Tilak college of Education & Savitribai Phule University of Pune Page 582 ch-,M- egkfo|ky;kae/;s fo|kF;kZaP;k lekos’kuklkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl
Jh- izdk’k cPNko
Ikz’kklfud vf/kdkjh] mPp f’k{k.k foHkkx] iq.ks-
1-1 lSn~/kkafrd ik’oZHkwfe
Hkkjrkyk lekos’kh f’k{k.kkpk toGikl 5000 o”kkZ bfrgkl ykHkyk vkgs- oSfnd dkGke/;s f’k{k.k gs thoukP;k rRRoKkuk’kh lacaf/kr gksrs- ;k dkGke/;s f’k{k.k O;oLFkk gh xq:dqy in~/krhph gksrh- ;k dkGke/;s fo|kF;kZauk xq:x`gh tkowu R;kaP;kcjkscj jkgwu R;kaP;k fu;ekaizek.ksp izR;{k vH;kl vkf.k ppkZae/kwu f’k{k.k ?;kos ykxr vls- xq: f’k”;kP;k ;k ijaijse/;s loZ ckyds R;ke/;s lkekU;] izKkoku vkf.k fo’ks”k ckydkapkgh lekos’k gksrk rs ,dk >kMkP;k lkoyhyk clwu ,d= f’k{k.k ?ksr vlr- ;ke/;s vls fnlwu ;srs dh izR;sdkyk R;kP;k {kersizek.ks f’k{k.kkps pkaxys ykHk feGwu ;sr vlr- xq:dqyke/;s loZ izdkjps fo|kFkhZ ,d= clwu f’k{k.k ?ksr gksrs gs R;k dkGkrhy lekos’kh f’k{k.kkps mnkgj.k vkgs- R;k dkGkr fo’ks”k xjtk iw.kZ dj.;klkBh dks.kR;kgh fo’ks”k ‘kkGk uOgR;k- ts fo|kFkhZ lkekU; ‘kkys; v/;;uke/;s v{ke vk<Gwu ;sr vlr R;kauk ts lgt djrk ;sbZy v’kk vU; O;kolkf;d fo”k;kaps f’k{k.k fnys tkr vls ;ke/;s xqjs lkaHkkGus] ckxdke vFkok ?kjdke bR;knh-
;kdMs ,d jkstxkjkph la/kh Eg.kwu ikfgys tkr gksrs vuknj Eg.kwu uOgs- R;kosGh vls ekuys tkbZ dh dekZP;k fln~/kkarkuqlkj gh v{kerk vlrs vkf.k R;kauk f’k{k.k nsus Eg.kts nqlÚ;k tUekr pkaxys thou feG.;klkBh vkgs- uarjP;k dkGkr lezkV v’kksdkus v{ke vl.kkÚ;kalkBh gkWfLiVy rlsp vk/kkjx`gs LFkkiu dsyh gksrh- ;k Øeke/;s fo”.kq ceZups ;ksxnku eSykpk nxM fln~/k >kys- ,dk jktkph rhugh eqys ean vlY;kus R;kyk R;kP;k okjlkph fpark gksrh- R;kus fo’oHkj v’kk f’k{kdkapk ‘kks/k ?ksryk dh ts R;kP;k eqykauk f’kdow ‘kdrhy- ‘ksoVh grcy jktkyk fo”.kqceZu tks R;kP;kp njckjkr gksrk R;kus vk’kspk fdj.k nk[kfoyk- R;kus jktkyk ‘kkgh O;Drhauk f’kdfo.;klkBh fo’ks”k ;qDR;k ‘kks/k.;kps opu fnys- R;kus izk.kh xkFkkaps ladyu fodflr d:u v/;kiukP;k dk;Zuhrh r;kj dsY;k T;kaP;k ekQZr R;kus
Tilak college of Education & Savitribai Phule University of Pune Page 583 jktdqekjkauk jktuSfrd rlsp ewY;fo”k;d ?kVd letkowu lkaxhrys- fo”.kq oeZuP;k iz;Rukaps Qfyr Eg.kwu izk.kh xkFkkaps ladyu d:u dk;Zuhfr fodflr >kY;k vkf.k R;kpk ifjikd iapra= ;k fo’ks”k f’k{k.kkP;k ifgY;k xzaFkkr vk<Gwu vkyk-
vkt izkFkfed f’k{k.kkiklwu rs mPp f’k{k.kki;Zar loZlekos’kdrspk izlkj >kyk vkgs- R;klkBh iz;Ru dsys tkr vkgsr- izLrqr la’kk/kukP;k ek/;ekrwu la’kks/kdkus ch-,M- egkfo|ky;ke/;s fo|kF;kZaP;k lekos’kuklkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl dsyk vkgs- 1-2 lkekU; ik’oZHkwfe
xsY;k fdR;sd o”kkZaiklwu loZf’k{kk vfHk;kukarxZr izkFkfed Lrjkoj loZlekos’kh f’k{k.kklkBh iz;Ru dsys tkr vkgsr vkf.k R;kps ldkjkRed ifj.kkegh izkIr >kys vkgsr- dkgh izek.kkr viaxRo] derjr vl.kkÚ;k fo|kF;kZauk loZlkekU; fo|kF;kZacjkscj f’kdfoY;kuarj vls vk<Gwu vkys vkgs dh R;kpk loZ izdkjP;k fo|kF;kZauk Qk;nkp gksrks- loZlekos’kdrspk gkp n`f”Vdksu mPp f’k{k.kke/;sgh vk.kyk tkr vkgs- ;k o”khZ 2015&16 iklwu ch-,M- dkslZ 2 o”kkZapk dj.;kr vkys vkgs- R;kiq<s vkrk osxGh vkOgkus vkgsr- lq:okrhyk loZlekos’kdrslkBh fo|kFkhZ ,dp o”kZ egkfo|ky;kr vlr rs vkrk 2 o”kZs Fkkac.kkj vkgsr- izLrqr la’kks/kuke/;s la’kks/kdkus ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu fo|kF;kZaP;k loZlekos’kdrslkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl dsyk vkgs-
1-3 la’kks/kukph xjt o egÙo
lnj la’kks/kukeqGs ch-,M- vH;klØekarxZr ‘kkjhfjd v{ke fo|kF;kZaP;k lekos’kklkBh egkfo|ky; djr vl.kkÚ;k iz;Rukaph l|%fLFkrh Li”V >kyh-
lnj la’kks/kukeqGs ch-,M- e/khy fo|kF;kZaP;k lekos’kdrslkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukauk ,d uoh fn’kk feG.kkj vkgs-
lnj la’kks/kukeqGs ch-,M- e/khy fo|kF;kZaP;k lekos’kdrslkBh dks.krs iz;Ru dsys tkÅ ‘kdrkr ;kckcr fopkj dj.;klkBh uoh fn’kk feG.kkj vkgs-
1-4 leL;k fo/kku
lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk‘kh layXu Ckh-,M- egkfo|ky;kae/kwu fo|kF;kZaP;k lekos’kuklkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl dj.ks-
1-5 dk;kZRed O;k[;k 1- ch-,M- egkfo|ky;s
Tilak college of Education & Savitribai Phule University of Pune Page 584 2- fo|kFkhZ
ch-,M- ps f’k{k.k ?ks.kkjs ‘kkjhfjd n`”Vhus v{ke vkf.k efgyk Nk=k/;kid Eg.kts fo|kFkhZ- 3- lekos’kdrslkBh iz;Ru
ch-,M- e/;s oxkZ/;kiu] izkR;f{kd iw.kZ dj.ks vkf.k ljkoikB ;klkBh lekos’kh fo|kF;kZalkBh fnY;k xsysY;k loyrh] R;kaps lekos’ku dj.;klkBh dsys tk.kkjs osxGs iz;Ru-
1-6 la’kks/kukph mn~fn”Vs
1- lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk‘kh layXu Ckh-,M- egkfo|ky;kae/kwu fo|kF;kZaP;k lekos’kuklkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl dj.ks-
1-7 la’kks/ku iz’u
lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk‘kh layXu Ckh-,M- egkfo|ky;kae/kwu fo|kF;kZaP;k lekos’kuklkBh dks.krs iz;Ru dsys tkrkr\
1-8 la’kks/kukph x`ghrds
1- ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu f’k{k.k ?ks.kkÚ;k fo|kF;kZae/;s lekos’kdrk fnlwu ;srs-
2- ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu f’k{k.k ?ks.kkÚ;k fo|kF;kZauk ljdkjh vkj{k.kkuqlkj xq.koÙksoj vk/kkfjr izos’k fnyk tkrks-
3- ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu miyC/k d:u |ko;kaP;k U;wure lk/ku lqfo/kkaps fud”k vkgsr- 1-9 la’kks/kukph O;kIrh] e;kZnk o ifje;kZnk
O;kIrh
1- lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihB iq.ks gh lnj la’kks/kukph HkkSxksfyd O;kIrh vkgs-
2- lnj la’kks/ku lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk’kh layXu ch-,M- egkfo|ky;ka’kh lacaf/kr vkgs-
3- lnj la’kks/ku gs fo|kF;kZaP;k lekos’kdrs’kh lacaf/kr vkgs-
4- lnj la’kks/kukps fu”d”kZ lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBkrhy ch-,M- egkfo|ky;kauk ykxw vkgsr
Ek;kZnk
1- lnj la’kks/kukr ekfgrh ladyu dj.;klkBh izekf.kr ekfgrh ladyu lk/ku miyC/k uOgrs- 2- lnj la’kks/kuke/;s ekfgrh ladyukFkZ okij.;kr vkysys lk/ku la’kks/kd fufeZr vkgs-
Tilak college of Education & Savitribai Phule University of Pune Page 585 4- lnj la’kks/kukps fu”d”kZ la’kks/kdkus r;kj dsysY;k ekfgrh ladyu lk/kukyk uequk
izfrlkndkauh fnysY;k izfrlkndkoj voyacwu vkgsr-
ifje;kZnk
1- lnj la’kks/kuke/;s lekos’kdrslkBh iz;Ru ;k ladYiusP;k varxZr dsoG oxkZ/;kiu] iz;R;f{kd vkf.k ljko ikB ;k ?kVdkapkp fopkj dsyk vkgs-
2- lnj la’kks/kukae/;s ekfgrh o HkkSxksfyd O;kIrh ikgrk ekfgrh ladyu dj.;klkBh fuoMd egkfo|ky;kapkp fopkj dsyk vkgs-
1-10 la'kks/ku in~/krh
izLrqr la’kks/kukr ekfgrh ladyu dj.;klkBh loZs{k.k in~/krhpk voyac dj.;kr vkyk- 1-11 tula[;k o uequk
tula[;k
lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk’kh layXu egkfo|ky;karhy loZ izk/;kid gh lnj la’kks/ku vH;klkph tula[;k vkgs-
uequk
lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihBk’kh layXu egkfo|ky;karhy loZ izk/;kidkaiSdh 20 f’k{kdkaph fuoM lnj la’kks/kuklkBh vlaHkkO;rk vk/kkfjr izklafxd uequk fuoM in~/krhus uequk Eg.kwu dj.;kr vkyh-
1-3 ekfgrh ladyukps lk/ku
lnj vH;klklkBh la’kks/kdkus ,d iMrkGk lwph r;kj dsyh T;ke/;s ,dw.k 10 fo/kkukapk lekos’k gksrk- izR;sd fo/kkukyk izfrfØ;k ns.;klkBh gks; vkf.k ukgh v’ks nksup Ik;kZ; ns.;kr vkys gksrs-
1-4 ekfgrh fo’ys”k.kkps lk/ku
izLrqr vH;klke/;s iMrkGk lwphn~okjs ladfyr ekfgrhps ‘ksdMsokjh ;k la[;k’kkL=h; lk/kukP;k enrhus fo’ys”k.k dsys vkgs-
1-5 la’kks/kukph dk;Zokgh
loZizFke izLrqr vH;klklkBh 20 f’k{kdkaph ijokuxh ?ksÅu R;kaph uequk Eg.kwu fuoM dj.;kr vkyh-
ekfgrh ladfyr dj.;klkBh iMrkGk lwphh fufeZrh dj.;kr vkyh-
Tilak college of Education & Savitribai Phule University of Pune Page 586
iMrkGk lwphyk f’k{kdkauh uksanfoysY;k izfrlknko:u ‘ksdMsokjh ;k la[;k’kkL=h; lk/kukP;k lgk¸;kus izR;sd fo/kkukps fo’ys”k.k dj.;kr vkys-
ladfyr ekfgrhps fo’ys”k.k dsY;kuarj lnj la’kks/kukps fu”d”kZ dk<.;kr vkys- 1-6 fu”d”kZ
1-ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu v/;kiu djr vlrkuk f’k{kdkan~okjs lekos’kdrspk fopkj d:u osxGs iz;Ru dsys tkr ukghr-
2-ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu v/;kiu djr vlrkuk dks.kR;kgh fo|kF;kZauh fopkjysY;k ‘kadkaps fujlu f’k{kdkaekQZr dsys tkrs-
3-ch-,M- egkfo|ky;ke/kwu loZlekos’kdrspk fopkj d:u vH;klkr ekxs jkfgysY;k fo|kF;kZauk Lora=fjR;k iqUgk ekxZn’kZu dsys tkrs-
4-izkR;f{kdkaps okVi djrkuk lekos’kdrspk fopkj dsyk tkr ukgh-
5-izkR;f{kd iw.kZ dj.;klkBh vko’;drk HkklY;kl lekos’kdrspk fopkj d:u dkgh fo|kF;kZauk iqUgk ekxZn’kZu dsys tkrs-
6-izkR;f{kd tek dj.;klkBh lekos’kdrspk fopkj d:u dkgh fo|kF;kZauk osG ok<owu fnyh tkrs-
7-ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu ljkoikB ykorkuk lekos’kdrspk fopkj dsyk tkrks- 1-7 fu”d”kkZojhy ppkZ
izLrqr vH;klke/;s ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu lekos’kdrslkBh dsY;k tk.kkÚ;k iz;Rukapk vH;kl dj.;kr vkyk vkgs- vH;klkP;k fu”d”kkZo:u vls y{kkr ;srs dh] egkfo|ky;hu izk/;kid v/;kiukps fu;kstu djrkuk loZlekos’kdrspk osxGk fopkj djr ukghr ijarq v/;kiuknjE;ku fopkjY;k tk.kkÚ;k dks.kR;kgh leL;kaps lek/kku djrkr- izkR;f{kd vkf.k ljkoikBkckcr ek= ch-,M- egkfo|ky;kae/kwu lekos’kdrslkBh osxGk fopkj d:u R;klkBh ldkjkRed iz;Rugh dsys tkrkr-
lanHkZlwph
djanhdj] lq- ¼2006½- ‘kS{kf.kd ekul’kkL= ¼lgkoh vko`Rrh½- dksYgkiwj QMds izdk’ku- pOgk.k] fn- ds- ¼2006½- egkfo|ky;hu v/;kid- ukf’kd% bulkbV ifCyds’kUl-
pOgk.k] nh- ds- o eqGs] la- Kk- ¼2010½- ‘kS{kf.kd la’kks/ku vkjk[kMk- ukf’kd%bulkbV ifCyds’ku-
eqGs]la- vkf.k jktiqr] dq-¼2013½- laiw.kZ f’k{k.k’kkL= usV lsV- iq.ks% vkWFklZ vWOgsU;q ifCyds’kUl- i`”B 454&457-
Balasundaram, Pramila (9
TH