• No results found

Drejta Penale

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Drejta Penale"

Copied!
125
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

Lëndë e së drejtës penale është vepra penale, kryesi i veprës penale dhe sanksionet penale.E drejta penale është degë e legjislacionit pozitiv të një shteti me të cilën përcaktohen se cilat vepra konsiderohen vepra penale, kushtet që duhet përmbushen për të konsideruar një person penalisht i përgjegjshëm dhe cili lloj i sanksionit penal mund t’i shqiptohet. drejt penale pozitivie .

Mjetet me të cilat e drejta penale ushtron mbrojtjen jurdike nga vepra penale janë sanksionet penale.Këto u shqiptohen personave të cilët me veprat apo sjelljet e tyre i kanë cenuar apo i kanë dëmtuar të mirat juridike që mbrohen me këtë degë të drejtësisë.

II.NDARJA E SË DREJTËS PENALE

1.E drejta penale materiale dhe e drejta penale procedurale.

E drejta penale në kuptimin e gjërë përmbanë në vete norma penale-juridike të natyrës materiale dhe të natyrës formale apo procedurale. Me normat e natyrës materiale përcaktohen se cilat vepra të njerëzve konsiderohen vepra penale dhe cfar lloje të sanksioneve penale mund t’u shqiptohen kryesëve të tyre.

Me normat e procedurës penale rregullohet procedurae gjykatës dhe organeve të tjera shtetërore për tu konstatuar se se aka kryer ndonjë person vepër penale dhe se a janë plotsuar kushtet për shqiptimin e sanksionit penal.

3.E drejta penale e përgjithshme dhe e posacme

E drejta penale e përgjithshme është ajo e cila vlenë për të gjith qytetarët .Ndërkaq e drejta e posacme penale është ajo e cila vlenë për një grup qytetarësh që gjenden në marrëdhënje të caktuara apo i përkasin grupit të caktuar të shoqërisë

4.E drejta penale e rregullt dhe e jashtëzakonshmE drejta penale e rregullt aplikohet në kushtet normale, të rregullta të jetës shoqërore(gjatë kohës së paqës).

E drejta penale e jashtzakonshme nënkupton normat penolo-juridike që nxirren dhe aplikohen në kushtet dhe rrethanat të jashtzakonshme( gjat luftës , apo rrezikut të drejtpërdrejt nga lufta).

6.E drejta penale kombëtare dhe e drejta penale ndërkombëtare

E drejt penale kombëtare konsiderohet ajo e drejt penale apo legjislacion penal i një shteti të caktuar, që vepron apo zbatohet në teritorin e tij.

Me të drejtën ndërkombëtare përcaktohet nocioni i krimeve ndërkombëtare, koncepti i lirive dhe të drejtave të njeriut, imuniteti diplomatik, procedura e gjykatave ndërkombëtare, pastaj përcaktohen normat e së drejtës penale që postulatet e tyre i mbështesin në konventat bilatarale apo multiraterale lidhur me rrëmbimin e aeroplanëve, tregëtisë me drogë, falsifikimin e parasë së huaj , cështja e ndëshkimit të personave për veprat e kryera jashtë vendit, cështja e ekstradimit, e drejta e azilit dhe format tjera të bashkpunimit të shteteve kundërr kriminalitetit në arenën ndërkombëtare.

(2)

IV. E DREJTA PENALE KOMPARATIVE

E drejta penale komparative merret me studimin e legjislacioneve penale të vendeve të botës.E drejta penale komparative nuk përmbanë kurfar rregullash për zgjidhjen e cështjeve ndërkomëtare penale, por shërben vetëm si metodë shkencore për njohjen e drejtave penale të shteteve tjera.

E drejta penale ndërkombëtare ka rëndësi për një vend , meqë me rastin e nxjerrjes, plotësimit apo ndryshimeve të ligjeve penale krahas rrethanave shoqërore ekonomike të pranishme , merren parasysh edhe zgjidhjet ekzistuese në të drerjtën penale e shteteve tjera.

3.Sistemi i shkencës së drejtës penale

Edhe shkenca e së drejtës penale ndahet në pjesën e përgjithshme dhe pjesën e posacme.

A/ Pjesa e përgjithshme e shkencës së të drejtës penale studion parimet dhe institucionet themelore të së drejtës penale.Lidhur me cështjet që shqyrtohen në pjesën e përgjithshme të shkencës së drejtës penale ekzistojnë dy drejtime apo sisteme:Sistemi bipartit( sipas këtij mendimi në pjesën e përgjithshme të së drejtës penale studijohen vetëm dy nocione themelore vepra dhe sanksioni penal dhe sitemi tripartit( vepra penale,fajtori dhe sanksioni penal).

B/.Pjesa e posacme e shkencës së të drejtës penale merret me studimin e veprave penale vec e vec, elemntet e tyre, formën e fajit me të cilën kryhen ato dhe sanksionet penale që mund t’u shqiptohen kryesve të tyre.

Pjesa e posacme e shkencës së të drejtës penale i studion nocionet e veprave penale sic janë: vrasja, plagosja, vjedhja etj.

Veprat penale rradhiten sipas ngjashmërisë së tyre në kapituj, madje kapitujt rradhiten sipas shkallës së apo pasojave që shkaktojnë ato dhe ngjashmërisë së tyre, dhe kështu formohet sistemi i pjesës së posacme të shkencës së drejtës penale.

1.Shkenca e procedurës penale (60)

Shkenca e procedurës penale merret me studimin e të drejtës së procedurës penale të shtetit të caktuar.Kjo studion sistemin e normave juridike të përcaktuar me ligjin e procedurës penale, me të cilin është rregulluar veprimataria , e prokurorisë publike dhe personave tjerë që marrin pjesë në procedurën penale me me qëllim që të zbulohet vepra penale, kryesi i saj dhe administrohen prova të rëndësishme për aplikimin e drejt të normave të legjislacionit penal.

3.Politika kriminale

Politika kriminale është shkencë e cila studion kriminalitetin dhe masat që ndërmerren me qëllim të luftimit të tij dhe dukurive antisociale.

Këto masa ndahen në ato të karakterit preventiv dhe represiv.

BURIMET E SË DREJTËS PENALE

(3)

Burimet materiale : konsiderohen të gjitha marrëdhëniet shoqërore –ekonomike dhe marrëdhëniet e tjera shoqërore, që e karakterizojnë një shoqëri, sitemin e saj shoqëroro-politik, ekonomik etj.

Burimet formale : si burime formale të së drejtës penale janë normat juridike vec e vec dhe tërsia e tyre, ky është sistemi juridik i një caktuar.

Burim kryesor duke u mbështetur në parimin nullum crimen nulla poena sine lege është Kodi penal, burimet tjera konsiderohen kushtetuta,konventa ndërkombtare etj.Me fjal tjera si burim formal i së drejtës penale është legjislacioni i një vendi të caktuar.

II.KUSHTETUTA SI BURIM I SË DREJTËS PENALE

Kushtetuta është ligji më i lart dhe me fuqi juridike më të madhe në cdo shtet të ciilizuar.Sistemi kushtetues në të drejtën penale kondsiderohet si burim me rëndësi të posacme.

Me kushtetutë përcakohet rregullimi shoqëroro ekonomik dhe politik i shtetit, liritë dhe të drejtat elemntare të qytetarve, barazia e tyre dhe një varg vlerash tjera të rëndsishme. III.E DREJTA PENALE NDËRKOMBËTARE SI BURI I SË

DREJTËS PENALE Kontr.ndër.(konventat, marrëveshjet dhe traktatet) paraqesin burim të rëndsishëm i së drejtës penale.

Të këtilla janë :Konventa e Gjenevës mbi humanizimin e luftës, të vitit 1949, Konventa për luftimin dhe parandalimin e krimit të gjenocidit, të vitit 1948, Konven.mbi eleminimin e dsikrim.racial të vitit 1966.Vecmas veprat penale kundër sigurimit ajror , rrjedhin nga Konven.mbi luftimin e rrëmbimit të kundërligjshëm të flutarakës Hagë 1970 dhe Konven.mbi luftim e akteve kundërligjore të drejtuara kundër sigurisë së flutarakeve civile, Montreal 1971.

IV.LIGJI PENAL SI BURIM KRYESOR I SË DREJTËS PENALE 1.E drejta penale është e drejtë ligjore

Kosiderohet e drejt ligjor nga se burim primar i saj është ligji, veprat penale dhe sanksionet penale mund të caktohen vetëm me ligj.

Si burim kryesor i së drejtave penale bashkohore është kodi penal apo ligji penal. 2.Nocioni i ligjit penal, Kodit penal dhe legjislacionit penal.

Me nocionin ligj penal nënkuptojmë cdo dispozitë ligjore me të cilën rregullohen cështje nga fusha e së drejtës penale, në radhë të parë këto dispozitat me të cilat parashihen vepra penale dhe sanksionet penale ndaj kryesve të tyre. Me nocion kod penal, nënkuptojmë ligjin të rëndësishëm në të cilin në mënyrë të tërsishme dhe të sistemuar përmblidhen dispozitat penaolo-juridike, termi kod zakonisht përdoret për ligje voluminoze dhe të rëndsishme në aspektin penalo juridik dhe politik, me të cilin në mënyrë sitematike dhe të tërsishme rregullohet një degë e drejtsisë.Me shprehjen legjislacion penal, nënkuptojm të gjitha ligjet penale , pra edhe kodin penale, si dhe tërë sistemin e ligjeve dhe dispozitave tjera penale, të cilat janë në fuqi.

2.E drejta zakonore 3.Praktika gjyqësore

4.Shkenca e së drejtës penale KODI PENAL

I.PJESA E PËRGJITHSHME DHE E POSACME E KODIT PENAL

A).Pjesa e përgjithshme e kodit penale, paraqet një sitem të normave penalo-juridike me të cilat përcaktohen parimet e së drejtës penale si dhe nocioni dhe institucioent themelore të së drejtës

(4)

penale, sic janë veprat penale, dënimet dhe llojet e sanksioneve penale , mbrojtja e nevojshme, nevoja ekstreme.

B.Pjesa e posacme e kodit penal paarqe sistem normaave penalo-juridike me të cilat përcaktohen veprat penale vec e vec si dhe sanksionet penale dhe masat e trajtimit të detyrueshëm që mund t’i t’ju shqiptohen kryesve të veprave penale.

Midis pjesës së përgjithshme dhe asaj të posacme ekzistojnë një varshmëri dhe lidhëshmëri e ngusht, njëra pa tjetrën nuk mund të ekzistojnë e as të aplikohen në praktikë.

Kshtu parimi i legalitetit të veprës penale dhe sanksionit penal si dhe masa e trajtimit të detyrushëm, si parim themelor i të drejtës penale , mund të shprehet vetëm ndaj atij personi që ka kryer aso vepre të paraparë me ligjë si vepër penale .

Gjithashtu edhe normat e posacme të së drejtës penale nuk mund të aplikohen pa aplikimin e normave të pjesës së përgjithshme të kodit penal.

Psh. te vepra penale marrja e sendit të huaj, parashihet se kryesi mund të dënohet me gjobë ose me burg deri në një vit, në këtë inkriminim nuk shihet sa është minimumi i dënimit me burg sa është minimumi dhe maksimumi i dënimit me gjobë, në këtë inkriminim nuk është përcaktuar se kryesi mund të dënohet edhe nga pakujdesia, nuk është përcaktuar se apërgjigjet , bashkëkryesi, shtytësi apo ndihmësi, të gjitha këto i rregullon pjesa e përgjithshme e së drejtës penale.

E drejta penale apo kodi penal, funksionin e vet mund ta realizoj vetëm me aplikimin e pjesës së përgjithshme dhe të posacme për cdo rast të kryerjes së veprës penale.

Shumica e normave penalo juridike të pjesës së përgjithshme , kryesisht i përcaktojnë kushtet e përgjithshme për aplikimin e sanksioneve penale dhe masave të trajtimit të detyrueshëm, krahas normave të këtilla në pjesën e përgjithshme gjendjen edhe aso norma , që në një masë janë të natyrës deklarative –përcaktohet platforma e së drejtës penale, të tilla janë normat e kodit penal, ku është i përcaktuar funksion mbrojtës i së legjislacionit penal si dhe baza e shtrëngimit me anë të sanksioneve penale(shih qëllimin e dënimit 34.).Disa norma janë të natyrës eksplikative, me to shpjegohet domethënja e disa termeve që përdoren në ligj( psh.personi zyrtar neni 1007).

Karakteristikë e normave penalo juridike në pjesën e posacme është se cdonjëra prej tyre i ka dy pjesë ,dispozitivin dhe sanksionin.

Në dispozitiv përcaktohen elementet e veprës penale (figura e veprës penale , kush mund të jetë kryes i veprës penale (subjekt) dhe në cka konsiston veprimi i kryerjes .

Lidhur me veprimin e kryrjes mund të përcaktohet mënyra e kryerjes, mjetet me të cilat mund të kryhen, vendi dhe koha e kryerjes.

Kurse lidhur me subjketin kryesin mund të përcaktohet se veprën penale mund ta kryej cdo person(psh.kushdo që tjetrin privon nga jeta), ose vetëm personi zyrtar, përsoni përgjegjës, personi ushtarak etj.

1.Ekziston dispozitivi i rëndomt(bënë vetëm emërtimin e veprave penale); 2.Dispozitivi përshkrues/cakton tiparet e verpës penale,bëhet përshkrimi ityre/

3.Dispozitivi udhëzues apo norma blankete/kur për disa tipare të veprës penale ushëzon në ndonjë normë tjetër të kodit penal.

Ekziston edhe dispozitivi i përbërë, që cakton figurën e të ashtëquajturave vepra penale të përbëra, kur vepra pen.kryh. me ndërmarrjen e njërit prej llojeve të caktuara të veprimeve/vep.pe.e cënimit të paprek.së banes.mund të kryhet kur personi hynë apo nuk e liron banesën.

Dispo i përbër ekzis edhe atëher kur vep.pen. të caktuar mund ta kryejnë persona të ndryshë./vep.pen.dhënja e dëshmisë së rrejhme mund ta kryej dëshmitari,eksperti, përkthyesi

(5)

apo interpreti dhe kur vep.pena.mund të kryhet në mënyrë alternative ndaj objekteve të caktuara /cënimi i fshehtësisë së korrespo.dhe bazave të dhëna kompjuterike/.

II.PARIMI I LEGALITETIT APO LIGJSHMËRISË NË TË DREJTËN PENALE

Parimi i ligjsh.ka qenë i njohur edhe në formacionet e shekullit të vjtetër dhe të mesëm, mirëpo afirmimi i tij u shpreh në gjysmën e dytë të shek.XVIII.

Për futjen e parimi të legal.në të drejtën penale janë angazhuar juristët dhe filozofët e njohur të shek.XVIII, edhe atë Monteskio, Bekario , Servan.

Formulimin e këtij parimi në gjuhën latine nullum crimen, nullum poena sine lega për her të parë e dha pemnalisti Ansel Fojerbah.

Ky parim në të drejtën kushtetuese dhe në të drejtën penale u inagurua si reagim kundër arbitraritetit, tiranisë dhe vrazhdësissë të drejtës penale dhe jurispondencës penale të shtetve feudale.

Parimi i legalitetit apo i ligjshmërisë ka rëndësi shoqërore-politike dhe juridike.

-Rëndësiashoqërore politike konsiston në sigurimin e qytetarëve nga arbitraritetit dhe keqpërdorimit eventual të gjykatave dhe organeve të tjera shteërore,ky parim paraqet gurthemel për qytetarët për sigurine e tyre , ngase qytetarët qysh më parë e dinë se cilat vepra konsiderohen vepra penale e cilat vepra të llejuara.

Rëndësia juridike e parim.të leg.konsiston në sendërtimin e pesë postulateve këto janë: 1.Që vetëm ligji të jetë burimi së drejtës penal.

2.Që të ndalohet aplikimi i analogjisë; 3.Që të ndalohet veprimi retroaktiv i ligjit;

4.Që me rastine përcaktimit të veprave penale , ligjdhënësi duhet të shërbehet me terme dhe shprehje precize, në mënyrë që të evitohet cdo arbitraritetit eventual i gjyqeve apo organeve tjera shtetërore të cilat i interpretojnë apo i aplikojnë ligjet penale;

5.Parimi i ligjshmërisë ngërthen në vete edhe kërkesën që ligji i cili parashef veprën penale të parasheh edhe sanksionin penal.

INTERPRETIMI I LIGJEVE PENALE

1.KUPTIMI DHE RËNDËSIA E INTERPRETIMIT NË TË DREJTËN PENALE

Me interpretim në të drejtën penale kuptojmë përcaktimin e kuptimit të normës së caktuar penalo-juridike.Interpretimi i ligjeve ka rëndësi të madhe dhe është i domosdoshëm në të drejtën penale , ngase shumica e normave penalo juridike nuk mund të aplikohen në rastin konkret nëse nuk inerpretohen-para se të përcaktohet kuptimi i drejt i tyre.

II.LLOJET E INTERPRETIMEVE TË LIGJEVE PENALE Ekzistojnë tri grupe interpretimesh:

1.Sipas sujektëve që mund ta bëjnë interpretimin, 2.Sipas me todave dhe

3.Sipas vëllimit.

(6)

Varësisht prej asaj se cili subjekt e bënë interpretimin dallojmë:interpretimin autentik,gjyqësor dhe doktrinar.

1.Interpretimi autentik apo i obligueshëm

Interp.autentik e bënë organi i cili e ka nxjerrë ligjin që inerpretohet, e këtë mund ta bëjë vetëm parlamenti i shtetit.Interpretimi autentik konsiderohet më i rëndësishmi dhe këtij sikundër edhe ligjigjit duhet t’i përmbahen të gjith organet shteërore.Interpretimi autentik bëhet në procedurë të njetë sikundër edhe me rastin e nxjerrjes së tij, interpretimi autentik konsiderohet pjesë integrale e ligjit.Nuk preferohet inerpretimi autentik që është në disfavor të të akuzuarit.

Përpos interpretimit autentik, të cilat bëhn pas hyrjes në fuqi të ligjit , nganjëher vet ligji përmbanë dispozita për interpretimin i disa shprehjeve të veta .Psh.KPPPKnë nenin 107.Këto janë të ashq.definicioni legal i shprehjeve.

2.Interpretim gjyqësor

Është inerpretim të cilin e bënë gjykata gjatë aplikimit të ligjit në rastin konkret.Interpretimi gjyqësor nuk ka afekt të përgjithshëm obligues por vlenë vetëm për rastin konkret.

Gjykatat në punën e tyre janë të pavarura në rastin e aplikimit dhe interpretimit të ligjit, mirëpo me qëllim të sigurimit të unitetit në praktikën e gjykatave , që ka rëndësi të madhe penalo-luridike dhe shoëqëroro politike,Gjykata Supreme e vendit , kur konstaton se praktika gjyqësore e vendit nuk është unike , merr qëndrime dhe mendime parimore juridke për cështjet që janë me rëndësi për aplikimin unik të ligjeve.Këto qëndrime ushtrojnë ndikim në interpretimin dhe aplikimin unik të ligjeve penale në praktikë.

3.Inerpretim shkencor apo doktrinar,e bënë shkenca e së drejtës penale(Institutet shkencore katedrat e tj.).Ky lloj inter.nuk është i obligu.për organet që merren me aplikimin e ligjeve , mirëpo me forcën e argumenteve shkenca e së drejtës penale ushtron ndikim në praktikën gjyqësore dhe ligjëdhënëse.

III.METODAT E INTERPRETIMIT

1.Interpretimi gramatikor i normave penalo juridike bëhetme ndihmën e rregullave të gramatikës dhe sintaksës.Interpretimi i këtillë sendërtohet zakonisht duke i analizuar shprehjet dhe nocionet e pjesës së tekstit dhe në këtë mënyrë gjendet kuptimi i normës penalpidke.

2.Interpretim logjik

Mbështetet në rregullat e logjikës, me ndihmën e këtij interpretimi , përcaktimi i përmbajtjes dhe kuptimit të ligjit bëhet me anë të të menduarit dhe të nxjrrjes së konkluzioneve.Interpretimi logjik është ngushtë i lidhur me ate gramatikor dhe në praktikë ky interpretim nuk mund të bëhet ndaras.

Me anë të interpretimit logjit konkludojm se në rastet kur për ndonji vepër penale në pjesën e posacme është i përcaktuar vetëm minimumi apo maksimumi i posacëm i dënimit , atëhere do të aplikohet minimumi apo maksimumi i përgjitjhshëm.

Me rastin e interperetimit logjik përdoren dy rregullatë posacme :argumentum a contrario dhe argumentum a fortieri.

A/Argumentum a kontrario; është ajo rregull e interpretimit , në bazë të së cilës nxjerrim përfundim se përjashtohet mundësia e aplikimit të ndonji norme penalo juridike , pocëse ajo është parapara vetëm për një rast konkret dhe si e tillë bënë përjashtimin nga normat e përgjithshme që rregullojnë atë cështje.

Psh.me par.3.të nenit 304 të KPPK, parashifet se nuk është penalisht përgjegjës sipas këtij nenit personi nëse ai është në marrëdhënie me kryesin e vepr.pe.si bashkshort,partner jashtmartesor, i afërm i gjakut i shkallës së parë , vëlla ose motër, prind adoptues ose fëmij i adobtuar.Me

(7)

aplikimin e kësaj rregulle , nxjerrim përfundim se personat tjerë do të përgjigjen penalisht , pocëse e kanë ditur dhe nuk e kanë lajmruar veprën penale.

B/Argumentum a fortiori shprehet në dy forma:

-Si argumentum a maiori ad minus, që përmbanë në vehte logjikën sipas së cilës po cëse diq është e ndaluar për rastin më të lehtë , gjithsesi dduhet konkluduar se është i ndaluar edhe për rastin më të rënd.psh.nëse parshihet përgjegjësi penale për ndonjë vp.të kryer nga pakujdesia është e logjikshme se ekziston edhe përgjegjsia për vp.të kryer me dashje.

-Argumentum a maiori ad maius, sipas kësaj rregulle kur diq. Ështeë e lejuar për rastin më të lehtë aq më parë ajo është e lejuar për rastin më të rënd, psh. nëse ligji parashef nmundësinë e lërimit nga dënimi kur heqë dorë vullnetare nga tentaiva e metë, atëhere kjo mundësi ekziston edhe për rastin e heqjes dorë vullnetare nga tentativa e metë.

-Në kuadër të interpretimit logjik , në disa raste shfrytëzohet edhe argumentum ad apsurdum.Intepretimi i këtill shfrytëohen per të provuar se aplikimi i ndonji norem do të qonte në përfundim apsurd. Psh.qëndrimi se dënimi i shlyer nga evidenca e të ndëshkuarve fare nuk guxon të merret parasysh, është apsurde me nenin tjetër të kodit penal, sipas të cilit të dhënat mbi dënimin e shlyer mund tu jepen gjykatës, prokurorisë publike dhe organeve të policisë lidhur me procedurën penale që zhvillohet kundër personit të caktuar ndaj të cilit është shlyer dënimi.Kjo zgjidhje qonë në zgjidhje apsurde.

3.Interpretimi historik

I.H.konsiston në përcaktimin e kuptimit të normës penalo-juridike duke u mbështetur në historikun e lindjes së saj., në kuadër të këtij inter.egziston:

-Interpretiv subjektiv, ku kuptimi i ligjit penal apo i normës penaolo juridike përcaktohet , sipas kohës që është nxjerrë, sipas asaj që ligjëdhënësi ka synuar të arrij në kohën kur e ka nxjerrë ligjin.

-Interpretiv objektiv apo evolotiv, kuptimi i ligjit po normës penalo-juridike, percaktohet sipas kohës kur bëhet aplikimi i tij.(më heret ka qenë si vp.e rëndë fyerja me anë të radios, më vonë është lejuar që të konsiderohet si formë e rëndë e fyerj.që është kryer me anë të telivizionit). 4.Interpretimi sistematik

Përcakton përmbajtjen dhe kuptimin e ndonji norme penalo-juridike në bazë të vendit që është rradhitur në sistemin e ngushtë dhe të gjërë të legjislacionit penal si dhe lidhmërinë e saj me normat dhe institucionet juridike.

5.Interpretimi krahasues apo komparativ,

Është metodë e till e interp.e cila kuptimin e ligjit e përcakton duke e bërë krahasimin e dy apo më shumë teksteve autentike të ligjit të njet,që është shpallur në gjuhë të ndryshme.

6.Interpretimi sipa sqëllimit apo int.teleologjik

Interpret.sip.q. është metodë e tillë e interpretimit të ligjit penal, i cili kuptimin e tij snon ta përcaktoj sipas qëllimit të ligjit (ratio legis).

IV.INTERPRETIMI SIPAS VËLLIMIT 1.Interpretimi i ngusht apo restriktiv

IN.EKZ.EKZISTON ATËHERE KUR FJALëve , termeve apo nocioneve që janë përdorur në ligj u jepet kuptim i ngusht.

(8)

2.Interpretimi i gjërë apo ekstenziv, ekziston atëhere kur fjalëve , termave apo nocioneve të ligjit penal u jepet kuptim i gjërë.

Kjo nga fakti se në disa raste ligjdhënësi me normën e caktuar ka thënë më pakë apo më shumë,në anën tjetër , për shkak të të zhvillimit dinamik shoqëroro ekonomik është i domosdoshëm interpretimi ekstensiv, ngase pas nxjerrjes së normës së caktuar , apo në përgjithsi ligjit penal, paraqiten situata apo veprime të tilla të cilat sipas të gjitha kritereve mund të kualifkohet si vepër penale.Psh. te vepra penale e vjedhjes , e cila konsiston në marrjen e kundërligjshme të pasurisë të pasurisë së huaj të lujtshme me qëllim të përvetsimit të saj.Shtrohet pyetja se cka konsiderohet send i luajtshëm në kuptimit të këtij inkriminimi.Lidhur me këtë është përvetsuar menidmi se këtij nocioni duhet dhënë kuptim të gjërë dhe me këtë nënkuptohet psh edhe rryma elektrike sepse edhe kjo, sipas të gjitha kritereve , mund të konsiderohet send i lujtshëm dhe ndaj saj të kryhet vepra penale e vjedhjes.

Duhet pasur parasysh që me rastin e interpretimit ekstenziv nuk lejohet zgjerimi i zonës kriminale.

V.A N A L O GJ I A

Në drejtësi analogjia në kuptimin e gjërë paraqet zgjidhjen e marrdhënieve shoqërore në bazë të nromave që rregullojnë marrëdhënie të ngjashme.

An.në të drejtën penale paraqet rastin kur një vepër që nuk është e paraparë me ligjë si vepër penale, konsiderohet sie till në bazë të ngjashmërisë me veprën penale.Analogjia si mënyrë e krijimit të veprave të reja penale është e ndaluar në të drejtën penale ngase është në kundërshtim me parimin e legalitetit.,edhe në KPPK është inkorporuar ky parim ku në nenin 1.par.1.thuhet “Veprat penale, sanksionet penale dhe masat e trajtimit të detyrueshëm përcaktohen vetëm me ligj”.

Në të drejtën penale të ish shteteve socilaiste të Evropës edhe në Republikën e Shqipërisë dhe në ish Federatën Jugosllave , pas Luftës së dytë Botërore, ka qenë e lejuar analogjia , nase ekzistonin zbrastira të mëdha juridike. Anologjia në këtë periudhë lejohej mqë e drejta penale nuk ishte e kodifikuar, kurse për shumicën e inkriminimeve aplikoheshin rregullat e paraluftës.Mirëpo me nxjerrjen e kodeve penale të ish.Jugosll.1951 dhe 1952 nën sovranit. E të cilës ishte edhe Kosova gjer më 12.6.1999, u bë kodifikimi i së drejtës penale dhe prej atëhere u ndalua analogjia.

Me anë të analogjisë gjithashtu nuk mund të zgjerohet as elemntet apo rrethanat kualifikuara dhe të privelegjuara në veprat ktjera penale.Me anë të analogjisë nuk mund të sajohen as sanksione të reja penale.Këto kufizime vlejnë për aplikimin e analogjisë , pa marr parasysh a janë në dëm të kryesit të veprës penale (analogjia in malam partem) apo në favor të tij( analogjia in bonam partem).Gjithashtu me analogji nuk mund të bëhet as ashpërsimi i dënimeve.

Analogjia e lejuar.Në të drejtën penale konsiderohet se është e lejuar analogjia po që se ajo është në favor të të fajsuarit dhe nëse interpretimi i tillë nuk është në kundërshtim me normat dhe parimet e tjera penalo-juridike.Kjo mund të shprehet në rast kur është fjala për bazat apo rrethanat e përjashtimit të veprës penale dhe ndëshkueshmërisë , nga se kjo fushë në mas të madhe nuk është e rregulluar me ligj.Madje analogjia është e lejuar në rastet kur ekzistojnë rrethana për zbutjen e dënimit si dhe në përgjithsi në situata kur kryesi i veprës penale vehet pozitë më të favorshme(analogjia in bonam partem), që mbështet në parimin in dubi pro reo.Analogji si mënyrë e interpretimit në favor të të kryesit të veprës penale ,në mënyrë decidive është e paraprë në KPPK neni 1.par.3. ku thuhet “Në rast paqartësie përkufizimi i veprës penale interpretohet në favor të personit i cili hetohet, akuzohet ose shpallet fajtor”.

Analogjia në të drejtën penale lejohet edhe në rastet kur edhe vetë ligji në mënyrë shprehimre udhëzon aplikimin e saj edhe në situtatat që janë të ngjashme me ato që parashihen në figurën e veprës penale .Kjo vecmas shprehet në dispozitat e kodit penale , në të cilat figura e veprës penale përcaktohet edhe me të ashtëquajturën klauzola gjenerale.Psh.dispo.e nenit 218 par.1 të PPK, parashihet si vijon”Kushdo që, në kundërshtim me ligjin e shëndetësisë , në spital , maternitet të spitalit, shkollë apo restorant apo punëtori në të cilën përpunohen artikuj ushqimor apo e cila kryen shërbime higjenike apo në organiztaën e biznesit apo vend të ngjshëm pune , e

(9)

punëson apo e mban në punë personin për të cilin e di se lëngon nga smundja ngjitëse dhe me këtë shkakton përhapjen e smundjes dënohet gjobë ose burgim deri në një vit.

Analogjia e ndaluar

Analogjia është e ndaluar në të drejtën penale , po që se sipas normës së caktuar penalo-juridike bëhet subsimimi i veprës apo rastit i cili nuk është i paraparë me ligj dhe poqëse duhet të tejkalohet apo zgjerohet vëllimi i normës nëse dëshirohet që edhe ai rast të përfshihet me normën e caktuar.Pra në rastet kur tejkalohet kufiri i kuptimit të normës që është përcaktuar edhe me anë të interpretimit atëhere shprehet analogjia e ndaluar.Do të ishte psh. analogji e ndaluar rasti kur ndonjë person dënohet për vepër penale të vjedhjes , pocëse është ushqyer në restoran, mirëpo nuk ka pasur të holla të paguajë.

VEPRIMI I LEGJISLACIONIT PENAL I.VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Cdo ligj penal vepron në kohë të caktuar, në teritorin e caktuar dhe ndaj personave të caktuar. II.VEPRIMI I LIGJIT PENAL NË KOHË

Sikur edhe ligjet e tjera , edhe kodi penal vepron në kohë tëcaktuar.Ai filln të veproj prej momentit të hyerjes në fuqi dhe aplikohet gjer të pushoj së vepruari.Zakonisht ligji hynë në fuqi 8.pas shpalljes në gazetën zyrtare..

Meqë me ligjë penal rrgullohen cështje shumë të rëndësishme dhe delikate , koha prej nxjerrjes dhe hyrjes në fuqi të ligjit është më e gjatë.Kështu është vepruar edhe me KPPPK, i cili është aprovuar më 6.korrik 2003, ndërsa ka hyrë në fuqi më 4.priill 2004.

Ligjet për shkaqe të arsyeshme mund të hyjnë në fuqi brenda afatit më të shkurtër se 8.ditë nga dita e shpalljes , ose ditën e shpalljes.

Koha prej shpallje.së ligj.në gaz. Zyrt, e gjeri sa hynë në fuqi, quhet vacati legis.Ligji penal vepron përderisa abrogohet me ligjin e ri, përkatsisht ai vepron në ditën e kur hynë në fuqi ligji i ri, i cili shprehimisht ose në mënyrë të heshtur e abrogon të mëparshim.

Në mënyr.shpreh.ligji i ri e obrogon të mëparsh.kur ligji i ri parash.dispo të posacme me të cilën e abrogon të mëparshmin.

Në mënyrë të heshtur ligji pena.abrogohet atëhere kur ligji i ri nuk përmbanë dispozitën mbi abrogimin e ligjit të mëparshëm, mirëpo cështja e njëjta i rregullon në mënyrë të njëjt apo të ngjashme Lex postiore derogat legi priori..Ligji penal.pushon së vepruari edhe kur skadon afati për të cilin është nxjerrë.

1.Rëndësia e përcaktimit të veprimit të ligjit penal në kohë

Përcaktimi i veprimit të ligjit penal në kohë ka rëndësi të madhe në të drejtën penale ngase prej kësaj varet se cili ligj do të alikohet ndaj kryesit të veprës penale ..Kjo ka rëndësi nëse vepra penale është kryer kur ka qenë në fuqi ligji i vjetër, ndërsa kryesi gjykohet kur ligji i mëparshëm ka pushuar së vepruari.

2.Ndalimi i veprimit retroaktiv të ligjit penal dhe aplikimi i ligjit më të butë

Me ispozitat e kodit Penal, në të drejtën penale është përvetsuar parimi i ndalimit të veprimit retroaktiv të ligjit penal.Kjo shprehimisht është paraparë shprehimisht në nenin 2. paragrafin 2. i cili thot:”Në rast se ligji në fuqi ndryshon para shqiptimit të vendimit të formës së prerë, atëhere ndaj kryesit zbatohet ligjji që është më i favorshëm “

Lidhur me zbatimin e ligjit më të butë ndaj kryesit të veprës penale Kodi Penal i Kosovës ka përvetsuar konceptin edhe më të avancuar , që tani janë të përvetsuar edhe kodet penale të

(10)

shteteve të Evropës Perendimore, kshtu që në nenin 2.paragrafi 2.thuhet “Nëse ligji i ri nuk e inkriminon veprën,por kryesi i veprës penale është dënuar me aktgjykimin e formës së prerë në pajtimi me ligjin e mëparshëm, dënimi nuk fillon të ekzekutohet ose , në rast se ka filluar ndërprehet”.

Nga parimi i përgjithshëm se ndaj kryesit duhet aplikuar ligji më i favorshëm-butë , Kodi penal i Kosovës ngjashëm me disa kode penale të Evropës perendimore bën një përjashtim në nenin 2. para.4.ku shprehimisht Thuhet “Një ligji i cili ka qenë në fuqi vetëm për kohë të caktuar, zbatohet për ato vepra penale që janë kryer gjatë kohës kur ai ligj ka qenë në fuqi edhe në rastin kur nuk vazhdon të jetë në fuqi.Kjo nuk zbatohet nëse vet ligji shprehimisht e parashikon ndryshe .(Kjo dispozitëështë paraparë në raste dhe situata të jashtëzakonshme, spsh.rreziku i luftës, kohës së luftës, në kohën e ndonjë epidemie apo katastrofe natyrore , për të cilat rrethana mund të nxirren ligje të posacme të cilat parashohin vepra penale).

Cështja e aplikimit të ligjit më të butë është obligim për gjykatën e jo ajo të vendos që të aplikoj këtë apo atë ligj.

Bjë ligj konsiderohet më i butë poqëse veprën penale nuk e parashef vepër penale, po qe se parasheh rrethana të reja të përjashtimit e kundërligjshmërisë, po qe se parasheh lloj më të butë të dënimit , mundësis më të madhe të zbutjes apo lirimit nga dënimi, mundësi të shqiptimit të dënimit me kusht apo lloj tjetër të dënimit alternativ.Gjithashtu një dënim konsiderohet më i butë, po qe se nuk parashef mundësi të shqiptimit të dënimit plotsues, parashef afat më të shkurtër të vjetërsimit.

VEPRIMI I LIGJIT PENAL NË TERRITOR 1.Nocioni i veprimit të ligjit penal në teritor.

Ligji penal i një shteti sikundër edhe ligjet në përgjithësi , zakonisht veprojnë në teritorin e shtetiti në të cilin janë nxjerrë .

Parimi se ligji penal apo kodi penal aplikohet në teritorin e vendit është manifestim i sovranitetit të cdo shteti , që në të drejtën penale emërtohet si pushtet represiv i shtetit.Edhe kodi penal i Kosovës vepron në tërë territorin e Kosovës, sikundër edhe kodet penale e shteteve tjera.

Cështjet të cilat shtrohen dhe rregullohen në kuadrin të institucionit të veprimit të legjislacionit penal në territo, më tepër kanë të bëjnë me lementet ndërkombëtare.Këtu kryesisht është fjala për veprimin e ligjeve penale të Kosovës ndaj shtetetasve të huaj që kryejnë vepra penale të cilët në ndonjë mënyrë gjenden në vendin tonë, si dhe personave që kryejnë vepra penale me të cilat dëmtojnë të mirat juridike të shtetasve tanë apo të shtetasve të huaj, pra këtu fjala është për cështjet që bëjnë pjësë në fushën e së drejtës penale ndërkombëtare.

Me qëllim të evitimit të konflikteve të mundshme se cili shtet është kompetent të gjykoj kryesin e veprës penale, me dsipozitat e kodit penal është rregulluar veprimi legjislacionit penal në teritor.Me këto dispozita në masën më të madhe është rregulluar veprimi i ligjit penal të Kosovës ndaj kryesve të veprave penale me elemnte ndërkombëtare.

Me dispozitat penalo juridike të parapara në nenin 99-1004, janë aprovuar pesë parime , të cilat aprovohen në shumicën e të drejtave penale të shteteve tjera bashkohore këto janë:

-parimi teritorial -parimi real,

-parimi i personalitetit aktiv, “ “ pasiv dhe -parimi universal.

2.Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit teritoorial

Parimi teritorial i veprimit të ligjit penal të Kosovës në teritor, sikundër edhe në të drejtat penale të shteteve tjera, është aprim themelor , kurse parimet tjera janë të natyrës plotsuese.Sipas këtij parimi legjislacioni penal i një vendi aplikohet ndaj të gjitha personave që kryejnë vepër penale në teritorin e tij pa marr parasysh se a janë apo nuk janë shtetats të tij, apo janë persona pa shtetësi.

(11)

Parimi teritoria parashihet edhe në Kodin penal të Kosovës, në nenin 99. par.,1. ku thuhet “Ligji penal I Kosovës zbatohet për secilin person, i cili kryen vepër penale në teritorin e Kosovës” Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit teritorialrezulton nga sovraniteti i cdo shteti që në teritorin e vet të ushtrojë pushtetin reprsiv dhe jurisdiksionin,arsyeshmëria e këtij parimi mbështetet edhe në efektin e preventivës së përgjithshme , gjithashtu parimi teritoril arsyetohet edhe nga shkaqet prakktike, ngse e vërteta më së miri mund të konstatohet në vendin e ngjarjes. Shtrohet pyetja se cka konsiderohet teritor i një shteti.

Me teritor të një vendi nënkuptojmë sipërfaqen toksore, bregdetin, sipëqrfaqen ujore brenda kufijëve dhe hapsirën ajrore mbi të.

Sipas ligjit mbi bregdetin zonëa teritoriale shtrihet 10.milja nautike nga toka .Kjo sipërfaqe konsiderohet teritor i shtetit , kurse jashtë kësaj sipërfaqe konsiderohet det i hapur.

Legjislacioni penal aplikohet edhe ndaj secilit që ka kryen vepër penale në anijën e tij, pa marr parsysh se ku ndodhet në khën e kryerjes së veprës penale, në derin e hapur , në teritorin e shtetit të caktuar, në ujrat e huaja teritoriale apo në limanet e huaja.Kjo situatë nuk është paraparë me Kodin penal meqë Kosova akoma është nën administra.e KB.

Legjislacioni penal i Kosovës zbatohet edhe ndaj secilit që kryen vepër penale në aeroplanin e regjistruar në Kosovë , pa marr parasysh ku gjendet flutarakja në kohën e kryerjes së veprës penale.( neni 99.par.2.).

Legjislacioni penal do të aplikohej edhe ndaj personave që kryejnë vepra penale në Kosovë edhe atëhere kur për ato vepra penale janë ndëshkuar në shtetin tjetër , apo kur procedura është duke u zhvilluar, mandje edhe në rastet kur kryesi e ka vuajtur dënimin që i është shqiptuar për të njetën vepër .Ky parim përjashton rregullën “ne bis in idem”( nuk guzon të ndëshkohet dy herë për të njejtën vepër penale).Ligji lejon një zbutje të këtij parimi mjaft të ashpër.Sipas nenit 104 të Kodit penal, nëse personi i ndëshkuar e ka vuajtur dënimin jashtë vendit , dënimin e vuajtur do tia llogarisë në dënimin e shqiptuar për të njetën vepër penale, gjithashtu , sipas kësaj dispozite , në masën e dënimit të shqiptuar do t’i llogaritet edhe paraburgu apo privimi i lirisë gjatë procedurës së ekstradimit.

Vendin tonë pas lufte e frekuentojnë një numër i madhë i shtetasve të huaj , qoft si puntor UNMIKU, punëtor të organiztave të ndryshme joqeveritare, afaristë , turistë etj, të cilët mund të kryejnë vepra penale në Kosovë.Në raste të këtilla kur kryesi dhe i dëmtuari janë shtetats të huaj, sipas legjislacionit tonë penal , është paraparë mundësia që ndjekja penale e të huajit t’i besohet shtetit të huaj, me kusht që edhe ai shtet të veproj kësisoi me shtetasit tonë( parimi i reprocitetit).Mundësia dhe procedura për transferim ( ekstradim) e personave të jkëtillë që kanë kryer vepra p[enale në teritorin e Kosovës, është e rregulluar me Kodin e Procedurës penale të Kosovës( kapit.XL VII, neni 516-533).

Përjashtim i posacëm nga parimi teritorial ilegjislacionit tonë penal parashihet për personat që ushtrojnë funksione me rëndësi të posacme ( i ashtëquajturi imuniteti juuridiko-material) psh,deputetët, gjyqtarët sipas dispozitave kushtetuese parashifet se “askush i cili merr pjesë në gjykim nuk mund të thirrret në përgjegjësi penale për mendimin e dhënë me rastin e marrjes së vendimit gjyqësor”.

Nga imuniteti juridko material duhet dalluar imunitetin juridiko procedural.

Përjashtimi nga veprimi teritorial të legjislacionit tonë penal, njihet edhe në bazë të së drejtës ndërkombëtare.Sipas Konventës së Vjenë mbi marrëdhënjet diplomatike të vitit 1961; Të Konventës së Vjenës për marrëdhëniet konsulore të viti 1963 si dhe Marrveshja lidhur me funksionarët e organiztava të caktuar ndërkombëtare 1947 dhe 1954, personat e huaj që ushtrojnë detyra të caktuara në kët lëmenjë përjshtohen nga jurisdiksioni i shtetit tonë.Këta janë shefat e shteteve dhe përcjellësit e tyre, shefat e msioneve diplomatike dhe anëtarët e familjeve të tyre.Në Kosovë imunitet diplomatik gëzojnë edhe punëtorët e UNMIK-ut, OSBE-s, pjestarët e policisë së UNMIK-ut dhe KFOR-it.

(12)

3.Veprimi i legjislacionit penal të Kosovës, për veprat penale që kryhen jashtë teritorit të Kosovës

Meqense të mirat juridike të Kosovës apo të qytetarëve të saj mund të cënohen edhe me veporat penale qqë kryhen në shtet tjera , dispozitat e legjislacionit tonë penal parashohin mundësinë e aplikimit të tyre edhe ndaj personave ëqë kryejnë vepra penale jashtë teritorit të Kosovës.

Për të mundur të aplikohet ligji i jonë penale dhe në situatat kur vepra penale ështëkryer jashtë Kosovës, ed rejta jonë penale i ka aplikuar disa parime të natyrës së përgjithshme siq janë: Parimi real, parimi i personalitetit aktiv, personalitetit pasiv, dhe parimi universal.

3.1.Parimi real ose mbrojtës

Kur vepra penale kryhet jashtë territotit të Kosovës, por me të cilat dëmtohen apo rreziokohen të mirat juridike të vendit tonë apo të qytetarëve tanë , aplikohet ligji jonë penal.

Parimi real apo mbrojtës është paraparë në nenin 100 par.1. të kodit penal, ku është paraprë zbatimi i parimit real të legjislacionit të Kosovës është paraparë me shumicën e veprave penale kundër të drejtës ndërkombëtare të parapara në nenet 116-121, 125-128, 132, 133(1) 134-137, 139(1) (2) dhe (3) 141 dhe 244) vp.nga neni 244.

Gjithashtu aplikimi i parimit real apo mbrojtës të legjislacionit penal të Kosovës është paraparë edhe për disa vepra penale shumë të rënda me të cilat rrezikohet siguria e Kosovës ose e popullit të saj.lidhur me këtë në nenin 100 paragrafi 2 të KPPPK, është paraparë “Ligjet penale të Kosovës zbatohen ndaj cilido person që kryen vepër penale nga nenet 110-113 rë këtij kodi jashtë teritorit të Kosovës, kur vepra e till paraqet rrezik ndaj sigurisë së Kosovës, ose popullsisë së saj, në përgjithsi ose pjesërisht”.Këto inkriminme janë : kryerja e veprave terorriste(neni 100), ndihma në kryerjen e veprave tererriste ( neni 111), lehtësismi i kryerjes së terorrizmit, organizimi përkrahja dhe, pjesmarrja në grupe terorriste.( neni 113).

Sipas natyrës së tij , parimi real apo mbrojtës , është parim ngase përjashton aplikimin e rregullës ne bis in idem.Mdje ndryshe nga parimi teritorial, ky është në mënyrë obliguese primar, sepse patjetër duhet të fillohet procedura penale kur kryhen vepra penale të parapara në nenet e theksuara më alrt, madje edhe kur nështetin tjetër ka filluar apo ka përfunduar procedura, si dhe në rastet kur e ka vuajtur dënimin.

3.2.Primi i personalitetit aktiv.

Sipas parimit të personalitetit aktiv apo parimi nacional, legjislacioni ynë penal aplikohet në rastet kur qytetarët e kOSOVËS kryejnë vepra penale jashtë tëerritorit të Kosovës .Kështu në nenin 101 par.1. të KPPPK THUHET : “Ligjet penale të Kosovës zbatohen ndaj secilit person i cili është banor i Kosovës, nëse personi i tillë kryen vepër penale jashtë teritorit të Kosovës dhe nëse kjo vepër poashtu është e dënueshme në vendin ku është kryer ajo vepër”.

Parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe në rastet e kryerësve të veprave penale të cilët nuk janë shtetas të asnjë shteti (apatrid).Kjo është paraparë në nenin 101.par.2.të KPPPK, i cili shprehet:” Ligji penal i Kosovës zbatohet poashtu ndaj secilit person i cili nuk është i një shtetësie të huaj nëse personi kryen vepër penale jasht teritorit të Kosovës dhe kjo vepër poashtu është e dënueshme në vendin ku është kryer kjo vepër”. Ky parim aplikohet edhe në situatën kur personi pas kryerjes së veprës penale , bëhet banor i Kosovës (101.par.3.)

Arsyeshmëria e aplikimit të këtij parimi qëndron në faktin se qytetari i Kosovës, sipas kushtetutës sonë, nuk mund t’i ekstradohet shtetit ku edhe e ka kryer veprën penale, ndërsa në anën tjetër nuk duhet lejuar që personat e këtillë të ngelin të pandëshkuar.Po mos të ekzistonte ky parim shtetasit tonë që kryejnë vepra penale jashtë Kosovës nuk do të mudn të ndëshkoheshin.

Parimi i personalitetit aktiv është subsidiar, ngase legjislacioni ynë penal do të aplikohet ndaj kosovarëve vetëm poqëse në vendin ku e kanë kryer veprën penale nuk është ushtruar mbrojtja e duhur juridiko penale.

(13)

Sipas nenit 1003 par.1 pika 1-3 të KPPK thuhet: ndaj shtetasve tanë që kanë kryer vepra penale jashtë vendit , ndjekja penale nuk do të ndërmerret:

1.nëse kryesi në tërësi e ka vuajtur dënimin që i është shqiptuar jashtë vendit;

2.nëse kryesi jashtë vendit me aktgjykimin e formës së prerë është liruar ose dënimi i është parashkrirë ose i është falur;

3.nëse për vepër penale , sipas ligjit të huaj, ndiqet në bazë të kërkesës së të dëmtuarit , ndërsa kërkesa e tillë nuk është parashtruar.

Nga kjo rezulton se parimi i personalitetit aktiv e respekton parimin “ne bis in idem”. Edhe për aplikimi e këtij parimi kërkohet identitet i normave, d. M . th. Vepra që konsiderohet si vepër penale sipas ligjeve tona , e tillë duhet konsideruar edhe sipas ligjeve të vendit të kryerjes së kësaj vepre, mirëpo kjo zgjidhje nuk është apsolute, në rast kur sipas ligjit të vendit ku është kryer vepra për atë vepër nuk ndëshkohet, mirëpo ajo vepër konsiderohet si vepër penale sipas parimeve të pranuara të bashkësisë ndërkombëtare, ndjekja mund të ndërmerret sipas lejës së prokurorit shterorë.

3.3.Parimi i personalitetit pasiv

Sipas të këtij parimi , legjislacioni penal i Kosovës aplikohet ndaj të huajve , të cilët jashtë territorit të Kosovës , kryejnë vepra penale kundër qytetarit tonë ose kundër vendit tonë.Kështu sipas nenit 102 të KPPK, thuhet: “Lighji penal i Kosovës zbatohet ndaj cilitdo person i një shtetësie të huaj nëse :

1.Personi i tillë kryen vepër penale jashtë territorit të Kosovës kundër banorit të Kosovës, edhe atëher kur vepra e till penale nuk është cekur në nenin 100 të këtij kodi;

2.Kjo vepër është e dënueshme në vendin ku është kryer, dhe

3.Kryesi është ndodhur në territorin e Kosoës ose ka qenë trannsferuar në Kosovë”. Edhe ky parim është supsidiar.

3.4.Parimi universal

Sipas këtij parimi legjisl.ynë penal. Aplikohet edhe ndaj të huajit i cili kryen vepër penale jashtë territorit të Kosovës ndaj shtetit të huaj apo personit të huaj.Që të mund të aplikohet ky parim duhet që shtetasi huaj të haset në teritorin e Kosovës apo të ekstardohet.Ky parim është paraparë në nenin 100 par.1.të KPPK.

Aplikimi i këtij parimi shprehte kur është fjala për vepra penale të rënda të cilat i kryejnë të huajt jasht vendit , veprat e tillë janë psh.krimet e luftës, gjenocidi dhe veprat tjera kundër të drejtës ndërkombëtare dhe njerëzimit.Gjithashtu vepra të tilla janë edhe veprat penale të cilat për nga natyra janë të karakterit internacional dhe kryhen me pjesmarrjen e personave të ndryshëm, sic janë psh.prodhimi dhe qarkullimi i narkotikëve, prodhimi dhe shpërndarja e shkresave ponografike, trafikimi me njerëz, terrorizmi ndërkombëtar etj.

Arsyeshmëria e këtij parimi konsiston në faktin se është obligim ndërkombëtar i cdo shteti që ta luftoj kriminalitetin , pa marr parasysh se ku kryhet dhe e mira e kujt është e dëmtuar.Ky parim njëherit është edhe manifestimi i solidaritetit ndërkombëtarnë luftën kundër kriminalitetit.

Aplikimi i këtij parimi është subsidiar.

Edhe aplikimi i këtij parimi kërkon idnetitetin e normave, mirëpo lidhur me idnetitetin e normave ligji jonë parashef një përjashtim.Sipas KP prokurori i Kosovës, mudn të lejoj ndjekjen penale edhe pa marr parasysh ligjin e vendit ku është kryer vepra penale , po qe se është fjala për vepra penale të cilat në kohën kur janë kryer është konsiderura vepër penale siaps parimeve apo rregullave të së drejtës ndërkombëtare.Ky lloj përjshtimi nga parimi i identitetit të normave është në pajtim me dispozitat e Paktit ndërkombtar mbi të drejtat qytetare dhe politike të vitit 1966.

(14)

4.Parimi i juridiksionit përfaqsues( bartja e pushtetit represiv

Parimi i jurisdiksionit përfaqsues është paraparë me Konventën evropiane mbi cedimin, transferin e ndjekjes penale të vitit 1978.Me këtë konventë janë zgjidhur në mënyrë parimore cështjet kryesore të cedimit(transferit) të ndjekjes penale nga shtetit ku është kryer vepra penale në shtetin, , shtetësinë e të cilit e ka kryesi i veprës penale.këte institutë e ka paraparë edhe KPPK në nenin 103 par.4.ky parim është një lloj përjashtimi nga parimi i veprimit teritorial të legjislacionit tonë penal.Sipas par. Të juris.përfaq.në rast kur shtetasi i huaj kryen vepër penal në teritorin e Kosovës, edhe pse gjykatat tiona kanë ta dënojnë në bazë të parimit teritorial, është paraparë mundësia që vendi ynë të heq dorë nga kjo e drejtë dhe ndjekja penale t’i besohet shtetit të huaj, shtetësinë e të cilit e ka kryesi i veprës penale , apo që në atë shtet ka vendëqëndrimin e përhershëm.

Si kusht që duhet të plotsohet për aplikimin e këtij parimi është që shteti i huaj të ndërmerr ndjekjen dhe që shtetasui i huaj të ketë kryer vepër penale për të cilën parashihet dënim me burgim deri në 10.vjet.

Për veprat penale kundër sigurisë së komunikacionit nuk ka kufizime( neni 514.par.1 dhe 3. KPPPK);

Kërkohet parimi i reciprocitetit ( neni 103 par.4).

Jurisdk.nuk do të lejohet në rastet kur shtetasi ynë është i dëmtuar me vepër penale dhe ai e kundërshton këtë , përvec rasteve kur është siguruar kërkesa pasuroro juridike(neni 514 par.4. Kodi i Përk.i Proc.Penale)

5. Ekstradimi

Që të mund të realizohet parimi real, parimi i personalitetit aktiv, pasiv , parimi universal dhe parimi territorial i legjislacionit penal , është e nevojshme që të rrespektohet bashkpunimi midis shteteve.Një ndër format e bashkpunimit midis shteteve që mundëson shqiptimin apo ekezkeutimin e dënimit kryesit të veprës penale , është edhe ekstradimi i fajtorit .

Me ekstradim , në të drejtën penale nënkuptojmë dorëzimin e kryesit të veprës penale prej një shteti në shtetin tjetër , me qëllim që kryesi të dënohet për veprën penale të kryer, ose me qëllim që ndaj tij të ekzekutohet dënimi i shqiptuar me aktgjykimin e plotfuqishëm.

Ekstradimi është forma kryesore e ndihmës juridike midis shteteve në fushën e së drejtës penale dhe në masë të konsiderueshme mundësonluftimin e kriminalitetit në përmasa ndërkombëtare. Për nga natyra e tij është institucion i përzier meqë ngërthen në vehte elemnte të së drejtës penale , të procedurës penale dhe elemente ndërkombëtare.

Në vendet e pranuara ndërkombëtarisht si shtete sovrane , për shkak të rëndësisë , kushtet e ekstradimit janë të rregulluara me kushtetutë.Sipas Kornizës kushtetuese për vetqeverisjen e përkohshme të Kosovës ( nenet 8.1.(i) 8.1 (m) dhe 8.1.(o) instituti i ekstradimit është në kompetencë ekskluzive të përfaqsuesit special të KB dhe si e tillë nuk është rrregulluar fare me dispozitat kushtetuese.Cështja e ekstardimit në shtetet sovarne është rregulluar përpos me kushtetutë edhe me konventa ndërkombëtare dhe marrëveshje bilaterale.

Në KPPPK, kaptina XLVIIII, neni 516-532, është përcaktuar procedura dhe kushtet të cilat duhet të përmbushen që të mund të ekstradohet kryesi i veprës penale.

Në kontratë për ekstradim duhet cekur se për cilat lloje të veprave penale do të bëhet dorëzimi i fajtorit .Kjo bëhet në tri mënyra:

1.Metoda e enumeracionit, me cërast ceken llojet e veprave penale për të cilat do të bëhet ekstradimi ;

2.Me anë të metdës eliminatore, me c’ërast ceken veprat penale për të cilat nuk do të bëhet ekstradimi dhe

(15)

3.Me anë të metodës së klauzolës gjenerale, me cë rast lloji i veprave penale , për të clat dotë bëhet ekstradimi , caktohet sipas llojit dhe masës më të butë të dënimit.

6.Kushtet të cilat duhet të plotsohen për ekstradimin e personit nështetin e huaj siaps dispozitave të KPPPK.

Në legjislacionet penale të shteteve bashkohore si dhe në kontratat , përkatsisht konvenbtat ndërkombëtare, janë sajuar disa parime të përgjithshme të cilat respektohen me rastin e ekstardimit.

Sipas nenit 517 të KPPPK, ekstardimi (transferi) i kryesit të veprës penale në shtetin e huaj mund të bëhet nëse plotësohen këto kushte:

1.Shtetasi i vendit nuk mund të ekstradohet ;

2.Që vepra për të cilën kërkohet ekstradimi nuk është kryer në teritorrin e Kosovës kundër banorit të Kosovës;

3.Që të ekzistoj idnetiteti i normës;

4.Idnetiteti i personit , ekstradimi i të cilit kërkohet ëhstë vërtetuar;

5.Që ka prova të mjaftueshme për të mbështetur dyshimin e bazuar se shtetasi i huaj , ka kryer vepër penale ose për këtë ekziston aktgjykimi i formës së prerë;

6.Që ekstardimi të mos kërkohet për vepër penale për të cilën parashihet dënim me vdekje , derisa shteti i cili kërkon ekstradimin nuk garanton se dënimi me vdekje nuk do të shqiptohet ose nuk do të ekzekutohet;

7.që të mos ekzistoj rreziku real që personi , ekstradimi i të cilit kërkohet të mos trajtohet ose dënohet në mënyrë johumane;

8.Që ekstradimi të mos kërkohet për vepra penale politike apo ushtarake ;

9.që personi, ekstradimi i të cilit kërkohet nuk e gzon të drejtën mbrojtjes të paraparë për refugjatënë Kosovë;

10.Që ekstradimi të mos jetë në kundërshtim metë drejtën ndërkombëtare ose standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut;

11. Kushti i specialitetit, që personi të mund të ndëshkohet vetëm për atë vepër penale për të cilën është ekstraduar;

12.Që vepra penal;e të mos jetë parashkruar dhe

13.Që shtetasi i huaj, ekstadimi i të cilit kërkohet , ende nuk është liruar ose dënuar në formë të prerë nga gjykata vendore për veprën penale për të cilën këkrkohet ekstradimi, që procedura penale të mos zbatohet në Kosovë kundër tij për vepër penale të paraparë me nenin 100 të KPPK dhe kur procedura penale ka filluar për vepër penale të kryer kundër banorit të Kosovës, kërkesa pasuroro juridike për të dëmtuarin të jetë sigurua.

7.E drejta e azilit

Termi azil rrjedh prej fjalës latine asylum, që do të thotë strehim.

Vështruar historikisht , e drejta e azilit është institucion më i vjetër se ekstradimi.Këtë e kanë njohur e drejta hebraike, ajo greke, romake dhe më von në e drejta e mesjetës.Në këto periudha , edrejta e azilit është shprehur duke u strehuar kryesi i veprës penale në vendet e caktuar brenda shtetit , shtetësinë e të cilit e ka pasur personi.Zakonisht vendet që u kanë ofruar strehim kryerësve të veprave penale të caktuara kanë qenë kishat , manastiret, feudalët e caktuar dhe oborret mbretërore.

Në kuptimin e tanishëm, e drejta e azilit është paraqitur në mesin e shek.XIX me qëllim që të mbroheshin kryerësit e veprave penale politike, që në pikën e fundit kishin karakter progresiv.Duke u mbështetur në natyrën dhe brendinë e këtij institucioni, tani të gjitha shtetet bashkohore e njohin institucionin e azilit, me anë të cilit u njihet e drejta e strehimit kryerësve të veprave penale politike.

(16)

Sikundër shtetet tjera, edhe vendi ynë njeh të drejtën e azilit.Sipas dispozitave të nenit 517 par.1.pika 10-11 të KPPPK, u garantohet e drejta e strehimit shtetasve të huaj dhe personave pa shtetësi, përkatsisht nuk do të lejohet ekstradimi i tyre nëse kërkesa për ekstradim është bërë: a).me qëllim të ndjekjes ose dënimit personit transferi i të cilit kërkohet për shkak të racës, gjinisë, shtetësisë ose prejardhjes etnike,religjinot, mendimit politik ose antarësimit në ndonjë grup shoqëror;

b).Nëse personi ekstradimi i të cilit kërkohet nuk gëzon të drejtën e mbrojtjes të paraparë për refugjatë në Kosovë;

c).Nëse lutja për transferim është paraqitur për shkak të ndonji veprimi politik i cili nuk konsiderohet vepër penale nga neni 116 deri 145 të KPPK dhe

d).Nëselutja për transferim është në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare ose standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut për cfardo arsye.

NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRËS PENALE I.NOCIONI I VEPRËS PENALE

1.Nocioni formalo-material i veprës penale

Nocioni formal i veprës penale paraqitet në mesin e shek.XIX dhe kryesisht e njeh sghkolla klasike.Sipas këtij nocioni , vepra penale konsiderohej si fenomen juridik apo fakt juridik, e cila shkakton pasoja juridike në botën e jashtëme.

Sipas këtij nocioni vepra penale përcaktohet vetëm duke i pasur parasysh elemntet e saj formale spo juridike.

Sipas nocionit material, vepra penale është vepër apo sjellje e njeriut e cila dëmton apo rrezikon vlerat elementare të njeriut, të shoqërisë dhe sistemit juridik.

Sipas nocionit material formal vepra penale është vepër e njeriut e cila është e kundërligjshme, e kryer me faj dhe e cila është e përcaktuar me ligj si vepër penale, por e cila njëherit është edhe vepër e rrezikshme.

Kodi penal i Kosovës e përvetson nocionin formalo-material të veprës penale dhe ky nocion është ërcaktuar në nenin 6. i cil thot;” Vepra penale është vepër e kundërligjshme e cila është përcaktuar me ligj si vepër penale, tiparet e së cilës janë përcaktuar me ligj dhe për të cilën me ligj është e paraparë sanksioni penal ose masa e trajtimit të detyrueshëm”, sipas kësaj dispozita për të ekzistuar vepra penale në mënyrë kumulative duhet të plotësohen 4. kushte themelore: 1.Kushti i parë është kundërligjshmëria e veprës penale;

2.Kushti i dytë është pasoja e dëmshme apo rrezikshmëria;

3.Kushti i tretë është që vepra jo vetëm që duhet të jetë e caktuar në ligj si vepër penale, por njëherit duhet të poërcaktohen me ligj edhe tiparet apo elemntet konstituive të veprës penale(parimi i përcaktimit të veprës penale me ligj)’

4.Kushti i katërtë është që ligjëdhënsi për cdo vepër penale të parashof sanksionin penal ose llojin e masës së trajtimit të detyrueshëm që mund të shqiptohet.

(17)

Nga përkufizimi i veprës penale që u theksua më parë rezulton se vepra penale përbëhet prej 4.elementeve themelore e këto janë:

1.Veprimi i njeriut, 2.Kundërligjshmëria, 3.Përcaktueshmëria e veprës penale në ligj dhe 4.Përgjegjshmëria penale e kryesit (fajësia).

Cdo vepër penale për tu konsideruar vepër penale duhet të posedojnë në mënyrë kumulative të të gjitha këto katër elemente që i përmendëm.Të gjitha këto elemente së bashku përbëjnë anatominë e veprës penale dhe cdonjëri prej tyre është pjesë e strukturës së veprës penale.Sëkëndemi nëse mungon njëri prej këtyre elemnteve , vepra penale nuk mund të ekzistoj. Elemntet themelore të veprës penale mund të ndahen në elemente objektive dhe subjektive. Legjislacioni ynë penal dhe praktike gjyqësore përvetsonë nocionin objektivo-subjektiv të veprës penale, mirëpo në disa situata lejonë mundësin e ekzistimit të veprës penale në kuptimin penalo juridik edhe nëse janë përmbushur vetëm elementet objektive. Psh.nëse veprën penale e ka kryer personi i smurë psikiqikisht i cili nuk ka qenë i aftë që t’i kontrolloj sjelljet e tia dhe t’i kuptoj rëndësinë e veprës penale, ai është penalisht i papërgjegjshëm, mirëpo megjithate konsiderohet se vepra penale ekziston dhe në këto situata intervenohet me masa jopenale, masat e trajtimit të detyrueshëm psikiatrik të cilat parashihen me ligj të vecantë.(neni 76 i KPPK).

III.FIGURA E VEPRËS PENALE

PËRKUNDËR faktit se termi figurë e veprës penale njihet që moti edhe sot e kësaj dite është kontestuese se cka duhet nënkuptuar me këtë.

Sipas mendimit të disa autorve , me figurën e veprës penale duhet kuptuar tërsinë e elementeve themelore të veprës penale, ndërsa sipas mendimit të autorëve të tjerë , me termin figurë e veprës penale duhet nënkuptuar tërsinë e elemnteve të posacme të cdo vepre penale.

Tani mbisundon mendimi se me figurën e veprës penale duhet nënkuptuar tërësinë e elemnteve të veprës penale të caktuar , ngase cdo vepër penale i posedon elemntet e veta të posacme ëqë e bënë të dallohet nga vepra tjera.Tërësia e elemnteve të posacme sajon figurën e veprës penale të caktuar.

Elementet themelore apo të përgjithshme( veprimi i njeriut , kundërligjshmëria etj) duhet të shprehen te cdo vepër penale, elemntet e posacme janë tipare apo karaktersitikë e veprës penale të caktuara dhe këto shprehen krahas elemnteve të përgjithshme.

Figura e veprës penale sajohet duke përcaktuar elemntet e posacme vec e vec dhe duke bërë sintetizimin dhe përgjithsimin e tyre në dispozitën e caktuar penalo juridike. Vepra penale e vjedhjes përbëhet prej 4.elemnteve ; 1) marrjes 2) pasurisë së huaj të lujtshme dhe 3.me qëllim që me përvetsimin e saj t’i sjell vetes ose tjetrit fitim pasuror në mënyrë të kundërligjshme, pa këto elemnte të posacme ska vepër penale psh, nëse dikush e merr automjetin e dikujt për ta vozitur nuk ka vepër penale të vjedhjes . Ose kur i akuzuari me përdorimin e forcës ia merr orën të dëmtuarit që të siguroj ardhjen e tij nuk e kziston vepra penale e vjedhje por vepra penale e shtrëngimit.

Elementet e posacme të figurës së veprës penale konkrete mund t’i referohen kohës apo vendit të kryerjes,mënyrës apo mjetit të kryerjes , vetive personale , mardhënieve midis kryesit dhe viktimës etj.

OBJEKTI I VEPRËS PENALE

I.NOCIONI I OBJEKTIT TË VEPRËS PENALE

Veprat penale janë të drejtuara kundër të mirave apo vlerave të cilat janë të mbrojtura me sistemin juridik të vendit dhe me të drejtën ndërkombëtare.Të mirat juridike që janë të mbrojtura

(18)

me të drejtën penale janë edhe objekt i veprës penale.Objekt i vp.është e mira juridike ndaj të cilës është e drejtuar vepra penale.

Objekt i vep.pe, janë të mirat apo vlerat vitale të njeriut , të popullit të një vendi dhe të komunitetit ndërkombëtar.Këto janë jeta e njeriut, integriteti i tij trupor, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit, siguria , paqja, barazia , prona, rregullimi shoqërorë politik dhe siguria e vëndit, martesa , familja., nderi autoriteti etj.

Për shkak të rëndësisë së madhe që kanë këto vlera për shoqërinë dhe qytetarin, këto dhe vlerat e ngjashme janë të mbrojtura me të drejtën nacionale dhe të drejtën penale ndërkombëtare. Në të drejtën penale dallohen dy llje të objektit të veprës penale dhe atë: objekti i përghjithshëm dhe grupor.

1.Objekti i përgjithshëm dhe grupor i veprës penale

a).Obj. i përgj. I ve.pen., marrë në tërësi , është njeriu dhe bashkësia shoqërore.Përkatsisht qytetari dhe sistemi kushtetues juridik si dhe siguria e vendit sipas legjislacionit tonë janë objekt i përgjithshëm i veprave penale, gjthashtu sipas legjislacionit tonë penal objekt i përgjithshëm i veprës penale janë edhe vlerat juridike ndërkombëtare, mbarënjerëzore.

Nga kjo mund të konkludojmë se tërësia e të gjitha të mirave juridike që janë të mbrojtura me të drejtën penale , paraqesin objekt të përgjithshëm të veprave penale.

b).Objek.grup.i vepr.pen.është konkretizim i objektit të përgjithshëm të veprave penale.Objekti grupor i veprave penale përfshinë disa objekte të posacme që janë të ngjashme në mes vehte.Psh.objekt grupor i veprave penale është jeta dhe trupi i njeriut, rregullimi shoqëroro-juridike, siguria e vendit etj.

Kapitujt e veprave penale që parashihen në legjislacionin penal, në fakt paraqesin objekt grupor të veprave penale.

2.Objekt i veprimit

Me objekt veprimi nënkuptojmë personin apo vlerën tjetër juridike ndaj të cilit është ndërmarrë veprimi i kryerjes, me cërast dëmtohet apo rrezikohet objekti që mbrohet nga e drejta penale. E mira apo vlera juridike ndaj së cilës është e drejtuar vepra penale paraqet objektin e veprimit.Psh. te vepra penale e vrasjes objekt veprimi është jeta e njeriut, te vepra penale e vjedhjes objekt veprimi është snedi i lujtshëm, te veprat penale prodhimi dhe vënja në qarkullim e parave të falsifikuar, objekt veprimi është paraja e rrejshme.

Në shkencën e së drejtës penale objekt i veprimit ndahet në objektin sulmues dhe gramatik. a).Objekt sulmues është lënda ndaj së cilës është drejtuar veprimi i veprës penale.Psh.te vepra penale e vjedhjes , objekt sulmues është prona te sendi i tundshëm, te vrasja është njeriu, te lajmrimi i rremë është personi i akuzuar rrejshëm.

b).Objekt gramatik është lënda në të cilën kryhet veprimi kryerjes psh. te vep.pen. falsifikimit të parasë, objekt gramatik është monedha e falsifikuar.

Te disa vep.pen.objekti sulmues dhe gramatik janë të njëtë, psh. te vep.pen. e vrasjes , jeta e njeriut është njëkohsisht objekt sulmues dhe gramatik.Kurse disa vepra penale posedojnë të tri grupe objekte të përmendura.psh.te vepra penale e dhënjes së dëshmisë së rrejshme, objekt grupor është jurispondenca, objekt sulmues është personi i akuzuar rrejshëm, kurse objekt gramatik është deklarata e rreme.

Përcaktimi i objektit të veprimit , si dhe dallimi i objektit sulmues dhe gramatik, ka rëndësi praktike, ngase objekti i veprimit është tipar i figurës së cdo vepre penale.Andaj nga kjo varet edhe kualifikimi i saktë i veprës penle.

(19)

1.Njeriu si subjekt i veprës penale

A).Personi që kryen vepër penale quhet subjekt i veprës penale.

Përvec atyre që drejtpërsëdrejti ndërmarrin vepprimin e kryerjes , subjekt i veprës penale konsiderohen edhe shtyetsit,ndihmësit dhe organizatës kriminale, ngase edhe këta kontribojnë në kryerjen e veprës penale.

Lidhur me moshën , subjekt të veprës penale konsiderohen vetëm personat që mbushur moshën 14.vjecare.personat nën moshën 14.vjecare janë jasht sverës penale kjo është paraparë shprehimisht në nenin 11.par.2. të KP, ku thuhet:”Personi nuk konsiderohet penalisht përgjegjës nëse në kohën e kryerjes së veprës penaleështë nën moshën 14.vjecare”.

-sipas kriterit të moshës ,subjektët e veprës penale , ndahen në delikuentë të mitur , si të tillë konsiderohen personat prej moshës 14-18 edhe këta ndahen në dy grupe të mitur të rinjë 14-16 dhe të mitur të rinjë 16-18 vjec.Persona mdhor të rinjë konsiderohen personat prej moshës 18-21 vjec

-Sipas kritereve të aftësive psikike, legjislacioni ynë bënë dallimin midis personave të përgjegjshëm, të papërgjegjshëm dhe me përgjegjsi të zvogluar. Dhe varsisht se a kanë qenë më heret të dënuar subjekt e VP. Ndahen në Subjekt primar(për herë të parë kanë kryer vepër penale) dhe ato recidivist që edhe më parë kanë qenë të dënuar për ndonjë vepër penale.

Në të drejtën penale njihen dy lloj subjekesh të veprave penale edhe atë subjekti aktiv dhe subjekti pasiv.

Në të shumtën e rasteve veprat penale mund t’i kryejë cdo person (subjekt) këto vepra penale jna ëtë formuluar kësisoji “kushdo që kryen” psh, vrasjen, plagosjen, vjedhjen etj.Mirëpo ekzistojnë vep.pen. të cilat , ër shkak të tipareve të tyre të posacme , nuk mund t’i kryej cdo person, por vetëm një kategori e personave që posedojnë veti të posacme, psh.ve.pe.të shpërdorimit të pozitës zyrtare ose autorizimit.

B).Subjekt pasiv është personi që është dëmtuar apo rrezikuar me vepër penale, ai quhet edhe viktimë e veprës penale.Subjekt pasiv mund të jetë personi fizik dhe juridik.

2.Personi juridik si subjekt i veprës penale

Në të drejtën romake njihej rregulla e vjetër “societas delinquere non potest” (personat juridikë nuk mund të jenë subjekt të veprës penale).Në të drejtën romake personat juridik janë konsideruar bartës të përgjegjësisë civile , e jo edhe të përgjegjësië private.

Në të drejtën penale të mesjetës , njihej mundësia që edhe personat juridik të konsiderohen të veprës penale.Pra edhe dënoheshin.

Në shkencën bashkohore të së drejtës penale mbisundon mendimi se personat juridikë nuk mund të konsiderohen subjekte të veprave penale.

Në shumicën e ligjeve penale të shteteve të Evropës Perensimore, nuk parashihet mundësia që personat juridik të konsiderohen subjekte të veprave penale, mirëpo ndaj personave juridik është paraparë mundësia e shqiptimit të dënimeve për kundravajtje, për mospagesën e tatimeve, doganave , kontributeve të ndryshme, apo kur nuk i rrespektojnë normat e tjera me të cilat rregullohen marrëdhëniet e tjera ekonomike.

Legjislacionet e shteteve anglosaksone personave juridik ua njohin statusin e subjektit të veprës penale.

Koncepti anglosakson i përgjegjsisë së personave juridik për veprat penale u përvetsuan së pari në shtetet më të zhvilluaar të Evropës Perendimore spsh.në Gjermani, Francë dhe disa vende tjera.Ky koncept është përvetsuar edhe në Kodin Penal Slloven të vitit 1994.

References

Related documents

If administration for medication is required during the trip, arranging the preparation for the medication to be sent on the trip with the patient, family member, friend, and/or

As noted in column (2) of Table 1a, reductions in average daily use for households that were offered the opportunity to enroll in the rewards program were approximately 0.10

Although this study cannot assess speci fic effects of changes to glycosylation sites on HA receptor speci ficity, results presented here suggest that there were no signi

Table 4: Daily Capital Charges for Precious Metals Panel A: Gold Model RiskMetrics GARCH GARCH-t GARCH-FHS.. Panel B: Silver Model RiskMetrics GARCH

Before Debtors commenced these Chapter 11 cases, Grace filed its opening brief as appellant in the Texas Court of Appeals in its appeal of the Edwards

Does this program need specialized accreditation in order for a graduate to become licensed by the State or to earn a national professional certification, so graduates of this

The final charging document filed in this case alleged in count 1 that the said Eluterio Camacho in the County of Franklin, State of Washington, on or about March 22, 2011, then

It is useful to discuss two references on mechanical networks, which give some hint toward the inerter idea, in order to high- light the new contribution here. 234] which describes