Everard & Morris

(1)

ΚΒ

EVERARD

Αnοτελεσματι κιi

Εκnα ιδευτι κιi

(2)

Οδός Παπαφλέσσα & Υψηλάντη, 26222 Πάτρα Τηλ: (061) 314094, 314206, Φαξ: (061) 317244 Eapjk@pat.forthnet.gr Επιστημονική επιμέλεια Αναστασία Αθανασούλα

-

Ρέππα Φιλολογικό; 'Έλεγχο; Αλεξάνδρα Μελίστα Καλλιτεχνική Επιμέλεια Αλεξάνδρα Αμούργη Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση Πέτρος Ηλιάδης Συντονισμός ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού και γενική επιμέλεια των εκδόσεων ΟΜΑΔΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΑΠ/1997-1999

ISBN: 960-538-039-0

Σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993 απαγορεύεται η συνολική ή αποσπασματική αναδημοσίευση του βιβλίου αυτού ή η αναπαραγωγή του με οποιοδήποτε. μέσο, χωρίς την άδεια του εκδότη Τίτλος πρωτοτύπου:

EFFECTIVE SCHOOL

ΜΑΝΑGΕΜΕΝτ

English language edition published by Paul Chapman Publishing Ltd.

(3)

Κ. Β.

EVERARD, G. MORRIS

Αποτελεσματική Εκπαιδευτική Διοίκηση

(4)

το τεχνικό τμήμα και έγινε Διευθυντής Εκπαίδευσης και Επιμόρφωσης, έχοντας την ευθύνη για την εκπαίδευση των ανώτερων στελεχών. Λίγο πριν συνταξιοδοτηθεί το

1982

διορίστηκε επισκέπτης καθηγητής στο

Polytechnic of Central London

και αργότερα επισκέπτης ειδικός επιστήμων

(visiting fellow)

στο

University of London Institute of Education,

όπου συμμετείχε στην εκπόνηση και στη διδασκαλία προγραμμάτων εκπαιδευτικής διοίκησης. Αφιέρωσε δώδε κα μήνες στην έρευνα των προβλημάτων της εκπαιδευτικής διοίκησης και δημοσίευσε τα πορί σματα στο βιβλίο

Developing Management in Schools.

Εργάστηκε ως σύμβουλος διαχείρισης αλλαγής σε ένα πρόγραμμα σχετικό με το νόμο πλαίσιο για την εκπαίδευση του

1981

(Education Act)

και συνέβαλε στην συγγραφή του εγχειριδίου

Desicion Mak.ing for Special

Educational Needs.

Σήμερα είναι εξωτερικός εκτιμητής για τα

NVQ (National Vocational Qualification)

στους τομείς διοίκησης, επιμόρφωσης και ανάπτυξης, αθλητισμού και αναψυχής. Διατελεί επί πολλά έτη μέλος της Επιτροπής Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Διοίκησης της Βρετανικής Εταιρείας Εκ παιδευτικής Διοίκησης και Οργάνωσης.

Ο τζέφρυ Μόρρις σπούδασε σύγχρονες γλώσσες στο Καίμπριτζ. Αργότερα πήρε επίσης το πτυχίο της νομικής. Είναι διευθυντής της

EMAS Business Consultants Ltd.

Πριν αρχίσει να ερ γάζεται στην

EMAS (European Management Advisory Services)

το

1971,

ήταν ανώτερο διοικη τικό στέλεχος στον όμιλο

Unilever,

ενώ ακόμη παλιότερα εργαζόταν ως δάσκαλος επί δέκα έτη, πέντε απ' αυτά ως διευθυντής σύγχρονων γλωσσών και γενικών σπουδών.

Το

1967

διοργάνωσε σεμινάρια διοίκησης για δασκάλους, τα πρώτα του είδους τους. Έκτοτε προσπαθεί διαρκώς να προωθήσει την εκπαιδευτική διοίκηση μέσω προγραμμάτων στο

Brighton Polytechnic

και στο

Brunel University,

διοργανώνοντας αφ' ενός μαθήματα και εργαστήρια για επιθεωρητές, διευθυντές και μάνατζερ σχολείων και αφ' ετέρου συμβουλευτι κές και αναπτυξιακές δραστηριότητες σε επί μέρους σχολεία. Δύο από τις δημοσιεύσεις του εί ναι

«0

ρόλος του συμβούλου στην οργανωσιακή ανάπτυξη», στον τόμο

Handbook of

Management Training, McGraw-Hill,

και «Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού στη Δυτική Γερ μανία» στο lndustήal

Training Intemational.

Ως σύμβουλος έχει εργαστεί ανά την Ευρώπη και την Άπω Ανατολή σε πολλούς οργανι σμούς. Διετέλεσε επί δώδεκα μήνες Διευθυντής Εκπαιδευτικής Επιμόρφωσης των Βρετανικών Σιδηροδρόμων και στη διάρκεια της θητείας του προσπάθησε, όπως προqπαθεί μέχρι σήμερα, να αναπτύξει τους δεσμούς παιδείας και απασχόλησης.

(5)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

17 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

23 lΕΙΣΑΓΩm

25

•

ΠQέπει να διδάσκον-rαι διοίκηση οι δάσκαλοι;

•

'Ενσ-rικ-rο, κοινή λογική, ικανό-rη-rε; και -rεχνικέ;

•

Τι σημαίνει διοίκηση; Ποιό; είναι ο μάνα-rζεQ;

•

Μάνα-rζεQ και οQγανι σμό;

•

Μάνα-rζεQ και ηθική

•

Αποσ-rολή και Qόλο; -rου σχολείου: Είναι ασύμβα-rε; εκ παίδευση και διοίκηση;

•

Περαιτέρω μελέτη

ΜΕΡΟΣΑ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ

2 Ο ΜΑΝΑΤΖΕΡ ΩΣ ΗΓΕΤΗΣ

37

•

ΔιαπQοσωπικέ; ικανό-rη-rε;

•

Υποδείγμα-rα διοικη-rικού σ-rυλ

•

ΠQοσανα-rολισμό; και συμπεQιφοQά

•

ΚυQίαQχε; και εφεδQικέ; ΠQοσεγγίσει;

•

ΠQοσαQμογή -rη; συμπε QιφοQά; σ-rι; πεQισ-rάσει;

•

ΑναγνωQίση -rη; ανάQμοσ-rη; συμπεQιφοQά;

•

Ηγεσία και εQγασιακή εμπειQία

•

Παθη-rικό; Ι πολι-rικό; ΠQοσανα-rολισμό;

•

Ύφος και σχολικό; μάνα-rζεQ

•

ΘΕΜΑ ΣΥΖΗτΗΣΗΣ

• ΠΑΡ

ΑΚΙΝΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

45

•

ΠαQακίνηση

•

Ποιου; ΠQέπει να παQακινούμε;

•

Ικανοποίηση αναγκών

•

lεQάQχη ση αναγκών από -rον Μάσλοου

•

Η σημασία -rη; ιεQάQχηση;

•

ΘεωQία Χ και ΘεωQία Υ

(6)

μελέτη

•

Εvωτηματολόγιο γνώμης

•

Πώς να aποτιμάτε τα κίνητvα των άλλων

4 ΛΗΨΗ

ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

67

•

Ο Qόλος του καταλύτη

•

Λήψη αποφάσεων

•

Τα λογικά βήματα στη λήψη αποφά σεων

•

Η εκτέλεση των αποφάσεων

•

Δομή εκτέλεσης

•

Τύποι λήψης αποφάσεων

•

Συμβουλευτική λήψη αποφάσεων: το "διοικητικό συμβόλαιο"

•

Αφοσίωση

•

Μεταβί βαση αQμοδωτήτων

•

Βασικές αQχές

•

θΕΜΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

• '(5

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΣΥΝΑΝΤΉΣΕΩΝ

81

•

Οι συναντήσεις και ο μάνατζεQ

•

Ομαδική εvγασία

•

Η λυδία λίθος της αποδοτικής συνάντησης

•

Πολυμελείς συναντήσεις

•

Λήψη αποφάσεων

•

Ανταλλαγή πληQοφο Qιών

•

Παvαγωγή ιδεών

•

Δυναμική ομάδας

•

Πvοετοιμασία για τη συνάντηση

•

Κατάλογος απόδοσης ομάδας

6 ΠΡΟΣΛΗΨΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΚΑΙ ΑΝΆΠΤΥΞΗ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΎ

97

•

Οι άνθvωποι ως πόvος

•

ΠQόσληψη πvοσωπικού

•

Αξιολόγηση

•

θΕΜΑ ΣΥΖΗ ΤΗΣΗΣ

•

Πώς ικανοποιούμε τις αναπτυξιακές ανάγκες

•

Το ΠQόβλημα της επανό δου

•

Ομαδική επιμόQφωση

•

Η συγκvοτημένη πvοσέγγιση

•

Απόλυση πvοσωπικού

•

Μαζεύοντας τα κομμάτια

•

7 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΓΚΡΟΎΣΕΩΝ

119

•

Μία βασική δεξιότητα

•

Η αξία της σύγκvουσης

•

Λογικό και θυμικό στις συγκQού σεις

•

Οι κίνδυνοι της σύγκvουσης

•

Διομαδικός ανταγωνισμός

•

Στάσεις απέναντι στη σύγκvουση

•

Επίλυση συγκvουσιακών ΠQοβλημάτων

•

Χειvισμός "οvγανωσια κών" συγκQούσεων

•

Αποτvοπή πεvιττών 4Ι&'γΚQΟύσεων

•

Βασικές αQχές χειvισμού συγκvούσεων

•

Δεξιότητες χειvwμού συγκQούσεων

•

Περαι τέρω μελέτη

•

Εvωτηματολόγιο πvοσανατολισμού συγκvούσεων

•

Στvατηγική αναθε ώvησης Qόλων

•

Ανταλλαγή εικόνων

•

Σχολικός απολογισμός

8 Η

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΑ

ΥΤΟΥ ΜΑΣ

143

•

Ο μάνατζεQ ως πόvος

•

Καλή και κακή χvήση χQόνου

•

lεQάQχηση

(7)

πvοτεvαιοτή-μόρφωσης

•

Η διαχείριση των στάσεων και της συμπεριφοράς μας

•

'Ίσες ευκαιρίες

•

Θετική και αρνητική διοίκηση

•

ΘΕΜΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

•

Κρι τήρια αποδοτικότητας

-

ιεράρχηση προτεραιοτήτων

•

Μελέτη χρήσης χρόνου

•

Ανα λυτικό ημερολόγιο

•

Ερωτηματολόγιο τύπων μάθησης

ΜΕΡΟΣΒ

Η

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

9 ΟΡΓ

ΑΝΙΣΜΟΙ

169

•

Η οργανωσιακή διάσταση

•

Οργανωσιακοί στόχοι

•

«Μέτοχοι»

•

Περιβάλλον

•

Υποδείγματα οργανισμών

•

Συστατικά οργανισμών

•

Αλληλένδετα συστήματα

•

ΘΕΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

• 100ΜΑΔΕΣ

191

•

Τι είναι οι ομάδες

•

Συγκρότηση ομάδων

•

Ερωτηματολόγιο αυτοαντίληψη; για τη συγκρότηση ομάδων

•

Διατύπωση στόχων

11 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΑΛ

ΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

209

•

Το Εθνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα

•

Πώς θα εκπληρώσουμε τις ανάγκες των aυρια νών πολιτών

•

Καλλιέργεια θετικής νοοτροπίας

•

Η συμμετοχή των μετόχων

•

Επι χειρησιακός σχεδιασμός

•

Στόχοι και αξιακά συστήματα

•

Ανάπτυξη αναλυτικού προγράμματος στην πράξη

•

ΘΕΜΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

•

12 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ, ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

221

•

Ποιότητα

•

Υγεία και ασφάλεια

•

Διοίκηση σχολικής ασφάλειας

•

Τομείς γενικού ενδιαφέροντος

•

13 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΡΩΝ

237

•

Διοίκηση με βάση τους πόρους ή τις ανάγκες;

•

Γυναίκες και εκπαιδευτική διοίκη ση

•

Επένδυση κονδυλίων

•

Τοπική διοίκηση σχολείων

•

Μελέτη δαπάνης/ωφέλειας

(8)

λάβοι και διαγωνισμοί προσφορών

•

14 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

247

•

Εξωτερικές σχέσεις

•

Ο οργισμένος γονέας

•

Οι γονείς ως εταίροι

•

Διοικητικό Συμβούλιο

•

Απαραίτητα προσόντα για την επαφή με γονείς, εργαζομένους και μέλη του ΛΣ

•

Χειρισμός επιθεωρήσεων του

Ofsted •

• ΜΕΡΟΣΓ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΛΛΑΓΗΣ

15 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

257

•

Τι είναι η αλλαγή

•

Η συνθετότητα της αλλαγής

•

Γιατί αποτυγχάνουν τα προ γράμματα αλλαγής

•

θΕΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

•

16 ΠΡΟΗΓΟΎΜΕΝΑ

ΕΠΙΊΎΧΗΜΕΝΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

265

•

Οργανωτικές συνθήκες που συμβάλλουν στην επιτυχημένη αλλαγή

•

Διοικητικά στοιχεία απαραίτητα στη διαχείριση αλλαγών

•

Περαιτέ ρω μελέτη

17 ΜΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΉ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

275

•

Εισαγωγή στην προσέγγιση

•

Αποτίμηση της ορθότητας μιας προτεινόμενης αλλα γής

•

Η αναγνώριση

•

Περιγραφή του μέλλοντος

•

Περιγραφή του παρόντος

•

Ετοι μότητα και ικανότητα

•

Ανάλυση πεδίου δυνάμεων

•

Προβλήματα που πρέπει να λυ θούν

•

Πόροι της αλλαγής

•

18 ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ

293

•

Δομή της διοίκησης μετάβασης

•

Καθήκοντα της διοίκησης μετάβασης

•

Εκπόνη ση σχεδίου

•

Ιεράρχηση στόχων

•

Εξασφάλιση aφοσίωσης

•

Χαρτογράφηση αρμο διοτήτων

•

Παρακολούθηση και αξιολόγηση αλλαγής

•

Πε ραιτέρω μελέτη

(9)

•

Η περίπιrωση ιrου Σχολείου Βάνμπρουκ

•

Η περίπιrωση ιrου Σχολείου Νιrένμαρκ Φό

ρεσιr

•

Η περίπιrωση ιrου Λυκείου Λινιrούρα

• ΓΛΩΣΣΆΡΙΟ

321

(10)

(11)

Το θέμα που πραγματεύεται το παρόν βιβλίο θεωρείται σης μέρες μας ένα από τα βασι κότερα για την ανάπτυξη και την επίτευξη των στόχων των εκπαιδευτικών οργανισμών, κα θώς και για την επιτυχία των στελεχών εκπαιδευτικής διοίκησης. Στη χώρα μας είναι αλή θεια ότι άργησε να δοθεί έμφαση στην ανάλυση της διοικητικής και οργανωτικής επιστήμης στον τομέα της εκπαίδευσης. Συνήθως η διδασκαλία αυτού του αντικειμένου εξαντλούνταν στην περιγραφή και εφαρμογή της εκπαιδευτικής νομοθεσίας (βλ. αναλυτικά Ανδρέου Α.

&

Παπακωνσταντίνου Γ.,

1994:17-23,

Εξουσία και οργάνωση- διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Α. ΛΙΒΑΝΗΣ). Ουσιαστική στροφή προς τη διερεύνηση των θεωρητικών, ερμηνευτικών και εμπειρικών προσεγγίσεων των διοικητικών φαινομένων στο χώρο της εκπαίδευσης γίνεται στη δεκαε τία του

1990,

ενώ σε άλλες ευρωπα'ίκές χώρες είχε ήδη προηγηθεί κατά μία δεκαετία ίσως και λίγο περισσότερο. Επίσης τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση και στη χώρα μας να αναπτυχθεί όχι μόνο ο προπτυχιακός κλάδος, αλλά και ο τομέας των μεταπτυχιακών σπου δών στην εκπαιδευτική διοίκηση. Αρκετοί φορείς μεταξύ των οποίων και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, αρχίζουν να προσφέρουν προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, ή και ειδικούς επιμορφωτικούς κύκλους σπουδών στην εκπαιδευτική διοίκηση. Οι σπουδές αυτές απευθύνονται όχι μόνο σε όσους ενδιαφέρονται να διεκδικήσουν θέσεις στελεχών διοίκησης στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς (διευθυντές, σύμβουλοι, προ'ίστάμενοι κλπ), αλλά και σε όσους θέλουν να μάθουν περισσότερα και να αναλύσουν βαθύτερα πώς λει τουργούν οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί (εκπαιδευτικοί, γονείς, κοινωνικοί εταίροι, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ). Ειδικότερα το πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου απευθύνεται όχι μόνο στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και στους οργανισμούς συνε χιζόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης. Σήμερα που η τάση για "αποκέντρωση" του εκπαιδευτικού μας συστήματος και για ανά δειξη της σχολικής, αλλά και κάθε εκπαιδευτικής μονάδας ως βασικού "κυττάρου" του, κερδίζει συνεχώς έδαφος, η γνώση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων σχετικών με τη διοίκηση της εκπαιδευτικής μονάδας είναι κάτι περισσότερο από προφανής. Η μετάφραση του παρόντος βιβλίου έρχεται να εμπλουτίσει και να διευρύνει την προ βληματική στο θέμα της εκπαιδευτικής διοίκησης και να παρουσιάσει εναργέστερα το εύ ρος των διοικητικών λειτουργιών των εκπαιδευτικών οργανισμών, υπερβαίνοντας την απλή περιγραφή τους και την καταγραφή της εκπαιδευτικής νομοθεσίας. Ο/Η αναγνώστης και χρήστης του βιβλίου τούτου, καλείται να γίνει από τη μια κριτικός αναλυτής και ερευνητής και από την άλλη κοινωνός των σχέσεων εξουσίας, των συμφερόντων, των στόχων, των στά σεων και των συμπεριφορών, που αναπτύσσονται στον εκπαιδευτικό οργανισμό. Οι συγγραφείς ακολουθώντας το ρεύμα της επιστημονικής σκέψης που κυριαρχεί στη

(12)

δα μπορεί μεθοδολογικά και πρακτικά να δανεισθεί και να ωφεληθεί πολλά στον τομέα της διοίκησης από μια τυπική οικονομική επιχείρηση. Συνδέουν δηλαδή την εκπαίδευση με το κριτήριο της αποδοτικότητας. 0/Η αναγνώστης έχοντας κατά νου την αφετηριακή λογική των συγγραφέων, η οποία διευκρινίζεται πλήρως στον πρόλογο και την εισαγωγή του βιβλί ου, μπορεί να υποψιαστεί τις παγίδες στις οποίες υπάρχει πιθανότητα να πέσει, αν αποδε χτεί και εφαρμόσει άκριτα και αβασάνιστα μεθόδους και τεχνικές της επιχειρησιακής διοί κησης στην εκπαίδευση. Γι' αυτό η γνώση του αξιακού συστήματος καθώς και των βασικών διαφορών του εκπαιδευτικού οργανισμού από τον επιχειρησιακό οργανισμό, αλλά και το γεγονός ότι η εκπαίδευση είναι εκτός των άλλων δημόσιο αγαθό και κοινωνικό δικαίωμα, αποτελούν τις βάσεις για την καλύτερη κατανόηση και χρήση τούτου του βιβλίου. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η χρησιμότητα του βιβλίου είναι πολλαπλή για όλους όσους ασχολούνται με τη διοίκηση των διάφορων εκπαιδευτικών οργανισμών (δημό σιων και ιδιωτικών, σχολικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, τυπικής και άτυπης κλπ), αλ λά και για όσους απλά εργάζονται ή εμπλέκονται με αυτούς (εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθη τές, κοινωνικοί εταίροι κλπ). Και είναι πολλαπλή, γιατί εμπλουτίζει το εύρος των γνώσεων

και τις τεχνικές στην εκπαιδευτική διοίκηση, προσφέρει εQείσματα για παραπέρα επεξερ

γασία, εισάγει νέες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση όχι μόνο των κλασικών διοικητικών φαινομένων και λειτουργιών, αλλά και των σύγχρονων, που απορρέουν από την ταχύτητα των εξελίξεων και των αλλαγών. Δεν είναι τυχαίο ότι το τρίτο μέρος του βιβλίου είναι αφιε ρωμένο στη διαχείριση της αλλαγής, στο πώς αυτή επιδρά και επηρεάζει τη λειτουργία του εκπαιδευτικού οργανισμού, στο πώς διαχειριζόμαστε τη μετάβαση από το παρόν στο μέλ λον, στο πώς αξιολογούμε και παρακολουθούμε την αλλαγή κλπ. Η πολλαπλή αυτή χρησι μότητα του βιβλίου, καθώς και ο τρόπος που αυτό είναι γραμμένο και διαρθρωμένο υπήρ ξαν, οι κυριότεροι λόγοι της μετάφρασής του και της χρησιμοποίησής του από το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο ως βασικού κειμένου για τις σπουδές στη "Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων".

Πώς να προσεγγίσετε το βιβλίο

Μελετώντας αυτό το βιβλίο υπάρχει πιθανότητα να αναρωτηθείτε τι σχέση έχουν αυτά που περιέχονται σ' αυτό με την ελληνική πραγματικότητα. Πράγματι έχετε δίκιο, αλλά μην απογοητεύεστε γιατί όπως θα διαπιστώσετε το βιβλίο αυτό αν και είναι γραμμένο από Άγγλους με βάση το Αγγλικό μοντέλο διοίκησης, εν τούτοις στα περισσότερα σημεία του δεν αφορά μόνο τους εμπλεκόμενους στο Αγγλικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και όλους όσους εμπλέκονται γενικά στην εκπαιδευτική διοίκηση. Εξάλλου όπως αναφέραμε η χρη σιμότητά του είναι πολλαπλή, αρκεί να κατορθώσουμε να το μελετήσουμε κριτικά και στο χαστικά. Σκοπός είναι να εμπλουτιστεί η σκέψη και η προβληματική γύρω από την εκπαι δευτική διοίκηση και όχι να απομνημονευτούν ή aντιγραφούν και ενσωματωθούν άκριτα

(13)

Ένα άλλο σημείο που χρειάζεται προσοχή κατά τη μελέτη είναι ότι μερικοί Αγγλικοί όροι, αν και καταβλήθηκε σημαντική προσπάθεια, τόσο από το μεταφραστή όσο και την επιμελήτρια, να αποδοθούν όσο πιο αυθεντικά και πειστικά γινόταν στην Ελληνική, εν τού τοις είναι πιθανό σε πολλά σημεία αυτό να μην έγινε κατορθωτό. Αυτό οφείλεται σε δύο λό γους. Ο ένας είναι η διαφορετική ή πολλαπλή σημασία των όρων στις δύο γλώσσες και κυ ρίως στον τομέα της διοίκησης. Ο άλλος είναι ότι πολλές μονολεκτικές έννοιες της Αγγλι κής αποδίδονται περιφραστικά στην Ελληνική. 'Έτσι για παράδειγμα αποφασίστηκε να μείνει αμετάφραστος ο όρος

" Management"

ή να αποδοθεί ανάλογα με τα συμφραζόμενα ο όρος

"style",

άλλοτε αμετάφραστος ως "στυλ", άλλοτε ως "ύφος" και άλλοτε ως "τρόπος". Παρόμοια φαινόμενα εμφανίζονται και με άλλους όρους, όπως π. χ με τον

"facilitator",

που άλλοτε αποδίδεται ως "διευκολυντής", άλλοτε ως "διαμεσολαβητής" και άλλοτε ως "εμψυ χωτής", των

«stakeholders»

που άλλοτε εμφανίζονται ως μέτοχοι και άλλοτε ως μετέχοντες. Επίσης κατά τη μελέτη του παρόντος βιβλίου θα διαπιστώσετε ότι στο τέλος κάθε κεφα λαίου υπάρχουν δραστηριότητες, θέματα για συζήτηση και διάφορες ασκήσεις που στόχο έχουν να βοηθήσουν στην εμπέδωση του κειμένου και στη βελτίωση βασικών δεξιοτήτων, που απαιτούνται για την άσκηση εκπαιδευτικής διοίκησης. Σας συνιστούμε να τους δώσετε έμφαση καθώς πρόκειται για τη βασικότερη καινοτομία του βιβλίου σε μια πρώτη προσπά θεια σύγκλισης θεωρίας και πράξης. Επίσης στο τέλος κάθε κεφαλαίου παρατίθεται ένας πλούσιος κατάλογος βιβλιογραφικής αναφοράς για περαιτέρω μελέτη σε εξειδικευμένα κάθε φορά θέματα εκπαιδευτικής διοίκησης. Σε μερικά κεφάλαια του βιβλίου, όπου κρίθηκε αναγκαίο, προστέθηκαν σημειώσεις της επιμελήτριας. Οι σημειώσεις αυτές στόχο έχουν να σας βοηθήσουν στην καλύτερη κατα νόηση του πλαισίου του Αγγλικού εκπαιδευτικού συστήματος, (οργανωτική δομή, διοίκηση σχολείων, εποπτεία, τίτλοι σπουδών, τοπικές εκπαιδευτικές αρχές κλπ) στο οποίο αναφέ ρονται οι συγγραφείς, ώστε να εντάσσεστε στο χωροχρόνο, στον οποίο ισχύουν τα όσα δια λαμβάνονται στο κείμενο. Πολλές από τις σημειώσεις μελετώνται υποστηρικτικά προς το γλωσσάρι του βιβλίου, άλλες πάλι αφορούν ιστορικά στοιχεία ή καταστάσεις και λειτουρ γούν ανεξάρτητα. 'Όπως θα διαπιστώσετε η αναφορά μας γίνεται περισσότερο στην οργανωτική δομή των εκπαιδευτικών συστημάτων της Αγγλίας και της Ουαλίας γιατί πρώτον σε αυτά αναφέρο νται συχνότερα οι συγγραφείς και δεύτερον αυτά θεωρούνται και τα περισσότερο οικεία προς το Ελληνικό εκπαιδευτικό κοινό. Πληροφοριακά σας αναφέρουμε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελείται από τη Μεγάλη Βρετανία (Αγγλία, Ουαλία, Σκωτία) και από τη Β. Ιρλανδία. Είναι δηλαδή ένωση τεσσάρων διακριτών πολιτικών οντοτήτων, που καθεμιά σε ότι αφορά τα θέματα της εκπαίδευσης εφαρμόζει διαφορετική νομοθεσία, με εξαίρεση την Αγγλία- Ουαλία, που στα περισσότερα ζητήματα εμφανίζονται με κοινή. Το γεγονός της διαφορετικής εκπαιδευτικής νομοθεσίας έχει ως αποτέλεσμα τα εκπαι δευτικά συστήματα να διαφέρουν τόσο από άποψη οργάνωσης, διοίκησης και ελέγχου, όσο

(14)

ιπη που ενδιαφέρεται για έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση προτείνουμε την αναζήτηση ιπις βιβλιογραφικές πηγές και κυρίως ιπο δίκτυο ΕΥΡΙΔΙΚΗ, το οποίο παρέχει ειδικές πληρο φορίες για κάθε ένα εκπαιδευτικό σύιπημα της Ευρωπα"ίκής Ένωσης. Κλείνοντας το προλογικό μας σημείωμα κρίνουμε σκόπιμο να τονίσουμε για μια φορά ακόμα την πολλαπλότητα της χρήσης αυτού του βιβλίου καθώς η ανάπτυξη του επιιπημονι κού κλάδου της εκπαιδευτικής διοίκησης χαρακτηρίζεται από μεγάλη ευελιξία ιπα όρια με ταξύ των επιιπημονικών κλάδων, συμπεριλαμβανομένων της οργανωτικής και διοικητικής επιιπήμης, της κοινωνιολογίας, των πολιτικών επιιπημών, της ψυχολογίας, της παιδαγωγι κής, της οικονομίας κ.άλ. Μια διάιπαση την οποία οι συγγραφείς γνωρίζουν καλά και την παρουσιάζουν κάτω από το πρίσμα μιας "ολιιπικής" θεώρησης. Ακόμα θα πρέπει να προσθέσουμε ότι το ζωηρό ενδιαφέρον που αναπτύσσεται τελευ ταία και ιπην Ελλάδα για τη σπουδή της εκπαιδευτικής διοίκησης συμβάλλει ιπην ανακά-

·

λυψη όλο και περισσότερο της "γοητείας" της, καθώς εγκαταλείπεται το περιγραφικό μο ντέλο και αρχίζει η ιπροφή προς την συιπημική -κριτική θεώρηση και την ποιοτική διάιπα ση των παραμέτρων της εκπαιδευτικής διοίκησης. 'Έτσι αναδεικνύονται προβληματικές κριτικής ανάλυσης σαν κι αυτές που αφορούν π. χ αν οι αντικειμενικοί σκοποί είναι "οργα νωκεντρικοί'', αυτοί της εκπαιδευτικής οργάνωσης

( a

prioή), ή "aνθρωποκεντρικοί", αυτοί των ανθρώπων που εμπλέκονται ιπην εκπαιδευτική διαδικασία, αν η διαχείριση των εκπαι δευτικών ζητημάτων είναι δυνατή μέσα σ' ένα περιβάλλον ασάφειας και συνεχών αλλαγών ή η προβλεψιμότητα της αλλαγής και η ετοιμότητα για αυτή είναι αδύνατη, αν η εκπαιδευτι κή διοίκηση είναι μια εκλεκτική πειθαρχία ή μια κοινωνική διαδικασία, αν η εκπαίδευση και η διοίκηση είναι συμβατές ή ασύμβατες. Προεκτάσεις αυτών και άλλων προβληματισμών καθώς και τεκμηριωμένες θέσεις και απόψεις αναδεικνύονται συιπηματικά μέσα από τη μελέτη του παρόντος βιβλίου, η μετά φραση του οποίου ιπην Ελληνική, εγκαινιάζει την αμεσότητα του διαλόγου με το διεθνή χώρο για θέματα της εκπαιδευτικής διοίκησης. Σας ευχόμαιπε λοιπόν μια ιποχαιπικοκριτι κή μελέτη και μια δημιουργική εφαρμογή αυτών που θα θεωρήσετε "αποτελεσματικά" για τη διοίκηση του εκπαιδευτικού σας οργανισμού. Αναστασία Αθανασούλα- Ρέππα

(15)

Η βελτίωση της αποδοτικότητας του σχολικού μάνατζμεντ παραμένει μία από τις βασι κότερες επιδιώξεις μας.

(School Teachers Review Body, 1995,

§

167)

Κύριος σκοπός του βιβλίου μας είναι να βοηθήσει τους καθηγητές με ανώτερα διοικητι κά καθήκοντα και, μέσω αυτών, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια στα οποία εργάζονται, να αποκτήσουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα. Δεν είναι ένα βιβλίο από πανεπιστημιακούς για πανεπιστημιακούς, αλλά ένα βιβλίο από επαγγελματίες για επαγγελματίες. Επαγγελματίες σε τι; Και οι δύο συγγραφείς έχουμε υπηρετήσει σε ανώτερες διευθυντικές θέσεις και έχου με περάσει μεγάλο μέρος της σταδιοδρομίας μας αφενός βοηθώντας άλλους ανθρώπους

-και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις -και στην παιδεία- να μάθουν να διοικούν αποδοτικότερα και αφετέρου βελτιώνοντας την αποδοτικότητα οργανισμών- εμπορικών, βιομηχανικών, εκπαιδευτικών και εκκλησιαστικών. Άρα, πιστεύουμε ότι οι γνώσεις μας δεν περιορίζονται στη διοικητική πρακτική και στη λειτουργία οργανισμών, αλλά αφορούν επίσης τις μεθό δους με τις οποίες βελτιώνονται αυτά τα δύο. Ο ένας από τους δύο (Μόρρις), με διδακτική και διοικητική προϋπηρεσία σε πολλά σχο λεία και στην

Unilever,

είναι σήμερα γενικός διευθυντής ενός ευρωπα'ίκού γραφείου συμ βούλων επιχειρήσεων που από το

1971

έχει συμβάλει ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της διδα σκαλίας της εκπαιδευτικής διοίκησης. Ο άλλος (Έβεραρντ) ήταν παλιότερα διευθυντής επιμόρφωσης και εκπαίδευσης μίας άλλης διεθνούς εταιρείας, της

ICI,

αλλά από το

1982

έχει διδάξει διοίκηση σε περισσότερους από χίλιους διευθυντές εκπαιδευτικών οργανι σμών, κυρίως ως επισκέπτης διδάσκων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Λονδίνου. Φρονούμε ότι τα παραπάνω καθιστούν το βιβλίο μας μοναδικό, καθώς λίγοι άν θρωποι, και ακόμα λιγότεροι συγγραφείς, συνδυάζουν αρκετή διοικητική και διδακτική εμπειρία και στην παιδεία και στις επιχειρήσεις, ώστε να γεφυρώνουν πλήρως το πολιτιστι κό και εννοιολογικό χάσμα. Μέσω της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Οργάνωσης και Διοίκη σης του πρώην

CNAA

(για άγνωστα aρκτικόλεξα κ.λπ., βλ. Γλωσσάριο), έχουμε συμμετά σχει και οι δύο σε επιτροπές που ενέκριναν βραβευμένα προγράμματα εκπαιδευτικής διοί κησης και έχουμε διδάξει και οι δύο σε τέτοια προγράμματα. Πατούμε λοιπόν με το ένα πό δι στις επιχειρήσεις και με το άλλο στο πανεπιστήμιο, και γνωρίζουμε σε γενικές γραμμές τα μαθήματα διοίκησης που διδάσκονται στην ανώτερη και ανώτατη παιδεία, αλλά και το αξιακό σύστημα που διέπει τέτοιους εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Αυτά είναι εν ολίγοις τα διαπιστευτήριά μας. 'Όπως είναι φυσικό, αυτή η εμπειρία έχει διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπου με την εκπαιδευτική διοίκηση. Μας έχει πείσει ότι αξίζει να χτίζουμε "μαθησιακές γέφυ ρες" ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μη εκπαιδευτικούς (και ιδιαίτερα κερδοσκοπικούς)

(16)

μεγαλύτερη παράδοση στην ανάπτυξη της διοίκησης και επειδή επενδύουν στη διοίκηση περισσότερο απ' όσο επενδύει η εκπαίδευση, η κυκλοφορία στη γέφυρα έχει κατεύθυνση κυρίως προς την εκπαίδευση. Εμείς πιστεύουμε ότι μόνο ένα μέρος της τεχνογνωσίας είναι ανάγκη να διαβαίνει τη γέφυρα. Μάλιστα, ακόμα κι αυτό το μέρος πρέπει ενδεχομένως να μεταφράζεται και να προσαρμόζεται κατάλληλα για να αποβεί ωφέλιμο. Ο 'Εβεραρντ έχει συνοψίσει τη διδακτέα ύλη σε μια αναφορά που συνέταξε κατά παραγγελία του Κέντρου Έρευνας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

(Everard, 1984)

και η οποία ώθησε τους εκδότες μας να του ζητήσουν να γράψει ένα εκτενέστερο βιβλίο. Αυτός, με τη σειρά του, πιστεύο ντας ότι, εκτός από την περίπτωση της διδασκαλίας, η συλλογική εργασία είναι πάντοτε κα λύτερη από την ατομική, ζήτησε τη συνεργασία ενός ανθρώπου που πιστεύει κι αυτός στις μαθησιακές γέφυρες και που έχει διευθύνει αρκετή κυκλοφορία σε δύο τέτοιες γέφυρες, στην Πολυτεχνική Σχολή του Μπράιτον και στο Πανεπιστήμιο του Μπρουνέλ. Κατά την άποψή μας, όσοι νομίζουν ότι η εκπαίδευση δεν έχει να μάθει τίποτε απο τις επιχειρήσεις βασίζονται σε εσφαλμένες παραδοχές και δεν έχουν δει από κοντά την επι χειρησιακή διοίκηση. Έχουν μια εικόνα της διοικητικής διάρθρωσης και των διευθυντικών στελεχών των επιχειρήσεων η οποία ανταποκρίνεται ελάχιστα στην πραγματικότητα ή, αν ανταποκρίνεται, είναι παρωχημένη. Χωρίς να παραγνωρίζουμε τις αιτιάσεις της εκμετάλ λευσης και του υποτιθέμενου μιάσματος της κερδοσκοπίας, δεν δεχόμαστε ότι η ηθική των επιχειρήσεων είναι κυρίως φαύλη. Τις απόψεις μας για το θέμα τις εκθέτουμε αλλού.

(Everard, 1980).

Η υπόθεση που κάνουμε είναι λοιπόν η εξής: Μερικές επιχειρήσεις είναι αποδοτικές, ηθικές και επιτυχημένες, εν μέρει επειδή εί ναι καλά οργανωμένες και διοικούνται καλά, το οποίο οφείλεται εν μέρει στο ότι τα δι ευθυντικά στελέχη έχουν διδαχθεί διοίκηση συστηματικά. Παρόμοια, μερικά σχολεία και πανεπιστήμια είναι αποδοτικά και επιτυχημένα, εν μέ ρει επειδή είναι καλά οργανωμένα και διοικούνται καλά, το οποίο οφείλεται εν μέρει στο ότι οι επικεφαλής και το ανώτερο προσωπικό έχουν διδαχθεί διοίκηση συστηματικά. Επομένως, οι διευθυντές και τα ανώτερα στελέχη ενός σχολείου ή εκπαιδευτικού οργα-νισμού μπορούν να μάθουν να διοικούν καλύτερα μελετώντας τι κάνουν οι ομόλογοί τους σε επιτυχημένες επιχειρήσεις εντός και εκτός Ηνωμένου Βασιλείου, στην Αμερική και στην Ευρώπη. Αυτή η εκπαίδευση απαιτεί χρόνο. Θεωρούμε φυσιολογικό να επενδύονται από τέσσε ρα έως έξι χρόνια στην εκπαίδευση ενός γιατρού, κτηνιάτρου, δικηγόρου ή χημικού, αλλά ελάχιστοι μάνατζερ έχουν παρακολουθήσει ισάριθμες εβδομάδες εκπαίδευσης. Ωστόσο, πολλές φορές η διοίκηση είναι εξίσου σύνθετη και απαιτητική με τα παραπάνω επαγγέλμα τα. Τα λάθη ενός γιατρού ή ενός κτηνιάτρου μπορεί να είναι θανατηφόρα. Παρομοίως, τα λάθη του μάνατζερ μπορεί να θανατώσουν τον οργανισμό. Τα λάθη των άλλων είναι διδα κτικά, και τα λάθη στις επιχειρήσεις (όπως και στην εκπαίδευση) είναι πολλά. Πρέπει

(17)

λοι-την οργάνωση και τη διοίκηση προέρχονται από ιδρύματα ανώτατης παιδείας. Μερικές αποδίδουν, άλλες όχι. Το βιβλίο μας ασχολείται με τις πρώτες, εφιστώντας παράλληλα την προσοχή του αναγνώστη στις παγίδες που περιμένουν τον ανυποψίαστο. Εδώ και χρόνια, τα βιβλία και τα μαθήματα εκπαιδευτικής διοίκησης θεωρούνται από τους φοιτητές πολύ "θεωρητικά", "ακαδημα·ίκά", "ανεφάρμοστα", ακόμα και "άσχετα". Δεν ασχολούνται με την αληθινή κατάσταση του μάνατζερ, αλλά με εξιδανικευμένους ρό λους. Το

1988

εμφανίστηκε μια ισχυρή, όπως αποδείχτηκε, αντίρροπη δύναμη: η έννοια της μάθησης με κέντρο την επάρκεια και τα προσόντα που αποτιμώνται βάσει κριτηρίων. Η έν νοια αυτή οφείλεται στην πρώην Πρωτοβουλία Κριτηρίων του Υπουργείου Εργασίας και στο Εθνικό Συμβούλιο Επαγγελματικών Πτυχίων. Πρόκειται ενδεχομένως για τη μεγαλύ τερη μεταρρύθμιση στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση μετά το

1543,

όταν θε σπίστηκε ο Νόμος περί Τεχνιτών, ενώ είναι εξίσου επαναστατική με την εισαγωγή του Εθνικού Αναλυτικού Προγράμματος. Ο aντίκτυπος έχει ήδη φτάσει στα σχολεία, καθώς τα

GNVQ

(Γενικά Εθνικά Επαγγελματικά Διπλώματα) αποτελούν πλέον εναλλακτικά διπλώ ματα του

GCSE

(Γενικά Πιστοποιητικά Δευτεροβάθμιας Εκπάιδευσης) και των ''Α"

level.

Παλιότερα, το CΝΑΑ(Συμβούλιο Εθνικών Ακαδημα'ίκών Πτυχίων) αξιολογούσε τα τε-χνικά μαθήματα με βάση την εξής αρχή: Στόχος των μαθημάτων των σπουδαστών πρέπει να είναι η βελτίωση της κατανόησης και η βελτίωση της ικανότητας. 'Έτσι, παρόλο που το αναλυτικό πρόγραμμα πρέπει βεβαίως να προβλέπει τη διδασκαλία τεχνικών και ικανοτήτων ή την εξοικείωση με δεδομένα, όλα αυτά πρέπει να οδηγούν σε ένα επίπεδο διανοητικής και δημιουργικής απόδοσης ανώτε ρο απ' ό,τι συνεπάγεται η απλή εκμάθηση ικανοτήτων, τεχνικών και δεδομένων. Προσυπογράφουμε ανεπιφύλακτα αυτή την αρχή. Κεντρικός στόχος του βιβλίου μας εί-ναι η βελτίωση της ικανότητας και της απόδοσης. Βεβαίως, δεν υποτιμούμε τη θεωρία. Η φράση του Λιούιν ότι δεν υπάρχει πρακτικότερο πράγμα από μια καλή θεωρία νομίζουμε πως ισχύει, αλλά πιστεύουμε ότι τα πιο πολλά βιβλία εκπαιδευτικής διοίκησης είναι γραμ μένα αποκλειστικά από τη σκοπιά της θεωρίας. Εμείς λοιπόν επιδιώκουμε να αποκαταστή σουμε την ισορροπία και να προσφέρουμε ένα πρακτικό συμπλήρωμα για τα κείμενα που γράφονται από καθηγητές (οσοδήποτε ικανούς) οι οποίοι απλώς μελετούν τη διοίκηση, χω ρίς να την ασκούν. Η διαφορά προσεγγίσεων φαίνεται ίσως από τους όρους με τους οποίους αναφέρεται συνήθως το μάνατζμεντ: "διοίκηση", "διεύθυνση", "διαχείριση". Κατά την αντίληψή μας, ο μάνατζερ είναι κάποιος που:

(1)

γνωρίζει τι θέλει να συμβεί και το κάνει να συμβεί,

(2)

είναι υπεύθυνος να ελέγχει τους πόρους και να εξασφαλίζει τη σωστή αξιοποίησή τους,

(3)

προάγει την αποδοτικότητα στις τρέχουσες εργασίες και ενθαρρύνει τη συνεχή βελτίωση,

(4)

λογοδοτεί για την απόδοση της ομάδας την οποία διοικεί ή στην οποία συμμετέχει και

(18)

(Everard, 1984)

Οι περισσότεροι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν σ' αυτή την περι γραφή τον ρόλο των δι ευθυντών, πρυτάνεων και ηγετών σχολείων και πανεπιστημίων. Μερικοί πιθανόν αποβλέ πουν σε τέτοιες θέσεις ή σε αμέσως κατώτερες θέσεις: αναπληρωτές, υποδιευθυντές, διευ θυντές γυμνασίου, διευθυντές τμημάτων ή τομέων κ.λπ. 'Όσα θα πούμε αφορούν κυρίως τα γενικά και ειδικά σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (αν και τα μέρη του βιβλίου που ασχολούνται με τα διατμη ματικά προβλήματα μεγάλων ιδρυμάτων θα έβρισκαν ελάχιστη εφαρμογή στο δημοτικό σχολείο ενός μικρού χωριού). Επίσης, αφορούν εξίσου τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Πιστεύουμε ότι πολλά απ' όσα θα πούμε αφορούν επίσης τη διοίκηση κολλεγίων και πα νεπιστημίων και ελπίζουμε ότι αυτό θα ληφθεί υπόψη από τους αναγνώστες που εργάζο νται σε τέτοια ιδρύματα. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά αυτήν τη βαθμίδα εκπαίδευσης, οι συμβου λές μας απευθύνονται κυρίως προς όσους διδάσκουν μαθήματα εκπαιδευτικής διοίκησης: λέμε τι είναι αυτό που, κατά την εμπειρία μας, πρέπει να γνωρίζει ο καθηγητής ως μάνα τζερ. Παρόλο που το βιβλίο στηρίζεται σε μελέτες περιπtώσεων αποδοτικής διοίκησης και επιτυχημένων οργανισμών και είναι γραμμένο σε πρακτικό τόνο, διαθέτει ωστόσο θεωρη τικό υπόβαθρο. Αν αδικεί κάποιες σημαντικές σχολές σκέψης, αυτό οφείλεται στο ότι επι λέξαμε συνειδητά προσεγγίσεις που τις έχουμε εφαρμόσει στην πράξη και τις βρήκαμε χρήσιμες. 'Εχουμε συμπεριλάβει σύντομες ασκήσεις, τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να συνδέσει με την κατάσταση στο σχολείο του. Μερικές απ' αυτές μπορεί να δώσουν αφορμή σε ομαδι κή συζήτηση -η ομαδική μάθηση είναι μια χρήσιμη μέθοδος η οποία μπορεί να εφαρμοστεί είτε ενδοσχολικά είτε διασχολικά, σε ομάδες κοινών ενδιαφερόντων από σχολεία της ίδιας περιοχής. Στην γ' έκδοση προσθέσαμε και ειδικά θέματα συζήτησης. Οπουδήποτε μπορού σαμε, περιλάβαμε παραδείγματα από σχολεία, μεταξύ των οποίων και τρεις διαφωτιστικές μελέτες περίπtωσης στο 19ο Κεφάλαιο. Ο αναγνώστης θα ωφεληθεί περισσότερο αν προσπαθήσει να συνδέσει όσα γράφουμε με τις ιδιαίτερες καταστάσεις που αντιμετωπίζει ο ίδιος. Το λέμε αυτό διότι aσπαζόμαστε το εμπειρικό μοντέλο μάθησης που διατυπώνει ο Κολπμ

(Kolb, 1984,

σ.

33)

με βάση το έργο του Λιούιν και του Ντιούη. Αυτό το μοντέλο περιγράφει τη μάθηση ως έναν κύκλο βελτιού μενης ικανότητας με τρία στάδια: παρατήρηση και στοχασμός επί συγκεκριμένων εμπει ριών, σχηματισμός αφηρημένων εννοιών ή γενικεύσεων και δοκιμή των συνεπειών των νέ ων εννοιών σε νέες καταστάσεις. Έτσι η μάθηση συνδυάζει την εμπειρία, την αντίληψη, τη γνώση και τη συμπεριφορά. Δεν περιορίζεται στη μετάδοση και την αφομοίωση γνώσεων. Το βιβλίο μας δεν μπορεί βέβαια να προσφέρει και την εμπειρία. Άρα, δεν θα είναι εξίσου χρήσιμο σε αναγνώστες που δεν έχουν ασκήσει διοικητικά καθήκοντα. Ελπίζουμε ωστόσο ότι θα βοηθήσει τον αναγνώστη να συλλάβει και να στοχαστεί νέες έννοιες, ενώ προτείνου με και διάφορους τρόπους εφαρμογής των παραπάνω νοητικών διεργασιών.

(19)

συζήτησης και, τέλος, εγχειρίδιο αναφοράς για τον μάνατζερ. Δεν θεωρούμε υπερβολικά φιλόδοξη αυτή την ποικιλία στόχων, αφού και εμείς με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιούμε πα ρόμοια βιβλία μάνατζμεντ. Μας ανησυχεί ότι πολλοί απ' όσους μπορεί να ωφελούνταν από την ανάγνωσή του δεν έχουν χρόνο να διαβάσουν: οι προτεραιότητές τους δεν αφήνουν χώ ρο για αυτοβελτίωση. Αξίζει να σκεφτείτε αν μια τέτοια ιεράρχηση είναι πράγματι προς το συμφέρον του σχολείου, αφού είναι αδύνατον να αλλάξουμε ένα σχολείο προς το καλύτερο χωρίς να αλλάξουμε τον εαυτό μας.

Η αναφορά της Ομάδας Εργασίας Σχολικού Μάνατζμεντ,

(School Management Task

Force, 1990) Developing School Management-

1Ίie

Way Forward,

ζητούσε μια "καινούργια προσέγγιση στην ανάπτυξη της σχολικής διοίκησης, με επίκεντρο την υποστήριξη μέσα και κοντά στο σχολείο και με λιγότερη έμφαση στην εκτός σχολείου κατάρτιση". Η εν λόγω αναφορά αντιλαμβάνεται τη διοικητική ανάπτυξη ως έναν κρίσιμο παράγοντα που βοηθά τους οργανισμούς να πετύχουν τους στόχους τους. Μάλιστα, η αναφορά παραθέτει τον ορι σμό του 'Εβεραρντ: "μια προσέγγιση που υποστηρίζει και προάγει την ανάπτυξη του οργα νισμού και σχετίζεται αρμονικά με αυτήν". Η ίδια φιλοσοφία εμπνέει και το βιβλίο μας, το οποίο εξαίρει σχεδόν όλα τα γνωρίσματα των αποδοτικών σχολείων που παραθέτει η ανα φορά και εξηγεί με ποιον τρόπο μπορεί να αναπτυχθεί καθένα απ' αυτά τα γνωρίσματα. Συμμεριζόμαστε την άποψη της ομάδας εργασίας ότι τα σχολεία πρέπει να υιοθετήσουν σι γά σιγά μια ολοκληρωμένη προσέγγιση προς την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, κα θοδηγούμενη από τον εκάστοτε διευθυντή, ώστε η επίτευξη συλλογικών στόχων και η ικα νοποίηση ατομικών αναγκών να ωφελούν όλες τις πλευρές και να μη γεννούν ανταγωνιστι κές απαιτήσεις. Η αναφορά συμβουλεύει τα σχολεία να εκμεταλλεύονται την εμπειρία των επιχειρήσεων. Το βιβλίο μας συμπεριλαμβάνει όλα τα παραπάνω σε μορφή αλληλοδραστι κή, την οποία τα σχολεία μπορούν να εφαρμόσουν κατά την κρίση τους, επιλέγοντας τα θέ ματα, τις μεθόδους και τις ασκήσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.

Από το

1995

το Γραφείο Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών

(Teacher Training Agency,

Π Α) ανέλαβε να καθοδηγεί σε εθνικό επίπεδο την επαγγελματική ανάπτυξη των καθηγη τών, περιλαμβανομένων όσων ασκούν διοικητικά καθήκοντα. Ωστόσο, όταν ετοιμάζαμε την γ' έκδοση επεξεργαζόταν ακόμη την προσέγγισή του, αν και έχει ήδη εγκαινιάσει την πρωτοβουλία

HEADLAMP

για την κατάρτιση νεοδιοριζόμενων διευθυντών, ενώ παράλ ληλα επεξεργάζεται ένα 5ου Βαθμού Εθνικό Επαγγελματικό Πτυχίο Σχολικού Μάνατζμε ντ. Ομολογούμε ότι κατά την συγγραφή του βιβλίου διαπράξαμε συχνά δημιουργική λογο κλοπή, πράγμα που συνηθίζουν οι εκπαιδευτές διοίκησης. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε στα χυολογήσει -από διαλέξεις, σημειώσεις, άρθρα, εσωτερικές αναφορές, μελέτες και συζη τήσεις με συναδέλφους- άπειρες αλληλένδετες ιδέες, τις οποίες aφομοιώσαμε σιγά σιγά στο ρεπερτόριό μας, όπως χτίζουν τα πουλιά τη φωλιά τους. Συχνά η πηγή της ιδέας χάνεται καθώς την τροποποιούμε και την προσαρμόζουμε σε καινούργιες χρήσεις. Έχουμε

(20)

επίγνω-αναφέρουμε. Υπάρχουν όμως και μερικοί άνθρωποι στους οποίους οφείλουμε ιδιαίτερο χρέος. Ο Μπέρτι Έβεραρντ είχε το προνόμιο να συνεργάζεται πολλά χρόνια με τον Καθηγητή Ντικ Μπέκχαρντ του ΜΙΤ, όταν εργαζόταν ως σύμβουλος σrην

ICI,

καθώς και με άλλα σrε λέχη της

ICI

όπως ο Άρθουρ τζόνσrον και ο Ντέρεκ Σην. Το Μέρος Γ' του βιβλίου οφείλει πολλά στις γνώσεις που προσέφερε αυτή η εμπειρία. Στη διαμόρφωση των ιδεών του συνέ βαλαν επίσης ο Καθηγητής Μπιλ Ρέντιν, ο αείμνηστος Ραλφ Κόβερνταιηλ και οι μαθητές του και ο Μέρεντιθ Μπέλμπιν- πιο πρόσφατα, πολλοί συνάδελφοι από το Παιδαγωγικό Ινσrιτούτο του Πανεπισrημίου Λονδίνου και από την Επιτροπή Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Διοίκησης της

BEMAS,

ιδίως η τζάνετ Ούσrον. Ο Τζέφρυ Μόρρις ευχαριστεί όλους τους συναδέλφους στην

EMAS

(Ευρωπα'ίκός Οργαν~σμός Συμβούλων Διοίκησης,

European Management Advisory Service)

οι οποίοι συνέβαλαν στην ανάπτυξη ιδεών που αξιοποιούνται στον παρόντα τόμο, και τον Τομ Λη, μέχρι πρότινος στο

Brighton Polytechnic,

με τον οποίο συνεργαζόταν τακτικά επί δύο δε καετίες στη διοργάνωση μαθημάτων. Επίσης τον Μάλκομ Μάντερτου

Brunel University

και την Κάρμεν Ν ιού σ α μ, διευθύντρια του

Tockwith Primary School

στο Γιόρκσα'ίρ, η οποία τον διαφώτισε ιδιαίτερα για τις επιθεωρήσεις του

Ofsted

και για τις αλλαγές σrα δη μοτικά σχολεία. Αναγνωρίζει επίσης την, συνήθως θετική, κριτική της συζύγου του (καθη γήτριας), της κόρης του (καθηγήτριας) και του γιου του (μάνατζερ) και τους ευχαρισrεί που του χορήγησαν προσωρινή άδεια πνευματικής απουσίας από την οικογένεια. Η Μαριάν Λαγκραίηντζ, επιμελήτριά μας, και η Μπερτήκ Ιμπέτ, που δακτυλογράφησε το χειρόγραφο, μας "κυνηγούσαν" και τους δύο δεόντως. Τις ευχαριστούμε και τις δύο, όπως επίσης ευχαρισrούμε πολλούς ανωνύμους. Αlπέρτι'~βεραρντ Ί'ζέφρυ Αlόρρις

(21)

Manager (1982)

με την άδεια του οίκου

John Wiley

&

Το σχήμα

9.4

προσαρμόστηκε από το

The Learning Organization (1987)

με την άδεια του συγγραφέα

Bob

Gaπatt και του οίκου

Harper Collins Publishers Ltd.

Το ερωτηματολόγιο τύ πων μάθησης (Άσκηση

11)

ανατυπώθηκε από το

Manual of Learning Styles

των

Peter Honey

και

Alan Mumford (1986,

2η έκδ.) με την άδεια του οίκου

Peter Honey Publications Ltd

(Ardingly House, 10 Lindey Avenue, Maidenhead, Berkshire, SL6

6ΗΒ,

tel.: 01628 633946).

Το Σχήμα

10.2,

οι ορισμοί των ρόλων ομάδας στο 10ο Κεφάλαιο και η Άσκηση

12

μετα φράστηκαν και ανατυπώθηκαν με την άδεια του οίκου

Butterworth Heinemann Publishers,

παράρτημα του

Reed Educational

&

Professional Publishing Ltd.

Ευχαριστούμε τον Δρ

R. Meredith Belbin,

ιδιοκτήτη των δικαιωμάτων, που συμφώνησε να χρησιμοποιηθεί το υλικό από το βιβλίο του

Management Teams: Why They Succeed or Fail (Oxford, Heinemann

1981).

Το παράθεμα του 16ου Κεφαλαίου από το

Ten Good Schools (Crown copyright)

μετα φράστηκε και ανατυπώθηκε με την άδεια του

Controller of Her Majesty's Stationery Office.

Οι συγγραφείς εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς τον Καθηγητή

Fullan

και τον Καθηγητή

Beckhard

και τους συναδέλφους του για το Γ' Μέρος, στο οποίο υπάρχουν άφθο

να παραθέματα από το έργο τους. Ευχαριστούν επίσης τους αντίστοιχους οίκους,

Teachers

College Press

και

Addison-Wesley Publishing Company,

για την άδεια να χρησιμοποιήσουν το υλικό από τους τόμους: Μ.

G. Fullan

και

S.

Μ.

Stiegelbauer, The New Meaning of

Educational Change

(2η έκδ.

), New York, Teachers College Press

©

1991 Teachers College,

και

R. Beckhard

και

R. Harris, Organizational

Transitions: Managing Complex Change

©

1987 Addison-Wesley Publishing Company lnc.

Τα παραθέματα από το Μ.

G. Fullan

και

S.

Μ.

Stiegelbauer, The New Meaning of

Educational Change

(2η έκδ.) μεταφράστηκαν και ανατυπώθηκαν με την άδεια του εκδότη

(New York, Teachers College Press

©

1991 by Teachers College, Columbia University. All

rights reserved).

Ευχαριστούμε τον οίκο

McGraw-Hill Book Company (UK) Ltd

για την άδεια να χρησι μοποιηθεί το υλικό από το βιβλίο του ν.

Stewart Change: The Challenge for Management

(1983)

στο 16ο Κεφάλαιο. Οι συγγραφείς ευχαριστούν επίσης τον οίκο

HarperCollins

Publishers Inc

για την άδεια να χρησιμοποιήσουν αποσπάσματα από το

In Search of

Excellence: Lessons from America's Best-run Companies

των

Thomas J. Peters

και

Robert

Η.

Waterman Jr., Copyright

©

1982 by Thomas J. Peters

και

Robert

Η.

Waterman Jr.,

και το

«Hierarchy of needs»

από το

Motivation and Personality

του

Abraham

Η.

Maslow. Copyright

©

1970 by Abraham

Η.

Maslow.

Ανατυπώθηκε με την άδεια του οίκου

Prentice-Hall, Inc.,

Upper Saddle River, N.J.

Οι συγγραφείς επιθυμούν επίσης να ευχαριστήσουν τον Fredeήck

Herzberg

για την άδεια να χρησιμοποιήσουν υλικό από το

Work and the Nature of Man

(1966).

Το υλικό από το βιβλίο ν.

Stewart Change: The Challenge for Management (1983)

(22)

θηκαν με την άδεια των εκδόσεων Γαλαίος (Μαρούσι, Αθήνα).

Το 19ο Κεφάλαιο βασίζεται στο έργο τριών μεταπτυχιακών φοιτητών του

University of

London Institute of Education, John Hogan, Steve Smith

και

Sharon Smith.

Τους ευχαρι στούμε για την άδεια να χρησιμοποιήσουμε το έργο τους.

Τα δικαιώματα των ασκήσεων

1-4

και

7-10

και μερικών ακόμη τμημάτων του βιβλίου ανήκουν από κοινού στην

EMAS Business Consultants Ltd

και στην

EMAS Consultants Ltd.

Παρά κάθε προσπάθεια εντοπισμού και επικοινωνίας με τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων, σε κάποιες περιπτώσεις αυτό δεν υπήρξε δυνατό. Σε περίπτωση που ειδοποι ηθεί, ο Εκδότης θα προβεί στις απαραίτητες διορθώσεις σε πρώτη ευκαιρία.