθινό σου εαυτό να κατοικήσει Αυτοί οι στίχοι περιέχουν κάποια ίσως αλχημιστική συνταγή, μια μέθοδο ή έναν τρόπο παραγωγής του ‘αδαμάντινου σώματος,’ που αναφέρεται επίσης στο κείμενό μας. Η ‘θέρμανση’
είναι απαραίτητη. Δηλαδή πρέπει να υπάρξει μια ενίσχυση της συνείδησης ώστε να ‘φανερωθεί’ η κατοικία του πνεύματος. Αλλά όχι μόνο η συνείδηση, η ίδια η ζωή πρέπει να ενισχυθεί. Η ένωση αυτών των δύο παράγει τη συνειδητή ζωή. Σύμφωνα με το Hui Ming Ching, τα αρχαία έπη ήξεραν πώς να γεφυρώσουν το χάσμα μεταξύ της συνείδησης και της ζωής επειδή καλλιέργησαν και τα δύο. Κατά αυτόν τον τρόπο ο εαυτός, το αθάνατο σώμα, ‘εκρέει,’ και με αυτόν τον τρόπο ‘το λαμπρό Tao ολοκληρώνεται.’ Αν θεωρήσουμε ότι το Tao είναι η μέθοδος ή ο συνειδητός τρόπος της ένωσης των αντιθέτων, έχουμε πιθανώς βρεθεί κοντά στο ψυχολογικό περιεχόμενο της έννοιας. Σε κάθε περίπτωση, ο αποχωρισμός της συνείδησης από τη ζωή δεν μπορεί να γίνει κατανοητός παρά μόνο με τον τρόπο που περιέγραψα προηγουμένως ως απόκλιση, ή αλλοτρίωση της συνείδησης. Χωρίς αμφιβολία, επίσης, η πραγματοποίηση του αντιθέτου που κρύβεται στο ασυνείδητο, δηλ. η ‘μεταστροφή,’ σηματοδοτεί την επανένωση με τους ασυνείδητους νόμους της ύπαρξης, και ο σκοπός αυτής της ένωσης είναι η επίτευξη της συνειδητής ζωής ή, με Κινεζική ορολογία, η ολοκλήρωση του Tao. 2. Η ΚΥΚΛΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ Όπως έχουμε ήδη επισημάνει, η ένωση των αντιθέτων σε ένα υψηλότερο επίπεδο της συνείδησης δεν είναι μια λογική διαδικασία, ούτε έχει να κάνει με τη βούληση. Είναι μια ψυχική διαδικασία εξέλιξης που εκφράζεται στα σύμβολα. Ιστορικά, αυτή η διαδικασία έχει πάντοτε αναπαρασταθεί με σύμβολα, και σήμερα η ανάπτυξη της ατομικής προσωπικότητας παρουσιάζεται ακόμα με συμβολικές μορφές. Αυτό το γεγονός αποκαλύφθηκε σε μένα στις ακόλουθες παρατηρήσεις. Τα αυθόρμητα προϊόντα της φαντασίας που αναφέραμε παραπάνω γίνονται πιο θεμελιώδη και επικεντρώνονται σταδιακά γύρω από αφηρημένες δομές, οι οποίες φανερά αντιπροσωπεύουν αρχές, πραγματικές ‘αρχές’ των Γνωστικών. Όταν οι φαντασίες εκφράζονται κυρίως στις σκέψεις, το αποτέλεσμα είναι διαισθητικές διατυπώσεις θολά κατανοητών νόμων ή αρχών, που τείνουν αρχικά να δραματοποιηθούν ή να προσωποποιηθούν (θα επανέρθουμε σε αυτό αργότερα). Αν οι φαντασίες εκφράζονται σε ζωγραφιές, τα σύμβολα εμφανίζονται να είναι κυρίως του λεγόμενου είδους mandala. ‘Mandala’ σημαίνει κύκλος, ειδικότερα μαγικός κύκλος, και αυτό το σύμβολο βρίσκεται όχι μόνο παντού στην Ανατολή αλλά επίσης και στο Δυτικό κόσμο. Τα mandalas εμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό στο Μεσαίωνα. Η πρώτη περίοδος του Μεσαίωνα βρίθει από Χριστιανικά mandalas, και τα περισσότερα
παρουσιάζουν το Χριστό στο κέντρο, με τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ή σύμβολά τους, στα κομβικά σημεία. Αυτή η σύλληψη πρέπει να είναι πολύ αρχαία, γιατί οι Αιγύπτιοι παρουσίαζαν τον Ώρο με τους τέσσερις γιους του με τον ίδιο τρόπο. (Είναι γνωστό ότι ο Ώρος με τους τέσσερις γιους έχει στενές αναλογίες με το Χριστό και τους τέσσερις Ευαγγελιστές.) Αργότερα μπορεί να βρεθεί ένα ολοφάνερο και πολύ ενδιαφέρον mandala στο βιβλίο του Jacob Boehme σχετικά με την ψυχή. Αυτό το τελευταίο mandala, είναι σαφές, εξετάζει ένα ψυχο-κοσμικό σύστημα που χρωματίζεται έντονα από τις χριστιανικές ιδέες. Ο Boehme το καλεί ‘φιλοσοφικό μάτι,’ ή ‘καθρέφτη της γνώσης,’ το οποίο προφανώς αποτελεί μια σύνοψη της μυστικής γνώσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το mandala έχει τη μορφή ενός λουλουδιού, ενός σταυρού, ή μιας ρόδας, με μια σαφή τάση προς την τετραμερή δομή. (Υπενθυμίζουμε την τετρακτίδα, το θεμελιώδη αριθμό στο Πυθαγόρειο σύστημα.) Τα mandalas αυτού του είδους βρίσκονται επίσης σε τελετουργικά έργα ζωγραφικής των Ινδιάνων Pueblo και Navaho. Αλλά τα ομορφότερα mandalas είναι, φυσικά, εκείνα της Ανατολής, ειδικά εκείνα που ανήκουν στο Βουδισμό του Θιβέτ. Τα σύμβολα του κειμένου μας εκφράζονται σε αυτά τα mandalas. Έχω βρει επίσης σχέδια mandalas μεταξύ διανοητικά αρρώστων, και βεβαίως μεταξύ προσώπων που δεν είχαν την παραμικρή ιδέα για τα πράγματα που έχουμε συζητήσει. Μεταξύ των ασθενών μου έχω συναντήσει τυχαία περιπτώσεις γυναικών που δεν ζωγράφισαν τα mandalas αλλά που τα περιέγραψαν χορεύοντας. Στην Ινδία αυτός ο τρόπος έκφρασης καλείται nrithya mandala ή χορός mandala, και οι χορευτικές φιγούρες εκφράζουν τις ίδιες έννοιες με τα σύμβολα στις ζωγραφιές. Οι ασθενείς μου μπορούν να πουν πολύ λίγα για την έννοια των συμβόλων αλλά συναρπάζονται από αυτά και τα βρίσκουν με τον έναν ή άλλον τρόπο εκφραστικά και αποτελεσματικά σε ό,τι αφορά την ψυχική τους κατάσταση To κείμενό μας υπόσχεται να αποκαλύψει ‘το μυστικό του Χρυσού Λουλουδιού.’ Tο Χρυσό Λουλούδι είναι το φως, και το φως του ουρανού είναι το Tao. Το Χρυσό Λουλούδι είναι ένα σύμβολο mandala το οποίο έχω συναντήσει αρκετά συχνά στο υλικό που μάζεψα από τους ασθενείς μου. Σχεδιάζεται είτε όπως το βλέπει κάποιος από πάνω σαν μια γεωμετρική διακοσμητική προβολή, είτε σαν άνθος που φυτρώνει από το φυτό. Το φυτό αναπαρίσταται συχνά σαν μια δομή από λαμπερά φλογερά χρώματα που ξεπηδούν μέσα από το σκοτάδι, και φέρει ένα φωτεινό άνθος στην κορυφή, σύμβολο παρόμοιο με εκείνο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Ένα σχέδιο αυτού του είδους εκφράζει επίσης την προέλευση του Χρυσού Λουλουδιού, γιατί σύμφωνα με το Hui Ming Ching η κοιτίδα του δεν είναι άλλη παρά το ‘χρυσό
