Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ejkBh ek/;ekP;k b-ikpohP;k fo|kF;kZae/;s vkdyukRed ikrGhoj fodflr >kysY;k ejkBh Hkk”ksrhy ‘kCnlaiRrhps fo’ys”k.k d:u R;kapk rqyukRed vH;kl
vrqy dqyd.khZ] Ph. D.
foHkkx izeq[k] f’k{k.k’kkL= foHkkx] e,lks vkcklkgsc xjokjs egkfo|ky;] iq.ks 4
E – Mail - atulkulkarni13@gmail.com
Hkk”k.k] okpu o ys[ku ;k {kerk tj O;ofLFkr fodflr Ogk;P;k vlrhy rj uqlrs ‘kCnlaiRrhps Kku vlwu pky.kkj ukgh- Eg.ktsp Kkr >kysY;k ‘kCnkaps vkdyu >kys ikfgts- ‘kCnkaps vkdyu tu uhV >kys rjp ;ksX; ‘kCn fuoMrk ;srhy] R;kapk okij djrk ;sbZy- vkiys fopkj leksjP;kai;Zr FkksMD;kr i.k Li”Vi.ks iksgpfork ;srhy- Hkkouk O;Dr djrk ;srhy] leksjP;kaP;k Hkkouk letwu ?ksrk ;srhy- ifjfLFkrhuq:Ikvusd lekukFkhZ ‘kCnkaiSdh usedk dks.kR;k ‘kCnkpk okij djkok gs letsy-
izkLrkfod %&
Jo.k] Hkk”k.k] okpu o ys[ku ;k Hkk”kP;k eqG {kerk gksr- tj O;fDrtoG ‘kCnlaiRrh vlsy rjp ;k {kerk fodflr gksÅ ‘kdrkr- Hkk”k.k] okpu o ys[ku ;k {kerk tj O;ofLFkr fodflr Ogk;P;k vlrhy rj uqlrs ‘kCnlaiRrhps Kku vlwu pky.kkj ukgh- R;kdfjrk Jo.k dysyh ‘kCnlaiRrh] Kkr vlysyh ‘kCnlaiRrhps vkdyu gks.ks] vFkZ let.ks [kwi vko’;d vkgs- ukghrj uqlrh ‘kCnlaiRrh Hkjiwj vkgs i.k frps vkdyup >kysys ulsy rj R;kpk dkgh mi;ksx gks.kkj ukgh- vkdyukf’kok; R;kpk mi;ksxgh djrk ;s.kkj ukgh- mnk- O;fDryk lekukFkhZ ‘kCn ekfgrh vkgsr- i.k R;k ‘kCnkaps vkdyu uhV >kysys ulsy rj usedk dks.krk ‘kCn ;sFks okijko;kpk gs dG.kkj ukgh- uqlrs lk/ks ‘kCnp okijr xsys rj Hkk”ksps lkSn;Z [kqywu fnl.kkj ukgh- R;keqGs ‘kCnlaiRrhps vkdyu gks.ks [kwi vko’;d vkgs-
Lka’kks/kukph xjt %&
‘kCnlaiRrhoj iHkwŸo gh ,d Lora= {kerk vkgs- fo|kFkhZ ‘kCnkapk okij djrkuk R;kp R;k rlsp lk/ks o ekstdsp ‘kCn okijrkr] ukfoU;rk ulrs] Eg.kh] okd~izpkj ;kapk mi;ksx u djrk vxnh lk/ks okD; fyfg.;kdMs fo|kF;kZapk dy vlrks- ‘kCnlaink ladfyr dj.;kP;k ckcrhr tj fo|kFkhZ vlkp mnklhu jkfgyk rj ‘kCnlaiRrhP;k vHkkokeqGs fo|kFkhZ Lor%P;k fopkjkauk ;ksX; U;k; nsÅ ‘kdj.kkj ukgh- Eg.kwu KkukRed ikrGhoj gh ‘kCnlaiRrh fdrh izek.kkr vkgs gs rikl.;klkBh vH;kl dj.;kr vkyk-
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies U;kn’kZ %&
izLrqr la’kks/kuklkBh vgenuxj ftYákrhy 'kgjh Hkkxkrwu 1100] xzkeh.k Hkkxkrwu 2000 o vkfnoklh Hkkxkrwu 200 fo|kF;kZaph lwxe ;kn`fPNd ykWVjh i/nrhP;k lgk¸;kus U;kn’kZ Eg.kwu fuoM dj.;kr vkyh-
la’kks/ku i/nrh %&
izLrqr la’kks/kuklkBh lOgZ{k.k i/nrhrhy laiknu ijh{k.k i/nrhpk mi;ksx dsyk xsyk-
la’kks/ku lk/ku %&
izLRkqr la’kks/kuklkBh laiknu pkp.kh r;kj dj.;kr vkyh- R;k pkp.khP;k lgk¸;kusekfgrh ,df=r dsyh xsyh- ;k pkp.khe/;s KkukRed] vkdyukRed o mi;kstukRed ikrGhojhy iz’u fopkj.;kr vkys gksrs-
la’kks/kukph dk;Zi)rh %&
rhu Hkkxkrhy fo|kF;kZaP;k ‘kCnlaniRrhpk KkukRed] vkdyukRed o mi;kstukRed v’kk rhu mfÌ"VkaP;k lanHkkZr dj.;kr vkyk- rlsp ;k rhugh foHkkxkr o rhugh mfÌ"VkaP;k Lrjkoj eqys o eqyh ;kaP;k laiknukph rqyuk dj.;kr vkyh o fu"d"kZ dk<.;kr vkys-
‘kCnlaiRrhps ekiu %&
izLrqr vH;klke/;s vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhps laiknu rikl.;klkBh pkp.khe/;s ‘kCnkapk vFkZ fygk] ‘kCn lewgkcíy ,d ‘kCn fygk] fnysY;k okD;kr dalkrhy loZukes ;kstk] fnysY;k okD;kr dalkrhy fØ;kinkps :Ik ;kstk ;kapk varHkkZo dsyk gksrk- ;k izdkjs ,dw.k 4 iz’u fopkjys gksrs- R;kr izR;sdh ,dw.k ngk miiz’u gksrs- R;kauk izR;dh ,d xq.k ;kizek.ks izR;sd iz’ukyk ,dw.k ngk xq.k gksrs- ;k iz’ukauk xzkeh.k Hkkxkrhy 1600] ‘kgjh Hkkxkrhy 818 o vkfnoklh Hkkxkrhy 200 fo|kF;kZauh izfrlkn fnyk-
foHkkxokj fo’ys”k.k %&
‘kgj xzkeh.k o vkfnoklh Hkkxkrhy eqys o eqyh ;kaP;ke/;s laiknu pkp.khus ekstysY;k vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhps foHkkxokj fo’ys”k.k iq<hy izek.ks&
vkdyukRed ikrGh& fodflr ‘kCnlaiRrh & foHkkxokj fo’ys”k.k
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
xzkeh.k 47-28
‘kgjh 34-40
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
1- ‘kgjh & xzkeh.k] ‘kgjh &vkfnoklh Hkkxkrhy o xzkeh.k&vkfnoklh Hkkxkrhy fo|kF;kZaP;k vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhP;k laiknukr Qjd vkgs-
2- vkys[kk:u vls fnlrs dh] xzkeh.k Hkkxkrhy fo|kF;kZapk vkys[k ‘kgjh o vkfnoklh Hkkxkrhy fo|kF;kZaP;k vkys[kkP;k iw.kZr% mtohdMs vkgs- ;kpk vFkZ xzkeh.k Hkkxkrhy fo|kF;kZae/;s vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh ‘kgjh o vkfnoklh Hkkxkrhy fo|kF;kZais{kk pkaxyh vkgs-
3- vkfnoklh foHkkxkpk vkys[k ek= ‘kgjh o xzkeh.k Hkkxkrhy fo|kF;kZaP;k vkys[kkP;k iw.kZr% MkohdMs vkgs ;kpk vFkZ ‘kgjh o xzkeh.k fo|kF;kZaP;kis{kk vkfnoklh Hkkxkrhy fo|kF;kZaps vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhps laiknu deh vkgs-
‘kgjh] xzkeh.k o vkfnoklh Hkkxkrhy eqys vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
xzkeh.k Hkkxkrhy eqys 46-93
‘kgjh Hkkxkrhy eqys 22-50
vkfnoklh Hkkxkrhy eqys 17-50
0 20 40 60 80 100 120
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
'kgjh
xzkeh.k
vkfnoklh
0 20 40 60 80 100 120
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41
'kgjh xzkeh.k
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
1- ‘kgjh & xzkeh.k] ‘kgjh &vkfnoklh Hkkxkrhy o xzkeh.k&vkfnoklh Hkkxkrhy eqykaP;k vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhP;k laiknukr Qjd vkgs-
2- xzkeh.k Hkkxkrhy eqykapk vkys[k ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaP;k vkys[kkP;k mtohdMs iw.kZr% nwj xsysyk fnlrks- ;kpk vFkZ xzkeh.k Hkkxkrhy eqykaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaP;k fodflr ‘kCnlaiRrhis{kk pkaxyh vkgs- 3- ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaP;k vkys[kkPkk [kkyhy 30VDds Hkkx vkfnokalh Hkkxkrhy
eqykaP;k vkys[kkP;k MkohdMs vkgs- ;kpk vFkZ ‘kgjhHkkxkrhy loZlkekU;kis{kk [kkyP;k xVkrhy eqykaP;k vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh vkfnoklh Hkkxkrhy eqykaP;k fodflr ‘kCnlaiRrhis{kk deh vkgs- ek= ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaP;k vkys[kkpk ojhy 70 VDds Hkkx vkfnoklh Hkkxkrhy eqykaP;k vkys[kkP;k mtohdMs vkgs- ;kpk vFkZ ‘kgjhHkkxkrhy loZlkekU;kis{kk ojP;k xVkrhy eqykaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh vkfnoklh eqykaP;kis{kk pkaxyh vkgs-
4- vkfnoklh foHkkxkpk vkys[k ek= xzkeh.k Hkkxkrhy eqykaP;k vkys[kkP;k iw.kZr% MkohdMs vkgs- ;kpk vFkZ xzkeh.k Hkkxkrhy eqykaP;kis{kk vkfnoklh Hkkxkrhy eqykaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh deh vkgs-
Eg.ktsp xzkeh.k Hkkxkrhy eqykaph vkdyu ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh ‘kgjh vkf.k vkfnoklh eqykais{kk tkLr vkgs- ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaph fodflr ‘kCnlaiRrh vkfnoklh Hkkxkrhy eqykais{kk tkLr vkgs-
‘kgjh] xzkeh.k o vkfnoklh Hkkxkrhy eqyh vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
xzkeh.k Hkkxkrhy eqyh 46-65
‘kgjh Hkkxkrhy eqyh 47-43
vkfnoklh Hkkxkrhy eqyh 15-00
0 20 40 60 80 100 120
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40
'kgjh
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
1- ‘kgjh & xzkeh.k] ‘kgjh &vkfnoklh Hkkxkrhy o xzkeh.k&vkfnoklh Hkkxkrhy eqyhaP;k vkdyukRed ikrGhojhy ‘kCnlaiRrhe/;s Qjd vkgs-
2- eqyhaP;k vkys[kko:u vls fnlrs dh] ‘kgjh Hkkxkrhy eqyhaP;k vkys[kkpk [kkyhy 30 VDds Hkkx xzkeh.k Hkkxkrhy eqyhaP;k vkys[kkP;k mtohdMs vkgs- ;kpk vFkZ ‘kgjh Hkxkrhy loZlkekU;kis{kk [kkyP;k xVkrhy eqyhaph fodflr ‘kCnlaiRrh xzkeh.k Hkkxkrhy eqyhaP;k fofdlr ‘kCnlaiRrhis{kk pkaxyh vkgs- ek= ‘kgjh Hkkxkrhy eqyhaP;k vkys[kkpk 70 VDds Hkkx xzkeh.k Hkkxkrhy eqyhaP;k vkys[kkP;k MkohdMs vkgs- ;kpk vFkZ ‘kgjh Hkkxkrhy loZlkekU;kis{kk ojP;k xVkrhy eqyhaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh xzkeh.k eqyhaP;k ‘kCnlaiRrhis{kk deh vkgs-
3- vkfnoklh Hkkxkpk vkys[k ek= ‘kgjh Hkkxkrhy o xzkeh.k Hkkxkrhy eqyhaP;k vkys[kkP;k iw.kZr% MkohdMs vkgs- ;kpk vFkZ ‘kgjh Hkkxkrhy o xzkeh.k Hkkxkrhy eqyhaP;kis{kk vkfnoklh Hkkxkrhy eqyhaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh deh vkgs-
‘kgjh Hkkxkrhy eqys&eqyh vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
‘kgjh Hkkxkrhy eqys 22-50
‘kgjh Hkkxkrhy eqyh 47-43
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
1- ‘kgj foHkkxkP;k vkys[kko:u vls fnlrs dh] eqykapk vkys[k eqyhaP;k vkys[kkP;k iw.kZr% MkohdMs vlysyk fnlwu ;srks- ;kpk vFkZ ‘kgjh Hkkxkrhy eqykaph vkdyukRed
0 20 40 60 80 100 120
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41
eqys
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh eqyhaP;k vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrhis{kk deh vkgs-
xzkeh.k Hkkxkrhy eqys&eqyh vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
xzkeh.k Hkkxkrhy eqys 46-93
xzkeh.k Hkkxkrhy eqyh 46-65
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
1- eqykaP;k vkys[kkpk [kkyhy 30 VDds Hkkx eqyhaP;k vkys[kkP;k FkksMklk mtohdMs vlysyk fnlwu ;srks- ;kpk vFkZ xzkeh.k Hkkxkrhy loZlkekU;kis{kk [kkyP;k xVkrhy eqykaph vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh gh eqyhaP;k loZlkekU;is{kk [kkyP;k xVkrhy vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrhis{kk FkksMh tkLr fodflr vkgs- ek= 70 VDD;kaP;k ojhy vkys[kkP;k fujh{k.kko:u ojP;k ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrhe/;s xzkeh.k Hkkxkrhy eqys o eqyh ;kaP;kr dkghgh Qjd ukgh- vkfnoklh Hkkxkrhy eqys&eqyh vkdyukRed ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh
foHkkx ‘ksdMk laiknu ikrGh
vkfnoklh Hkkxkrhy eqys 17-50
vkfnoklh Hkkxkrhy eqyh 15-00
0 20 40 60 80 100 120
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41
eqys
Copyright © 2017, Scholarly Research Journal for Interdisciplinary Studies
ojhy fo’ys”k.kko:u vls fnlwu ;srs dh]
eqykapk vkys[k MkO;k cktwyk vkgs- ;kpkp vFkZ vkfnoklh Hkkxkrhy eqykaph vkdyu ikrGhojhy fodflr ‘kCnlaiRrh eqyhais{kk tkLr vkgs-
lanHkZ %&
National Council of Educational research & Training Report of the Minimum Learning Committee,
Department of Education, New Delhi
Shrivastava,R,P, (2005) Reading Ability & School Achievement, Delhi, Commonwelth Publication
Dandekar,W,N, (1984), Evaluation in Schools, Pune, Shri Vidya Prakashan
‘kCnlaiRrh okjaokfjrk lkj.kh ¼2004½] egkjk”Vª jkT; ikB~ÓiqLrd fufeZrh o vH;klØe la’kks/ku eaMG] iq.ks lksguh fp=k] ¼2005½] Hkkf”kd dkS’kY;kapk fodkl] iq.ks] fuR;uwru izdk’ku
ejkBh ckyHkkjrh] b;Rrk ifgyh rs ikpoh] egkjk”Vª jkT; ikB~ÓiqLrd fufeZrh o vH;klØe la’kks/ku eaMG] iq.ks
dne] pk-i- ¼2005½] ‘kS{kf.kd la[;k’kkL=] iq.ks uwru izdk’ku
ns’kikaMs ok-lw- ¼1991½ mfn~n”V iwrhZlkBh Hkk”kk f’k{k.k] iq.ks] egkjk”Vª v/;kid ejkBhpk Hkkf”kd okij] ;’koarjko pOgk.k egkjk”VªeqDr fo|kihB] ukfld
0 20 40 60 80 100 120
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41
eqys