165366246 Εξελικτικη Ψυχολογια β r s Feldman PDF

(1)

Ε:~:ΕΛΙΚΤΙΚΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΑΝΆΠΤΥΞΗ

ROBERT S. FELDMAN

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Ηλiας Γ. Μπεζεβέyκης

ΤΟΜΟΣ

ΔΕΥΤΕΡΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

GUTENBERG

(2)

ση το περιεχόμενό του, ως Εξελzκτzκή Ψvxoλoyfa, με υπότιτλο Δ zά βiov ανάτπυξη, συγκεντρώνει μια σειρά χαρακτηριστικών, που το καθιστούν αφενός ένα ιδιαίτε ρα αξιόλογο επιστημονικό σύγγραμμα και αφετέρου ένα πνευματικό έργο εύχρη στο και χρήσιμο για πολλούς. Αυτά τα χαρακτηριστικά, απετέλεσαν πηγή δυσκο λίας αλλά, συγχρόνως, και πρόκληση στην πορεία τής μεταφοράς τους στην ελ ληνική γλώσσα και την ελληνική πραγματικότητα. Ειδικότερα, το εγχειρίδιο Εξε λzκτzκή Ψvxoλoyfa

-

Δ zά βiov ανάτπυξη:

•

Εισάγει τον αναγνώστη στην έννοια και το περιεχόμενο της διά βίου ανάπτυ ξης με έναν επιστημονικά έγκυρο και πειστικό τρόπο. Η κατεύθυνση αυτή στην εξελικτική ψυχολογία δεν σημαίνει μόνον ότι ο άνθρωπος -ενώ παραμένει ου σιαστικά ο ίδιος- απλώς αναπτύσσεται και αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Το βαθύτερο νόημά της είναι ότι η πλήρης κατανόηση της ανθρώπινης ανάπτυ ξης προϋποθέτει τη μελέτη όλου του εύρους της ζωής -σε ασυνεχή στάδια ή σε συνεχείς αναπτυξιακές κατακτήσεις- καθώς και ότι κανένα στάδιο δεν μπο ρεί να θεωρηθεί σημαντικότερο από κάποιο άλλο. Σημαντικό είναι ολόκληρο το εύρος της ανάπτυξης, η συνολική εικόνα της οποίας διαμορφώνεται και διατη ρείται με προβολές στο μέλλον (π.χ. ποια μορφή θα έχει μια συμπεριφορά

30

χρόνια αργότερα) και με αναδρομές στο παρελθόν (π. χ. αναζήτηση της αφετη ρίας και των πηγών ενός φαινομένου).

•

Υιοθετεί ένα ύφος που συνδυάζει την επιστημονικότητα με την αμεσότητα. Πα ραθέτει, με άλλα λόγια, έγκυρα δεδομένα των πλέον πρόσφατων ερευνών στους ποικίλους τομείς της ανθρώπινης ανάπτυξης ενώ, παράλληλα, επιχειρεί να «συ νομιλήσει» με τον αναγνώστη και να μεταφέρει τα ερευνητικά δεδομένα στην πραγματική ζωή. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται αφενός με την παρουσίαση πραγματικών περιπτώσεων παιδιών και ενηλίκων σε διάφορες φάσεις τής εξέ λιξής τους και αφετέρου με την παράθεση πρακτικών οδηγιών για την αντιμε τώπιση θεμάτων που απασχολούν παιδιά και ενήλικες, γονείς και εκπαιδευτι κούς και, τελικώς, όλους μας. Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά και το περιεχόμενό του, το σύγγραμμα αυτό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για -και απευθύνεται σε- φοιτητές, γο νείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς ψυχικής υγείας, σε πρόσωπα δηλαδή που μελετούν και ενδιαφέρονται -για διαφορετικούς λόγους- για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Και κάτι ακόμη: Το σύγγραμμα απευθύνεται σε όλους μας, ανεξαρτήτως ιδιότητας, για έναν απλό λόγο: περιγράφει την ανθρώπινη ανάπτυξη και εξέλιξη σε ολόκλη ρο τον κύκλο ζωής, περιγράφει δηλαδή ένα «ταξίδι» στο οποίο συμμετέχουμε όλοι.

Gutenberg

ISBN 978

-960-01-1312-9

(3)

(4)

(5)

lι~αl.UΊ?ΛΏ ao1g

Ί?ΊV

(6)

(7)

ROBERT S. FELDMAN

Εξελικτική Ψυχολογία

Διά βίου ανάπτυξη

ΤΟΜΟΣ Β' ΕΠΙΣ'ΓΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΠΕΖΕΒΕΓΚΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΖΩΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΓΑΡΠΑ ΚΟΥΛΕΝτΙΑΝΟΥ

&JtMO!ΙA ΒΙΒΛΙΟΘ

P('I\C'":V

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

GUTENBERG

'"'

ΕIΣΑΓΩίΗΣ .f>O~?\_t:ε.~'N.

Ε, ΕΙΙΑΓΩΓΙ-ιΙ

2.0·

1<,1. ~

1J

Α/!1111• Ηl/,ι)Μ(')}

2

411

()~

(8)

Εξελικτική Ψυχολογία Διά βίου ανάπτυξη ΤΟΜΟΣΒ' Μετάφραση: ΖΩΗ ΑΝτΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙτΑ ΚΟΥΛΕΝτΙΑΝΟΥ Επιστημονική Επιμέλεια: ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΠΕΖΕΒΕΓΚΗΣ 456 σσ. ( 21 χ rι εκ.), 28,5 δεκαεξασέλιδα Πρώτη έκδοση: Μάρτwς 2010 Αριθμός έκδοσης 2571 Κωδικός Καταλόγου 9571057 ® R. S. FELDMAN Deνelopment Across the Life Span

Authoήzed translation from the English language edition, entitled DEVELOPMENT ACROSS ΤΗΕ LIFE SPAN, 5th ed., ISBN 978-0-13-601610-6, by Robert S. Feldman, published by Pearson Education, Inc., publishing as Prentice Hall, Copyήght © 2008 by Pearson Education, Inc. All ήghts reserνed. Νο part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from Pearson Education, Inc. Greek language edition published by G. Dardanos- C. Dardanos (ΟΕ), Copyright © 2009.

Copyήght ©Για την Ελληνική Έκδοση GUTENBERG ΕΚΔΟΣΕΙΣ- ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΔΙΔΟΤΟΥ 37 -106 8ο, ΑΘΗΝΑ Τηλ.: 210.3642003 -210.36ι,ιgg6 -210.36ttι,ot,-Fax: 210.3642030

www.dardanosnet.gr- e-mail: info@dardanosnet.gr ΥΠΟΚΑΤΆΣτΗΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΙΑΣΩΝΙΔΟΥ 13, Τηλ.: 2310.271147 Μορφολογία -Τεχνική επιμέλεια ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Επεξεργασία κειμένου -Σελιδοποίηση K-GRAPH, ΚΕΛΛΥ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ Διορθώσεις ΜΑΓΔΑ ΚΛΑΥΔΙΑΝΟΥ Ηλεκτρονικό μοντάζ - CTP -εκτύπωση ΔΙΟΝ. ΠΡΙΦΤΗΣ & Υιοι Ο. Ε. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή και μετάδοση έστω και μιας σελίδας του παρόντος βιβλίου, κατά παράφραση ή διασκευή με οποιονδήποτε τρόπο (μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό κ.λπ.- Ν. 2121/93, άρθρο 51). Η απαγόρευση αυτή ισχύει και για τις δημόσιες υπηρεσίες, βιj3λιοθήκες, οργανισμούς κ.λπ. (άρθρο t8). Οι παραβάτες διώκονται (άρθρο •3) και τους επιj3άλλονται κατάσχεση, αστικές και ποινικές κυρώσεις σύμφωνα με το νόμο (άρθρα 64-66). ISBN 978-g6o-o1-1312-g

(9)

Συνοπτικά περιεχόμενα

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΕΦΗΒΕΙΑ

11.

Η σωματικrΊ και

n γνωστικrΊ ανάπτυξn mnv εφnβικrΊ nλικία

30

12.

Η κοινωνικrΊ ανάπτυξn και

n

ανάπτυξn τns προσωπικότnταs

mnv

εφnβικrΊ nλικία

ι

68

ΜΕΡΟΣ ΕΚ10 ΠΡΩΙΜΗ

ENHAIKH

ΖΩΗ

13. Η σωματικrΊ και n

γνωστικrΊ ανάπτυξn

mnv

πρώιμn ενrΊλικn zωrΊ

I

106

14. n

mnv

πρώιμn ενrΊλικn zωrΊ

I

146

ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΣΗ

ENHAIKH

ΖΩΗ

15. n γνωστικrΊ ανάπτυξn mn

μέσn ενrΊλικn zωrΊ

186

16. n

mn

μέσn ενrΊλικn zωrΊ

222

ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ ΥrτΕΡΗ

ENHAIKH

ΖΩΗ

17. n γνωστικrΊ ανάπτυξn

mnv

ύστερn ενrΊλικn zωrΊ

256

18. n

mnv

ύστερn ενrΊλικn zωrΊ

292

ΜΕΡΟΣ ΕΝΑΤΟ ΤΟ ΤΕΑΟΣ

19.

Ο θάνατοs και n πορεία

npos

αυτόν

330

(10)

~

I

Περιεχόμενα

Πρόλογος του επιμελπτn τnc; έκδοσnc;

21

Πρόλογος του συγγραφέα

25

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ ΕΦΗΒΕIΑ

11. Η σωματικn και n γνωστικn ανάπτυξn στnν εφnβικn nλικία

30

Πρόλογος: Η τυπικn nμέρα μιαc; εφnβου

31 Σωματικn ωρίμανσn

32 Ανάπτυξη στην εφηβεία: Οι ταχείς ρυθμοί τής σωματικής και σεξουαλικής ωρίμανσης

33

Ήβη: Η αφετηρία τής σεξουαλικής ωρίμανσης

34

Η ήβη στα κορίτσια

34

Η ήβη στα αγόρια

36

Εικόνα σώματος. Αντιδράσεις στις σωματικές αλλαγές κατά την εφηβεία

3 7

Έναρξη της ήβης: Πρώιμη και καθυστερημένη ήβη

37

Διατροφή, κατανάλωση τροφής και διατροφικές διαταραχές

39

Παχυσαρκία

40

Νευρωσική ανορεξία και βουλιμία

41

Ανάπτυξη του εγκεφάλου και σκέψη: Προετοιμάζοντας το έδαφος για τη γνωστική ωρίμανση

43

Αποστέρηση ύπνου

44 Συνοπτική επισκόπηση

44 Νοnτικn ανάπτuξn και σχολικn εκπαίδεuσn

44

Πιαζετικές προσεγγίσεις στη νοητική ανάπτυξη: Η περίοδος των τυπικών λογικών πράξεων

45

Η χρήση των τυπικών λογικών πράξεων για την επίλυση προβλημάτων

46

Οι συνέπειες της χρήσης των τυπικών πράξεων στη συμπεριφορά του εφήβου

48

Αξιολόγηση της προσέγγιση του

Piaget 48

Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών: Σταδιακές αλλαγές στις γνωστικές δεξιότητες

49

Εγωκεντρισμός στη σκέψη: Η προσήλωση του εφήβου στον εαυτό

51

Σχολική επίδοση

52

Κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και σχολική επίδοση

52

Εθνοτικές και φυλετικές διαφορές στη σχολική επίδοση

54

(11)

Η χρr'jση του Διαδικτuου στην εφηβεία

55

Σχολικr'j διαρροη

56 Συνοπτική επισκόπηση

57 ΚίνδυνοΙ που απειλούν τους εφrΊβους 57

Χρr'jση παρaνομων ουσιών

58

Χρr'jση και κατaχρηση αλκοόλ

59

Συμπτώματα εξάρτnσnς από το αλκοόλ και τις ουσίες 60 Οι κίνδυνοι του καπνίσματος

61

Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξn Θάνατος προς πώλnσn 62 Σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις

63 AIDS

63

Άλλες σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις

63 Αποφεύγοντας τις σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις

65 Συνοπτική επισκόπηση 66

12. Η κοινωνικn ανάπιuξn και

n ανάπιuξn τns προσωπικότnταs

στnν εφnβικn nλικία

68

Πρόλογοc;: Τρειc; περιπτώσειc; εφnβωv

69 Ταυτότnτα: ΑπαντrΊσεις στnν ερώτnσn «Ποιος είμαΙ;» 70

Εικόνα και χαρακτηριστικa τού εαυτού

71 Αυτοεκτίμηση: Ο βαθμός ικανοποίησης από τον εαυτό

72

Διαφορές φύλου στην aυτοεκτίμηση

72

Φυλετικές και διαφορές κοινωνικοοικονομικού επιπέδου στην aυτοεκτίμηση

73

Διαμόρφωση της ταυτότητας: Αλλαγη η κρίση;

74 Κοινωνικές πιέσεις και αναζr'jτηση στr'jριξης σε φίλους και συνομηλίκους

7 5

Ψυχολογικό μορατόριουμ

75

Περιορισμοί στη θεωρία του

Erikson 76

Η προσέγγιση του

Marcia

στην ανaπτυξη της ταυτότητας

77

Ταυτότητα, φυλη και εθνότητα

78 Κατaθλιψη και αυτοκτονία στην εφηβικr'j ηλικία

79

Εφηβικr'j κατaθλιψη

79

Αυτοκτονικές τaσεις στην εφηβικr'j ηλικία

80

Προλαμβάνοντας τnν αυτοκτονία στnν εφnβεία 83

Συνοπτική επισκόπηση 84

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ 9

(12)

Διαπροσωπικές σχέσειc;

:

Οικογένεια και φίλοι

84

Οικογενειακοί δεσμοί: Μεταβαλλόμενες σχέσεις

84

Η αναζήτηση της αυτονομίας

85

Ο μύθος του χάσματος των γενεών

87

Συγκρούσεις με τους γονείς

89

Πολιτισμικές διαφορές στις συγκρούσεις γονέων

-

εφήβων κατά την εφηβεία

90

Σχέσεις με τους συνομηλίκους: Η σημασία της ομάδας

90

Κοινωνική σύγκριση

90

Ομάδες αναφοράς

91

Κλίκες και πλήθη: Η σημασία της ένταξης σε ομάδα

91

Διαφυλικές σχέσεις

92

Δημοτικότητα και απόρριψη

93

Συμμόρφωση: Η πίεση των συνομηλίκων στην εφηβεία

94

Νεανική παραβατικότητα στην εφηβεία

95

Συνοπτική επισκόπηση

97

Σχέσειc; με το άλλο φύλο,

σεξοuαλικrΊ συμπεριφορά και εφπβικrΊ εγκuμοσύνπ

97

Σχέσεις με το άλλο φύλο

97

Η λειτουργία των ερωτικών σχέσεων

98

Φυλετικές και εθνοτικές διαφορές στη σύναψη σχέσεων/δεσμού

98

Σεξουαλικές σχέσεις

99

Α υνανισμός

99

Συνουσία

100

Σεξουαλικός προσανατολισμός: Ετεροφυλοφιλία, ομοφυλοφιλία και αμφιφυλοφιλία

1

Ο

1

Παράγοντες που καθορίζουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό

1 02

Εφηβική εγκυμοσύνη

10

3

104

ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ ΠΡΩΙΜΗ ΕΝΗλΙΚΗ ΖΩΗ

13. Η σωματικn και

n

γνωστικn ανάπτuξπ

στπν πρώιμn ενnλικn zωn

1

06

Πρόλογος: Η ιστορία δύο φοιτnτών

107 ΣωματικrΊ ανάπτuξn

108

Σωματική ανάπτυξη και αισθήσεις

109

Κινητική λειτουργικότητα, φυσική κατάσταση και υγεία

109

(13)

Φυσική κατάσταση

11

Ο Υγεία

111

Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξπ Πώς οι πολιτισμικές αντιλrΊψεις επnρεάζουν τnν υγεία και τn σχετικrΊ με τnν υγεία συμπεριφορά

113

Διατροφή και παχυσαρκία: Ένα «βαρύ» πρόβλημα

114

Ισορροπημένη διατροφή

114

Παχυσαρκία

114

Σωματικές αναπηρίες και η αντιμετώπισή τους

115

Το στρες και η αντιμετώπισή του

116

Αίτια του στρες

117

Επιπτώσεις του στρες

118 Αντιμετώπιση του στρες

120 (

Σθένος, ανθεκτικότητα και αντιμετώπιση του στρες

122

• Η αντιμετώπισn

του

στρες

122 J

123 ΓνωστικrΊ ανάπτuξn

124

Νοητική ανάπτυξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή

125

Η μετατυπική σκέψη

125

Η προσέγγιση του

Perry

στη μετατυπική σκέψη

126 Τα στάδια ανάπτυξης του

Schaie 127

/

~

Νοημοσύνη: Τι είναι σημαντικό στην πρώιμη ενήλικη ζωή

128

Πρακτική και συναισθηματική νοημοσύνη

130

Δημιουργικότητα: Πρωτότυπη σκέψη

130

Γεγονότα ζωής και γνωστική ανάπτυξη

133

146 ΠανεπιστrΊμιο και ανώτατn εκπαίδεuσn

134

Δημογραφικά στοιχεία της ανώτατητς εκπαίδευσης

135

Διαφορές φύλου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

136

Ο «ώριμος» φοιτητής: Ποτέ δεν είναι πολύ αργά;

136

Προσαρμογή στο πανεπιστήμιο: Η αντίδραση στις απαιτήσεις της φοιτητικής ζωής

137

•

Από τπν έρευνα στπν πράξn Πότε ο φοιτπτrΊς χρειάζεται επαγγελματικrΊ βοrΊθεια, για να αντιμετωπίσει τα προβλrΊματά του

138

Φύλο και ακαδημα'ίκή επίδοση

139

Καλοήθης σεξισμός: Όταν το να είσαι ευγενής δεν είναι, τελικά, πολύ ευγενικό

140

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ll

(14)

Η στερεοτυπική απειλή και η αρνητική ταύτιση με τη φοLτηση

142

Διακοπή των σπουδών

143

Συνοπτική επισκόπηση 144

14. Η κοινωνικrΊ ανάπτυξn και

n

ανάπτυξn τns προσωπικότnταs

στnν πρώιμn ενrΊλικn zωrΊ

146

Πρόλογος: Αγάππ δίχως σύνορα

147 Διαμόρφωσn διαπροσωπικών σχέσεων:

Οικειότnτα/ συμπάθεια

και έρωτας στnν πρώιμn ενnλικn ζωn

'149

Τα συστατικό στοιχεLα της ευτυχtας

150

Το κοινωνικό ρολόι τής ενήλικης ζωής

150

Το κοινωνικό ρολόι των γυναικών

151

Αναζήτηση της οικειότητας: Οι απόψεις του

Erikson

για την πρώιμη ενήλικη ζωή

152

Σχέσεις φιλtας

153

Ο νεαρός ενήλικας ερωτεύεται: Όταν η συμπaθεια εξελtσσεται σε αγaπη

153

Τα δύο πρόσωπα της αγaπης

155

Τριαρχική θεωρtα του

Sternberg:

Τα τρtα πρόσωπα της αγaπης

156

Επιλογή συντρόφου: Η αναγνώριση του κατaλληλου προσώπου

158

Αναζήτηση συντρόφου: Ει ναι η αγaπη το μόνο που έχει σημασtα;

158

Μοντέλα φtλ τρου στην επιλογή συντρόφου

160

Εlδος προσκόλλησης στη βρεφική ηλικtα και ερωτικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή

161

• Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξn Ομοφυλοφιλικές σχέσεις

163

Συνοπτική επισκόπηση 164

Η

πορεία

των

σχέσεων

164 Γaμος, συμβtωση και aλλα εtδη σχέσεων

165

Παρaγοντες που οδηγούν στον επιτυχημένο γaμο

166

Πρώιμες ενδοοικογενειακές συγκρούσεις

168

Γονε'ίκός ρόλος: Η απόφαση για απόκτηση παιδιών

169

Μέγεθος οικογένειας

170

Οικογένειες με δύο εργαζόμενους γονεtς

171

Μετaβαση στον γονε'ίκό ρόλο

1 71

Ομοφυλόφιλοι γονεtς

173

Οι aγαμοι της πρώιμης ενήλικης ζωής

174

175

(15)

Εργασία

:

Επ

ι

λογn και έναρξπ επαγγελματικnc; σταδιοδρομίας

175

Ταυτότητα στην πρwιμη εντ']λικη ζωτ']: Ο ρόλος της εργασιας

175

Επιλογτ'] επαγγέλματος: Μια διά βιου επιλογτ']

176

Θεωρια επιλογτ']ς σταδιοδρομιας του

Ginzberg 177

Θεωρια τύπων προσωπικότητας του

Holland 177

Φύλο και επιλογτ'] επαγγέλματος

178

Γιατι εργάζονται οι άνθρωποι;

180

Εξωγεντ'] και ενδογεντ'] κινητρα

180

Ικανοποιηση από την εργασια

181

•

Μερικές οδnγίεc; για τnv εnιλογn επαγγελματικnc; σταδιοδρομίας

183

184

ΜΕΡΟΙ ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΙΗ ΕΝΗλΙΚΗ ΖΩΗ

15. Η σωματικn και

n

γνωστικn

ανάπτυξn στn

μέσn

ενnλικn zωn

186

Πρόλογος: Σε «φόρμα» για τn ζωrΊ

187 Σωματικn ανάπτυξn

188

Η σταδιακτ'] αλλαγτ'] στις σωματικές ικανότητες

188

Ύψος, βάρος και δύναμη: Τα ορόσημα της αλλαγτ']ς

189

Οι αισθτ']σεις: Όραση και ακοτ'] στη μέση εντ']λικη ζωτ']

190

Όραση

190

Ακοτ']

191

Χρόνος αντιδρασης: Βαθμιαιες αλλαγές

192

Το σεξ στη μέση εντ']λικη ζωτ']

193

Η κλιμακττ']ριος και η εμμηνόπαυση στις γυναικες

195

Από τnv έρευνα στnν nράξn Το δίλnμμα τnc; ορμονικnc; θεραπείας

196

Οι ψυχολογικές συνέπειες της εμμηνόπαυσης

197

Η ανδρικτ'] κλιμακττ']ριος

198

199

Υγεία

199

Υ γεια και ασθένεια: Οι διακυμάνσεις ττ']ς μέσης εντ']λικης ζωτ']ς

200

•

Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξn Ατομικές διαφορές στnν υγεία: Εθνοτικέc; διαφορές και διαφορές φύλου

203

Το στρες στη μέση εντ']λικη ζωτ']

204

Τύπος Α και Τύπος Β στη στεφανιαια νόσο: Σύνδεση υγειας και προσωπικότητας

205

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

(16)

---Παράγοντες κινδιJνου για καρδιακά νοσήματα

205

Τύπος Α και Τύπος Β

206

Η απειλή του καρκLνου

207

ΜαστογραφLες ρουτLνας: Σε ποια ηλικLα πρέπει να αρχLσουν οι γυναικες;

209

Ψυχολογικοι παράγοντες και καρκLνος

21 Ο

212 Γνωστικn ανάπτuξn

212

Μειώνεται η νοημοσύνη κατά την ενήλικη ζωή;

213

Οι δυσκολLες στην απάντηση της ερώτησης

213

Αποκρυσταλλωμένη και ρευστή νοημοσύνη

214

Ποια εLναι η πηγή της γνωστικής επάρκειας στη διάρκεια της μέσης ενήλικης ζωής;

215

Η ανάπτυξη της εμπειρογνωμοσύνης

216

Η μνήμη στη μέση ηλικLα

218

Τύποι μνήμης

218

Μνημονικά σχήματα

219

•

Αποτελεσματικέι:; στρατnγικέι:; απομνnμόνευσnι:;

220

221

16. Η κοινωνικn ανάπτυξn και

n

ανάπτυξn τns προσωπικότnταs

στn μέσn ενnλικn zωn

222

Πρόλογος: Από μποξέρ, καθπγnτrΊc; πoίnonc;

223 Ανάπτuξn τnc; προσωπικότnταc;

224

Δύο προσεγγLσεις για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των ενηλLκων

225

Το στάδιο παραγωγικότητας ή στασιμότητας του

Erikson

225

Πέραν της θεωρLας του

Erikson: Vaillant, Gould και

Levinson

226

Η κρLση της μέσης ηλικLας: Πραγματικότητα ή μύθος;

228

•

Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξn Η μέσn nλικία δεν υπάρχει σε ορισμένε<; κοινωνίες

229

Σταθερότητα ή αλλαγές στην προσωπικότητα

230

Σταθερότητα και αλλαγή στους «Πέντε Μεγάλους» παράγοντες της προσωπικότητας

230

Η ευτυχLα στη διάρκεια της ζωής

231 Συνοπτική επισκόπηση

232 Σχέσεις: Η

οικογένεια στn μέσn ενnλικn ζωn

232

Γάμος

233

(17)

Οι διακυμάνσεις των σχέσεων στο γάμο

234

•

Από τnν έρευνα στnν πράξn Μετά τουc; όρκουc;: λλλαγέc; στnν ικανοποίnσn από το γάμο με το πέρασμα του χρόνου

235

Διαζύγιο

236

Δεύτερος γάμος

237

Ο δεύτερος γάμος δεν είναι ίδιος με τον πρώτο

238

Εξέλιξη της οικογένειας: Από το γεμάτο σπίτι στην «άδεια φωλιά»

238

«Παιδιά μπούμερανγκ»: η «άδεια φωλιά» ξαναγεμίζει

240

Η γενιά «σάντουιτς»: Ανάμεσα σε παιδιά και γονείς

240

Ο μεσήλικας γίνεται παππούς

242

Οικογενειακή βία: Η κρυφή επιδημία

242

Η συχνότητα της συζυγικής βίας

243

Ο κύκλος της βίας

244

Αντιμετώπισn τnc; συζυγικnc; βίαc;

245

Οικογενειακή βία και κοινωνία: Οι πολιτισμικές ρίζες της βίας

246

Εργασία και ελεύθεροc; χρόνοc;

247

Εργασία και σταδιοδρομία στη μέση ενήλικη ζωή

24 7

Εργασιακά προβλήματα

248

Σύνδρομο εξουθένωσης

248

Ανεργία: Η συντριβή του ονείρου

249

Αλλαγή -και έναρξη νέας- σταδιοδρομίας στη μέση ενήλικη ζωή

250

Η διαφορετικότnτα στnν ανάπτυξn Μετανάστεc; στn δουλειά: Πετυχαίνονταc; στnν Αμερικn

251

Ελεύθερος χρόνος: Η ζωή πέρα από τη δουλειά

253

254

ΜΕ ΡΟΣ ΟΓ ΔΟΟ ΥΠΕΡΗ

ENHAIKH

ΖΩΗ

17. Η σωματικn και

n

γνωστικn ανάπτυξn

στnν ύστερn ενnλικn zωn

256

Πρόλογο<;: Ποδnλατώνταc; στnν τρίτn nλικία

257 Σωματικn

ανάπτuξn στnν ύστερn ενnλικn ζωn

259

Γήρας: Μύθος και πραγματικότητα

259

Ηλικιακός ρατσισμός: Τα στερεότυπα για την τρίτη ηλικία

260

Σωματικές αλλαγές στους ηλικιωμένους

261

(18)

Εξωτερικές ενδείξεις του γήρατος

262

Εσωτερική γήρανση

264

Επιβράδυνση του χρόνου αντίδρασης

265

Οι αισθήσεις: Όραση, ακοή, γεύση και όσφρηση

267

Όραση

267

Ακοή

268

Γεύση και όσφρηση

269

269 Υγεία

και

φuσικn κατάστασn στnν

ύστερn

ενnλικn

ζωn

270

Προβλήματα υγείας στους ηλικιωμένους: Σωματικές και ψυχολογικές διαταραχές

270

Συνήθεις σωματικές διαταραχές

270

Ψυχολογικές και νοητικές διαταραχές

271

Νόσος του Αλτσχάιμερ

272

•

Φροντfζοντα<; τον ασθενn με τn νόσο του Αλτσχάιμερ

274

Φυσική κατάσταση στην ύστερη ενήλικη ζωή: Η σχέση μεταξύ γήρατος και ασθένειας

275

Προαγωγή υγείας

276

Σεξουαλικότητα στην τρίτη ηλικία

277

Προσεγγίσεις στο γήρας: Γιατί ο θάνατος είναι αναπόφευκτος;

278

Θεωρίες γενετικού προγραμματισμού για το γήρας

279

Θεωρίες φθοράς από τη χρήση

279

Σύγκριση των θεωρι<bν για τη γήρανση

280

Προσδόκιμο ζωής: Πόσος χρόνος απομένει;

280

Αναβολή του γήρατος: Μπορούν οι επιστήμονες να βρουν την πηγή της νεότητας

2 81

•

Η διαφορετικότnτα στnν ανάnτυξn Διαφορές φύλου, φυλετικέ<; και εθνοτικέ<; διαφορές στο μέσο προσδόκιμο ζωn<;

283

283 Γνωστικn

ανάπτuξn στnν

ύστερn

ενnλικn ζωn

284

Η νοημοσύνη στους ηλικιωμένους

284

Πρόσφατα δεδομένα για τη φύση τής νοημοσύνης στους ηλικιωμένους

285

Η μνήμη στην ύστερη ενήλικη ζωή

287

•

Αnό τnν έρευνα στnν nράξn Ασκώντας τον εγκέφαλο nου γερνάει

287

Αυτοβιογραφική μνήμη

289

Αίτια των μνημονικ<bν αλλαγων στην τρίτη ηλικία

289

Η μάθηση στην ύστερη ενήλικη ζωή: Ποτέ δεν είναι αργά για να μάθει κανείς

290

291

(19)

18 .

Η κοινωνικn ανάπιυξn και

n

ανάπιυξn τns προσωπικότnταs

στnν ύστερn ενnλικn zωn

292

Πρόλογος: Έρωτας στnν τρίτn nλικία

293 Ανάπτuξn τnς προσωπικότnτας και φuσιολογικrΊ γrΊρανσn

294

Συνέχεια και αλλαγές στην προσωπικότητα κατά την ύστερη ενήλικη ζωή

295

Ακεραιότητα του εγώ ή απόγνωση: Το τελευταLο στάδιο στη θεωρLα του

Erikson

295

Οι αναπτυξιακοL στόχοι του

Peck

295

Η τελευταLα εποχή κατά τον

Levinson:

Ο «χειμώνας» της ζωής

296

ΑντιμετωπLζοντας το γήρας: Η μελέτη του

Neugarten

296

Ανασκόπηση της ζωής και αναπόληση: Το κεντρικό θέμα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας

297

ΘεωρLες ηλικιακής διαστρωμάτωσης στην ύστερη ενήλικη ζωή

299

•

Η διαφορετικότπτα στπν ανάπτυξn Πώς το πολιτισμικό πλαίσιο διαμορφώνεΙ τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται 01 άνθρωποι στπν τρίτπ nλικία

300

Πνεται ο άνθρωπος σοφότερος με την ηλικLα;

301

Ευτυχισμένα γηρατειά: Ποιο εLναι το μυστικό;

303

ΘεωρLα της αποδέσμευσης

303

ΘεωρLα της δραστηριότητας

304

ΘεωρLα της συνέχειας

305

Επιλεκτική βελ τιστοποLηση με αντιστάθμιση

306

307 Η

κ

αθnμερινrΊ ζωrΊ στnν ύστερn ενrΊλικn ζωrΊ

308

Διευθετήσεις χώρου στη ζωή των ηλικιωμένων

308

Η ζωή στο σπLτι

308

Ειδικοι χώροι κατοικLας

309

Ιδρυματισμός και επίκτητη αLσθηση αδυναμLας

31

Ο Οικονομικά ζητήματα στην τρLτη ηλικία

31

Ο ΕργασLα και συνταξιοδότηση στην τρLτη ηλικLα

312

Εργαζόμενοι μεγάλης ηλικLας

312

•

Από τπν έρευνα στπν πράξπ Προοπτικές μετά τπ συνταξιοδότπσn

313

Σύνταξη: ΓεμLζοντας τον ελεύθερο χρόνο

314

•

Σχεδιάζοντας και απολαμβάνοντας μια καλrΊ περίοδο ζωnς στπ σύνταξπ

316

317 Διαπροσωπικές σχέσεις στnν ύστερn ενrΊλικn ζωrΊ

317

Ο γάμος στα τελευταία χρόνια της ζωής

318

(20)

Αντιμετωπίζοντας τη σύνταξη: Πaρα πολύ μαζί;

319

Φροντίζοντας τον/την ηλικιωμένο/η σύζυγο

320

Ο θaνατος του/της συζύγου: Χηρεία

321

Τα κοινωνικό δίκτυα στην τρίτη ηλικία

323

Γιατί είναι σημαντικοί οι φίλοι στην τρίτη ηλικία

323

Κοινωνική στήριξη: η σημασία των aλλων

324

Οικογενειακές σχέσεις στην τρίτη ηλικία

324

Παιδιa

325

Εγγόνια και δισέγγονα

325

Κακοποίηση υπερηλίκων: Σχέσεις με δυσμενή εξέλιξη

327

Συνοπτική επισκόπηση 328 ΜΕΡΟΣ ΕΝΑΤΟ ΤΟ ΤΕλΟΣ

19. Ο θάνατοs και

n

πορεία προs αυτόν

330

Πρόλογος: Επιλογn θανάτου

331 Η πορεία προc; το θάνατο

και ο θάνατοc; στιc; διάφορεc; φάσειc; τnc; ζωrΊc;

332 Καθορισμός τού χρονικού σημείου στο οποίο τελειιi:Jνει η ζωή

333

Ο θaνατος στις διaφορες φaσεις της ζωής: Αίτια και αντιδρaσεις

333

Ο θaνατος στη βρεφική και στην παιδική ηλικία

334

Ο θaνατος στην εφηβεία

335

Ο θaνατος στην πριi:Jιμη ενήλικη ζωή

336

Ο θaνατος στη μέση ενήλικη ζωή

336

Ο θaνατος στην ύστερη ενήλικη ζωή

337

• Η διαφορετικότnτα στnν ανάnτuξn Διαφορέc; στnν έννοια του θανάτου

338

Μπορεί η εκπαίδευση για το θaνατο να προετοιμaσει για το αναπόφευκτο;

340

341 Αντιμετωπίζοντας το θάνατο

341

Η διαδικασία της πορείας προς το θaνατο

342

Άρνηση

342

Θυμός

343

Διαπραγμaτευση

343

Κατάθλιψη

344

Αποδοχή

344

Αξιολόγηση της θεωρίας της Kϋbler-Ross

344

(21)

Επιλογή τού είδους θανάτου: Είναι η άρνηση για ανάνηψη ο τρόπος για να «φύγει» κανείς;

345

Διαθήκες ζωής

34

7

Ευθανασία και υποβοηθούμενη αυτοκτονία

34 7

Η φροντίδα για τον ετοιμοθάνατο

349

350 Οδύνn και απώλεια

351

Πένθος και κηδεία: Οι ύστατες τελετουργίες

351

Πολιτισμικές διαφορές στο πένθος

352

Απώλεια και οδύνη: Προσαρμογή στο θάνατο αγαπημένου προσώπου

352

Διαφοροποίηση της παθολογικής από τη φυσιολογική οδύνη

354

•

Από τnν έρευνα στnν πράξn Η ζωn συνεχίζεται

354

Οι συνέπειες της οδύνης και της απώλειας

356

•

Βοnθώντας ένα παιδί να διαχειριστεί το πένθος

356

357

Βιβλιογραφία

358

Γλωσσάρι

433

Ευρετήριο όρων

437

Ευρετήριο ονομάτων

441

Ευχαριστίες για: φωτογραφίες, σχήματα και πίνακες

44 7

(22)

(23)

Πρόλογος του επιμελητή

τής

έκδοσης

Η

μετάφραση

και

επιστημονική

επιμέλεια ενός συγγράμματος δύσκολα μπορεί να χαρα

κτηριστεί πρωτότυπο έργο. Αυτό, ωστόσο, δεν καθιστά την επιχείρηση αυτή μια εύκολη υπόθεση. Οι δυσκολίες τού εγχειρήματος συνίστανται όχι μόνον -όπως θα περίμενε κα νείς- στη μεταφορά νοημάτων και όρων σε μια άλλη γλώσσα, αλλά -κυρίως- στη διατήρη ση του αρχικού ύφους και των «μηνυμάτων» που εκπέμπει ένα πνευματικό έργο στην αρ χική του γλώσσα. Από το άλλο μέρος, τόσο η μεταφορά νοημάτων και όρων όσο και η διατήρηση του ύφους και των «μηνυμάτων» του πρωτότυπου κειμένου θα πρέπει να γίνουν συμβατά με τη γλώσσα στην οποία μεταφέρονται και -κυρίως- με το πνευματικό-επιστημονικό επίπε δο που έχει κατακτηθεί στον συγκεκριμένο χώρο, στη συγκεκριμένη γλώσσα. Ο αναγνώστης θα κρίνει πόσο επιτυχές είναι το αποτέλεσμα στο παρόν σύγγραμμα, παρόλο που δεν έχει -κατά πάσα πιθανότητα- το πρωτότυπό του.

Το σύγγραμμα με τίτλο

Development Across the Lίfe Span,

που αποδόθηκε, με βάση το

περιεχόμενό του, ως Εξελικτική Ψυχολογία, με υπότιτλο Διά βίου ανάπτυξη, συγκεντρώ νει μια σειρά χαρακτηριστικών, που το καθιστούν αφενός ένα ιδιαίτερα αξιόλογο επιστη μονικό σύγγραμμα και αφετέρου ένα πνευματικό έργο εύχρηστο και χρήσιμο για πολλούς. Αυτά τα χαρακτηριστικά -τα οποία παρουσιάζονται αμέσως πιο κάτω- απετέλεσαν πηγή δυσκολίας αλλά, συγχρόνως, και πρόκληση στην πορεία τής μεταφοράς τους στην ελληνι κή γλώσσα και την ελληνική πραγματικότητα. Ειδικότερα το εγχειρίδιο Εξελικτική Ψυχο λογία- Διά βίου ανάπτυξη:

•

Εισάγει τον αναγνώστη στην έννοια και το περιεχόμενο της διά βίου ανάπτυξης με έναν επιστημονικά έγκυρο και πειστικό τρόπο. Η κατεύθυνση αυτή στην εξελικτική ψυχολογία δεν σημαίνει μόνον ότι ο άνθρωπος -ενώ παραμένει ουσιαστικά ο ίδιος απλώς αναπτύσσεται και αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Το βαθύτερο νόημά της είναι ότι η πλήρης κατανόηση της ανθρώπινης ανάπτυξης προϋποθέτει τη μελέτη όλου του εύρους τής ζωής -σε ασυνεχή στάδια ή σε συνεχείς αναπτυξιακές κατακτήσεις καθώς και ότι κανένα στάδιο δεν μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερο από κάποιο άλλο. Σημαντικό είναι ολόκληρο το εύρος της ανάπτυξης, η συνολική εικόνα της οποίας διαμορφώνεται και διατηρείται με προβολές στο μέλλον (π.χ. ποια μορφή θα έχει μια συμπεριφορά

30

χρόνια αργότερα) και με αναδρομές στο παρελθόν (π.χ. αναζήτηση της αφετηρίας και των πηγών ενός φαινομένου

).

•

Υιοθετεί ένα ύφος που συνδυάζει την επιστημονικότητα με την αμεσότητα. Παραθέτει, με άλλα λόγια, έγκυρα δεδομένα των πλέον πρόσφατων ερευνών στους ποικίλους το μείς της ανθρώπινης ανάπτυξης ενώ, παράλληλα, επιχειρεί να «συνομιλήσει» με τον αναγνώστη και να μεταφέρει τα ερευνητικά δεδομένα στην πραγματική ζωή. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται αφενός με την παρουσίαση πραγματικών περιπτώσεων παιδιών και ενηλίκων σε διάφορες φάσεις τής εξέλιξής τους και αφετέρου με την παράθεση πρακτικών οδηγιών για την αντιμετώπιση θεμάτων που απασχολούν παιδιά και ενή λικες, γονείς και εκπαιδευτικούς και, τελικώς, όλους μας.

•

Ενώ τονίζει διαρκώς -όπως θα ανέμενε κανείς- τη σημασία των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανθρώπινη ανάπτυξη, παρέχει, συγχρόνως, πληθώρα δεδομένων

(24)

για τους γενετικούς και -κυρίως- τους νευροβιολογικούς παράγοντες που συνεισφέ ρουν στην ανθρώπινη εξελικτική πορεία από τη σύλληψη έως το θάνατο.

•

Ενώ απευθύνεται -στην πρωτότυπη μορφή του- στο αμερικανικό κοινό (με στοιχεία και επισημάνσεις για τη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία, πολλές από τις οποίες αφο ρούν, ούτως ή άλλως, και άλλες κοινωνίες), παράλληλα αναδεικνύει θέματα και προ βλήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, όπως η επίδραση που έχουν στην ανθρώπινη ανάπτυξη παράγοντες, όπως οι στάσεις και οι αξίες της κοινωνίας, οι νέες μορφές οικογένειας και οικογενειακών σχέσεων, οι πρόνοιες της οργανωμένης κοινωνίας στους πολίτες της, οι συνθήκες οικονομικής ένδειας που επικρατούν σε πολλά μέρη της Γης κ.τ.ό.

•

Προβάλλει, ιδιαίτερα, τον ρόλο των πολιτισμικών παραγόντων στην ανθρώπινη ανά πτυξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό γίνεται με έναν πολύ πειστικό -και άμεσο- τρόπο, ο οποίος, ουσιαστικά, μεταβιβάζει το μήνυμα ότι δεν υπάρχουν απλώς ατομικές δια φορές, αλλά διαφορετικότητα, η οποία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στη μελέτη τής ανάπτυξης.

•

Παρουσιάζει τα θέματα της διά βίου ανάπτυξης, μεταβαίνοντας αριστοτεχνικά από τη μία ενότητα στην επόμενη, κάτι που όχι μόνον είναι χρήσιμο στη διδακτική πράξη αλλά και καθιστά τη μελέτη ευκολότερη και περισσότερο αποτελεσματική. Η Εξελικτική Ψυχολογία- Διά βίου ανάπτυξη περιλαμβάνει δύο τόμους: Ο πρώτος τόμος περιέχει τα πρώτα δέκα

(10)

κεφάλαια της αρχικής έκδοσης και ο δεύτερος τα υπόλοιπα εννέα

(9).

Επειδή το αρχικό σύγγραμμα έχει εκδοθεί σε έναν τόμο, αλλά -κυρίως- επειδή το γνωστικό αντικείμενο είναι ενιαίο, η αρίθμηση των κεφαλαίων προχωρεί από το 1ο μέ χρι το 19ο. Επίσης, διατηρήθηκε ενιαία η βιβλιογραφία. Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει την εξέταση των θεμάτων της ανάπτυξης από τη σύλ ληψη μέχρι και τη σχολική ηλικία, εξετάζει δηλαδή την προγεννητική περίοδο (από τη σύλληψη μέχρι και τον τοκετό, Κεφάλαια

2, 3),

τη βρεφική ηλικία (από τη γέννηση μέχρι το 3ο έτος, Κεφάλαια

4, 5, 6),

την προσχολική ηλικία (3ο-6ο έτος, Κεφάλαια

7, 8)

και τη σχολική ηλικία (6ο-12ο έτος, Κεφάλαια

9, 10).

Ο δεύτερος τόμος ασχολείται με τις υπόλοιπες ηλικιακές περιόδους, δηλαδή την εφη βική (12ο έτος- τέλος 2ης δεκαετίας, Κεφάλαια

11, 12),

την πρώιμη ενήλικη ζωή (περίπου 20ό- 40ό έτος, Κεφάλαια

13, 14),

τη μέση ενήλικη ζωή (περίπου 40ό- 65ο έτος, Κεφάλαια

15, 16)

και την ύστερη ενήλικη ζωή (65ο έτος- τέλος της ζωής, Κεφάλαια

18, 19).

Για κάθε ηλικιακή περίοδο εξετάζεται η σωματική/κινητική, η γνωστική/νοητική, η κοινωνική ανάπτυξη και η ανάπτυξη της προσωπικότητας. Το Κεφάλαιο

1,

το εισαγωγικό, ασχολείται με το γνωστικό αντικείμενο της διά βίου ανάπτυξης, τις θεωρητικές προσεγγί σεις που ερμηνεύουν την ανθρώπινη ανάπτυξη και τις μεθόδους έρευνας στον κλάδο αυ τόν της ψυχολογίας. Το Κεφάλαιο

19,

με το οποίο συμπληρώνεται το σύγγραμμα, πραγμα τεύεται τα θέματα που συνδέονται με το τέλος της ζωής. Με βάση τα χαρακτηριστικά που περιγράφηκαν παραπάνω και το περιεχόμενό του, το σύγγραμμα αυτό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για -και απευθύνεται σε φοιτητές, γονείς, εκπαιδευτικούς και ειδικούς ψυχικής υγείας, σε πρόσωπα δηλαδή που μελετούν και ενδιαφέρονται -για διαφορετικούς λόγους- για την ανάπτυξη του ανθρώ που. Και κάτι ακόμη: Το σύγγραμμα απευθύνεται σε όλους μας, ανεξαρτήτως ιδιότητας, για έναν απλό λόγο: Περιγράφει την ανθρώπινη ανάπτυξη και εξέλιξη σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής, περιγράφει δηλαδή ένα «ταξίδι» στο οποίο συμμετέχουμε όλοι.

(25)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΉ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ 23

Ευχαριστίες

Όπως σημειώθηκε στην αρχή του προλόγου, η μεταφορά ενός πνευματικού-επιστημονι κού έργου σε μια άλλη γλώσσα και πραγματικότητα συνεπάγεται δυσκολίες και προκλή σεις, αλλά κυρίως προϋποθέτει τη συνεργασία προσώπων και ειδικοτήτων. Ευχαριστώ τη Ζωή Αντωνοπούλου και τη Μαργαρίτα Κουλεντιανού, που ανέλαβαν το δύσκολο έργο της μετάφρασης, για τη συνέπεια και τη συνεργατικότητά τους. Η εκδοτι κή ομάδα των Εκδόσεων

Gutenberg -

Πανεπιστημιακά εργάστηκε με υποδειγματικό ζήλο και επαγγελματική ευσυνειδησία σε όλα τα στάδια αυτής της προσπάθειας. Ο Χρήστος Σταυρόπουλος, συντονιστής της ομάδας, με την ψυχραιμία και την πολύτιμη εμπειρία του απετέλεσε την εγγύηση για την επιτυχή έκβαση του όλου έργου. Οι Μάγδα Κλαυδιανού και Κέλλυ Καραμανλή, με -κυριολεκτικά- διορθωτικές παρεμβάσεις και εύστοχες παρα τηρήσεις βελτίωσαν το περιεχόμενο και την εμφάνιση του κειμένου. Τους ευχαριστώ θερμά όλους. Τέλος, ευχαριστίες οφείλονται στις συνεργάτιδές μου Κατερίνα Γεωργαντή και Δώ ρα Σκαλή για τα πολύτιμα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους. Ιδιαιτέρως επιθυμώ να ευχαριστήσω τον Κώστα Δαρδανό, στον οποίο οφείλεται -κα τά το ήμισυ- η αφετηρία αυτής της έκδοσης. Χωρίς τη συμβολή του αυτή και χωρίς τη συ νεχή -αλλά διακριτική-παρακολούθηση του έργου και -κυρίως- χωρίς την εμπιστοσύνη του σε όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, δεν θα ήταν δυνατή η επιτυχής έκβαση αυτού του εγχειρήματος. Νοέμβριος

2009

ΗΛΙΑΣ Γ. ΜΠΕΖΕΒΕΓΚΗΣ

(26)

(27)

Πρόλογος του

συγγραφέα

τ

ο παρόν σύγγραμμα

αφηγείται μία ιστορία: την ιστορία της ζωής μας, αλλά και της ζωής

των γονέων και των παιδιών μας. Είναι η ιστορία του ανθρώπου και του πώς τελικά αυτός γίνεται αυτός που είναι. Σε αντίθεση με άλλους ερευνητικούς κλάδους, ο κλάδος της διά βίου ανάπτυξης βρί σκεται πολύ κοντά στον άνθρωπο, καθώς καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης, από τις απαρχές, τη στιγμή της σύλληψης, μέχρι και το αναπόφευκτο τέλος, το θάνατο. Είναι ένας κλάδος που ενώ εξετάζονται αναλυτικά σχετικές αντιλήψεις, έννοιες και θεωρίες, το σημείο εστίασης της προσοχής βρίσκεται στον άνθρωπο

-

στους προγό νους και τους γονείς μας, τους φίλους και γνωστούς μας, στον ίδιο μας τον εαυτό. Το παρόν σύγγραμμα με τίτλο Εξελικτική Ψυχολογία, Διά Βίου Ανάπτυξη αποπειρά ται να μελετήσει τον συγκεκριμένο κλάδο με τρόπο πρωτότυπο, έχοντας παράλληλα στόχο να εγείρει το ενδιαφέρον τού αναγνώστη. Σκοπός του συγγράμματος είναι να εξάψει την περιέργεια του φοιτητή, να τον κάνει να αντιληφθεί τον κόσμο με διαφορετική ματιά και να εμπλουτίσει τις γνώσεις του στα θέματα που σχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη. Παρου σιάζοντας στον αναγνώστη τόσο τις τρέχουσες αλλαγές, όσο και τις πολλά υποσχόμενες προοπτικές στον κλάδο της διά βίου ανάπτυξης, το παρόν σύγγραμμα είναι έτσι σχεδιασμέ νο ώστε να διατηρήσει ζωντανό το ενδιαφέρον τού φοιτητή στον συγκεκριμένο κλάδο, όσα χρόνια κι αν περάσουν από την ολοκλήρωση της πανεπιστημιακής του εκπαίδευσης. Συνοπτικn ανασκόπηση στην Πέμπτη Έκδοση Το παρόν σύγγραμμα, όπως και οι προηγούμενες εκδόσεις του, παρέχει μια ευρεία περι γραφή της ανθρώπινης ανάπτυξης, καλύπτοντας ολόκληρο το εύρος της ζωής τού ανθρώ που, από τη στιγμή της σύλληψης μέχρι το θάνατο. Το σύγγραμμα προσφέρει μια γενική, αλλά αναλυτική εισαγωγή στον κλάδο της διά βίου ανάπτυξης, με εκτενή κάλυψη των βα σικών θεωριών, παράθεση ερευνητικών δεδομένων και ανάδειξη των πρακτικών τους εφαρ μογών. Η παρουσίαση του εύρους της ανθρώπινης ζωής γίνεται με χρονολογική σειρά και περιλαμβάνει την προγεννητική περίοδο, τη βρεφική και νηπιακή ηλικία, την προσχολική περίοδο, τη μέση παιδική ηλικία, την εφηβεία, την πρώιμη και μέση ενήλικη ζωή και την ύστερη ενήλικη ζωή. Για καθεμία από τις περιόδους αυτές περιγράφεται η σωματική, η γνωστική και η κοινωνική ανάπτυξη, καθώς και η ανάπτυξη της προσωπικότητας. Το παρόν σύγγραμμα επιδιώκει να επιτύχει τους παρακάτω τέσσερις βασικούς στό χους:

•

Πρώτος και κύριος στόχος είναι να προσφέρει μια γενική, ισορροπημένη επισκόπηση του χώρου τής διά βίου ανάπτυξης. Παρουσιάζει στον αναγνώστη το θεωρητικό υπό βαθρο, την επιστημονική έρευνα και τις πρακτικές εφαρμογές που συναπαρτίζουν το χώρο τής ανθρώπινης ανάπτυξης και εξετάζει τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα σύγ χρονα θέματα του κλάδου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις πρακτικές εφαρμογές και παρεμβάσεις που έχουν προταθεί από τους ειδικούς στη διά βίου ανάπτυξη, αναδει κνύοντας έτσι τον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τη θεωρία, την

+

I

(28)

έρευνα και τις πρακτικές εφαρμογές για να βοηθήσουν στην επίλυση σημαντικών κοι νωνικών προβλημάτων.

•

Ο δεύτερος στόχος είναι η άμεση σύνδεση αυτού του κλάδου της ψυχολογίας με τη ζωή του αναγνώστη. Οι έρευνες στον κλάδο τής διά βίου ανάπτυξης σχετίζονται σημα ντικά με την καθημερινή ζωή και το παρόν σύγγραμμα δείχνει πώς τα ερευνητικά δεδομένα μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή πρακτική. Οι εφαρμογές παρου σιάζονται σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, που περιλαμβάνει τρέχουσες πληροφορίες και ειδήσεις από τον κόσμο, παγκόσμιας σημασίας κοινωνικά γεγονότα, καθώς και σύγ χρονες χρήσεις των δεδομένων στην ανθρώπινη ανάπτυξη, οι οποίες εισάγουν τον αναγνώστη στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Παρατίθενται πολυάριθμα σενάρια και στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή του ανθρώπου και εξηγείται η σχέση τους με τον κλάδο αυτόν της ψυχολογίας.

•

Ο τρίτος στόχος είναι να αναδειχθούν τόσο τα κοινά στοιχεία όσο και η πολυμορφία στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. Έτσι, σε κάθε κεφάλαιο, το σύγγραμμα περι λαμβάνει υλικό που σχετίζεται με τη διαφορετικότητα που συνδέεται με φυλετικούς και εθνοτικούς παράγοντες, με το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη θρησκεία και με τον πολιτισμό. Ο παραπάνω στόχος είναι εμφανής στις ενότητες με τίτλο «Η διαφορετικότητα στην ανάπτυξη». Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν πώς οι πολιτισμικοί παράγοντες συνενώνουν αλλά και διαφοροποιούν τη σύγχρονη, παγκόσμια κοινωνία.

•

Τέλος, ο τέταρτος στόχος που εμπεριέχεται στους άλλους τρεις ήταν να καταστήσου με τον κλάδο τής διά βίου ανάπτυξης προσιτό και ελκυστικό σε όλους τους αναγνώ στες. Η διά βίου ανάπτυξη είναι ευχάριστη τόσο να τη μελετά κανείς όσο και να τη διδάσκει, διότι έχει ευθεία και άμεση σχέση με τη ζωή τού κάθε ατόμου. Επειδή όλοι μας οδεύουμε το δρόμο της προσωπικής ανάπτυξης, έχουμε άμεση εμπειρία στα θέμα τα που εξετάζονται στο παρόν σύγγραμμα. Έτσι, το παρόν σύγγραμμα έχει σκοπό να διεγείρει και να ενισχύσει αυτό το ενδιαφέρον, φυτεύοντας έναν σπόρο που θα ανα πτυχθεί και θα ανθίσει μέσα από τη ζωή κάθε αναγνώστη. Για να επιτύχει τους παραπάνω στόχους, το σύγγραμμα προσπαθεί να είναι φιλικό προς τον αναγνώστη. Γραμμένο με ύφος άμεσο και ανεπίσημο, παίρνει συχνά τη μορφή, στο βαθμό του δυνατού, ενός διαλόγου ανάμεσα στο συγγραφέα και τον αναγνώστη. Το κείμε νο είναι δομημένο με τέτοιον τρόπο, ώστε να το κατανοεί ο αναγνώστης κάθε επιπέδου εν διαφέροντος και κινήτρων. Για το λόγο αυτόν, περιλαμβάνει ποικίλα παιδαγωγικά στοι χεία, που επιτρέπουν την πλήρη κατανόηση της ύλης και ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη. Με λίγα λόγια, το παρόν σύγγραμμα συνδυάζει τη θεωρία, την έρευνα και τις εφαρμο γές, εστιάζοντας στον πλούτο της ανθρώπινης ανάπτυξης. Επιπλέον, αντί να παρουσιάσει μια λεπτομερή ιστορική περιγρ~φή του κλάδου, εστιάζει στη σύγχρονη πραγματικότητα, με αναφορές στο παρελθόν, όποτε κρίνεται αναγκαίο, αλλά με σταθερό στόχο την περι γραφή των σύγχρονων εξελίξεων και των προοπτικών του. Έτσι, ενώ παρουσιάζει παλαιό τερες, κλασικές έρευνες, η έμφαση δίνεται στις σύγχρονες μελέτες και τάσεις. Το σύγγραμμα αυτό προορίζεται να γίνει ένα βιβλίο που ο κάθε αναγνώστης θα θελή σει να έχει στην προσωπική του βιβλιοθήκη, ένα βιβλίο στο οποίο θα ανατρέχει όταν μελε τά θέματα που σχετίζονται με την πιο ενδιαφέρουσα από όλες τις ερωτήσεις: «Πώς τελικά ο άνθρωπος γίνεται αυτό που είναι;»

(29)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ 27

Ευχαριστίες

Είμαι ευγνιΟμων στους κaτωθι κριτές που παρείχαν χρήσιμα σχόλια, εποικοδομητικές πα ρατηρήσεις και ενθaρρυνση:

Amy

Boland,

Columbus

State Community College

Ginny

Boyum, Rochester Community and Technical College

Krista Forrest,

Uniνersity

of Nebraska at Kearney

John Gambon,

Ozarks Technical College

Tim

Killian

,

Uniνersity

of Arkansas

Peter Matsos, Riνerside

City College

Troy Schiedenhelm,

Rowan-Cabarrus Community College

Charles

Shairs, Bunker Hill Community College

Deidre

Slaνik,

North West Arkansas Community College

Cassandra George

Sturges, Washtenaw Community College

Rachelle Tannenbaum, Anne Arundel Community College

Lois

Willoughby

,

Mianti Dade College

Θα ήθελα, επίσης, να εκφρaσω την ευγνωμοσύνη μου στους παρακaτω κριτές των κειμέ νων της προηγούμενης έκδοσης:

Nancy Ashton,

R. Stockton College· Dana

Daνidson, Uniνersity

of Hawaii at Manoa·

Margaret

Dombrowski, Harrisburg Area Community College· Bailey Drechsler, Cuesta

College· Jennifer Farell, Uniνersity

of North Carolina-Greensboro· Carol Flaugher,

Uniνersity

at

Buffalo· Rebecca

Gloνer, Uniνersity

of North Texas· R.

J. Grisham, Indian

Riνer

Community College·

Martha Kuehn, Central Lakes College· Heather Nash,

Uniνersity

of

Alaska

Southeast· Sadie Oates, Pitt Community College· Patricia Sawyer, Middlesex

Community

College· Barbara Simon, Midlands Technical College· Archana Singh, Utah State

Uniνersity·

Joan Thomas-Spiegel, Los Angeles Harbor College· Linda

Veltή, Uniνersity

of

Portland.

Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω πολλούς ακόμη. Αισθaνομαι υποχρέωση απέναντι σε αυτούς που μου προσέφεραν μια εξαιρετική εκπαίδευση, πριΟτα στο

Wesleyan U

niνersity

και κατόπιν στο Uniνersity

ofWisconsin.

Ειδικότερα, ο

Karl Scheibe

έπαιξε θεμελιιΟδη ρό λο στην πανεπιστημιακή μου εκπαίδευση και ο εκλιπων

Vernon Allen

ήταν ο μέντορας και

καθοδηγητής μου στις μεταπτυχιακές μου σπουδές. Ήταν στα μεταπτυχιακό μου χρόνια που ήλθα σε στενή επαφή με την έννοια της ανaπτυξης, καθιΟς γνιΟρισα ειδικούς και επι

στήμονες όπως ο

Ross Parke,

ο

John Balling,

ο

Joel

Leνin, ο

Herb

Κlausmeier και πολλοί

aλλοι. Η εκπαίδευσή μου συνεχίστηκε όταν έγινα καθηγητής. Είμαι ιδιαιτέρως ευγνιΟμων στqυς συναδέλφους μου στο Uniνersity

of Massachusetts,

οι οποίοι κaνουν το πανεπιστή

μιο έναν τόσο όμορφο χιΟρο διδασκαλίας και έρευνας.

Πολλa aλλα πρόσωπα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη συγγραφή του παρόντος συγ γρaμματος. Ο

John Bickford

και ο

Christopher Poirier

παρείχαν σημαντικές ερευνητικές

και εκδοτικές πληροφορίες και τους ευχαριστω για τη βοήθεια τους. Πaνω απ' όλους, ο

John Graiff

έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στη διαχείριση και το συντονισμό των επιμέρους στοι

χείων που συνιστούν τη συγγραφή ενός βιβλίου και του είμαι ιδιαιτέρως ευγνιΟμων.

Επίσης εκφρaζω την ευγνωμοσύνη μου στην υπέροχη ομaδα του εκδοτικού οίκου

Prentice Hall,

που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη σύλληψη και υλοποίηση αυτού του εγ χειρήματος. Ο

Jeff Marshall,

ο διοικητικός επιμελητής έκδοσης, γεμaτος έμπνευση και δη

μιουργικότητα, απετέλεσε ιδανικό συνεργaτη. Η

Leah Jewell

υποστήριξε το εγχείρημα αυ