ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΚ/ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
Sir STEVEN RUNCIMAN A HISTORY OF THE CRUSADES
Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Τ Ω Ν Σ Τ Α Υ Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ω Ν
Τ Ο Μ Ο Σ Ι I
Τ Ο Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο Τ Η Σ Ι Ε Ρ Ο Υ Σ Α Λ Η Μ
Κ Α Ι Η Φ Ρ Α Γ Κ Ι Κ Η Α Ν Α Τ Ο Λ Η 1 1 0 0 - 1 1 8 7
Μετάφραση από τα αγγλικά NIK. Κ. ΠΑΠΑΡΡΟΔΟΣ ΑΘΗΝΑ 1978ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σ' αυτό τον τόμο έχω επιχειρήσει ν' αφηγηθώ την ιστορία των φραγκικών κρατών πέραν των θαλασσών από την ανάρρηση του βασιλέως Baldwin Ι ως την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ από τον Saladin. Είναι μία ιστορία που έχει αφηγηθεί πρωτύτερα από Ευρωπαίους συγγραφείς, χαρακτηριστικά, με γερμανική πληρότητα από τον Röhricht και με γαλλική κομψότητα και επινοητικότητα από τον Grousset, και, πάρα πολύ σύντομα, στα αγγλικά από τον W.B. Stevenson. Έχω καλύψει το ίδιο πεδίο και έχω χρησιμοποιήσει τις ίδιες βασικές πηγές, όπως αυτοί οι συγγραφείς, αλλά διακινδύνευσα να δώσω στη μαρτυρία μια ερμηνεία η οποία μερικές φορές διαφέρει από εκείνη που δίνουν οι προκάτοχοί μου. Η αφήγηση δεν μπορεί να είναι πάντοτε απλή. Ιδιαίτερα, η πολιτική του μωαμεθανικού κόσμου στις αρχές του δωδέκατου αιώνα δεν επιδέχεται μία κατ' ευθείαν ανάλυση· αλλά πρέπει να κατανοηθεί, αν θέλομε να εννοήσουμε την ίδρυση των σταυροφορικών κρατών και τις κατοπινές αιτίες που συνετέλεσαν ώστε να συνέλθει το Ισλάμ. Ο δωδέκατος αιώνας δεν δοκίμασε καμία από τις μεγάλες φυλετικές μεταναστεύσεις που χαρακτηρίζουν τον ενδέκατο αιώνα και που επρόκειτο να ξανασυμβούν τον δέκατο τρίτο, για να περιπλέξουν την ιστορία των τελευταίων σταυροφοριών και την παρακμή και την πτώση της Outremer* *Η γαλλική λέξη outremer που σημαίνει πέρ' από τις θάλασσες, είχε τότε εκφράσει μονολεκτικά την κατάσταση που δημιουργήθηκε από την ίδρυση των φραγκικών κρατών στην Ανατολή. Επειδή ο συγγραφέας τη χρησιμοποιεί συχνά, προτιμώ να την αφήσω και στην μετάφραση με τον ξενικό της τύπο και με την έννοια τής φραγκικής κυριαρχίας στην Ανατολή (Σημ. του μεταφραστή). . Για την ώρα μπορούμε να συγκεντρώσουμε την κυριότερη προσοχή μας στην ίδια την Outremer. Αλλά πρέπει πάντοτε να έχουμε υπ' όψη το ευρύτερο φόντο της πολιτικής στη Δυτική Ευρώπη, τους θρησκευτικούς πολέμους των Ισπανών και Σικελών ηγεμόνων και την απασχόληση του Βυζαντίου και του ανατολικού χαλιφάτου. Το κήρυγμα του Αγίου Bernard, η άφιξη του αγγλικού στόλου στη Λισσαβόνα, οι ανακτορικές μηχανορραφίες στην Κωνσταντινούπολη και στη Βαγδάτη, είναι όλες επεισόδια του δράματος, αν και το κορύφωμά του έφθασε σ' ένα γυμνό λόφο στη Γαλιλαία. Το κύριο θέμα σ' αυτό τον τόμο είναι ο πόλεμος· και πραγματευόμενος τις πολλές εκστρατείες και επιδρομές, ακολούθησα το παράδειγμα των παλιών χρονογράφων, που ήξεραν τη δουλειά τους· γιατί ο πόλεμος ήταν το φόντο της ζωής στην Outremer, και τα τυχαία γεγονότα του πεδίου της μάχης έκριναν συχνά την τύχη της. Αλλά περιέλαβα σ' αυτόν τον τόμο ένα κεφάλαιο για τη ζωή και την οργάνωση της φραγκικής Ανατολής. Ελπίζω να δώσω μια παρουσίαση των καλλιτεχνικών και οικονομικών της εξελίξεων στον επόμενο τόμο μου. Και οι δύο αυτές απόψεις του σταυροφορικού κινήματος έφθασαν στην πληρέστερη σημασία τους κατά τον δέκατο τρίτο αιώνα. Στον πρόλογο του πρώτου τόμου μου ανέφερα μερικούς από τους μεγάλους συγγραφείς των οποίων τα συγγράμματα με βοήθησαν. Εδώ πρέπει ν' αποτίσω ιδιαίτερο φόρο τιμής στο έργο του John La Monte του οποίου ο πρόωρος θάνατος υπήρξε σκληρό πλήγμα για την ιστοριογραφία των σταυροφοριών: Χρωστάμε σ' αυτόν, περισσότερο από κάθε άλλον, την ειδικοποιημένη γνώση μας του κυβερνητικού συστήματος στην φραγκική Ανατολή. Θέλω επίσης ν' αναγνωρίσω το χρέος μου προς τον καθηγητή Claude Cahen του Στρασβούργου, του οποίου η μεγάλη μονογραφία για τη Βόρεια Συρία και τα διάφορα άρθρα του έχουν υπέρτατη σημασία για το θέμα μας. Χρωστώ ευγνωμοσύνη στους πολλούς φίλους που με βοήθησαν στα ταξίδια μου στην Ανατολή και ιδιαίτερα στις Υπηρεσίες Αρχαιοτήτων της Ιορδανίας και του Λιβάνου και στην Iraq Petrοleum Company.
Οφείλω επίσης να ευχαριστήσω τους αρμοδίους της Cambridge University Press για την ευγένεια και την υπομονή τους.
ΒΙΒΛΙΟ Ι
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
Η OUTREMER ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΤΗΣ
«κατέσθουσα ἀνθρώπους εἶ καὶ ἠτεκνωμένη ὑπὸ τοῦ ἔθνους σου ἐγένου» ΙΕΖΕΚΙΗΛ XXXVI, 13 Όταν οι φραγκικοί στρατοί μπήκαν στην Ιερουσαλήμ, η Πρώτη Σταυροφορία πέτυχε το σκοπό της. Αν όμως η Αγία Πόλη έμελλε να παραμείνει σε χριστιανικά χέρια και για να ευκολυνθεί ο δρόμος προς αυτήν για τους προσκυνητές, έπρεπε να εγκατασταθεί εκεί μια σταθερή κυβέρνηση με σταθερή άμυνα και ασφαλείς συγκοινωνίες με την Ευρώπη. Οι σταυροφόροι που σχεδίαζαν να εγκατασταθούν στην Ανατολή ήξεραν πολύ καλά τι ανάγκες είχαν. Η σύντομη βασιλεία του δούκα Godfrey είδε το ξεκίνημα ενός χριστιανικού βασιλείου. Αλλά ο Godfrey, παρ' όλα τ' αξιόλογα προσόντα του, ήταν ένας αδύνατος, ανόητος άνθρωπος. Από ζήλια μάλωνε με τους συναδέλφους του· από γνήσια ευλάβεια παραχώρησε υπερβολική εξουσία στα χέρια της Εκκλησίας. Ο θάνατός του και η αντικατάστασή του από τον αδελφό του Baldwin έσωσε το νεαρό βασίλειο. Γιατί ο Baldwin είχε τη φρόνηση, την προβλεπτικότητα και τη σκέψη του πολιτικού. Αλλά το έργο που είχε μπροστά του ήταν τεράστιο· και είχε πολύ λίγους βοηθούς στους οποίους μπορούσε να στηριχθεί. Οι μεγάλοι πολεμιστές της Πρώτης Σταυροφορίας είχαν πάει όλοι προς βορρά, είτε είχαν γυρίσει στα σπίτια τους. Από τους πρωταγωνιστές του κινήματος μόνο ο πιο ανίκανος είχε παραμείνει στην Παλαιστίνη, ο Πέτρος ο Ερημίτης, για του οποίου τη σκοτεινή ζωή εκεί δεν ξέρομε τίποτε, και ο οποίος γύρισε στην Ευρώπη το 11011 Τον καιρό της αναρρήσεως του Baldwin, οι Φράγκοι διατηρούσαν μια ασταθή κατοχή στο μεγαλύτερο μέρος της Παλαιστίνης. Αυτή ήταν πιο ασφαλισμένη κατά μήκος της ορεινής ραχοκοκαλιάς της επαρχίας, από τη Βηθλεέμ και προς βορρά ως την πεδιάδα της Γεζρεέλ. Πολλά από τα χωριά εκεί ήταν ανέκαθεν χριστιανικά· και οι περισσότεροι από τους μωαμεθανούς της περιοχής είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους με την εμφάνιση των φραγκικών στρατευμάτων, εγκαταλείποντας ακόμη και την ευνοούμενή τους πόλη Nablus, που την αποκαλούσαν Μικρή Δαμασκό: Αυτή η περιοχή ήταν εύκολο να υπερασπισθεί. Προς ανατολάς προστατευόταν από την κοιλάδα του Ιορδάνη. Μεταξύ της Ιεριχώ και της Μπαϊσάν δεν υπήρχε πόρος για τη διάβαση του ποταμού και μονάχα ένα μονοπάτι οδηγούσε από την κοιλάδα επάνω στα βουνά. Το ίδιο δύσκολη ήταν η προσπέλασή της κι από δυσμών. Βορειότερα ήταν το πριγκιπάτο της Γαλιλαίας, που ο Tancred είχε κατακτήσει για τη Χριστιανοσύνη. Αυτό περιλάμβανε την πεδιάδα του Εσδραελών και τα υψώματα από την Ναζαρέτ ως τη λίμνη Χουλέ. Τα σύνορά του ήταν περισσότερο τρωτά. Έμπαινε κανείς εύκολα από τη μεσογειακή ακτή δια μέσου της Acre και από το ανατολικό μέρος από δρόμους προς βορρά και προς νότο της λίμνης Γεννησαρέτ. Αλλά και από εκεί επίσης, ο περισσότερος μωαμεθανικός πληθυσμός είχε μεταναστεύσει και παρέμειναν μόνο χριστιανοί, εκτός από μερικές εβραϊκές παροικίες στις πόλεις, ειδικότερα στη Σαφέδ, από πολύ καιρό την κυριότερη έδρα της ταλμουδικής παραδόσεως. Αλλά οι περισσότεροι από τους Εβραίους, μετά τη σφαγή των ομοθρήσκων τους στην Ιερουσαλήμ και στην Τιβεριάδα, και την αντίστασή τους στους χριστιανούς στη Χάιφα, προτίμησαν ν' ακολουθήσουν τους μωαμεθανούς στην εξορία . Οι ηγεμόνες είχαν πάρει τους στρατούς τους μαζί τους. Ο ίδιος ο Baldwin, ένας νεώτερος γιος χωρίς κτήματα, δεν είχε φέρει στην Ανατολή δικούς του υποτελείς, αλλά είχε δανειστεί άντρες από τους αδελφούς του. Κρεμόταν τώρα από μια φούχτα ευλαβείς πολεμιστές που είχαν ορκισθεί πριν φύγουν από την Ευρώπη να μείνουν στους Αγίους Τόπους, και από τυχοδιώκτες, πολλούς απ' αυτούς νεώτερους γιους, όπως αυτός ο ίδιος, οι οποίοι ήλπιζαν να βρουν κτήματα εκεί και να πλουτίσουν. 2. Η κεντρική οροσειρά της Γαλιλαίος ήταν ο πυρήνας του βασιλείου· αλλά πλόκαμοι απλώνονταν έξω, τριγύρω στις πιο μωαμεθανικές περιοχές. Το πριγκιπάτο της Γαλιλαίας είχε αποκτήσει τελευταία μια διέξοδο στηθάλασσα, στη Χάιφα. Στο νότιο μέρος, στο Negeb, κυριαρχούσε η φραγκική φρουρά της Hebron. Αλλά το φρούριο του Αγίου Αβραάμ, όπως ονόμαζαν τη Hebron οι Φράγκοι, δεν ήταν παρά ένα νησί μέσα σ' ένα μωαμεθανικό ωκεανό3. Οι Φράγκοι δεν ασκούσαν κανέναν έλεγχο στις οδεύσεις που οδηγούσαν από την Αραβία γύρω από τη νότια όχθη της Νεκράς Θάλασσας, επάνω στην κατεύθυνση του παλιού Δρόμου των Μπαχαρικών των Βυζαντινών. Από εκεί οι Βεδουίνοι μπορούσαν να εισδύουν μέσα στο Negeb και να συνδέονται με τις αιγυπτιακές φρουρές στη Γάζα και στην Ascalon, επάνω στην ακτή. Η ίδια η Ιερουσαλήμ επικοινωνούσε με τη θάλασσα με ένα διάδρομο που περνούσε από τη Ramla και τη Lydda και κατέληγε στη Jaffa· αλλά ο δρόμος δεν ήταν ασφαλής, εκτός για στρατιωτικές συνοδείες. Ομάδες επιδρομέων από τις αιγυπτιακές πόλεις, μωαμεθανοί πρόσφυγες από τα υψώματα και Βεδουίνοι από την έρημο, περιφέρονταν σ' όλη τη χώρα κι έστηναν ενέδρες σ' ανύποπτους ταξιδιώτες. Ο Νορβηγός προσκυνητής, Saewulf, ο οποίος πήγε στην Ιερουσαλήμ το 1102, αφού ο Baldwin είχε ενισχύσει την άμυνα του βασιλείου, είχε φρίξει από τους κινδύνους του ταξιδιού4. Μεταξύ Jaffa και Χάιφας ήσαν οι μωαμεθανικές πόλεις Arsuf και Καισάρεια, των οποίων οι εμίρηδες είχαν δηλώσει υποτέλεια στον Godfrey, αλλ' όλο τον καιρό διατηρούσαν επαφή από τη θάλασσα με την Αίγυπτο. Βορείως της Χάιφας ολόκληρη η ακτή ήταν σε μωαμεθανικά χέρια, σ' έκταση διακοσίων περίπου μιλίων, ως τα κράσπεδα της Λαοδίκειας όπου η κόμισσα της Toulouse ζούσε με το προσωπικό του σπιτιού του συζύγου της υπό την προστασία του Βυζαντινού κυβερνήτη5 Η Παλαιστίνη ήταν φτωχή χώρα. Η ευημερία της, τον καιρό των Ρωμαίων, δεν κράτησε μετά τις περσικές εισβολές· και συνεχείς πόλεμοι από τότε που ήρθαν οι Τούρκοι είχαν διακόψει την μερική της ανάρρωση υπό τους χαλίφες. Η χώρα ήταν πιο δασωμένη παρ' ό,τι στους νεώτερους χρόνους. Παρά τις ερημώσεις εκ μέρους των Περσών και την αργή καταστροφή από κατσίκες κι ανθρώπους, υπήρχαν ακόμα μεγάλα δάση στη Γαλιλαία και κατά μήκος της οροσειράς του Καρμήλου και γύρω από τη Σαμάρεια, κι ένα δάσος από πεύκα κοντά στην ακτή, νοτίως από την Καισάρεια. Έφερναν υγρασία σε μια περιοχή που από τη φύση είχε λίγα νερά. Χωράφια με σιτηρά ευδοκιμούσαν στην πεδιάδα του Εσδραελών. Η τροπική κοιλάδα του Ιορδάνη είχε παραγωγή από μπανάνες κι άλλα εξωτικά φρούτα. Αν δεν ήταν οι πρόσφατοι πόλεμοι, η παράκτια πεδιάδα, με τις συγκομιδές της και τους κήπους της, όπου καλλιεργούνταν λαχανικά και πικρά πορτοκάλια, θα μπορούσε να ευημερεί· και πολλά από τα ορεινά χωριά περιβάλλονταν από ελαιώνες και οπωρόκηπους. Αλλά κατά το μεγαλύτερο μέρος η χώρα ήταν άνυδρη και το έδαφος ρηχό και φτωχό, ιδιαίτερα γύρω από την Ιερουσαλήμ. Σε καμιά από τις πόλεις της δεν υπήρχε μεγάλη βιομηχανία. Και όταν ακόμα το βασίλειο βρισκόταν στο ζενίθ της ακμής του, οι βασιλείς του δεν ήταν ποτέ τόσο πλούσιοι όσο οι κόμητες της Τριπόλεως ή οι πρίγκιπες της Αντιόχειας . 6 Επί πλέον, η Παλαιστίνη ήταν ανθυγιεινός τόπος. Η Ιερουσαλήμ με τον ορεινό της αέρα και τις ρωμαϊκές εγκαταστάσεις υγιεινής, ήταν αρκετά υγιεινή, εκτός μόνον όταν φυσούσε ο Χαμσίν, υγρός και φορτωμένος σκόνη από το νότο. Αλλά οι πιο θερμές πεδιάδες, των οποίων η ευφορία προσήλκυε τους εισβολείς, ήσαν νοσογόνες εστίες, με τα στάσιμα νερά τους, με τα κουνούπια και τις μύγες τους. Η ελονοσία, ο τυφοειδής και η δυσεντερία κυριαρχούσαν εκεί. Επιδημίες σαν τη χολέρα και την πανώλη μεταδίδονταν γρήγορα στα πυκνοκατοικημένα και ανθυγιεινά χωριά. Οι λεπροί αφθονούσαν. Οι δυτικοί ιππότες και στρατιώτες με τ' ακατάλληλα ρούχα τους, τη μεγάλη τους όρεξη και την άγνοιά τους από προσωπική υγιεινή, υπέκυπταν εύκολα σ' αυτές τις αρρώστιες. Ο βαθμός θνησιμότητας ήταν ακόμη μεγαλύτερος μεταξύ των παιδιών που απέκτησαν εκεί, ιδιαίτερα μεταξύ των αγοριών τους. Το σκληρό παιγνίδι της φύσεως που κάνει ώστε τα θηλυκά . Η κυριότερη πηγή πλούτου ήταν οι δασμοί· γιατί οι εύφορες χώρες περ' από τον Ιορδάνη, το Μοάβ και η Γιουλάν, εύρισκαν τη φυσική τους διέξοδο στα λιμάνια της παλαιστινιακής ακτής. Εμπορεύματα που ταξίδευαν από τη Συρία στην Αίγυπτο, περνούσαν από παλαιστινιακούς δρόμους· και καραβάνια, φορτωμένα με μπαχαρικά από τη νότια Αραβία, ταξίδευαν, επί αιώνες, μέσ' από το Negeb προς τη Μεσόγειο. Αλλά για να εξασφαλισθεί αυτή η πηγή ήταν ανάγκη να φραχτούν όλες οι άλλες διέξοδοι. Όλη η έκταση των συνόρων, από τον κόλπο της Άκαμπα ως το όρος Χερμών, και ακόμη από το Λίβανο ως τον Ευφράτη, έπρεπε να ελέγχεται από τους Φράγκους.
νήπια να είναι ανθεκτικότερα από τ' αρσενικά έμελλε στις επόμενες γενεές να παρουσιάσει μόνιμο πολιτικό πρόβλημα στο φραγκικό βασίλειο. Αργότερα, όταν οι έποικοι έμαθαν ν' ακολουθούν τις συνήθειες των ντόπιων, οι πιθανότητές τους για μακρύτερη ζωή βελτιώθηκαν· αλλ' ο βαθμός θνησιμότητας παρέμεινε τρομερός μεταξύ των παιδιών τους. Πολύ σύντομα έγινε φανερό, ότι ο φραγκικός πληθυσμός της Παλαιστίνης έπρεπε να διατηρηθεί σ' επαρκή δύναμη για να κυριαρχήσει στη χώρα, έπρεπε να υπάρχει συνεχής και σ' ευρεία έκταση εποικισμός από την Ευρώπη. Η πρωταρχική αποστολή του βασιλέως Baldwin έπρεπε να είναι η εξασφάλιση της άμυνας του βασιλείου του. Αυτό θα περιλάμβανε και επιθετική δράση. Η Arsuf και η Καισάρεια έπρεπε να καταληφθούν και τα εδάφη τους ν' απορροφηθούν. Η Ascalon, που είχε χαθεί για τους χριστιανούς το 1099 εξ αιτίας της ζηλοτυπίας του Godfrey προς τον Raymond7, έπρεπε να προσαρτηθεί και τα αιγυπτιακά σύνορα έπρεπε ν' απωθηθούν προς νότο, προκειμένου να γίνει ασφαλής η επικοινωνία από την Ιερουσαλήμ προς την ακτή. Έπρεπε να εγκατασταθούν προφυλακές στην Υπεριορδανία και νοτίως της Νεκράς Θάλασσας. Έπρεπε να προσπαθήσει να συνδέσει το βασίλειό του με τα χριστιανικά κράτη προς βορρά, ν' ανοίξει το δρόμο για τους προσκυνητές και για περισσότερους αποίκους. Έπρεπε να προχωρήσει ο ίδιος όσο το δυνατόν περισσότερο κατά μήκος της ακτής και να ενθαρρύνει το σχηματισμό και άλλων χριστιανικών κρατών στη Συρία. Έπρεπε επίσης να εξασφαλίσει για το βασίλειό του ένα καλύτερο λιμάνι από τη Jaffa ή τη Χάιφα. Γιατί η Jaffa ήταν ένα ανοιχτό λιμάνι, πολύ ρηχό, ώστε να επιτρέπει στα μεγαλύτερα πλοία να πλησιάζουν στην παραλία. Οι αποβιβάσεις και εκφορτώσεις γίνονταν με μικρά πορθμεία και ήταν εξαιρετικά επικίνδυνα όταν φυσούσε άνεμος. Αν ο άνεμος ήταν δυνατός, κινδύνευαν ακόμη κι αυτά τα πλοία. Την επομένη από την ημέρα που είχε αποβιβασθεί εκεί ο Saewulf το 1102, είδε να ναυαγούν περισσότερ' από είκοσι πλοία από τον στολίσκο με τον οποίο είχε ταξιδέψει και να πνίγονται επάνω από χίλιοι προσκυνητές8 Για την εσωτερική του κυβέρνηση, η πιο επιτακτική ανάγκη που είχε ο Baldwin, ήταν για ανθρώπους και για χρήματα. Δεν μπορούσε να ελπίσει ότι θα στερέωνε το βασίλειό του, αν δεν ήταν αρκετά πλούσιος και ισχυρός για να ελέγχει τους υποτελείς του. Ανθρώπινο δυναμικό μπορούσε ν' αποκτηθεί μόνο με καλή υποδοχή αποίκων και με τη συνεργασία των ντόπιων χριστιανών με την κυβέρνηση. Χρήματα μπορούσαν ν' αποκτηθούν με την ενθάρρυνση του εμπορίου με τις γειτονικές χώρες και με την πλήρη εκμετάλλευση των ευλαβών διαθέσεων των πιστών στην Ευρώπη να χρηματοδοτούν και να προικοδοτούν ιδρύματα στους Αγίους Τόπους. Αλλά τέτοιες προικοδοτήσεις θα μπορούσαν να γίνουν υπέρ της Εκκλησίας. Για να εξασφαλίσει ότι θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν για ολόκληρο το βασίλειο έπρεπε, ο Baldwin, να είναι κύριος της Εκκλησίας. . Το λιμάνι της Χάιφας ήταν βαθύτερο και προστατευόταν από τους νότιους και δυτικούς ανέμους από το προτείχισμα του όρους Καρμήλου, αλλ' ήταν επικίνδυνα εκτεθειμένο στο βορρά. Το μόνο λιμάνι στην παλαιστινιακή ακτή που είχε ασφάλεια μ' όλους τους καιρούς, ήταν η Acre. Για εμπορικούς, όπως και για στρατηγικούς λόγους έπρεπε να επιτευχθεί η κατάκτηση της Acre. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των Φράγκων ήταν η διαίρεση του μωαμεθανικού κόσμου. Χάρη στις ζηλοτυπίες των μωαμεθανών ηγετών και την άρνηση να συνεργασθούν, κατόρθωσε η Πρώτη Σταυροφορία να πετύχει το σκοπό της. Οι Σχιίτες μωαμεθανοί, μ' επικεφαλής τον Φατιμίδη χαλίφη της Αιγύπτου, μισούσαν τους Σουνίτες Τούρκους και τον χαλίφη της Βαγδάτης, το ίδιο όπως μισούσαν τους χριστιανούς. Μεταξύ των Τούρκων υπήρχε διαρκής αντιζηλία ανάμεσα στους Σελτζούκους και τους Δανισμένδες, ανάμεσα στους Ορτοκίδες και στον οίκο του Tutush, κι ανάμεσα στους δύο γιους του Tutush. Μεμονωμένοι atabeg9, όπως ο Kerbogha, πρόσθεταν στη σύγχυση με
τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, ενώ μικρότερες αραβικές δυναστείες, όπως οι Banu Ammar της Τριπόλεως και οι Μουνκιδίτες της Shaizar επωφελούνταν από την αταξία για να διατηρούν μια ασταθή ανεξαρτησία. Η επιτυχία της Σταυροφορίας πρόσθεσε ακόμη σ' αυτό το απροσδιόριστο χάος. Η αποθάρρυνση και η αμοιβαία αλληλοκατηγορία καθιστούσε ακόμη δυσκολότερο για τους Μωαμεθανούς ηγεμόνες το να συνεργασθούν10.
Οι χριστιανοί είχαν επωφεληθεί από τη σύγχυση που επικρατούσε στο Ισλάμ. Στο βορρά, το Βυζάντιο, διευθυνόμενο από το ευέλικτο πνεύμα του αυτοκράτορα Αλεξίου, είχε χρησιμοποιήσει τη Σταυροφορία για ν' ανακτήσει τον έλεγχο στη δυτική Μικρά Ασία· και ο βυζαντινός στόλος είχε τελευταία επαναφέρει ολόκληρη τη γραμμή των ακτών τής χερσονήσου υπό την εξουσία του αυτοκράτορα. Ακόμη και το συριακό λιμάνι της Λαοδίκειας, χάρη στη βοήθεια του Raymond of Toulouse, ήταν και πάλι αυτοκρατορική κτήση11 Απ' αυτές η πλουσιότερη και πιο ασφαλής ήταν το πριγκιπάτο της Αντιόχειας που είχε ιδρυθεί από τον Νορμανδό Bohemund, παρά την αντίδραση του κορυφαίου σταυροφόρου ηγέτη, Raymond of Toulouse, και παρά τις δικές του υποχρεώσεις, που είχε αναλάβει με όρκο έναντι του αυτοκράτορα Αλεξίου. Δεν κάλυπτε μεγάλη περιοχή· την αποτελούσε η κάτω κοιλάδα του Ορόντη, η πεδιάδα της Αντιόχειας και η οροσειρά του Αμανού, με τους δύο λιμένες, της Αλεξανδρέττας και του Αγίου Συμεών. Αλλ' η ίδια η Αντιόχεια, παρά τις τελευταίες περιπέτειές της, ήταν πολύ πλούσια πόλη. Τα εργοστάσιά της παρήγαγαν μεταξωτά υφάσματα και τάπητες, γυαλικά και κεραμικά και σαπούνι. Καραβάνια από το Χαλέπι και τη Μεσοποταμία αγνοούσαν τους πολέμους μεταξύ μωαμεθανών και χριστιανών για να περνούν μέσ' από τις πύλες της κατευθυνόμενα προς τη θάλασσα. Ο πληθυσμός του πριγκιπάτου ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου χριστιανικός· Έλληνες κι ορθόδοξοι Σύριοι, Ιακωβίτες Σύριοι και λίγοι Νεστοριανοί και Αρμένιοι, όλοι τους τόσο ζηλόφθονοι οι μεν προς τους δε, ώστε ήταν εύκολο για τους Νορμανδούς να τους έχουν υπό τον έλεγχό τους . Οι αρμενικές ηγεμονίες του Ταύρου και του Αντιταύρου, οι οποίες είχαν απειληθεί μ' εξαφάνιση από τους Τούρκους, μπορούσαν τώρα να νοιώθουν την ελπίδα ότι θα επιζούσαν. Και η Σταυροφορία είχε δημιουργήσει δύο φραγκικές ηγεμονίες, οι οποίες ωθούσαν μια σφήνα μέσα στον μωαμεθανικό κόσμο. 12. Ο κύριος εξωτερικός κίνδυνος προερχόταν λιγότερο από τους μωαμεθανούς παρά από το Βυζάντιο. Ο αυτοκράτωρ θεωρούσε ότι είχε εξαπατηθεί σχετικά με την κατοχή της Αντιόχειας· και τώρα, με τους λιμένες της Κιλικίας και τη Λαοδίκεια υπό τον έλεγχό του με βάση του ναυτικού του την Κύπρο, περίμενε μια ευκαιρία για να διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Οι ορθόδοξοι μέσα στο πριγκιπάτο ανυπομονούσαν να δουν την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας· αλλά οι Νορμανδοί κατόρθωναν να στρέφουν εναντίον τους τους Αρμενίους και τους Ιακωβίτες. Η Αντιόχεια είχε υποστεί ένα ισχυρό πλήγμα το καλοκαίρι του 1100, όταν ο Bohemund έκαμε την εκστρατεία του στον Άνω Ευφράτη, και ο στρατός του καταστράφηκε από τον Δανισμένδη εμίρη και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος. Αλλ' εκτός από την απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, η συμφορά δεν προξένησε μεγάλης διάρκειας ζημιά στο πριγκιπάτο. Η γρήγορη ενέργεια του βασιλέως Baldwin, ο οποίος ήταν τότε ακόμη κόμης της Έδεσσας, είχε εμποδίσει τους Τούρκους να εκμεταλλευθούν τη νίκη τους. Λίγους μήνες αργότερα ήρθε ο Tancred από την Παλαιστίνη ν' αναλάβει την αντιβασιλεία όσο θα διαρκούσε η αιχμαλωσία του θείου του. Στον Tancred οι Νορμανδοί βρήκαν έναν ηγέτη το ίδιο ενεργητικό και αδίστακτο, όπως ήταν ο Bohemund13 Το δεύτερο φραγκικό κράτος, η κομητεία της Έδεσσας, χρησίμευε ως προπέτασμα για να προστατεύει την Αντιόχεια από τους μωαμεθανούς. Η κομητεία, που τώρα την κυβερνούσε ο εξάδελφος και συνώνυμος του Baldwin, Baldwin de Le Bourg, ήταν μεγαλύτερη από το πριγκιπάτο. Απλωνόταν εκατέρωθεν του Ευφράτη, από το Ravendel και το Aintab προς μια ακαθόριστη μεθόριο στη Jezireh, ανατολικά από την πόλη της Έδεσσας. Της έλλειπαν φυσικά σύνορα και ομογενής πληθυσμός· γιατί ενώ κυρίως την κατοικούσαν χριστιανοί, Σύριοι, Ιακωβίτες και Αρμένιοι, περιλάμβανε μωαμεθανικές πόλεις, όπως την Saruj. Οι Φράγκοι δεν μπορούσαν να ελπίζουν ότι θα εγκαθιστούσαν μια κεντρική κυβέρνηση. Αντ' αυτού κυβερνούσαν με την εγκατάσταση φρουρών σε μερικά ισχυρά φρούρια απ' όπου μπορούσαν να εισπράττουν φόρους από τα γύρω χωριά και μπορούσαν να εξορμούν για επωφελείς επιδρομές πέρ' από τα σύνορα. Ολόκληρη η περιοχή είχε ανέκαθεν υπάρξει παραμεθόρια χώρα, υποκείμενη σ' αδιάκοπο πόλεμο, αλλά περιλάμβανε εύφορο έδαφος και πολλές ευημερούσες πόλεις. Από τους φόρους του κι από τις επιδρομές του ο κόμης της Έδεσσας μπορούσε ν' απολαμβάνει αρκετό εισόδημα. Ο Baldwin ο 1ος ήταν σχετικά πολύ πλουσιότερος ως κόμης της Έδεσσας παρά ως βασιλεύς της Ιερουσαλήμ . 14.
Η βασικότερη ανάγκη των δύο κρατών ήταν το ανθρώπινο δυναμικό· και όμως αυτή η ανάγκη τους εδώ ήταν μικρότερη παρ' ό,τι ήταν στην Ιερουσαλήμ. Στην Παλαιστίνη είχε απαγορευθεί στον χριστιανικό πληθυσμό να φέρει όπλα από τότε που οι μωαμεθανοί είχαν εισβάλει για πρώτη φορά στη χώρα. Δεν υπήρχαν ντόπιοι στρατιώτες στους οποίους μπορούσαν οι νέοι κυβερνήτες να υπολογίζουν. Αλλ' η Αντιόχεια και η Έδεσσα ήσαν μέσα στα παλιά σύνορα του Βυζαντίου. Υπήρχαν εκεί χριστιανοί με μακρά παράδοση πολεμικών κατορθωμάτων, ειδικότερα οι Αρμένιοι. Αν θα συνεργάζονταν οι Αρμένιοι με τον Φράγκο πρίγκιπα, αυτός θα είχε έτοιμο στρατό. Ο Bohemund και ο Tancred στην Αντιόχεια και ο Baldwin Ι και Baldwin II στην Έδεσσα επιχείρησαν στην αρχή να πάρουν με το μέρος τους τους Αρμενίους. Αλλ' αυτοί αποδείχτηκαν αναξιόπιστοι και δόλιοι. Δεν μπορούσε κανείς να τους δώσει εμπιστευτικές θέσεις. Οι κυβερνήτες της Αντιόχειας και της Έδεσσας χρειάζονταν ιππότες δυτικής καταγωγής για να διοικήσουν τα συντάγματά τους και να κυβερνήσουν τα φρούριά τους, και κληρικούς δυτικής καταγωγής για να διευθύνουν την κυβέρνησή τους. Αλλ' ενώ η Αντιόχεια παρείχε στους αποίκους μια προοπτική αρκετά ασφαλισμένης υπάρξεως, η Έδεσσα μπορούσε να προσελκύσει μόνο τυχοδιώκτες διατεθειμένους να κάνουν τη ζωή ένας λήσταρχου. Η Ιερουσαλήμ ήταν χωρισμένη από τα δύο αυτά βόρεια φραγκικά κράτη με μια μακριά εδαφική ζώνη, όπου κυβερνούσαν πολλοί αντίζηλοι μωαμεθανοί ηγεμόνες. Η ακτή αμέσως βορείως του βασιλείου κατεχόταν από τέσσερις πλούσιους λιμένες, την Acre, την Τύρο, τη Σιδώνα και τη Βηρυτό, που ο καθένας τους χρωστούσε υποτέλεια στην Αίγυπτο, η οποία αυξομειωνόταν ανάλογα με την εγγύτητα του αιγυπτιακού στόλου15. Βορείως της Βηρυτού ήταν το εμιράτο των Banu Ammar, με την πρωτεύουσά τους στην Τρίπολη. Ο εμίρης της Τριπόλεως είχε πρόσφατα επωφεληθεί από την αναχώρηση των σταυροφόρων προς νότο για να επεκτείνει τις κτήσεις του ως την Tortosa16. Η
Jabala, μεταξύ της Tortosa και της Λαοδίκειας, ήταν στα χέρια ενός τοπικού μεγιστάνα, του Καδί Ibn Σουλάιχα, ο οποίος το καλοκαίρι του 1101 την παρέδωσε στον Toghtegin, τον atabeg του Duqaq της Δαμασκού, από τον οποίον πέρασε στους Banu Ammar17. Στα όρη Nosairi, πίσω από την Tortosa και
τη Jabala, ήταν τα μικρά εμιράτα των Μπανού Μουχρίς του Marqab και Καντμούς και των Μπανού Αμρούν του Καχφ18. Η κοιλάδα του Άνω Ορόντη ήταν μοιρασμένη μεταξύ του τυχοδιώκτη Χαλάφ Ibn
Μουλαΐμπ της Απάμειας, ενός Σχιίτη, που γι' αυτό αναγνώριζε την επικυριαρχία των Φατιμίδων, των Μουνκιδιτών της Shaizar, της πιο σημαντικής απ' αυτές τις μικρο-δυναστείες και του Janah ad-Dawla του Homs, ενός πρώην atabeg του Ridwan του Χαλεπίου, ο οποίος είχε φιλονικήσει με τον κύριό του και απολάμβανε πραγματική ανεξαρτησία19. Το Χαλέπι εξακολουθούσε να είναι στα χέρια του
Ridwan ο οποίος, σαν μέλος της σελτζουκικής βασιλεύουσας οικογένειας, έφερε τον τίτλο του Malik ή βασιλέως. Την Ζελερέ, προς ανατολάς, κατείχαν κυρίως μέλη της ορτοκίδικης δυναστείας, που είχαν αποσυρθεί εκεί μετά την ανάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Φατιμίδες το 1097, και που τους θεωρούσαν ως υποτελείς του Duqaq της Δαμασκού. Ο Duqaq, Malik (βασιλεύς) κι αυτός όπως ο αδελφός του Ridwan, κυβερνούσε τη Δαμασκό20 Αυτές οι πολιτικές κατατμήσεις είχαν καταστεί πιο ασταθείς από τ' αποκλίνοντα στοιχεία μέσα στον πληθυσμό της Συρίας. Οι Τούρκοι αποτελούσαν μια διάσπαρτη φεουδαλική αριστοκρατία· αλλά οι μικρότεροι εμίρηδες ήταν σχεδόν όλοι Άραβες. Στη βόρεια Συρία και στην περιοχή της Δαμασκού, ο αστικός πληθυσμός ήταν κατά μεγάλο μέρος χριστιανικός, Σύριοι της Ιακωβίτικης Εκκλησίας, με Νεστοριανούς στις ανατολικές περιοχές και Αρμενίους που εισέδυαν από το βορρά. Στα εδάφη των Banu Ammar κατοικούσαν κατά μεγάλο μέρος Μαρωνίτες που ανήκαν στην αίρεση των Μονοθελητών. Στα βουνά Nosairi ήταν η φυλή των Nosairi, σχιίτες, από τους οποίους ο Χαλάφ Ibn Μουλαΐμπ αντλούσε τη δύναμή του. Στις πλαγιές του νοτίου Λιβάνου ήσαν οι Δρούζοι, σχιίτες που παραδέχονταν τη θεότητα του χαλίφη Χακίμ και που μισούσαν όλους τους μωαμεθανούς γείτονές τους, αλλά πιο πολύ τους χριστιανούς. Η κατάσταση περιπλεκόταν ακόμα πιο πολύ από την συνεχή είσοδο και εγκατάσταση στους καλλιεργημένους τόπους Αράβων από την έρημο και Κούρδων από τα βορινά βουνά κι από την παρουσία ομάδων από Τουρκομάνους, έτοιμους να νοικιάσουν τους .
εαυτούς των σε οποιονδήποτε φύλαρχο που έκανε πόλεμο και θα τους πλήρωνε21 Από τους μωαμεθανούς γείτονες της Συρίας οι πιο ισχυροί ήσαν οι Φατιμίδες ηγεμόνες της Αιγύπτου. Η κοιλάδα του Νείλου και το Δέλτα αποτελούσαν την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του μεσαιωνικού κόσμου. Το Κάιρο και η Αλεξάνδρεια ήσαν μεγάλες βιομηχανικές πόλεις, των οποίων τα εργοστάσια παρήγαγαν γυαλί, κεραμικά και μετάλλινα είδη, όπως και λινά και κεντήματα. Οι καλλιεργούμενες περιοχές έδιναν μεγάλες ποσότητες από σιτάρι· και στο Δέλτα ήσαν μεγάλες φυτείες από ζαχαροκάλαμο. Η Αίγυπτος είχε υπό τον έλεγχό της το εμπόριο του Σουδάν, με το χρυσάφι του και την αραβική του γόμα, τα φτερά στρουθοκαμήλου και το ελεφαντόδοντο. Το εμπόριο με την Άπω Ανατολή μεταφερόταν τώρα με πλοία που χρησιμοποιούσαν τον δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας και γι' αυτό έφθαναν στη Μεσόγειο από αιγυπτιακούς λιμένες. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση μπορούσε να παρατάξει τεράστιους στρατούς· και παρ' όλο ότι οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι δεν είχαν σπουδαία φήμη ως στρατιώτες, μπορούσε να προσλαμβάνει όσους μισθοφόρους ήθελε. Επί πλέον, μόνη αυτή από τις μωαμεθανικές δυνάμεις, είχε σημαντικό στόλο. Ο Φατιμίδης χαλίφης, σχιίτης ο ίδιος, ήταν ο φυσικός προστάτης των σχιιτών της Συρίας. Αλλ' ήταν εκ παραδόσεως ανεκτικός· και πολλοί από τους σουνίτες Άραβες που φοβούνταν την Τουρκική κυριαρχία ήταν διατεθειμένοι ν' αναγνωρίσουν την επικυριαρχία του. Οι Τουρκικές εισβολές είχαν κολοβώσει την αυτοκρατορία των Φατιμίδων στη Συρία· και η άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Φράγκους και η νίκη των τελευταίων εναντίον της δυνάμεως βοηθείας στην Ascalon είχε μειώσει το γόητρό τους. Αλλ' η Αίγυπτος μπορούσε να χάσει ένα στρατό χωρίς να της κοστίσει. Ήταν φανερό ότι ο βεζίρης al-Afdal, που κυβερνούσε την Αίγυπτο στο όνομα του μικρού χαλίφη al-Amir και ήταν ο ίδιος Αρμένιος γεννημένος στην Acre, θα επιζητούσε όσο το δυνατό γρηγορότερα να εκδικηθεί την ήττα και ν' ανακτήσει την Παλαιστίνη. Στο μεταξύ ο αιγυπτιακός στόλος βρισκόταν σ' επαφή με τις μωαμεθανικές πόλεις της ακτής . 22 Ο αντίζηλος χαλίφης, ο Αββασίδης al-Μουσταζήρ ήταν ένας σκιώδης νεαρός, που βασίλευε στην Βαγδάτη κατά παραχώρηση του Σελτζούκου σουλτάνου. Αλλά ο ίδιος ο σουλτάνος, Μπαρκιγιαρόκ, ο μεγαλύτερος γιος του μεγάλου Malik Shah, δεν είχε τη δύναμη και την ικανότητα του πατέρα του. Οι αδελφοί του επαναστατούσαν διαρκώς εναντίον του. Βρέθηκε στην ανάγκη να δώσει ως φέουδο στο νεώτερο, τον Σανζάρ, το Χορασάν, και από το 1099 κι έπειτα, βρισκόταν σε πόλεμο μ' έναν άλλον αδελφό του, τον Μωάμεθ, που τελικά εξασφάλισε την επαρχία του Ιράκ. Αυτές οι απασχολήσεις τον είχαν κάνει ανώφελο σύμμαχο στην πάλη εναντίον των χριστιανών. .
Ο αρχηγός του νεώτερου κλάδου της Σελτζουκικής δυναστείας, ο Malik Kilidj Arslan από τη Μικρά Ασία, αυτο-αποκαλούμενος σουλτάνος, βρισκόταν για την ώρα όχι πολύ καλύτερα τοποθετημένος από τον εξάδελφό του. Η Πρώτη Σταυροφορία τον είχε αποστερήσει από την πρωτεύουσά του, τη Νίκαια, και από το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού του, που χάθηκε στο πεδίο της μάχης του Δορυλαίου. Μεγάλο μέρος από τα εδάφη που είχε υπό τον έλεγχό του, είχε ξαναπεράσει πάλι σε βυζαντινά χέρια. Βρισκόταν σε κακές σχέσεις με τους Σελτζούκους της Ανατολής, των οποίων την υπεροχή αρνιόταν να παραδεχτεί. Αλλά Τουρκομάνοι άποικοι στη Μικρά Ασία του έδωσαν τα μέσα για ν' ανασυγκροτήσει το στρατό του κι έναν πληθυσμό που μπορούσε να ξεπεράσει σε αριθμό τους χριστιανούς23 Πιο αποτελεσματικό υπήρξε το εμιράτο των Δανισμένδων, σταθερά εγκαταστημένο στη Σεβάστεια και έχοντας υπό την κυριαρχία του το βορειο-ανατολικό κομμάτι της χερσονήσου. Ο εμίρης, Γκιουμουστεκίν είχε τελευταία αποκτήσει φήμη με την αιχμαλωσία του Bohemund. Ήταν ο πρώτος μωαμεθανός αρχηγός που κέρδισε νίκη εναντίον ενός στρατού από Φράγκους ιππότες. Κι αυτός επίσης ενισχυόταν διαρκώς από τον εποικισμό των Τουρκομάνων . 24 Μεταξύ των Τούρκων της Μικράς Ασίας και των φραγκικών κρατών της βόρειας Συρίας, υπήρχε μια ομάδα από αρμενικές ηγεμονίες. Ήταν ο Οσίν, που είχε υπό τον έλεγχό του τα όρη του κεντρικού .
Ταύρου, και ανατολικά απ' αυτόν οι ηγεμόνες του οίκου του Ρουπέν. Ήταν ο Κογκ Βασίλ στον Αντίταυρο, ο Τατούλ στη Marash και ο Γαβριήλ στη Μελιτηνή. Ο Τατούλ και ο Γαβριήλ ανήκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία και γι' αυτό έκλιναν προς τη συνεργασία με το Βυζάντιο. Αυτοί και ο Οσίν στήριζαν τη νομική τους θέση σε τίτλους που τους είχαν απονεμηθεί από τον αυτοκράτορα. Αλλ' οι Ρουπένιοι, που μόνοι απ' αυτούς τους Αρμενίους είχαν κατορθώσει να ιδρύσουν ένα διαρκές κράτος, ήταν εκ παραδόσεως εχθρικοί προς το Βυζάντιο και προς την Ορθόδοξη Εκκλησία25 Η εξωτερική χριστιανική δύναμη που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα συριακά ζητήματα ήταν το Βυζάντιο. Εκεί, ο αυτοκράτωρ Αλέξιος ήταν στο θρόνο επί είκοσι σχεδόν χρόνια. Είχε βρει την αυτοκρατορία στο ναδίρ της· αλλά με τη διπλωματία του και με την οικονομία του, με την σώφρονα μεταχείριση των υπηκόων του και των αντιπάλων του, μέσα στη χώρα και στο εξωτερικό, την είχε ξανατοποθετήσει επάνω σε στερεά βάθρα. Είχε χρησιμοποιήσει το σταυροφορικό κίνημα για ν' ανακτήσει τη δυτική Μικρά Ασία από τους Τούρκους· και ο αναδιοργανωμένος στόλος του εξασφάλισε τον έλεγχο των ακτών. Ακόμη και στο χαμηλότερο σημείο του ξεπεσμού του, το Βυζάντιο ασκούσε μεγάλο παραδοσιακό γόητρο σ' όλη την Ανατολή. Ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με χίλια χρόνια ιστορία πίσω της· και ο αυτοκράτωρ της ήταν ο αναγνωρισμένος αρχηγός της Χριστιανοσύνης, όσο κι αν οι ομόθρησκοί του χριστιανοί μπορεί ν' αντιπαθούσαν την πολιτική του ή ακόμα την πλεονεξία του. Η Κωνσταντινούπολη με τους αναρίθμητους, πολυάσχολους κατοίκους της, τον απέραντο πλούτο της και τα τρομερά τείχη της ήταν η πιο εντυπωσιακή πόλη στον κόσμο. Οι ένοπλες δυνάμεις της αυτοκρατορίας ήσαν οι καλύτερα εξοπλισμένες της εποχής τους. Το αυτοκρατορικό νόμισμα ήταν από πολύ καιρό το μόνο σίγουρο νόμισμα. Οι διεθνείς ανταλλαγές υπολογίζονταν με βάση το υπέρπυρο, που συχνά το έλεγαν besant (βυζαντινό), ο χρυσός solidus που η αξία του είχε καθορισθεί από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Το Βυζάντιο επρόκειτο να παίξει κυρίαρχο ρόλο στην ανατολική πολιτική επί ένα σχεδόν αιώνα ακόμα· αλλά στην πραγματικότητα οι επιτυχίες του οφείλονταν πιο πολύ στην ικανότητα των πολιτικών του ανδρών και στο γόητρο του ρωμαϊκού του ονόματος παρά στην πραγματική του ισχύ. Οι τουρκικές εισβολές είχαν καταστρέψει την κοινωνική και οικονομική οργάνωση της Μικράς Ασίας, απ' όπου η παλιά αυτοκρατορία αντλούσε το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτών της και των τροφίμων της· και παρ' όλο ότι μπορεί ν' ανακτήθηκαν εδάφη, ήταν σχεδόν αδύνατο ν' αποκατασταθεί η προηγούμενη οργάνωση. Ο στρατός ήταν τώρα σχεδόν εξ ολοκλήρου μισθοφορικός και γι' αυτό το λόγο πολυδάπανος και αφερέγγυος. Οι Τούρκοι μισθοφόροι, όπως οι Πετσενέγοι, μπορούσαν με ασφάλεια να χρησιμοποιηθούν εναντίον των Φράγκων ή των Σλάβων, αλλά το κράτος δεν μπορούσε να τους εμπιστευθεί εναντίον των Τούρκων στην Ασία. Φράγκοι μισθοφόροι δεν θα πολεμούσαν ευχαρίστως εναντίον ομοφύλων τους Φράγκων. Στις αρχές της βασιλείας του ο Αλέξιος είχε αναγκασθεί ν' αγοράσει τη βοήθεια των Ενετών εις βάρος των δικών του υπηκόων· τα προνόμια των Ενετών είχαν ως συνέχεια παραχωρήσεις προς τις άλλες ναυτικές πόλεις Γένουα και Πίζα. Το εμπόριο της αυτοκρατορίας άρχισε έτσι να περνά σε ξενικά χέρια. Λίγο αργότερα, στην ανάγκη του για ρευστό χρήμα, ο Αλέξιος αλλοίωσε το νόμισμα κόβοντας χρυσά νομίσματα που τους έλλειπε η κανονική αναλογία σε χρυσό. Η εμπιστοσύνη στο υπέρπυρο άρχισε να μειώνεται· σε λίγο οι πελάτες της αυτοκρατορίας επέμειναν να πληρώνονται σε "Μιχαήλ", νομίσματα που είχαν κοπεί επί αυτοκράτορα Μιχαήλ VII, τα τελευταία που ήσαν γνωστά ως αξιόπιστα. . Η κυριότερη φροντίδα του αυτοκράτορα ήταν η ευημερία της αυτοκρατορίας του. Είχε υποδεχτεί καλά την Πρώτη Σταυροφορία και ήταν διατεθειμένος να συνεργασθεί με τους αρχηγούς της· αλλ' η φιλοδοξία και η απιστία του Bohemund στην Αντιόχεια τον είχε σκανδαλίσει και εξοργίσει. Η πρωταρχική του επιθυμία ήταν ν' ανακτήσει την Αντιόχεια και να ελέγξει τους δρόμους που πήγαιναν εκεί δια μέσου της Μικράς Ασίας. Όταν οι σταυροφόροι κινήθηκαν προς νότο μέσα στην Παλαιστίνη, η ενεργός συνεργασία του σταμάτησε. Η παραδοσιακή βυζαντινή πολιτική υπήρξε κατά τον περασμένο αιώνα μια συμμαχία με τους Φατιμίδες της Αιγύπτου εναντίον των σουνιτών Αββασιδών και των Τούρκων. Εκτός της περιόδου που διετέλεσαν υπό τον τρελό χαλίφη Χακίμ οι Φατιμίδες είχαν μεταχειρισθεί τους χριστιανούς της Ανατολής με καλοσύνη και ανεκτικότητα· και ο Αλέξιος δεν είχε κανένα λόγο να υποθέσει ότι η φραγκική διοίκηση θα ήταν πιο ευχάριστη γι'
αυτούς. Γι' αυτό το λόγο αποτραβήχτηκε από τη φραγκική πορεία προς την Ιερουσαλήμ. Αλλά συγχρόνως, ως προστάτης των ορθοδόξων, δεν μπορούσε να μείνει αδιάφορος για την τύχη της Ιερουσαλήμ. Αν το φραγκικό βασίλειο έδειχνε πως θα διαρκούσε, θα έπρεπε να λάβει μέτρα για ν' αναγνωρισθούν τα δικαιώματά του. Ήταν διατεθειμένος να δώσει δείγματα καλής θελήσεως στους Φράγκους στην Παλαιστίνη· αλλ' η ενεργός βοήθειά του θα περιοριζόταν στο άνοιγμα των δρόμων μέσ' από τη Μικρά Ασία. Για τους Νορμανδούς στην Αντιόχεια δεν αισθανόταν παρά εχθρότητα και επρόκειτο ν' αποδειχθεί επικίνδυνος εχθρός. Δεν φαίνεται να έτρεφε φιλοδοξίες για την ανάκτηση της Έδεσσας. Είναι πιθανόν ν' αναγνώριζε την αξία τής φραγκικής χώρας εκεί σαν μιας προφυλακής έναντι του μωαμεθανικού κόσμου26 Ένας νέος παράγων είχε πρόσφατα εισαχθεί στην ανατολική πολιτική με την παρέμβαση των ιταλικών πόλεων. Στην αρχή είχαν δείξει δυσπιστία να μετάσχουν στη Σταυροφορία ώσπου είδαν ότι έδινε υποσχέσεις για επιτυχία. Τότε η Πίζα, η Βενετία και η Γένουα έστειλαν όλες στόλους στην Ανατολή, υποσχόμενες βοήθεια με αντάλλαγμα την εγκατάστασή τους σε κάθε πόλη που θα βοηθούσαν να καταληφθεί. Οι σταυροφόροι τις δέχτηκαν πρόθυμα· γιατί παρείχαν τη θαλάσσια δύναμη χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατη η κατάληψη των μωαμεθανικών παραλιακών πόλεων· και τα πλοία τους πρόσφεραν μια γρηγορότερη και ασφαλέστερη οδό επικοινωνίας με την δυτική Ευρώπη από το μακρύ ταξίδι δια ξηράς. Αλλά οι παραχωρήσεις που ζήτησαν και πέτυχαν, σήμαιναν ότι οι φραγκικές κυβερνήσεις στην Ανατολή έχασαν πολύ από τα πιθανά έσοδά τους . 27 Οι περιπλοκές της διεθνούς καταστάσεως γύρω από τον βασιλέα Baldwin δεν του παρείχαν λόγους να είναι πολύ αισιόδοξος. Οι σύμμαχοί του ήταν είτε διστακτικοί είτε αρπακτικοί, και απασχολημένοι με τα ιδιοτελή τους συμφέροντα. Η έλλειψη συνοχής στους εχθρούς του υπήρξε βοηθητική· αλλ' αν υπήρχε στον μωαμεθανικό κόσμο η δυνατότητα να βρει έναν αρχηγό που θα τον κρατούσε ενωμένο, τότε ελάχιστη πιθανότητα υπήρχε ότι τα φραγκικά κράτη στην Ανατολή θα επιζούσαν. Στο μεταξύ είχε τοποθετηθεί με ελάχιστους υποστηρικτές σε μια χώρα με ολέθριο κλίμα, η οποία υπήρξε στην πορεία των αιώνων το πεδίο της μάχης των εθνών. Με πολλή ευχάριστη αναμονή έμαθε για νέες σταυροφορικές εκστρατείες που επρόκειτο να ξεκινήσουν από τη Δύση. .
